De geheimtalen

Bron 49. Losche Nekôdesch (1921)

De Geheimtalen i, hoofdstuk ii: iii, ‘Jargon als geheimtaal’; Moormann, ‘Losche Nekôdesch’, Tijdschrift voor Taal en Letteren, jrg. x, p. 26-42; p. 68-87.

Onderstaande woordenlijst werd in 1921 door mij opgetekend uit de mond van een paardenhandelaar, de heer J., uit Houthem-St. Gerlach. Deze koopman is christen en bezocht de markten in het noorden: Leiden, Rotterdam, Utrecht, Leeuwarden, Zwolle, Gorinchem; maar ook in het zuiden: Sittard, Beek, Gulpen en Maastricht.

achelen, eten, vreten; ook ouchelen een sos, dat dajène achelt, is een harbe ‘een paard dat veel vreet, is duur’

acher, ander achere medine ‘andere streek’

achiele, zie achele

askene, handel, handelen askene in kippe ‘samen handelen’; door zijn askene maakt hij mijn askene machol ‘door zijn handel maakt hij mijn handel kapot’; de askene is peiger ‘de handel is dood’

ausene, doen, verkopen; niets te maken hebben met

bajes, gevangenis nafke bajes ‘verdacht huis’

baljeroone, Joods

baljosero, Jood; zie jid

balsassor, makelaar

beboele, ruzie

bedabberen, bedibberen, spreken

beheime, koe, vrouw beheimesoucher ‘koeienkoopman’

beismechootse zoof, rijksdaalder

bekane, de bekende, de bewuste; hier roojen sos bekane ‘daar is het bewuste paard’; bou bekane ‘blijf hier’

[p. 581]

beseibele, bedriegen; meer gebruikt wordt oetsen

besjolleme, betalen

betoech, rijk hij is dik betoech

bewieren, verdienen (zie mewiechmen)

bolleboos, de baas

bouwen, kopen, krijgen de cherote bouwen ‘berouw krijgen over een bod’; die gooi het makkes gebouwd ‘die man heeft verlies geleden’, lett. ‘klappen gekregen’

bozer, vlees de sos hat lau bozer ‘het paard is mager’

brooches, geluk

brijentis, gebruikt als bnw. bij smoezen; een ‘kletsmajoor’ is een smoezer brijentis

chattesjemône (bnw.), protestant

chaule, gebreken in 't algemeen een sos met chaule is lau sjouve ‘een paard met gebreken is weinig waard’

cornaar, kortademig

dobberen, dibberen, spreken; zie bedabberen, dat meer gebruikt wordt

dajène, bijw. met de bet. ‘veel te’ in de staande uitdrukking jakkres dajène ‘veel te duur’

dallesman, iemand die niets bezit

dibberen, zie dabberen

ebbes, iets (zie ibbes) laat ik maar een borrel drinken, dan heb ik tenminste ebbes geaussemt

eigel, kalf

emmes, waar; ook immes tores immes, zuiver waar

erl, kerel die erl oets je ‘die kerel bedriegt je’

ette, vader

fiege, een klein beetje nosse ne fiege de bij ‘geef er nog iets bij’

gaas, geit

galg, galk, priester

gammel, beroerd

gammer, ezel

gammerans, ezel, ezelskop

gannef, dief

ganneve, stelen

gazzer, big; ook in de uitdrukking hij is gazzer sjikker ‘hij is erg dronken’

geilik, deel ik neem er geilik an; ik asken in kippe, jij bent m'n kippegapper ‘wij handelen samen’

geilike, 1 samen kopen en de winst delen; 2 't verschil delen bij een koop

gerote, zie bouwen

gezèresjboel, varkensstal, vuile boel

gigger, kreupel

gillefen, ruilen

goje, vrouw

golve, melk

gooi, man

hakkel, kar

halgen, lopen

harbe (znw.), een paard dat veel eet die sos is een harbe

harber, meer

ibbes, zie ebbes

immes, zie emmes

jakkres, duur die pore is jakkres dajène ‘die koe is veel te duur’

