Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
DBNL - Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren

Hoofdmenu

  • Literatuur & Taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw

meer over deze tekst

Informatie terzijde

De geheimtalen
Toon afbeeldingen van De geheimtalenzoom

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (5,29 MB)

Scans (49,69 MB)

XML (4,38 MB)

tekstbestand






Editeur

Nicoline van der Sijs


Genre

sec - taalkunde

Subgenre

non-fictie/naslagwerken (alg.)
woordenboek / lexicon
taalkunde/sociolinguistiek


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

De geheimtalen

(2002)–J.G.M. Moormann–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
bron

J.G.M. Moormann, De geheimtalen (ed. Nicoline van der Sijs). L.J. Veen, Amsterdam / Antwerpen 2002

codering

DBNL-TEI 1
dbnl-nr moor012gehe02_01
logboek

- 2008-04-11 AS colofon toegevoegd

verantwoording

gebruikt exemplaar

eigen exemplaar dbnl

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van De geheimtalen van J.G.M. Moormann, in een editie van Nicoline van der Sijs uit 2002. Het oorspronkelijke werk verscheen in twee delen in 1932 en 1934.

 

redactionele ingrepen

p. 208: in deze digitale versie kan een accolade verspreid over meerdere regels niet weergegeven worden. Daarom is de accolade hier met bijbehorende tekst op elke regel herhaald.

p. 673-689: de eindnoten zijn bij de bijbehorende nootverwijzingen op de betreffende pagina's geplaatst. Zodoende zijn de pagina's 674-689 komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 26, 296, 586, 666, 690, 794, 848 en 864) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

DE GEHEIMTALEN

 

[pagina 3]

J.G.M. Moormann

 

De Geheimtalen

 

Het Bargoense standaardwerk, met een nieuw, nagelaten deel

 

Bezorgd door Nicoline van der Sijs, met een inleiding van Enno Endt

 

[vignet]

Uitgeverij L.J. Veen

Amsterdam/Antwerpen

 

[pagina 4]

Deel 3 van de reeks heruitgaven onder redactie van Nicoline van der Sijs

Alle rechten voorbehouden

© 2002 bezorging Nicoline van der Sijs

© 2002 inleiding Enno Endt

© 2002 registers Theo Veenhof

 

Omslagontwerp Zeno

Typografie Sander Pinkse Boekproductie

 

isbn 90 204 5945 7

d/2002/0108/536

nugi 943

 

[pagina 7]

Inhoud

Korte levensschets van dr. J.G.M. Moormann door Enno Endt 15
Verantwoording door Nicoline van der Sijs 21
De Geheimtalen deel 1: Theoretische beschouwing
Inleiding door Jac. van Ginneken 27
Woord vooraf door J. Moormann 29
Hoofdstuk i. Algemene beschouwingen over de geheimtalen
Ontstaan van de geheimtalen, rites de passage 31
Definitie van geheimtaal; de overschatte metafoor 32
Synoniemafleidingen 33
Homoniemvormingen 35
Voorbeelden van homoniemafleiding 35
Voorbeelden van woordvervorming door klank- en begripsassociatie 35
Materialisatie in de geheimtalen 38
Lettertalen 38
Geheimtaalvorming door uitgangen 39
Apocope in geheimtalen 40
Hypertrofie in de geheimtalen 41
Drukfouten 44
Ontleningen aan het Frans 47
Roeselare: 12% Franse woorden 48
Zele: 12% Franse woorden 48
Schijndel-Tilburg: 1,2% Franse woorden 49
Kempen: ± 10% Franse woorden 50
Frans in de noordoostelijke groep 50
Ontleningen aan het Duits en Engels 50
Woordspelingen en ‘souvenirs’ 51

