Ideën III

[p. 175]

760.

Ik had ongelyk, voorbeelden van leugengeschryf te ontleenen aan scheltema. 'n Paar dagen wachtens zou my 'n staaltje bezorgd hebben, dat wellicht in deze tyds-omstandigheden dieper indruk had gemaakt. De generaal von moltke legt den volke zyn krygskunde bloot. Die strateeg levert me allergemüthlichst de bewyzen voor m'n stelling over de vechtkunst, die ik anders uit veel rapporten en krygskundige werken had moeten by-eensprokkelen. Ik ben hem grooten dank schuldig. Maar deze dankbaarheid is niet te vergelyken by de verbazing over de brutale onnoozelheid die zich zóó bloot geeft, en over de bêtise van Europa dat aan de in von moltke's geschryf vervatteenthüllungen waarde hecht.

Bedriegt de man anderen alleen, of tevens zichzelf? Meent-i inderdaad wat degelyks verkondigd te hebben?

't Is wel mogelyk. En in dit denkbeeld zal-i waarschynlyk ten-grave gaan.

Lang na ons nog zullen anderen zich op hèm, op zyn krygskundige voorschriften beroepen. En dit zal zoo blyven tot men eens eindelyk tegen-over 'n vyand staat die lezen kan en uit de studie van de krygsgeschiedenis geleerd heeft dat de ware krygskunde in moed en karakter bestaat. Men zal dan inzien...

Neen, toch niet! Na alexander, na cesar, na frederik den Groote, na napoleon I - generaals die hun overwinningen aan 't minachten van de schoolregels te danken hadden! - vergaapt zich nog immer 't leugenbegeerig publiek aan praatjes over 'n wetenschap die geen wetenschap is. 't Is moeielyk iets waars te plaatsen by zoo'n geeuwhonger naar bedrog. En daarom voelde ik my door bitterheid gestoord in m'n arbeid.

Op von moltke's krygskunde zal ik ter-zyner-tyd terugkomen. De Muurlingen in uniform hebben me reeds te lang in m'n gedachtenloop gestoord. Ik zal trachten de oogen aftewenden van den waarheidsmoord waarop strategen en publicisten hun lezers vergasten, en m'n beschouwingen over Publieke Voordrachten met den kommentaar over ‘vrye-studie’ voorttezetten...

Weer 'n overwinnings-depêche! Ik geloof 't graag, de vyand loopt weg. In-plaats van ossen en helden, zie ik nu dagelyks honderden gevangenen voorby-dryven. Al die individuen staan by den Burgerlyken Stand geregistreerd als: van 't mannelyk geslacht. Hebben die Franschen 'n eed gedaan, aan von moltke's krygskunde 'n anstrich van degelykheid te geven door succes? Dit zal niet lukken, na z'n al te naïve enthül-

[p. 176]

lungen. Ik kan lezen, en zal trachten anderen optewekken dit ook te leeren.

En nu: guerre à la guerre. Ik ben misselyk van al den heldenmoed ‘unserer tapferen Landwehrmänner.’ 't Gebluf op de al te gemakkelyke overwinning is byna even walgelyk als de vieze lafhartigheid die deze overwinning zoo gemakkelyk maakt.

Och, als men lezen kon! ^{# #}

# Noot van 1874. Al deze beschouwingen hebben weer niet gebaat. De vechtrapporten van atjin zyn als klokspys geslikt. Eenige dagen nadat de kraton ‘onder 't bereik van geweervuur’ gebracht werd, was dat ding volgens bericht van dezelfde autoriteit die den Volke dit heuchelyk bericht had meegedeeld: ‘onzichtbaar door 't ondoordringbaar bosch.’ De atjinezen vochten: ‘hardnekkig’ en ‘met doodsverachting.’ Toch was telkens het totaal van de gesneuvelden aan onzen kant, niet veel meer dan de bekende ‘één kozak’ uit de russische legerbulletins. Tegen wie dan toch hadden die doodverachtende Atjinezen zoo hardnekkig gevochten? Onder elkaar? Zóó zal 't wezen!
Vanhier dan ook zeker dat men den kraton... leeg vond, toen-i met zooveel byzondere dapperheid ‘berènd’ en genomen was. De vyanden hadden zich en famille òpgevochten. Die ‘berènning’ in 'n ondoordringbaar bosch, is overigens weer allerkrygskunstigst.
In 'n ander vechtrapport komt 'n lofrede voor, op... de Cholera, die onze troepen ‘tot rust dwong.’ Dit was heel lief van de cholera. Want ‘gedurende dezen tyd kreeg de vyand gebrek aan Levensmiddelen, en z'n volk verliep.’ Men kan hieruit zien dat de krygskunstige ‘heer’ vorderingen in 't métier gemaakt heeft sedert de dagen van sanherib. Toen ‘sloeg’ z'n Engel den vyand met pestilentie of schrik. Heden-ten-dage bezoekt-i met z'n akeligheden de vrindjes. Maar het effekt schynt volkomen 'tzelfde te zyn. Variis divinis modis bene fit! Leve de cholera.
't Nederlandsch publiek heeft al deze zotternyen weer goedmoedig aangenomen, en staat gereed z'n fransen van de putte de millioenen te verschaffen, die noodig wezen zullen om in den Noordhoek van Sumatra vasten voet te houden. 't Innemen van dien Kraton - niet eens 'n vesting: ‘cyfer der gesneuvelden: drie man!’ - beteekent niets. Zal 't den minister gelukken de Natie wys-te-maken dat 'r op Sumatra hoofdsteden zyn, waarnaar het Land zich regelt? (Vgl. Noot 16 in de laatste uitgaaf van den Havelaar.)
En... hoe zullen de twisten met de handelslui en industrieelen van Singapore en Malakka beslecht worden, zegge: de onvermydelyke twisten met Engeland?
Nederlanders, van Atjin begint de neerlaag!
Ik verneem uit de couranten dat het Volk jubelt...
Och, als men lezen kon!

