Max Havelaar. Deel 2. Apparaat en commentaar

(1992)– Multatuli– rechtenstatus

Variantenapparaat bloemlezing

Fragment I

D⁵: ix, 127-181

B: p. 11-12: Een huispreek van Batavus Droogstoppel

127	weten, lezer, < weten B
131	pak < pak van sjaalman B
136	't beginsel < de bron B
138	ten-verderve, jongen. Lees* < ten-verderve, lees B
150	altyd < dus altyd B
158	Dat < Dat alles B
160	de man < hy B
162	werk < werk af B
164	geslagen...nu < geslagen, weetje. Nu B
166	zyn vader is ryk, moet je denken < en bedenk dat zyn vader ryk is B
166	Houd je < Houd je maar B
170	heeft geborduurd < geborduurd heeft B
173-174	dat is men zyn naaste schuldig - zoo breng je hem op den goeden weg, meen ik - < zoo breng je hem op den goeden weg, dit is men zyn naaste schuldig, B
179	Frits, en wees braaf, < frits, B

Fragment II

D⁵: xi, 494-575

B: p. 29-32: Si Oepi Keteh.*

* In 't maleisch van Sumatra: kleine jonge-juffer.

494	der < van de B
531	het aardryk < de aarde B
533-534	van de < der B

544	hy < zy B
545	hy viel < ze viel B
545	hy klaterde < ze klaterde B
547	hy < ze B
548	zyn < haar B
548	hy < zy B
549	Hy < Ze B
553	hy < ze B
556	hieuw < uithieuw B
558	hy < zy B
559	Hy < Ze B
562	een steenhouwer < steenhouwer B
572	Voorzeker, mynheer, < Mynheer, B

Noten in fragment II

506	baleh-baleh B: Bamboezen rustbank.
506	klamboe B: Gordyn.
512-513	pajong B: Zonnescherm. De kleur der zonneschermen duidt naar landswys, doch volgens officieel vastgestelde bepalingen, den rang van 't Hoofd aan, wien zoodanige pajong wordt nagedragen. Effen verguld is 't hoogste.
543	banjirs B: Overstroomingen.

Fragment III

D⁵: viii, 48-371

B: p. 39-48: Aanspraak aan de Hoofden van Lebak

67	had betreden < betreden had B
68	heb < ik heb B
92	niet < nog niet B

128	uitgiet < zendt B
130	oorlog < kryg B
141	velen < vele lieden B
147	ginds < zelfs ginds B
149	komen < komen daar B
152	Bantan-Kidoel < Lebak B
152	zoovelen < velen B
154-155	waar de man is dien hy als kind zag spelen aan zyn voet < waar is de man, dien ik als kind spelen zag aan myn voet B
157-158	te begrypen dien zyn taal maakte < dien zyn woorden maakten te begrypen B
166	Toch < En toch B
168	deze eentonigheid maakte < door deze eentonigheid maakte hy B
172	begrypelyk < het juist begrypelyk B
182-183	't ware dus veeleer noodig geweest < het zou dus veeleer noodig geweest zyn B
186	erkenne < ziet B
186	leder < Men B
197-198	van 't Oude-Testament < des Ouden Testaments B
199-204	ziener. Gevoed door de indrukken die 't leven in wouden en op bergen hem had meegedeeld, omgeven door de poëzie-ademende atmosfeer van het oosten, en alzoo scheppende uit gelyksoortige bron als de Vermaners der Oudheid waarmee men soms zich genoopt voelde hem te vergelyken, gissen wy dat hy niet ànders zou gesproken hebben < ziener, en dat hy, gevoed door de indrukken die het leven in wouden en op bergen hem had meegedeeld, en door de poëzie-ademende atmosfeer van het oosten, waarschynlyk niet anders zou gesproken hebben B
220	had < zou hebben B
221	meenen te hooren en te verstaan < gehoord B
222-223	van 't gebergte < der bergen B
223	toeriep < vóórzei B