Hoofdstuk ii. Indeling van de geheimtalen
i.Bargoens 52
Karakterisering van het Bargoens 53
Indeling van het Bargoens 57
Kenmerken van groep A: zuidwestelijk Bargoens 58
Kenmerken van groep B: zuidoostelijk Bargoens 58
Kenmerken van groep C: noordwestelijk Bargoens 61
Kenmerken van groep D: noordoostelijk Bargoens 62
Tabel van gemeenschappelijke woorden in de vier groepen 65
Definitie van het Bargoens 68

 

[pagina 8]

ii.Dieventaal 68
Dieventaal naast Bargoens 68
Dieventaalelementen in Haaksbergen 69
Dieventaalelementen in De Boeventaal 69
Namen voor politie, gerecht enz. 78
Woorden voor stelen 79
Soorten dieven en diefstallen 79
Woorden voor inbrekerswerktuigen 79
Woorden voor brandkasten, laden, lessenaars enz. 80
Woorden voor verraden en bekennen 80
Woorden voor gevangenis enz. 80
De taal van prostituees 80
Dieventaal uit 1731 81
Definitie van dieventaal 82
iii.Het jargon 83
De term jargon 83
Definitie van jargon 84
Jargon als vaktaal 84
Jargon als geheimtaal 89
Vergelijking van het jargon van Goor en dat van Houthem-St.-Gerlach 90
Vergelijking van het jargon van Goor en de geheimtaal van Rappenau 92
iv.Kramertaal 98
Kramertaal in de Kempen en in Mettingen 98
Geleerde samenstellingen 103
Kramertaal van Breyell: Henese Fleck 104
Vergelijking Tiöttensprache en Henese Fleck 106
Kramertaal van Groenstraat 109
Definitie van kramertaal 110
v.Lettertaal 111
Definitie van lettertaal 111
Oude niet-Nederlandse lettertalen 111
Nederlandse lettertalen 116

 

Hoofdstuk iii. De Joden en hun taal
Geschiedenis 122
Sefardim 122
Vroegste geschiedenis 122
Ontruiming van Spanje 123
Sefardim in de Balkan 123
Sefardim in Holland 123
Vestiging in Amsterdam 124
Verhouding sefardim - asjkenazim 124
Bloei van de sefardische gemeenten 125
Verval en armoede 125
Sefardim buiten Holland 125

 

[pagina 9]

Asjkenazim 126
Geschiedenis buiten ons land 126
Theorie van Feist tegenover die van Mieses 127
Beiers centrum 127
Het Frankische rijk en de Joden 128
Kruistochten; felle vervolgingen 129
‘Zwarte Dood’-beschuldigingen 129
Asjkenazim in de Nederlandse gewesten gedurende de Middeleeuwen 130
Verdreven Engelse Joden 130
Kerk en Jodenvervolging 130
Joden in Gelder en Zutphen 131
Vervolgingen in Gelre 132
Flagellanten en vervolging in Nederland 132
Asjkenazim gedurende de Middeleeuwen 133
Vorming en samenstelling van het asjkenazimdom in Polen na 1350 134
Beiers: de kern van het Jiddisch 134
Joden in de Nederlanden na 1500 135
Einde van het Spaans bestuur 135
Versterking van het asjkenazische element na 1648 135
Verbreiding van de Joden op het platteland 136
Emancipatie van de Joden 138
Sefardim en asjkenazim na 1796 138
Sefardim op de tweede plaats 138
Jiddisch 140
Jiddisch en jargon 140
Theorieën over het Jiddisch 141
Ouderdom van het Jiddisch 143
Overgang van het Jiddisch tot Nederlands 144
Nederlands-Jiddisch 1717 145
Nederlands-Jiddisch 1798 145
Nederlands-Jiddisch 1809 146
Joodse woorden voor hogere begrippen 147
Invloed van het Joods op de geheimtalen 148