jatte, 1 handen; 2 poten hou je jatte devan; die sos heeft tove jatte

jid, Jood (zie baljosero)

joedje, dubbeltje

joedsoof, tien gulden

jofel, mooi

jouker, duur

kafejtje, kwartje

kaffer, boer

[p. 582]

kaflajim, 20 francs

kapore, dood

karspringer, paard dat bij 't uitspannen met een sprong tussen de bomen uit springt

katsof, slager van onrein vlees

keilef, slecht paard wat keilef heeft die gooi gekienjelt

keilefe: zich -, achteruitgaan, wat de gezondheid betreft die gooi heeft zich gekeileft ‘die man is achteruitgegaan’ de sos heeft zich gekeileft ‘het paard is, door te lang in de stal te staan, achteruitgegaan’

kienjele, kopen

kimmel, drie

kippe, samen in kippe askene ‘deel hebben in de handel’

kippegapper, persoon waarmee ik in kippe handel

kitseler, iemand die clandestien slacht

klajims, de poten

koosjer, ritueel rein

koten, klein die haggel is te koten ‘die kar is te klein’

krats, kleinigheid

langeifets, persoon; persoon waarvoor je moet oppassen

lau, niet, weinig, geen

laudalle, paard dat niet trekken wil

laulône, uitdrukking van 't hoogste misnoegen

lauman, paard dat niet trekken wil

lauroojer, blind paard

loschenekôdesch, de paardenhandel

machol, in de war; stinkend die gooi smoest je de handel machol

makajem, slaag

makajemer, een paard dat slaat

makets, kortademig, dempig; chaule wordt hier meer gebruikt

makke, verlies, gebrek (zie miekkes) die gooi heeft makkes (miekkes) gebout ‘die man heeft verlies geleden’; 't sos heeft een makke aan z'n jat

malocheme, werken; zie sappere, dat meer gebruikt wordt

mamzer benenide, lamzak; kerel, waar niet mee te handelen valt

marre, zie marresjouve

marresjouve, nooit, met sint-juttemis; bij afkorting in de marre ‘nooit’

marschief, dezelfde bet. als marresjouve

matter, minder geen poosjer matter

mazik, gevaarlijk die sos is mazik, hou de jatte devan ‘dat paard is gevaarlijk, kom er niet aan’

mazzematte, koop, handel een metsië is een tove mazzematte ‘een koopje is een goede handel’

medine, streek

metsië, koopje

metzger, slager

mewiechmen, verdienen

mewieren, soms bewieren, verdienen

mezommen, geld

miekkes, zie makke

mies, lelijk mies sares ‘lelijk haar’

mieskelen, wegen een pore, die lau mieskelt, tippelt tegen ‘een koe die weinig weegt, valt tegen’

misjpooche, familie; zonder minachtende bet.

misnikkel, beroerde kerel

missemeschine, grove verwensing num dich 'ne missemesjine ‘val dood; krijg de pest’

moos, geld

more, bang (zie pages)

nafke, lichtekooi nafke bajis ‘verdacht huis’

narre, jong weidepaard (zelden gebruikt)

[p. 583]

natuur: de sos heeft geen -, 't paard ziet er slecht uit

nefes, in dezelfde bet. als natuur; komt minder voor

nekeive, merrie

neweile, persoon waar niet mee te handelen is; meer wordt gebruikt mamzer benenide

newiert, winst tof newiert ‘goede winst’

nossen, geven

oetsen, bedriegen sjtieke, die erl oets je ‘hou je mond, die kerel bedriegt je’

onkant, een koe die niet met alle vier spenen melk geeft, is onkant

ouchelen, zie achelen

overhoef verdikking boven de hoef

pages, bang (zie more)

pak, veel die koe is een pak te jouker

parkop, beroerling

pattesj, drachtig

pei, bek, stel tanden; zie snajem, dat meer gebruikt wordt

peiger, kapot de askene is peiger ‘de handel is kapot’