234	met < door B
239	Reeds is hem bekend < Hy weet reeds B
241	te ontwyken die hier heerscht < die hier heerscht, te ontwyken B
241	weet hy < is hem bekend B
243	gezag < bestuur B
251	Regent < Adhipatti B
255-256	sierlyker dan de anderen gekleed was < in kleeding boven de anderen uitmuntte B
256	kleinen < den kleinen B
257	en < en die B
267	wezen < zyn B
293	dat < dat er B
296	toch zal < zal B
296	dan < er dan B
311	hadden. Hy < hadden, en hy B
315	geschiedde < geschiede B
330	men hoorde < er was B
332	geen < er was geen B
343	vloekt < vloekt hy B
344-346	op den eenvoudigsten toon van de wereld, en als had er volstrekt niets plaats gehad dat indruk maken moest, voort < voort, op den eenvoudigsten toon der wereld, en als had er volstrekt niets plaats gehad, dat indruk maken moest B
349	kant < zyde B
354	m'nheer de Adhipatti < Adhipatti B

Noten in fragment III

49	Bantan-Kidoel B: Zuid-Bantam, zooals Lebak door de Inlanders genoemd wordt.
94	padie B: Ongebolsterde ryst.
124	patjol B: Houweelachtige spade.
144	dessah B: Dorp.
147	zee B: Nam. in de Lampongsche distrikten op Sumatra.

Fragment IV

D⁵: xiv, 802-907

B: p. 223-226: Mein Kind, da schlägt die neunte Stunde!

824	schön < hübsch B
858	jetzt < nun B
904	ein. Ihm < ein, und B

Noten in fragment IV

806	Tikar B: Mat waarop 't kind gewoon was te slapen.
814	Klapper B: Ten rechte kalappa = kokosnoot.
822	Pukul ampat B: Vier uur. Dit is de naam van een bloempje dat zich 's namiddags op dat uur opent, en tegen den morgenstond zich weer sluit.
842	Saudien B: Voor Si-Oedien, een zeer dikwyls voorkomende maleische naam.

Fragment V

D⁵: x, 1-157

B: p. 334-539: Philister-aesthetiek

16	Dat < Dit B
20	Dat < Dit B
26	dan ook < dan B
28	was me < was B

30-31	onwaarheid < onwaarheden B
51	't kind < ze B
77	by maneschyn met Marie uitvoeren, Stern? < met marie in den maneschyn uitvoeren? B
78	fatsoenlyk? < fatsoenlyk, stern? B
82	vroeg < vraagt B
84	zou < zal B
84	zei < zeg B
87	Marie < onze marie B
91	zy < het kind B
94	beduidt het < moet het beteekenen B
105-107	gaan - je hebt immers aan je vader geschreven dat ik lid ben? - zeg, kan je niet in Artis terecht, als je dan volstrekt vreemde dieren zien wilt? < gaan als je dan volstrekt vreemde dieren zien wilt? - Je weet dat ik lid ben, schryf 't gerust aan je vader. - B
111	beteekent < beduidt B
111	dat < dit B
112	heilige uitdrukking die < heilig woord, dat B
113	voor < door B
113	van 't ware geloof < die het ware geloof hebben B
115	de overtuiging < het geloof B
119	dit < dat B
128	gewerkt, < gewerkt zooals ik doe, B
129	ontzie < vrees B
130-131	daar nu misschien < nu misschien ergens B
131	dien < een B
137	geen onderkruipers < die onderkruipers niet B

139	me toch < me B
139	uit Sjaalman's pak < by de Rosemeyers B
140	er < in Sjaalman's pak B
142-143	Zieje, dan kunnen de Rosemeyers, die in suiker doen, eens te hooren krygen wat er eigenlyk omgaat in de wereld. < [ontbreekt] B
145	dit < dat B
146-147	vader < braven vader B