Hoofdstuk iv. Joodse elementen in de geheimtalen
Inleiding 149
A.Joodse elementen in de zuidwestelijke groep 150
A i.Het Liber Vagatorum (1563) [Bron 1] 150
A ii.Bargoens uit een klucht van Cornelis de Bie te Lier (± 1680) [Bron 2] 151
A iii.Bargoens van Zele (1840) [Bron 9] 151
A iv.Bargoens van Roeselare (1890) [Bron 19] 151
A v.Bargoens van Antwerpen (1922) [Bron 29] 152
A vi.Bargoens van West-België (Antwerpen, Brussel, Torhout, Gent, Aalst, Kortrijk, Mechelen, Roeselare) (1916) [Bron 30] 153
A vii.Bargoens van Tilburg, Schijndel e.o. (1922) [Bron 31] 154

 

[pagina 10]

B.Joodse elementen in de zuidoostelijke groep 156
B i.Das Duisburger Vocabular (1724) [Bron 4] 156
B ii.Kramertaal van de Kempen (1837) [Bron 44] 157
B iii.Bargoens van St.-Truiden (Belgisch Limburg) (1892) [Bron 21] 157
B iv.Bargoens van Maastricht (1917) [Bron 23] 159
B v.Bargoens van Groenstraat (1924) [Bron 24] 160
B vi.Bargoens van Weert (1927) [Bron 25] 162
C.Joodse elementen in de noordwestelijke groep 170
C i.Bargoens van Holland: De gelukte list (1689-1690) [Bron 3] 170
C ii.Geheimtaal van Cartouche (1731) [Bron 5] 170
C iii.Geheimtaal (1769) [Bron 7, 52] 171
C iv.Geheimtaal van de Brabantse Bende (± 1800) [Bron 8, 53] 178
C v.Lijst van mr. Vernée (1844) [Bron 11] 184
C vi.Brief van A. en Z. (1844) [Bron 12] 187
C vii.Nieuwenhuis (1858) [Bron 15] 189
C viii.Verwoert (± 1860) [Bron 16] 190
C ix.De Boeventaal (1906) [Bron 32] 199
C x.Bargoens uit de buurt van Hilversum (1926) [Bron 35] 207
D.Woorden van Joodse oorsprong in de noordelijke groep 209
D i.Bargoens van Nijmegen (1924) [Bron 36] 210
D ii.Bargoens van Haaksbergen (1922) [Bron 37] 211
D iii.Bargoens van Lochem (1921) [Bron 38] 213
D iv.Bargoens van Goor (1925) [Bron 39] 214
D v.Bargoens van Oldenzaal (1928) [Bron 40] 215
D vi.Bargoens van Wijhe (1931) [Bron 41] 216
D viia,b.Bargoens van Groningen-Winschoten (1921-1925) [Bron 42, 43] 217
Samenvatting van de lijsten A-D 223

 

Hoofdstuk v. De Zigeuners en de geheimtalen
Geschiedenis en oorsprong van de Zigeuners 251
Zigeuners in Europa 252
Verschijning in verschillende landen 252
Vervolgingen buiten Nederland 253
Beschuldigingen 254
Aantal Zigeuners 255
Zigeuners in Nederland 255
Zigeuners in Deventer; 1420 256
Arnhem, Utrecht; 1429 256
Zigeuners in Groningen, Friesland, Zeeland 257
Holland en West-Friesland 257
Zeeland en Staats-Vlaanderen 257
Noord-Brabant: de Generaliteitslanden 258

 

[pagina 11]