# Noot van 1876. Sedert vele maanden heb ik me bezig gehouden met aandachtig lezen van eenige geschiedschryvers die onzen zoogenaamden tachtigjarigen oorlog behandelen, en ik sta verbaasd over de gemakkelykheid waarmee 'n geheel volk zich eeuwen lang bedriegen laat! Om de rezultaten van m'n onderzoekingen te staven, zou ik meer loisir moeten hebben dan Holland gewoon is aan z'n schryvers te gunnen. Jarenlange studie, gelyk dikwyls voor 't leveren van slechts één boekdeel noodig wezen zou, verkiest Nederland nu eenmaal niet te betalen. Evenmin vergoedt het de inspanning en de kosten die tot nauwkeurig doorzoeken van archieven vereischt worden. Wanneer, byv. zullen wy eens 'n ministerie hebben, dat kennis en vooroordeelvryheid genoeg bezit, om intezien dat 'n man als Dr. a. van der linde met hoogleeraarsrang en 'n zeer ruim inkomen behoorde ten-arbeid gesteld te worden aan geschiedkundige onderzoekingen? Maar we weten nu eenmaal dat onze kieswetterige ministerfabriek geen richelieu's leveren kan. Staatslieden van de soort als waarmee wy ons moeten behelpen, weten ternauwernood wat studie is, en minder nog welke behoefte 'n volk als 't onze hebben zou aan wat nauwkeuriger kennis, dan op de officieele scholen gedoceerd wordt. Onze ministers hebben wel wat anders te doen dan Beschaving, Verlichting en Wetenschap in de hand te werken!
Wat nu myn voorloopige onderzoekingen omtrent dien ‘oorlog met Spanje’ aangaat, lezer, ik kan geen woorden vinden voor den indruk dien de krygskundery van de Willemen en Mauritsen op my maakt, om nu niet te spreken van de fameuze ‘Heeren Staten.’ Op zeer weinig - liever vermeden! - uitzonderingen na, bestond aan weerszy de geheele taktiek in 't niet ontmoeten van den vyand. Ik zeg: taktiek en niet: strategie, want ik spreek van de zeer persoonlyke, zeer eigenbelangzuchtige taktiek van de bevelhebbers, zoowel aan onzen kant als aan de spaansche zyde. Het krygsvolk liep elkander - blykbaar ten-gevolge van stilzwygende, misschien zelfs van uitdrukkelyke, overeenkomst - zooveel mogelyk uit den weg. Men belegerde van-weerszy steden om de burgers te plunderen. Op zéér enkele uitzondering na, werd nooit 'n stad ontzet. Al wat de vyand deed, was op zyn beurt beleg voor 'n andere stad te slaan ‘ten-einde de tegenparty van z'n opzet aftetrekken’ heette het, maar inderdaad om ook wat te plunderen te hebben. Gelyke bedoeling - en dit werd ronduit erkend! - had het ‘brandschatten’ en ‘afloopen van 't platte land.’ De legers vochten niet tegen elkander, maar roofden vice versa eigendom van partikulieren. Om dit verklaarbaar te vinden, behoeft men slechts te weten dat de wederzydsche opperbevelhebbers 'n wettelyk aandeel van den buit ontvingen. De waarheid is dan ook geenszins dat er tachtig jaren geoorloogd is, maar dat men tachtig jaren lang, onder voorwendsel van oorlog, van weerskanten roovertje gespeeld heeft. Toen maurits en spinola elkander in 1608 ontmoetten en omarmden, maakten ze elkaar heel aardige komplimentjes over hun wederzydsche dapperhedens. Dit verwondert me niet. Maar dat ze 't deden zonder uittebersten in lachen, komt me vreemder voor. Uit hun eeuwige marschen en kontramarschen blykt immers duidelyk dat die twee helden elkaar verstonden comme deux larrons en foire, als diefje met diefjesmaat!
Een van de minst-verachtelyke figuren uit dien zoogenaamden vryheids-oorlog, is de Hertog van alva. Hy was 'n trouw dienaar van z'n meester, 'n oprecht en overtuigd aanhanger van z'n meeningen, en... hy verliet Nederland niet ryker dan-i gekomen was! Te Amsterdam liet-i zelfs schulden achter. De kapiteins-generaal uit het huis van Oranje werden schatryk. Men zie slechts wat er na den dood van den ellendigen willem III, tusschen den koning van Pruisen en den jongen willem IV te deelen viel!
Nederlanders, ik stel u voor, uw Geschiedenis eens te lezen, maar... niet in officieel-vaderlandslievende schoolboekjes, die aanbevolen worden door de van Regeeringswege benoemde Inspekteurs van Onderwys!