Memoires 1998-B

[p. 13]

Amsterdam

1 juli 1998

Ellen Pasman had Pieter Broertjes gisteravond nog gezegd dat we alle juridische procedures stopzetten zolang we in gesprek zijn met Van Mierlo. En dat we ook gaan proberen Jurgens er weer bij te betrekken. Ik heb Jurgens geschreven dat ik enorm geschrokken was van zijn brief van 16 juni aan Van Mierlo, waarin hij schrijft dat ik geen vertrouwen meer heb in Jurgens en co. en me niet kan vinden in de uitgangspunten voor een schikking zoals die op 21 april besproken zijn, en dat hij daarom stopt met de interventie. Ik heb Jurgens uitgelegd dat ik door de hele situatie soms op ben van de zenuwen, wat een verklaring is voor mijn woedeuitbarstingen, en dat ik hoop dat hij toch in contact wil blijven met Van Mierlo om tot een oplossing te komen.¹

Dit is dus de grote verzoendag met vanmorgen al drie faxen. De eerste dus aan Jurgens, de tweede aan Peter en Ellen met mijn bevestiging dat ik ter wille van de handtekening van Van Mierlo best alles even stop wil zetten. De derde fax was aan Verploeg om te zeggen dat ik alle verhoren voorlopig heb stopgezet, maar dat ik mijn klacht tegen Doeleman niet intrek. Hoe hij er met Doeleman uitkomt, moet hij zelf maar bekijken. Ik heb hem ook maar even duidelijk gemaakt dat Ellen daar niets mee te maken had.

Nederland gaat zaterdag van Argentinië verliezen. De voetbalgekte krijgt steeds meer pathologische aspecten. Dat het een uitlaatklep is, prima, maar een uitlaatklep voor wat? Wat is de waarde van een simpele goal? Het zou de massa moeten vermaken, ze tevreden moeten stellen, maar waarom staan ze met beschilderde gezichten, toeters en mutsen op als gekken te dansen? Dat deden vroeger de indianen als ze ten strijde trokken tegen de allochtonen die hun kwamen terroriseren.

1 Zie bijlage 1.

Wassenaar

Toen Lodewijk Sillevis Smitt mij aan zijn conferentietafel had gezet, bracht hij Ellen Pasman, die hij voor mij gesproken had,

[p. 14]

naar beneden naar de ontvangsthal. Terwijl hij weg was, vielen mij vier schilderijtjes op, in een blok aan de muur - de bovenste in kleur, één ervan inderdaad prachtig. Ik dacht: het is onhebbelijk om op te staan en ze van dichtbij te bekijken, maar toen hij terugkeerde vroeg ik ernaar.

Hij vertelde wegens een depressie een half jaar in een psychiatrische kliniek te zijn geweest. Hij had ze in de kliniek gemaakt. Daarop vertelde ik hem van de Sovjetambassadeur Igor Bubnov en diens advies om bisschop Zichem van Suriname eens op te zoeken om mijn ‘geweten’ te verlichten, wat ik indertijd enkele dagen later ook gedaan heb.²

Ik sprak vervolgens veertig minuten onder vier ogen met de advocaat van prins Bernhard mr. Johan Lodewijk Sillevis Smitt. Hij zegde toe: ‘Natuurlijk zal ik naar de prins gaan en wat u mij hebt meegedeeld, wordt het geheim van Soestdijk.’

Ik legde hem uit hoe ik Walt Rostow, de adviseur inzake nationale veiligheid van president Kennedy, op 5 april 1961 op de hoogte had gebracht van de standpunten van de Rijkens-groep en prins Bernhard ten aanzien van Indonesië en Nieuw-Guinea, en hoe zij stonden tegenover de catastrofale politiek van Joseph Luns. De prins was vervolgens op 25 april 1961 bij Kennedy op bezoek uitgenodigd, een dag na Sukarno, en vijftien dagen na Luns. Maar ook over het boek van Harry van Wijnen, waarin de opvallende brief d.d. 16 augustus 1962, met de complimenten aan Bernhard vanwege diens verstandige opmerkingen over de Nieuw-Guinea-kwestie, van jfk aan Juliana stond.³ En hoe de prins dus een derde oorlog met Indonesië had voorkomen.