Vervolgingen 258
Plakkaten 1530 259
Sporen van Zigeuners 261
Zigeunertaal in Nederland 262
Zigeunertaalelementen in het Nederlands 267
Zigeunerwoorden in de geheimtalen 268
A.Zuidwestelijke geheimtaalgroep:
A i.Liber Vagatorum (1563) [Bron 1] 269
A ii.Bargoens uit een klucht van Cornelis de Bie te Lier (± 1680) [Bron 2] 269
A iii.Bargoens van Zele (1840) [Bron 9] 269
A iv.Bargoens van Roeselare (1890) [Bron 19] 270
A v.Bargoens van Antwerpen (1922) [Bron 29] 270
A vi.Bargoens van West-België (Antwerpen, Brussel, Torhout, Gent, Aalst, Kortrijk, Mechelen, Roeselare) (1916) [Bron 30] 271
A vii.Bargoens van Tilburg, Schijndel e.o. (1922) [Bron 31] 271
B.Zuidoostelijke geheimtaalgroep:
B i.Das Duisburger Vocabular (1724) [Bron 4] 272
B ii.Kramertaal van de Kempen (1837) [Bron 44] 272
B iii.Bargoens van St.-Truiden (Belgisch Limburg) (1892) [Bron 21] 272
B iv.Bargoens van Maastricht (1917) [Bron 23] 272
B v.Bargoens van Groenstraat (1924) [Bron 24] 273
Henese Fleck: Breyell (1926) [Bron 46] 273
B vi.Bargoens van Weert (1927) [Bron 25] 273
C.Noordwestelijke geheimtaalgroep:
C i.Bargoens van Holland: De gelukte list (1689-1690) [Bron 3] 274
C ii.Geheimtaal van Cartouche (1731) [Bron 5] 274
C iii.Geheimtaal (1769) [Bron 7, 52] 275
C iv.Geheimtaal van de Brabantse Bende (± 1800) [Bron 8, 53] 279
C v.Lijst van mr. Vernée (1844) [Bron 11] 279
C vi.Brief van A. en Z. (1844) [Bron 12] 279
C vii.Nieuwenhuis (1858) [Bron 15] 279
C viii.Verwoert (± 1860) [Bron 16] 279
C ix.De Boeventaal (1906) [Bron 32] 280
C x.Bargoens uit de buurt van Hilversum (1926) [Bron 35] 280
D.Noordoostelijke geheimtaalgroep:
D i.Bargoens van Nijmegen (1924) [Bron 36] 281
D ii.Bargoens van Haaksbergen (1922) [Bron 37] 281
D iii.Bargoens van Lochem (1921) [Bron 38] 285
D iv.Bargoens van Goor (1925) [Bron 39] 285
D v.Bargoens van Oldenzaal (1928) [Bron 40] 285
D vi.Bargoens van Wijhe (1931) [Bron 41] 286
D viia,b.Bargoens van Groningen-Winschoten (1921-1925) [Bron 42, 43] 286

 

[pagina 12]

Conclusies 287
Overzicht van de Zigeunerwoorden in de geheimtalen 288
De Geheimtalen deel ii: Bronnenboek
Woord vooraf 297
Afdeling 1: Bargoens
Bron1.Liber Vagatorum (1563) [Ai] 301
i.Nederlands, Hoogduits, Nederrijns, Nederduits Liber Vagatorum 301
ii.Vocabulaer 348
iii.Van de Venne 349
iv.Lo(o)pes de Haro 350
v.Cartouche 351
vi.Vocabulaer E.L. 351
vii.Sloet tot Oldhuis 351
Bron 2.Bargoens uit een klucht van Cornelis de Bie te Lier (± 1680) [A ii] 351
Bron 3.Bargoens van Holland: De gelukte list (1689-1690) [C i] 353
Bron 4.Das Duisburger Vocabular (1724) [B i] 356
Bron 5.Geheimtaal van Cartouche (1731) [C ii] 357
Bron 6.Langendijk (1732) 363
Bron 7.Geheimtaal (1769) [C iii]; zie voor correcties bron 52 365
Bron 8.Geheimtaal van de Brabantse Bende (± 1800) [C iv]; zie voor correcties bron 53 372
Bron 9.Bargoens van Zele (1840) [A iii] 374
Bron 10.Biddersoproer (1842) 392
Bron 11.Lijst van mr. Vernée (1844) [C v] 392
Bron 12.Brief van A. en Z. (1844) [C vi] 397
Bron 13.Van Eikenhorst (1844) 399
Bron 14.Vergelijking N.N. (1845) 399
Bron 15.Nieuwenhuis (1858) [C vii] 400
Bron 16.Verwoert (± 1860) [C viii] 405
Bron 17.Winklers Dialecticon (1874) 422
Bron 18.Teirlinck (1886) 423
Bron 19.Bargoens van Roeselare (1890) [A iv] 423
Bron 20.Onze Volkstaal (1890) 430
Bron 21.Bargoens van St.-Truiden (Belgisch Limburg) i (1892) [B iii] 433
Bron 22.Bargoens van St.-Truiden (Belgisch Limburg) ii (1893) 436
Bron 23.Bargoens van Maastricht (1917) [B iv] 438
Bron 24.Bargoens van Groenstraat (1924) [B v] 444
Bron 25.Bargoens van Weert (1927) [B vi] 455
Bron 26.Bargoens van Brussel (1897) 459
Bron 27.Bargoens van Sint-Niklaas (1897) 460
Bron 28.Bargoens van Roeselare (1913) 460