Noten in fragment V

105	Artis B: ‘Artis’ voor: Natura artis magistra, is in 't spraakgebruik de benaming van den dierentuin te Amsterdam.

Fragment VI

D⁵: xvi, 238-265, xvii, 1-701

B: p. 446-468: Saïdjah

Hoofdstuk XVI

238	eentonig zal ze wezen < myn verhaal zal eentonig wezen B
240	voor haar een berg < den berg B
255	tobster < mier B
256	sekonde < gansche sekonde B

Hoofdstuk XVII

15	was < bleef B
15	van zyn < zyner B
26	verzorgt. < verzorgt. Van deze gehechtheid zal ik straks een voorbeeld geven. B
26	sterke < groote sterke B
34-35	aan 't eind was van den akker < het eind van den akket bereikt had B

51	bedroefd < zeer bedroefd B
62	in van zyn voorganger < van zyn voorganger in B
78	riep < zeide B
79	uitlegging < toelichting B
82	had hooren zeggen door anderen < door anderen had hooren zeggen B
100	zyn kleine meester den dood wachtte < zyn kleinen meester de dood wachtte B
104	zyn lomp lyf op zyn lompe pooten < op zyn lompe pooten zyn lomp lyf B
113	twaalf < reeds twaalf B
114	weefde < weefde reeds B
119	haar kind ongedeerd < haar ongedeerd kind B
124	had gelegd op de wonde < op de wonde gelegd had B
134	van zyn < zyner B
134	hetzelfde < datzelfde B
135	zich < zich evenwel B
136	te werken met gehuurde ploegdieren < met gehuurde ploegdieren te werken B
139	maakte zyn vader in een moedeloos oogenblik zich weg < was het dat zyn vader in een moedeloos oogenblik zich wegmaakte B
143-144	onverklaarbaar < vreemd B
145	misschien amokh < Amokh B
149	bewoonden te Badoer < te Badoer bewoonden B
150	spoedig viel het in < 't viel spoedig in B
150	gebouwd was, < gebouwd, B
150-151	gedekt met atap < met atap gedekt was B
156	misschien voor hem < voor hem licht B
161-162	geld kunnen oversparen, genoeg < genoeg geld kunnen oversparen B

172	immers wel < zeer goed B
177	dat < het B
183	uitblyven driemaal twaalf manen < driemaal twaalf manen uitblyven B
206	in-geval hy < als hy misschien B
223	omtekeeren had < had omtekeeren B
227	voor < er voor B
229	al was < was B
236	lang < lang als B
259-260	Eerst was myn voornemen < Myn voornemen was eerst B
260	te brengen in die overzetting < in die overzetting te brengen B
335	breede zilveren < zilveren B
344	voornaam < schoon B
348	van Solo < te Solo B
359	de bevolking < het volk B
361	schooner beelden vertoonden zich < hy had schooner beelden B
380	die < die zoo heerlyk B
380	en < en die B
382	donkere < groote donkere B
385	van de < der B
402	toch < nu toch B
407	van de < der B
418	vóór < en vóór B
423	haar < hun B
428	ondoordringbare < onbegrypelyke B
457	en ze < en B

463	dat < dit B
466	Badoer gaan < Badoer B
468	oogen < oog B
474	getuigen < getuige B
476	ketapan < ketapan-boom B
478	eens < eenmaal B
490	o, zeker...'t < het B
490	zoo < zeer B
512-513	ketapan < ketapan-boom B
556	Nog < En nog altyd B
556-557	ketapan < boom B
564	daar < daar alleen B
570	En nog altyd was er < Er was B
571	boom < ketapan B
577	daarginds < daar B
624	zich richtende op < en B
638	hutgenooten < huisgenooten B
644	by nacht < 's nachts B
659	drukte < en drukte B
659	het < dat B
669-670	kwam daarmede na eenige dagen zeilens in de Lampongs aan, < bereikte daarmee na eenige dagen zeilens, de Lampongsche kust, B
683	smal strookje < strookje B
683	gedrongen < ingedrongen B
697-698	in zondagskerk of bidstond uit de harten der vromen < uit de harten der vromen, in zondagskerk of bidstond, B

