Ideën III

921.

Wie myn redeneeringen omtrent de mogelykheid dat we met ons Onderwys op 'n verkeerden weg zyn, mocht wantrouwen - ikzelf beveel me aan tot scherp toezien - zoeke z'n voorlichting by hooger autoriteit. Hy sla 't oog op de feiten, op de Geschiedenis. Profeten maakten School, maar geen profetenschool bracht Zieners voort. De mannen die, op eeuwen afstands gezien, nog 't hoofd uitsteken boven hun tydgenooten - zy 't dan niet als lichtbakens der Mensheid altyd, dan toch als merkpalen in haar geschiedenis - ontwikkelden hun denkvermogen in de eenzaamheid. Ze leerden 't mensch-zyn van zichzelf. Mozes, elias, johannes, jezus, mahomet... ook zy waren eenmaal leerlingen, doch niet leerlingen van 'n School. Afgezonderd van de wereld, oefenden zy zich aan de voeten van de eenige Voorgangster die 't recht en de bevoegdheid heeft meesterdiplomen uittereiken: zy bestudeerden de Natuur der dingen.

Verlangt men voorbeelden van minder mythischen aard? Behaagt misschien de mystieke kleur niet, die de woestyn schynt meetedeelen aan wie haar kozen tot leerplaats? Ik

[p. 358]

gun me nu den tyd niet, den flinken praktischen mozes in bescherming te nemen tegen dit verwyt. Noch ook om aantetoonen dat de fouten die de woestyn-methode schynen aantekleven, niet aan háár moeten geweten worden, doch aan de leerlingen. Liever spring ik op-eenmaal over op steviger bodem, en vraag of alexander had school-gegaan by Clausewitz? Plato, pythagoras, aristoteles, te Leiden? Ceasar by von Moltke? Euclides by de Gelder? Demosthenes, richelieu,napoleon, by... van der Palm, Thorbecke en Trochu? Op welke Staats-handelsschool deden Genuezen, Venetiërs en Nederlanders den koopmansgeest op, die hen ryk maakte? Aan welk byzonder onderricht hadden de Friezen de bekwaamheid in 't vervaardigen van hun lakens te danken, die voor zoo uitstekend doorgingen, dat karel de groote met 'n kleed van die stof z'n hovelingen aan zich verbond? Vanwaar haalden de Vlamingen hun weefkunst? Aan welke akademie werd het haringkaken gedoceerd? Waar leerden de watergeuzen, waar leerde de ruyter de zeetaktiek? ^*

De lezer wordt uitgenoodigd zich honderden dergelyke vragen voorteleggen, waartoe de stof waarlyk niet ontbreekt, en ik vertrouw dat-i daarna beamen zal wat ik schreef in zoo menigen regel van m'n stuk over Specialiteiten, waarnaar ik overigens, als in nauw verband staande met m'n tegenwoordig onderwerp, verwys.

Verlangt men nog andere proeven van de nadeelen onzer gouvernementeele africhtings-methode? Daartoe behoeft men slechts te letten op den prys van uitstekende mannen en van behoorlyk voedsel. Met al ons officieel geschoolmeester sedert eeuwen, slaagden we zoomin in 't wel voorzien van de markt des geestes, als in 't voldoen aan stoffelyke behoeften. Genie en biefstuk zyn even schaars.

Oprechtheid, heeren! Wat verlangt gy? Of 't een, of 't

* Noot van 1870. Als er zoo-iets bestaat, waaraan ik twyfel. Wanneer die wetenschap géén wetenschap is, vervalt de behoefte aan scholen vanzelf. Is ze dit wèl, dan zullen ook de vyanden wel dezelfde leiding genoten hebben, en men had aan beide zyden de stelselmatige opleiding kunnen achterwege laten.
De zaak komt hierop neer, dat ten-allen-tyde de krygshoofden die - overigens met gunstiger of gelyke gegevens van doorzicht en karakter - durfden afwyken van de School, altyd hun stelselmatig afgerichte tegenstanders verslagen hebben. Een uitstekend man is alleen juist daarom uitstekend, wyl-i géén School volgt. Het tegendeel is de onmisbare voorwaarde van de gewoonheid die niet uitsteekt. Dit is ook op andere vakken toepasselyk. (Vgl. 947, en de noot op 819.)

[p. 359]

ander? Of beiden? Of geen van beiden?

Kunt ge in uw stelseltjes geen genien gebruiken, geen genien voortbrengen dóór uw gestelsel, zorgt dan toch minstens voor brood!

En is ook dìt onmogelyk - gelyk ik beweer, want de zaak gaat zoowel uw kracht als uw bevoegdheid te-boven - werpt dan den last van u, die te zwaar drukt. Dat aangematigd alleen-zorgen voor onderwys op 'n manier die goed onderwys tot 'n onmogelykheid maakt, is misdadig.

Ik geloof 't gaarne dat gy de konkurrentie van de Jezuitenscholen vreest, gy staat der nederlanden met uw arme-zondaarsloon van acht gulden 's weeks aan 'n Hoofdonderwyzer! Maar eerlyk is 't alweer niet, dat gy, die 'n nationaal-god bezoldigt uit uw budjet van Eeredienst, anderen belet gratis onderwys te geven in hùn geloof. ^#

# Noot van 1876. 't Slot van dit nummer is van nog treuriger toepassing op Duitschland, waar men 1⁰ de Jezuiten verjaagt. 2⁰ tot het bezoeken van de Staatsscholen dwingt, en 3⁰ de daarby aangestelde onderwyzers nog veel kariger betaalt dan by ons.