 

[pagina 13]

Bron 29.Bargoens van Antwerpen (1922) [A v] 461
Bron 30.Bargoens van West-België’ (Antwerpen, Brussel, Torhout, Gent, Aalst, Kortrijk, Mechelen, Roeselare) (1916) [A vi] 463
Bron 31.Bargoens van Tilburg, Schijndel e.o. (1922) [A vii] 470
Bron 32.De Boeventaal(1906)[C ix] 473
Bron 33.Op het dievenpad (1924) 512
Bron 34.Het Leven (1927) 513
Bron 35.Bargoens uit de buurt van Hilversum (1926) [C x] 515
Bron 36.Bargoens van Nijmegen (1924) [D i] 518
Bron 37.Bargoens van Haaksbergen (1922) [D ii] 523
Bron 38.Bargoens van Lochem (1921) [D iii] 527
Bron 39.Bargoens van Goor (1925) [D iv] 529
Bron 40.Bargoens van Oldenzaal (1928) [D v] 531
Bron 41.Bargoens van Wijhe (1931) [D vi] 534
Bron 42.Bargoens van Groningen-Winschoten (a) (1924-1925) [D vii a] 535
Bron 43.Bargoens van Groningen-Winschoten (b) (1921) [D vii b] 541
Afdeling ii: De kramertalen
Bron 44.Kramertaal van de Kempen (1837) [B ii] 544
Bron 45.Kramertaal van Exel (1901-1902) 545
Bron 46.Henese Fleck (1926) 546
Bron 47.Tiöttensprache (1923) 559
Afdeling iii: Jargon
Bron 48.Louter Lekoris (1916-1917) 570
Bron 49.Losche Nekôdesch (1921) 580
De Geheimtalen deel iii: Nagelaten bronnen
Woord vooraf, geschreven rond 1964 587
Bron 50.Bargoens van Brouwershaven (± 1600) 588
Bron 51.Bargoens van Weert (1752) 589
Bron 52.Geheimtaal (1769) (gecorrigeerde versie van bron 7) [C iii] 593
Bron 53.Geheimtaal van de Brabantse Bende (± 1800) (gecorrigeerde versie van bron 8) [C iv] 595
Bron 54.Van Eikenhorst ii (1844) 597
Bron 55.Bargoens van Schijndel (± 1935) 602
Bron 56.De Gabbertaal (1937) 603
Bron 57.Jiddisch uit Amsterdam (vóór 1940) 623
Bron 58.Boeven-Jargon (1948). 626
Bron 59.Dieventaal (1950) 632
Aanhangsel: Bron 60. Querido (1912-1925) 638

 

[pagina 14]

Lijst van verkorte boektitels 667
Redactionele afkortingen 672
Noten 673
Woordregisters 691
Register Geheimtaal - Nederlands 691
Inleiding 691
Geheimtaal - Nederlands 694
Register Nederlands - Geheimtaal 795
Inleiding 795
Nederlands - Geheimtaal 796
Thematisch register 849
Inleiding 849
Thematische samenvatting van de Nederlandse ingangen 850

 


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Algemene gebruikersvoorwaarden
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken