Ideën IV
(1877)– Multatuli–
Auteursrechtvrij940.Toch ligt er in 't versmaden van den schyn zelfs der waarheid, zekere verwatenheid die 't bedrog des te walgelyker maakt voor wie 't doorziet, maar... des te gevaarlyker ook voor wie zich daardoor vangen laat. De orthodoxen - katholiek of zoogenaamd-protestant - hengelen met koekdeeg. De modernen met nagemaakt-levende vliegjes. ‘Als daarin 'n angel zat, zou 't diertje zich niet zoo liberaal bewegen’ denkt de visch, en hapt toe.
De onbeschaamdheid van de modernen gaat voor oprechtheid door. ‘Precies 'n vliegje!’ De handigheid waarmee ze hun aas doen bewegen, is dan ook 't eenig talent dat ze bezitten, maar voor de meeste visschen onder hun hoorders is 't voldoende.
Ge weet wat ik hun op zoo menige bladzy verweet. Al m'n beschuldigingen komen hierop neder, dat zy te-gelyker-tyd zich trachten meester te maken van den hemel en van de aarde: geloof met steenkool. (454)
Dit doen de katholieken ook, zegt ge? Zeker! Maar ik bedoel hier eigenlyk niet uitsluitend het najagen van geld en goed, schoon onze modernen zich daarin by voorkomende ge- | |
[pagina 130]
| |
legenheid zoomin onbetuigd laten als de rest. Bovendien, onder de katholieken werden dan toch ten-allen-tyde geestdryvers en asceten gevonden, die inderdaad niet streefden naar dit doel. Uitzonderingen zyn het, maar ik betwyfel of ge zulke uitzonderingen onder de modernen vinden zoudt. Ga naar voetnoot* Doch niet hiervan spreek ik nu. Ik bedoelde het streven om den invloed dien 't hemeldragonderschap verleent, te vereenigen met de aanspraken van 't gezond verstand, en dit zonder door barvoeten, zwarten jurk, bef of zuurkyken te waarschuwen. Moliere's Tartuffe - 'n sukkel! - doet zich voor, alsof-i geen belang stelde in wereldsche en vleeschelyke dingen. Om in z'n rol te blyven, zou hy moeten zwygen waar 'n schoolknaap spreekt, en - huichelend, maar dit's nu de vraag niet - verzuchten: de kinderen der duisternis zyn bekwamer dan de kinderen des lichts! Dat nu de Tartuffe van moliere deze moeielyke rol speelt - en zeer slecht: men riekt z'n bedrog zes mylen boven'swinds - is juist 'n verlichtende omstandigheid, die men aan lieden van zyn soort moet toerekenen tot verzachting van straf. Bovendien, ze doen iets, vermoeien zich, wagen iets. Het is waarachtig zoo gemakkelyk niet, op-eenmaal van God en genade overtewippen op den molligen schoot van Elmire! De mislukte prototype van 't ras bewyst dit door z'n onhandigheid, en komt dan ook niet verder dan haar kleed, waarvan-i de étoffe moëlleuse pryst als 'n winkeljongen. De stumpert wordt in z'n manoeuvres belemmerd door 't besef: Je sais qu'un tel discours de moi parait étrange,dat er ten-laatste hakkelend uitkomt. Och 't moest wel! Vergelyk deze opmerking over moliere's ongelukkigen Tartuffe, met een-en-ander wat aangaande dit onderwerp voorkomt in 't ‘Naschrift’ by den laatsten druk van de Bruid daarboven.
Zonder nu in 't minst te beweren dat onze modernen zich | |
[pagina 131]
| |
byzonder toeleggen op zulke, wat al te ouwerwetsche en tooneelachtige, spitsboevery - ze zyn daartoe veel te praktisch! - zeg ik u dat zy op de terreinen die ze wel bearbeiden, moderne middelen vonden om dat lastig gehuichel overteslaan. Liegende schreeuwen zy: ik lieg! ‘Dàt's 'n oprechte kerel, roept de leek, ik laat me inschryven in z'n register.’ En er is 'n zieltje gewonnen. Voor den Hemel niet - daaraan gelooven zy zoomin als wy, en zyn er grootsch op - maar voor de gemeente, en... ter-zyner-tyd voor de stembus. Want: die moderniteit gaat hand-aan-hand met het Nederlandsch Liberalismus. 't Een is 't ander waard.
Vraagt ge 'n bewys? Wilt ge 'n voorbeeld van de manier waarop ze met gesloten knie en enkel heenspringen over de moeite van 't huichelen? Over de schaamte? Niet langer dan 'n maand geleden heeft een der voorgangers van die eerlyke sekte, op 'n kongres zich openlyk beroemd op de schurkery die ik hun herhaaldelyk verweet. Ge ziet het, dat's wat anders dan Tartuffe! Het was zoo byzonder voordeelig, verklapte die woordvoerder, de winsten van 't Geloof te deelen met de Orthodoxen, en te-gelyker-tyd met de mannen van verstand en vooruitgang, de vruchten der Wetenschap. De ‘broeders’ - eigenlyk geloof ik dat ze elkaar: ‘vrienden’ noemen, of: ‘waarde vrienden’... de oude zalf met 'n modern etiket! - de ‘vrienden’ schenen dit met hem eens. Althans in 't zeer kurieuse verslag der zitting komt alweer niets voor, dat op 'n protest gelykt. Ga naar voetnoot* Integendeel, een andere ‘vriend’ hield 'n preek over 't Darwinismus, en betoogde dat dit stelsel heel goed kon worden van-pas geknoeid in 'n modern zwendel-systeem. |
|