Ik vertelde ook enkele anekdotes over hoe Dewi Sukarno mij had verteld over Alexia Lejeune.⁴ Hij gaf toe dat de reactie van de prins op mijn artikel in De Groene Amsterdammer van 18 november 1992 in feite ‘een teken van approval’ was.⁵

Ik zei verder dat ik de biografie over de prins van Robbert Ammerlaan in het geding wilde hebben omdat prins Bernhard onder ede de waarheid moest zeggen en dat een schriftelijke verklaring dus geen zin had. Hij begrijpt deze tactiek. Ik zei dat niemand het recht had hem dat boek te onthouden, ook Beatrix niet. Toen gaf ik hem de achtergronden van het gesprek met Beatrix bij de ruïnes van Mitla (waarvan ze door haar secretaresse mevrouw Wijnen liet bevestigen zich dat gesprek te

2 Zie Memoires 1988-A, p. 99-100 en p. 115-121.

3 Harry van Wijnen, De prins-gemaal. Vogelvrij en gekooid. Balans, Amsterdam, 1992 p. 367.

4 Zie Memoires 1975-1976.

5 Zie ook Memoires 1992-B, en bijlage 85.

[p. 15]

herinneren).⁶ Ook mijn verzoek aan Gijs van der Wiel in 1982 om Beatrix met spoed op de hoogte te stellen van het aanstaande overlijden van mejuffrouw Buring Boekhoudt noemde ik in dat verband.⁷ Ik zei Bernhard nooit meer gesproken te hebben, vanwege de rode kaart. ‘Misschien komt dat nog wel eens,’ zei hij. Eigenlijk hoeft het nu van mij niet meer. Ze zijn de gevangenen van idioten.

Hij vertelde zeer op Theo gesteld te zijn geweest ‘want hij deed dingen die ik nooit zou durven. Hij klom via de regenpijp naar binnen.’ Ook zijn broer Lisa⁸ sprak gisteren nog over Theo, en dat ze uit de Odyssee moesten vertalen. Theo had een Engelse vertaling, waarin wel was opgenomen dat de vrouwen in de tempels aan hun lange haren over de grond werden getrokken om verkracht te worden. Lisa vertaalde aan de hand van Theo's Engelse tekst, waarop de leraar vroeg hoe hij eraan was gekomen, omdat in de Nederlands versie een gekuiste tekst werd gebruikt. Sillevis Smitt lachte zich kapot toen ik zei Hazeu te hebben geschreven dat hij mij maar een hortensia moest sturen als het boek over prins Bernhard uitkwam. Ik realiseer me zeer wel dat mijn broer en ik zeer naar onze in Semarang geboren vader aardden en dingen deden - en doen - die ongewoon zijn voor Hollandse droogkloten.

Vanmiddag zou hij De Wijkerslooth en Den Hertog spreken. Wel, die missie is volbracht. Hij zei wel dat hij uitstekend begreep dat het een zeer smerige zaak was.

6 Zie Memoires 1963-1964, p. 210-211 en bijlage 9.

7 Zie Memoires 1982, p. 230.

8 Redactie: Petrus Abraham Elisa Sillevis Smitt, alias Lisa.

Westerkade

Ellen belde toen ik terug was. Nu heeft Hans Verploeg gedreigd dat als ik de klacht tegen Doeleman niet intrek, hij zich zou terugtrekken. Dat dus nooit! ‘Maar dan zijn we ook Broertjes kwijt,’ zei Ellen.

‘Misschien,’ antwoordde ik, ‘maar ik denk het niet.’

