Volledige werken. Deel 16. Brieven en dokumenten uit de jaren 1873-1874

[28 december 1873
Recensie opvoeringen te Antwerpen]

28 december 1873

Recensie inzake de opvoeringen van Max Havelaar en van De Bruid daarboven te Antwerpen, in Recht door zee. no. 16. (Stadsbibliotheek Antwerpen; fotokopie M.M.)

Het eerste gedeelte van deze recensie, handelende over een ander toneelstuk, is weggelaten.

[p. 360]

Nationaal Tooneel.

Komen wij thans tot Max Havelaar, door H. Van Kuyk bewerkt naar Multatuli's beroemden roman. Max is tot assistent-resident te Lebak benoemd; spoedig wordt hij gewaar hoe onmenschelijk, hoe wreed het volk er door zijne opperhoofden behandeld werd; hoe deze zich voedden en verrijkten met 's volks penningen; Max kon dit niet verdragen; hij besloot het lot des volks te verbeteren, en hij kloeg de opperhoofden bij de regeering aan. Dit gelukte niet. Ziende dat het moederland (Holland) niet naar Max luisterde, besloten de opperhoofden Max aan te klagen bij den goeverneur; dit ging beter en Max kreeg zijn ontslag. In Holland terug, vond de man niemand die hem wilde gelooven, hij schreef Max Havelaar, waar hij al zijn lotgevallen in vertelde, maar arm zijnde, gebrek lijdende, kon hij zijn werk niet uitgeven. Een oud makker, Droogstoppel, wees hem af; die man, een lomperik door de fortuin begunstigd, kende niets dan koffij, sprak van niets dan van koffij, dacht aan niets dan aan koffij, aanzag iedereen als koffij, want hij vroeg zich altijd af: hoeveel zou die man mij in mijn koffijhandel opbrengen? Gelukkig had Droogstoppel een zoon, en deze bezorgde de uitgave van Max Havelaar. - Ziedaar den inhoud van het stuk; is dit insgelijks de inhoud van den roman? Wij weten het niet. Ik heb (o schande!) het werk nooit gelezen; wij zullen het echter doen vóór de tweede opvoering van Max Havelaar en er dan breedvoeriger op terugkomen. - De kostumen waren zeer schoon en de rollen goed gekend. - Max Havelaar, (M. Van Kuyk) is een droomer, een denker, niet waar? Welnu, wij vinden dat M. Van Kuyk dat niet voldoende was. Zou die rol niet beter passen aan M. Hendrickx dan de onbeduidende die hij thans vervulde? M. Coryn speelde met veel gevoel de rol van Saïdja, den Javaan; M. Driessens was een uitnemend Droogstoppel, die man die alles veracht wat geen koffij of geld is; de heeren Van Doeselaer en Lemmens waren insgelijks zeer goed. - Van de dames moeten wij in de eerste plaats vermelden Mevrouw Verstraete in de rol van Tine; zij gaf voortreffelijk het moedige karakter van Max's vrouw weder, die besloten was haar echtgenoot in zijnen grootschen strijd te volgen en te ondersteunen; de rol die Mej. Driessens tot heden het beste vervulde, is die van Adinda: vol liefde toen zij van Saidja afscheid nam, vol wanhoop toen zij uit hare woning verjaagd werd, vol dankbaarheid toen Max haar beschermde. Mejufvrouw Marie Verstraete

[p. 361]

had te onbeduidende rol, dan dat wij meer zouden doen dan haar te vermelden. Kortom, het geheele was zeer goed, maar te weinig volk op het tooneel. In het eerste bedrijf, bijvoorbeeld, toen Max sprak tot het volk van Lebak, waren er in het geheel tien menschen die het volk uitmaakten.

Vrijdag speelde men De Bruid daarboven, oorspronkelijk toneelspel van Multatuli. Een zoon wil door een buitengewone zelfopoffering eene misdaad zijns vaders herstellen en zijne nagedachtenis doen eerbiedigen. Ziedaar den hoofdinhoud van het stuk, dat aldus door den schrijver ontwikkeld is: Hüser zweert zijnen vader immer op Karel Vanbergen te zullen waken. Zonder dat hij het wist, wordt deze een speler, een verkwister, en op aandrang zijns kamerdienaars, maakt hij valsche handteekeningen. Het gerecht ontdekt het en Karel zal gevangen genomen worden; Hüser dit vernemende beschuldigt zichzelven en wordt veroordeeld. Weder in vrijheid verbergt hij zich onder den naam Holm en geeft muzieklessen. Weldra ontstaat er liefde tusschen hem en Caroline von Wachler, zijne leerlinge, maar hij wil die liefde stukken. De vader het echter bemerkt hebbende, ofschoon edel, is geenszins tegen die verbindtenis, die ook bewerkt wordt door Buys, zijnen rentmeester. Mevr. von Wachler, die zeer veel bluft met adel en dergelijke zottigheden, wil Caroline doen trouwen met Karel Vanbergen. Deze, nogmaals opgestookt door Frans, zijnen knecht, ziet geen ander middel om te gelukken dan Holm te beschuldigen vroeger veroordeeld te zijn geweest...

Holm wil zich niet verklaren en hem wordt de deur gewezen. Alleen, verlaten, lacht de dood hem tegen; maar Caroline komt hem bezoeken, zij kan aan zijne plichtigheid niet gelooven en zweert in geval zij hier op aarde niet vereenigd worden ‘zijne bruid daar boven’ te zijn. Intusschentijd wordt er ontdekt door Generaal Graaf von Weller, Mevr. von Wachlers broeder, dat niet Holm maar Karel Van Bergen de ware plichtige is. Zijn naam, titel en vermogen gaan op Holm over en deze trouwt met Caroline.