Noten in fragment VI

17	poesaka B: Erfstuk, hier - gelyk meermalen - in pieuzen zin genomen.
73	penghoeloe B: Priester.
73	ontong B: Geluk, voordeel.
114	sarongs, en batikte die met puntige kapala B: Sarong. Batik. Kapala. De sarong is 't eigenaardig kleedingstuk der Javanen, mannen en vrouwen beide. Het is een van kapok geweven lap, welks einden aan elkander genaaid worden. Het gebruik van zyde is uitzondering. Een dezer einden heet kapala, d.i. hoofd, en is beschilderd met 'n breeden rand, gemeenlyk uit tegen elkander inloopende driehoeken bestaande. Dit ‘schilderen’ heet batik, en geschiedt uit de hand. Het weefsel wordt te-dien-einde op 'n raam gespannen, en de verf is in 'n werktuigje van blik dat - zeer verkleind - den vorm heeft van 'n trekpot of antiek lampje.
145	matah-glap, misschien amokh B: Mata-glap. Amokh. 't Woord (matah-glap = verdonkerd oog) duidt den toestand aan van iemand die in razerny alles wat hy ontmoet neervelt, tot hyzelf verslagen wordt. Ik noemde 't ergens: zelfmoord in gezelschap, en weet er nog altyd geen beter naam voor. De ongelukkige die door deze woede wordt aangetast, kent vriend noch vyand. Oorzaken zyn gewoonlyk òf minnenyd, òf lang opgekropte wrevel over mishandeling. De Javaan is, als de meeste andere Inlanders, uit den aard zachtmoedig en inschikkelyk. Al te diep gegriefd echter, of te lang verongelykt, berst z'n woede in amokh uit.
179	melatti B: Een klein wit bloempje met sterken jasmyngeur. Het speelt, als by ons de roos, 'n groote rol in balladen, sagen en legenden.
201	toedoeng B: Het in den vorm van een grooten ronden schotel gevlochten hoofddeksel van den Javaan. De bepaling van 't uur, naar den schaduw die saïdjah's toedoeng teekende op zyn gelaat, is 'n indiïsmus.
241	lalayang B: Vlieger. Op Java vermaken zich niet uitsluitend kinderen met dit speeltuig. Het heeft geen staart, en beschryft allerlei slingeringen die door vieren, inhalen en rukken eenigszins bestuurd worden door de persoon die de koord houdt. Het doel van 't spel is, de koord van den vlieger der tegenspelers in de lucht te ontmoeten en aftesnyden. Ui [sic] de pogingen die hiertoe worden aangewend, ontstaat als 't ware 'n gevecht dat zeer vermakelyk is om aantezien, en de toeschouwers opwekt tot levendige deelneming. De door saïdjah veronderstelde mogelykheid dat ‘de kleine djamien’ zou getricheerd hebben, is, wat de daartoe vereischte handigheid in 't werpen aangaat, 'n indiïsme.

248	pagger B: Heg. Pagger is een van de vele maleische woorden die burgerrecht verkregen in 't hollandsch der Europeanen in Indie.
388	pontianak B: Spook dat zich in boomen ophoudt, en zeer gebeten is op vrouwen, vooral zwangere.
491	badjing B: Javasche eekhoorn. Dit beestje kwam me altyd kleiner voor dan z'n europesche soortgenoot. Het laat zich gemakkelyk tam maken.
641	boaja's B: Kaaiman, 'n krokodillensoort. Dat offeren geschiedt door 's avends wat ryst en andere spys in 'n bamboezen korfjen of bakje dat van 'n lichtje voorzien is, met den stroom te laten afdryven.
645	baleh-baleh B: Bamboezen rustbank, brits.

Vorige Volgende