Ellen had inmiddels ook Broertjes gesproken. ‘Hij is het met jou eens. Hij zei: “Het is kinderachtig van Hans en Willem allebei, maar zonder Verploeg ga ik niet verder” - dus die bal moet van tafel.’ Dat doe ik nooit en dat zal ik hem ook laten weten. Verploeg had gisteren tegen Ellen gezegd niet geweten te hebben van mijn klacht tegen Doeleman. De leugenaar. Hij had opnieuw gezegd dat Ellen de zaak Doeleman in de rails had gezet. Vanuit zijn niveau kan hij een andere eventualiteit zelfs niet bedenken.

[p. 16]

Ik heb Broertjes een fax gestuurd dat ik aan alle eisen heb voldaan, maar dat ik de klacht over Doeleman niet laat schieten. ‘Als jij je om die reden terugtrekt, moet je dit zeker doen.’ Ik heb een kopie naar Nicolaï en Pasman gestuurd.

Ellen belde opnieuw. Peter Nicolaï had bedacht een moratorium op Doeleman in te stellen voor de vordering over het verloren kort geding. Nee dus. Nooit. Ze hadden de fax aan Broertjes nog niet gelezen.

Lodewijk Sillevis Smitt had Ellen gezegd dat hij het een smerige zaak vond en zou bepleiten er een streep onder te zetten. Hij had ook tegen Ellen gezegd dat de prins op schriftelijke vragen wel zou hebben geantwoord dat er een biografie was. Dat vind ik nu zorgelijk.

Sillevis Smitt had gevraagd of ze echt bij Doeleman om deze zaak waren weggegaan. Ellen had er toen nog ruim een uur gezeten.

Deel twee van 1988, inclusief foto's, is compleet, dus dat wordt morgen gekopieerd. Dat geeft me steeds weer voldoening.

Paul belde (zijn dochtertje heeft waterpokken). Ik legde hem de dreiging van Verploeg en Broertjes uit. ‘Jij probeert nobel te zijn en het enige wat ze doen is de druk opvoeren en er misbruik van maken.’

Pieter Broertjes belde vanuit de auto. Ja, hij begreep het allemaal wel, maar hij wilde samen met Verploeg de zaak klaren en de brief die Ellen zou schrijven ondertekenen, en misschien kon ik Verploeg thuis bellen. Maar als Hans niet tekent vanwege Doeleman, tekent Broertjes ook niet. Pieter bepleitte dat het om de hoofdzaak ging en Verploeg ging morgen een maand met vakantie. Nog meer druk dus. Ik herhaalde waarom ik het niet kon laten passeren en Pieter dacht dat het een oude vete was. ‘Nee,’ zei ik, ‘van twee maanden geleden.’ Hij gaf me kennelijk gelijk. ‘Ik ben het doelwit, ik ben het slachtoffer en ik heb gedaan wat ik kon. Dit gaat te ver,’ benadrukte ik.

2 juli 1998

Van Mierlo heeft Poncke Princen een visum gegeven voor familiebezoek, Den Haag is in rep en roer. Veteranen zeggen dat hij zijn familie maar in België en Portugal moet gaan ontmoeten want ‘veel kameraden zijn door hem gesneuveld’. Dus dat wil Van Mierlo wel doen voor hij weggaat, voor de man die overliep in Indië. En je ziet: men vergeeft hem nooit. De PvdA en d66 vinden het goed, vvd en cda niet. Maar het kabinet nadert haar einde en mijn zaak mislukt weer.

[p. 17]

Ik heb gisteren heel de dag geprobeerd om Peter Nicolaï te spreken, maar dat was onmogelijk. Ik stuur hem daarom nu een fax om te verduidelijken hoe Verploeg nu Broertjes probeert te bespelen door met stoppen te dreigen als ik niet de klacht tegen Doeleman intrek. En dat dit toch echt een brug te ver is.

