De spreeckonst

III. Hooftstuc.
Der Reedensneen Lengte, Climming, en Verandering: ende haer Onderscheiding nae elc van die.

Onse Orde brengt meede dat wy de Reedensneen nuu onderscheiden, nae haer Eigenschappen dieze in haer zelven hebben.⁺

Deeze zijn voornaemelijc drie: 1 De Lankheit, 2 De Climming of Hoochte, 3 De Verandering.

De Lankheit der Reedensneen is te reekenen nae datse bestaen uit veel of weinich stof, 'tsy Letteren, of Leeden, of Woorden: waer naeze in't gros te onderscheiden zijn in Lange of Corte: maer naewer aengemerct, in Eentijdige, Tweetijdige, en zoo voort.⁺

De Climming of Hoochte der Reedensneen, is de strecking der zelver door de Woorttrappen.⁺

Is 1 Toppichheit, 2 Rijzing, 3 Daeling, 4 Tussetoppichheit.

Nae welke de Sneen zijn 1 Toppige, 2 Rijzende, 3 Daelende, 4 Tussetoppige.

Deeze onderscheiding comt oovereen mette geene die nae de Derdendeelen is gedaen, in 1 Heel Bloote, 2 Voorbecleede, 3 Naebecleede, 4 Heelbecleede. Zoo dat de Voorbeelden van die, ooc voorbeelden van deeze zijn.

De Verandering der Reedensneen in haerzelven is 1 Enkel, 2 Dubbel.⁺

De Enkelde verandering is, die maer in eene zaec en geschiet. Merct/ dat de Veranderingen die inde Woordleeden ende Woorden beschreeven zijn, ooc inde Sneen plaets hebben: dewijle die uit zulke

+ 3 Eigenschappen.

+ 1 Lankheit.

+ 2 Climming.

+ 3 Verandering.

[p. 147]

veranderde Leeden en Woorden wel bestaen: ten welken aenzien al dezelve hier meede zoude moogen verhandelt worden. Maer aengezien zulx een verhael van een zelfde zaec zoude zijn: zal genoech weezen, dit hier in't gemeen aengeweezen te hebben.

De Enkelde Verandering der Reedensneen is 1 Een Stuks-wijze, 2 Een Heele verandering.

De Stukswijze Verandering der Reedensneen is 1 Nae de Form, 2 Nae de Stof.

De Verandering der Reedensneen nae de Form is, als die niet in alles eeveleens en blijft.

En is 1 Inde Meenichte der Formen, welke het Getal is: 2 Inde Gedaente der Form, naemelijc inde Climming.

De Verandering in meenichte der Formen, noem ic Talverandering inde Sneen: en is een Vermeerdering of Vermindering der Formen inde zelve stof.

Is 1 Sneetalverandering, 2 Woortsneetalverandering.

Sneetalverandering is, waer door de Sneen meerder of minder worden, blijvende de zelve stof.

Is tweederlei 1 Sneemenging, 2 Sneescheiding.

De Sneemenging is, waer door twee of meer Sneen tot een veranderen, blijvende de stof der zelve.

De Sneescheiding is, waer door eene Reedensnee tot twee of meer verandert.

Als deeze twee Sneen. Alle Mnschen/ zijn verdrven. worden tot een gemengt, met blijving der Stof, en vermeerdering der Formen, alsmen zeit. Alle Menschen zijn verdrven. Daerenteegen deeze eene Snee: Alle Menschen zijn verdrven. wort in twee gescheiden, alsmen zeit. Alle Mnschen/ zijn verdrven.

De Woortsneetalverandering is, die ten verscheiden aenzien Woorttalverandering, en Sneetalverandering is.

En is 1 Woortsneemenging, 2 Woortsneescheiding.

Als wanneermen voor, negen/ en twntich/ zijnde drie Woorden en twee Sneen zeit neegenentwntich/ 'twelc maer een woort, en eene Snee is, zijnde nochtans dezelve stof: zoo is zulx ten eenen aenzien Woordmenging, en ten anderen aenzien Sneemenging, en dienvolgens Woortsneemenging. Daerenteegen geschieter Woortsneescheiding alsmen voor neegenentwntich/ zeit, negen/ en twntich.

