Ideën III

654.

Doch, dit alles gaat den kooper niet aan. Hy is - zoo-al strikt genomen niet als mensch, dan toch in byzondere verhouding tegen-over den maker en leverancier van kunstvoorwerpen - volkomen in z'n recht, zich goud aanteschaffen voor den prys dien 't yzer waard is, zoodra gebrek aan konkurrentie hem dezen voordeeligen handel mogelyk maakt. Neen, meer nog, we betoogden reeds dat dit goud inderdaad slechts de waarde van yzer heeft, indien 't voor yzerprys te bekomen is. Geen staathuishoudkundige zal dit ontkennen. De waardigheid zelve der kunst schryft haar voor, zich in haar aanraking met de maatschappy te onderwerpen aan de wetten die deze maatschappy beheerschen, voor-zoo-ver ze niet voortvloeien uit luim, uit misbruik van macht door enkelen, maar indien ze - gelyk hier verondersteld wordt - werden voorgeschreven door 'n autoriteit, welker gezag vooral de kunstenaar behoort te eerbiedigen: door de logische noodzakelykheid.

[p. 83]

Het zou hèm, den vriend der Natuur, zeer kwalyk staan indien hy, voorgevende te gloeien van geestdrift voor haar intègre onveranderlykheid, ten-zynen-behoeve 'n beschermende afwyking van den regel inriep. Dit ware lafhartigheid, misdaad en zotterny.

Laf zou 't zyn, den stryd tegen de wereld niet te durven voeren, dan onder bedekking van 'n harnas, door tooverformulieren van 'n gunstig vooroordeel gewyd. Niet alzóó was de bedoeling van z'n meesteresse, toen ze den handschoen neerwierp in de arena.

Misdadig is de poging des kunstenaars, zich grooter deel toe-te-eigenen van de algemeene welvaart, dan bedongen is door de hem bekende voorwaarden waarop hy ter mededinging werd toegelaten. Dat anderen valsch-spel spelen, is hùn zaak. En bovendien, in dit tricheeren van anderen is gewoonlyk iets oprechts. De koopman, de spekulant, die middel weet te vinden meer geldswaarde aan genot uit de maatschappy te halen, dan de door hem geleverde nuttigheid waard is, graveerde geen blazoen op z'n wapenschild, waaruit zou kunnen worden afgeleid dat hy iets anders beoogt, dan Geld. Hy waarschuwt. Hy en de maatschappy zelf stryden met gelyke, onedele - goed, maar: gelyk-onedele - wapens. De kunstenaar echter, die voorgeeft hooger te staan dan de wereld, mag niet aan de wereld ontleenen wat hyzelf in haar wraakt. Hoe, z'n trots zou zich verzetten tegen gelykstelling met den spiessbürger, en er zou blyken dat die zielehoogheid gemaakt was, voorgewend, gehuicheld? Hy zou zich mogen verlagen tot 'n zaligheids-preeker, die met de eene hand ten hemel wyst, om de aandacht afteleiden van de andere die grypt wat er kan gegrepen worden op aarde? Van zùlke Kunst spraken we niet!

En zotterny? De artist die 'n exceptioneel wetje zou verlangen, ter bescherming van z'n - in dat geval kompleet onnoodig - welvaren, moet om konsekwent te zyn, tevens in andere opzichten z'n ontslag nemen uit het staatsverband van z'n miskende gebiedster. Hy moet geen honger hebben, geen zwaarte, geen hoop, geen vreugd, geen pyn, geen behoefte... hy moet niets hebben, is dus, by gebrek aan eigenschappen, zelf niets, en heeft alzoo niets te vorderen.