peigeren, doodgaan, in de verwensing mag ik peigeren auf der stelle, 't is tores emmes ‘ik mag doodvallen als 't niet waar is’

pit, klophengst

pleitegänger, paard dat gauw op hol slaat

ponem, het voorkomen van een paard de sos heeft een mooi ponem

poosjer, poosjet, cent ik nossene geen poosjer harber ‘ik geef absoluut niets meer’

pore, koe; zonder verschil van bet. gebruikt met beheime

poter, kwijt, weg ik ben m'n mezommen poter ‘ik ben m'n geld kwijt’

pritsje, franc

rat, rijksdaalder (zie beismechootse)

raufe, paardendokter

rebbe, stier; zie var, dat meer gebruikt wordt

reiber, goede winst

reklajim, de poten van een paard; het enk. regel is onbekend

roojen, kijken, zien de toffiele kaffer roojent een makke an 't sos en bedibbert de gooi ‘de slimme kerel ziet een gebrek aan 't paard en maakt er de man op attent’

rosj, kop

sappere, werken

sarfes, franc

saris, haar mies saris

sasseres, makelaarsgeld

savver, nek, hals

serachele, stinkend

serrore, heer

siovenen, bieden wat je siovent moet je besjollemen ‘wat je biedt, moet je betalen’

sjaskentje, borrel

sjaute, gek

sjeffene, gevangenzitten (vgl. strek toves en strekkes)

sjeighes, jongen, zoon

sjikker, dronken

sjikkernikkel, zuiplap

sjikse, meisje, dochter

sjlamiel (bnw.), slecht (zie zeibel) een sjlamiel sos ‘een slecht paard’

sjocheler, koopman

sjoek, mark; markt

sjoeke, kosten wat sjoek die beheime ‘wat kost die koe?’

sjoele, synagoge

[p. 584]

sjoem, vet gazzer sjoem ‘erg vet’

sjofel, lelijk een sjofel sos

sjole, vragen wat sjolen je die beheime ‘wat vraag je voor die koe?’

sjolf, man; zonder minachtende bijbetekenis

sjone, jaar een sos van beis sjone ‘een tweejarig paard’

sjor, os; ook wel ‘stier’

sjorem, leugen, leugenaar

sjorre, waar; ook ‘paarden’: tove en zeibel sjorre ‘mooie en slechte paarden’

sjouve, waard die sos is lau sjouve ‘dat paard is niet veel waard’

sjtieke, hou je mond

smalachtig, slecht een smalachtige pei ‘een slechte bek’

smoezen, spreken, kletsen (zie brijentis)

snajem, gebit

somes, de botten

sos, paard

soucher, koopman

strek toves, gevangenzitten

strekkes, tegen je zin verblijven hij strekt; hij is bajes strekkes

tinf, slecht, uitschot

tippel, vallende ziekte

tippelen, lopen dat tippelt tegen ‘dat valt tegen’; de mazematte tippelt me lau an ‘de handel bevalt me niet’

tochus, vulva de tochus van die pore is lau ‘die koe kan niet drachtig worden’

tof, tove, goed, goede

tofel, oud

toffelemoon, rooms; geneigd tot vallen (van vee)

toffiel, slim, mooi die sos is toffiel

torres, tores, zie emmes

toves, zie strek toves

tuffele, tiffele, kerk

var, stier

vergokken, verliezen

verhippelen, verliezen

verjievrig, weg, op hol; van een paard dat een ziekte heeft, wordt gezegd 't sos is verjievrig

verkienjele, verkopen

viechert, niets

zeibel, slecht een zeibel sos ‘een slecht paard’

zoof, gulden

Getallen

1-10: olf, beis, gimmel, dalet, hei, woof, zoojen, gis, tis, joed; 10-20: joedolf, joedbeis, joedgimmel, joeddalet, tis woof (verder regelmatig). Tientallen: kaf, lammet, mem, noen, sisjem, sjerven, sjmolem, tisjem; mei ‘100’; eelf ‘1000’; goozer ‘½’ cafetje ‘¼’.