Ideën III

786.

We mogen 't zoo vreemd niet vinden, de moraal verlaagd te zien tot 'n soort van kansrekening, indien we 't oog slaan op de hulpmiddeltjes waarvan men, ook in andere verhoudingen, gebruik-maakt om 't lastig zelf-oordeelen te vermyden. Een rechter acht zich verantwoord door 't wyzen op... de Wet? O neen, op de uitlegging die door dezen of genen aan die wet gegeven is. Men ziet dat de Homburgsche speler niet alleen staat met z'n pruiken-religie. De veldheer - zagen we niet dezer-dagen daarvan de misselykste voorbeelden? - gaat niet te-rade met eergevoel, moed, vaderlandsliefde, mannelykheid... hy roept z'n officieren by-een, en laat hen verklaren dat het neerleggen van de wapens precies overeenkomt met de - door allerlei oude pruiken alweer - vastgestelde begrippen over militaire eer. Enz.

Zoowel deze veldheeren als die rechters, meegaande met de meerderheid, achten zich verantwoord. En zelfs de velen die benadeeld worden door zulke luie en lafhartige opvatting van plicht, buigen deemoedig 't hoofd voor de slotsommen van 'n kansberekening die aan 't meegaan met traditie de voorkeur gaf boven zelf beslissende individualiteit.

Hoe is 't nu, wat het berusten in die kansrekening aangaat, met Landsbestuur en Regeering gesteld? In autokratisch geregeerde landen heeft men eens-voor-al aangenomen dat de oudste zoon van zeker individu - die op zyn beurt geen andere aanbeveling meebracht, dan dat ook hy eenmaal

[p. 199]

de oudste zoon van z'n vader was - volkomen geschikt wezen zal om te beslissen over alles wat in-verband staat met 's Lands welvaart.

Is dit luk-raak spelen niet het heil der volkeren, iets minder zonderling dan de pruikenmethode van dien speler?

‘Geenszins’ roept hier de republikein, en 't is dan ook daarom dat wy...

Andere pruiken op 'tzelfde kopstuk zetten, is m'n antwoord. De kans - want kansrekening blyft het - op 't wèl behartigen van de algemeene belangen, is in 'n meer-of-min gemaskerde republiek niet veel grooter, - en zelfs geringer misschien - dan in 'n despotisch geregeerden Staat. Ik vraag waarom de gemiddelde tint der pruilen van de familie kappelman - 'n misselyk mengseltje! - met meer juistheid het eerstvolgend rouge of noir zou prognosticeeren dan de kleur der haren van 'n romanof?

Nero kàn worden opgevolgd door titus of trajanus ^* maar 't gemiddelde van de algemeene intelligentie, met of zonder census, is laag, en blyft laag. (9)

* Noot van 1876. Ik gebruik hier deze namen als konventioneele typen, en geenszins omdat ik die keizers zoo hoog stel. Daartoe weet ik van beiden te weinig, en toch van den eersten nog te veel. Z'n bekende klacht over 't verliezen van 'n dag, als-i niet in de gelegenheid geweest was iemand 'n pleiziertje te doen, bewyst dat-i 'n zeer slecht regent was, en gewetenloos omging met de belangen van de millioenen onderdanen die hem niet naby genoeg kwamen om zich te warmen aan den gloed van z'n onverantwoordelyke munificentie. De lof die dezen keizer wordt toegezwaaid, past dan ook alleen in den mond van dezulken die wat meer in z'n nabyheid waren, zegge van hofmakers en flikvlooiers. Dat titus door zulk goeden amor ac deliciae generis humani genoemd werd, is zoo gek niet, als men maar blieft aantenemen dat zy het genus humanum uitmaakten, en dit heeft de laaghartige clio gedaan. Ik zeg dat er geen erger dwingelanden zyn dan de heerschers die hun omgeving te-vriend houden. Een souverein moest in kabinet, salon, en... slaapkamer, op den wand doen schryven: weet te weigeren!