De Verandering der Reedensneen inde Gedaente der Form, te weeten inde Climming of Hoochte, veroorzaect door't verschicken der Trappen, blijvende de Stof: in't byzonder door't verschicken des Opperwoorttraps.

Deeze noem ick Woorttrapverschicking: en geschiet alsmen voor, De wjn is goet/ zijnde de Opperwoorttrap, in't Woort wjn/ zeit, De wijn is get; hebbende de Operwoorttrap¹⁾ niet in wijn/ maer in get; en zijnde alzoo de Opperwoorttrap vande Stof des eenen woorts, inde Stof des anderen verschict, en met eenen de Climming of hoochte des Snees verandert. Want eerst een Tussetoppige Snee geweest zijnde, wort een Rijzende.

De Verandering der Reedensneen nae haer Stof, is, als de Stof niet eeveleens in alles en blijft. Mach Stofverandering der Reedensneen heeten.

1) 1. Opperwoorttrap

[p. 148]

En is 1 Inde meenichte, welk hier de Grootheit is, 2 Inde Orde, 3 In haer heele Weezen. De eerste noem ic Grootheits-verandering, de tweede Stofverschicking, en de derde Stofwisseling.

De Grootheits-verandering der Reedensneen, is in't byzonder, waer doorze meerder of minder in woorden worden.

Is 1 Woordbyvoeging der Sneen, 2 Woordweering.

Als wanneermen zeit voor, Oo Cooning/ beschermt ons/ zijnde twee Sneen, elc van twee Woorden, Oo Grootmoogende Cooning/ beschermt ons teegen de vijanden; zijnde noch dezelve twee Sneen, maer vergroot door Byvoeging van eenige Woorden. Wanneermen daerenteegen voor, De Hoochmoogende Heeren Staten Geenerael/ zeit, De Heeren Staten Geenerael/ of, De Staten Geenerael/ is zulx Woordweering uit een Snee.

Voorder de Grootheits-verandering geschiet in drie plaetsen der Sneen: 1 Voor, 2 Achter, 3 Tussen-in: nae welke dezelve ooc in drie Soorten can onderscheiden worden. Daer oover ooc, zoo de Woordbyvoeging, als de Woordweering elc driederlei te achten zijn: Als Voorwoordbyvoeging, Achterwoordbyvoeging, &c.

De Stofverschicking der Reedensneen, en byzonderlijck de Woortverschicking, is een verstelling van een of meer heele woorden, uit de eene plaets eens Reedensnees in een ander.

Als wanneer men deeze Snee, De mens is verdrven/ verandert, en daer voor zeit, Verdrven is de Mens; verstellende het Opperwoort verdurven/ uit de Achterste plaets inde Voorste, ende het Onderwoort Mens/ uit de Tusseplaets inde Achterste.

De Stofwisseling der Reedensneen, daer van ic de byzondere Soorte, die te vooren niet verhandelt en is, Woordwisseling noem, is als eenige Stof, en byzonderlijc een Woort, uit een Reedensnee geweert, en een ander van buiten in diens plaets gestelt wort.

Als wanneermen voor, De Dieren loopen/ (verwisselende het Woort Dieren met een ander buiten deeze Snee, naemelijc met Beesten) zeit, De Beesten loopen. Zoo voor, Een zwac man/ zeggende, Een teer man. Deeze Verwisseling geschiet, of voor inde Snee, of Achter, of Tussen-in.

De Heele Verandering der Reedensneen, is de Voortcooming of Vernieting der zelver.

De Dubbelde Verandering der Reedensneen, is die uit twee of meer Enkelde bestaet.

Hier van zullen wy niet voorder schrijven: dewijlze tot de Enkelde connen gebracht, en daer uit verstaen worden.

Nae deeze Eigenschap zijn nuu Reedensneen te onderscheiden in 1 Onveranderde 2 Veranderde. De Veranderde weeder in zoo veel Soorten, alsser Veranderingen der Reedensneen zijn: gelijc elc by hem zelven licht can afneemen.