Ideën I

166.

Als spel en tot oefening van vernuft, is men gewoon aan jongelieden optegeven verband te zoeken tusschen twee - of meer - geheel ongelyksoortige, ver van elkaar verwyderde, en schynbaar onderling niet verwante gebeurtenissen. Ik herinner me den tyd toen we ons vermaakten met het aantoonen van den invloed der babylonische gevangenschap op de amsterdamsche beurs. Met de gevolgen der vroolykheid van Darius' paard, voor de westersche beschaving...

Maar, toevallig, die gevolgen liggen bloot. Een schoolknaap kan ze u aantoonen, en ditmaal zonder valsch vernuft. Ik had dit laatste voorbeeld niet moeten kiezen, wyl 't my te doen is om aantetoonen dat er inderdaad naar Gods wil - men weet nu wat ik hiermee bedoel - verband is tusschen de

[p. 86]

schynbaar meest uiteenloopende voorwerpen, zaken of gebeurtenissen. Daarby komen dus geen voorvallen te-pas, die elkander raken van zóó naby als de europeesche beschaving en de voorafgaande persische oppermacht die Darius te danken had aan de vurigheid van z'n paard.

De Natuur is alles, en: alles is natuurlyk. Waar 't ons gegeven is de volgorde van de logika der feiten nategaan, erkennen we dat natuurlyke, die Noodzakelykheid. Waar die volgorde ons niet duidelijk is - omdat we zoo weinig weten - denken we aan 'n God. ^#

# Geloof is alzoo 'n opgedrongen surrogaat voor kennis. (167) Ook de ongeloovige weet weinig, maar hy komt er voor uit, en maakt geen aanspraak op wysheid, door alle mysterien optelossen met 'n klank die zelf 'n mysterie is. Wie aan 'n God gelooft verklaart alles door het terugtebrengen tot dien God. Dit op-zichzelf zou gegrond zyn, maar... ‘wy begrypen Hem niet’ zeggen ze er by. Het ophelderingsmotief is alzoo 'n duisterheid. Quod absurdum.
Reeds elders maakte ik de opmerking dat in den mond der geloovers, het woord god, gewoonlyk de plaats bekleedt van niemand of niemendal. ‘God weet het’ is: niemand weet het. ‘By God alleen is genade, hulp’ enz. beduidt: er is géén hoop op hulp of genade. ‘God vergeve het u!’ is synoniem met: uw misdaad is ònvergeeflyk. ‘Om-godswil’ heeft de beteekenis van gratis, enz. Die verraderlyke taal!