Het schouw-toneel der aertsche schepselen

Afbeeldende allerhande menschen, beesten, vogelen, visschen, &c. Met een beschrijvende haer gestalte, hoedanigheden, natuur, krachten, eygenschappen, en genegentheden; met 160 figuren

Van de Princen van Orangien.

HOe veel de vereenighde Nederlandtsche Provintien, voor haer bevochten vryheydt aen de kloeckmoedige Princen van Orangie, Graven van Nassauw, &c. schuldigh zijn, kan in de gedenck-schriften van de Nederlandtsche oorlogen wijdtloopigh na gesien worden. Wy sullen alhier het leven en bedrijf van die Vorsten, in 't kort ten toon stellen.

Wilhelm, was de eerste van dien doorluchte stam, de welcke door Keyser Karel tot Lieut. generael van sijn Krijghs-benden verkooren, en door Koningh Philippus de tweede, tot Gouverneur en Capiteyn generael van Hollandt, Zeelandt, Utrecht, en Borgondien gestelt wierdt. Dese versiende Vorst, beseffende de aenwas der Nederlandtsche troebelen, en de toelegh van den Hertoch van Alva op sijn persoon, verlaet zijn Gouvernement en begeeft sich by sijn Broeder in Duytslandt. Seer nam hy de ellendige staet der Nederlanden, en het vervoeren van sijn Soon Philippus van Buuren ter herten. Door veel vluchtende Edelen en verscheyde Nederlanders aengemoedight, gespt het harnas aen, en treckt met een tamelijcke macht den Hertogh omtrent Maestricht onder de oogen. De Hertoch geen sin in een kans-wagingh hebbende, socht alleen het Princen Leger uyt te duren. De Prins den toeval der Steden door te stercken guarnisoen belet, en 't gebreck van lijf-tocht be-oogende, treckt met sijn krijghsmacht tot bystant van Condé Vranckrijck in, en keert alsoo wederom in Duytslant. De Hertoch van Alva, als doen de handen ruym hebbende, leyt het verkrachten van den Staet te werck; moorden, rooven, branden, schatten en scheeren was sijn dagelijcks toelegh. De Grave van Lumay, nevens veel gevluchte Edelen en gemeene Landtsaten, Engelant ontseyt zijnde, spat met een vloot van in de 50 schepen het gat van de Maes in, bemachtight den Briel, en plant Orangie vaendelen op de wallen. Die van Vlissingen dese tijdinge hoorende, sacken van selfs in de schoot van de Prins van Orangie, en na diens voorschrift zijn andere Steden gevolght. Hier op sackt de Nassauwsche Vorst met nieuwe macht naer beneden; en na getoont hebbende veel vrome feyten, is hy in 't jaer 1582 op den 18 Maert, tot Antwerpen door eene Jan Jauregni met een roer, de koegel onder 't slincker oor ingaende en in de rechter kaeck weder uytkomende, zwaerlijck gequetst, doch de wonde is tot verwonderinge van de Genees- en Heel-meesters geluckighlijck genesen. Doch eyndelijck in 't jaer 1584 op den 10 Iuly, door Balthazar Gerardts tot Delft doorschooten, en alsoo dese Werelt ontruckt.

Maurits sijn Vader in 't Landt-bestier gevolght zijnde, gaf kennelijcke proeven van sijn voorsichtige dapperheyt. Na het vertreck van de Graef van Lycester wiert hem door volle toestemminge der Staten, het Stadthouders-, Capiteyns- en Admi-

[p. 69]

raelschap generael der vereenighde Nederlanden opgedragen. Kloeckmoedigh droegh sich dese Vorst in gewichtige voorvallen: Veel Sterckten en Steden kreuckten door sijn wijs beleyt voor der Staten krijghs-macht. Het Kasteel en de Stadt Breda wierdt door sijn behendige krijghs-list met een Turf-schip overrompelt. Een besonder helden-stuck van ongemeen beleyt en oorloghs-kunde toonde hy in dien vermaerde Veldtslach in Vlaenderen. Dese voorval dient een weynigh nader besien. De Prins met sijn krijghs-bende voor Nieupoort in 't jaer 1600 neergeslagen, wierdt snellijck van den Aerts-hertogh Albertus achtervolght, en aldus op 't onversienst overvallen, sendt een troep volcks onder Graef Ernst naer de Brugh van Leffinge, om de vyandt soo langh op te houden tot dat sijn verdeelde krijghs-bende by een vergaderen konde; doch dit volck wierdt haest ontdaen en de Schotten kreegen de schendighste neep. Hier op naderen vast de Spaensche troepen, en Prins Maurits boesemt sijn volck een dappere moet in 't lijf; erlangh raken de voor-troepen onder malkanderen en 't gros van 't leger aen een. Drie uuren wierdt'er wedersijts dapper gevochten, met een onsekere en twijffelachtige uytkomst van overwinninge; eyndelijck kreegh de Prins de slachboegh mede en blijft meester van 't veldt. Dese kans-wagingh stont den Aerts-hertogh op 7000 ontzielde krijghs-knechten, en de Prins tusschen de twee en 3000, daer onder gerekent die 's morgens van Graef Ernsts volck verslagen waren. Groot was dese victorie voor Nederlandt, en wierdt oock met schuldige danckbaerheyt aen Godt den Heer als een wonderlijcke bestieringe erkent. Eyndelijck na 30 jarige Landt-bestier is dese Vroomen Heldt binnen 's Gravenhage godtsalighlijck in den Heere ontslapen.

Hendrick Fredrick, is noch dien selven nacht naer 't overlijden van sijn Broeder

[p. 70]

door de H. M. Heeren Staten tot Veldt-overste over haer legers te water en te lande verkooren.

Het wijs beleyt en de voorsichtige helde-daden van prins Maurits scheenen wederom in dese Vorst te herleven. Menige stercke vestinge heeft hy, selfs in 't gesicht van haer legers, den vyandt ontruckt. In 't eerste jaer van sijn regeeringe kreuckte voor sijn gewelt de sterck gevestighde Stadt Grol. Niet langh hier na wierdt Hendrick Fredrick voor overwinnaer van den onverwinnelijck geachte Stadt 's Hertogenbosch uytgekreten, ondertusschen ontvonckte het overgaen van Wesel geen kleyne vreught in de gemoederen der Nederlanders. Menigen Velt-tocht heeft hy vromelijck volvoert, doch dese Werelt ontruckt zijnde, een eenige Soon en vier Dochteren achtergelaten.

Wilhelm de tweede, verheerlijckt zijnde met het huwelijck van de Dochter van de Koningh van Engelant, wierdt het Lants-bestier en de krijghs-macht toe vertrouwt. De toelegh op Amsterdam scheen de luyster van dese Vorst te bedwelmen, doch hy wierdt kort hier na uyt dit leven wechgeruckt, achterlatende een bezwangerde Princes, die de noch levende Prins Wilhelm de derde ter Werelt bracht.