Ik moet wel lachen om Ellens ‘instructies’ van dinsdag dat ik niet moest vergeten dat Sillevis Smitt ‘de vijand’ is en dat ik op mijn hoede moest zijn. Ik stuur Sillevis Smitt nu een foto van Bernhard met Casper, een kopie van de fameuze brief van jfk aan Juliana om Bernhard te bedanken en mijn artikel in De Groene Amsterdammer uit 1992, plus een brief met de vraag of een ontmoeting met Bernhard nu mogelijk was.

Nicolaï heeft Erik Jurgens gebeld. Jurgens wil nu niet weer naar Van Mierlo, die is nu niets waard. Erik wil bovendien niets meer doen. Peter heeft ook geen zin meer in Verploeg. Die heeft gisteren bij Broertjes - want Ellen kwam later - zitten kankeren dat Doeleman zijn pleitnota aan Verploeg en Abram had laten lezen en dat ik mijn klacht dus aan hen had moeten richten, want Doeleman had op hun gezag gezegd dat ik mijn carrière op laster had opgebouwd. Peter Nicolaï zei zijn buik van ‘die kinderachtige Verploeg’ vol te hebben, want hij had ook nog gezegd dat hij het taalgebruik van Ellen had herkend in mijn klacht tegen Doeleman bij de Orde van Advocaten.

Het anp belde Ellen om te vragen wat er maandag gaat gebeuren. Ellen wilde zeggen dat het afgezegd is, maar gelukkig raadpleegde ze eerst mij, want dat moet je nooit zeggen. Dus ik zei haar te verklaren dat er in overleg tussen de advocaten een en ander uitgesteld is. We kruipen iedere keer door het oog van de naald.

3 juli 1998

Het verhaal dat NewsStand: cnn & Time op 7 juni uitzond over het gebruik van zenuwgas door de Amerikanen in Laos in 1970, is door cnn en Time teruggetrokken. Na protesten van het Pentagon heeft cnn de reportage laten onderzoeken en is tot de conclusie gekomen dat er geen bewijs is voor de beweringen die in de reportage gedaan worden over het gebruik van zenuwgas. Peter Arnett, die de reportage ingesproken had, is berispt. De producers April Oliver en Jack Smith, werden ontslagen.⁹

Ik belde Quirine Hattink en vertelde van de ontmoeting met

9 International Herald Tribune, 3 juli 1998.

[p. 18]

Lodewijk Sillevis Smitt. Zij herinnerde zich die periode uitstekend, want ze had Theo vanaf zijn dertiende gekend, en correspondeerde gedurende tien jaar soms dagelijks met hem, al vertelde Theo zelf nauwelijks wat. ‘Theo zag altijd weer kans, als hij was blijven zitten, met een stunt toch weer over te gaan,’ zei Quirine. Ze leek het fijn te vinden dat ik haar erover belde.

Ik kreeg een brief van de deken van de Orde van Advocaten, J.W. Hamming. Hij wil op zijn kantoor een ontmoeting tussen mij en Doeleman.¹⁰ Ik stuurde meteen een fax naar Pieter Broertjes (met kopie aan Peter Nicolaï en Ellen Pasman) dat de kwestie Doeleman opgelost gaat worden.

Beste Pieter,
Ik bericht de deken der orde van advocaten akkoord te gaan met diens bemiddelingspoging in de kwestie Doeleman, en één en ander in een gesprek op te lossen, dus daarmee is het hevige bezwaar van H. Verploeg van tafel en kan hij weer in het gelid der Oltmans orde-troepen treden. Zie jij kans hem dit tijdens zijn vacatie-huwelijks reis nog nu te laten weten, dan klaart zijn humeur weer op, en dat is voor Inge prettiger. Dus nu zit jullie aanvankelijke plan weer in de raïls.
Informeer gelijktijdig Peter en Ellen.
Bijlage brief deken orde.

groet

Pieter Broertjes reageerde snel en is zeer blij dat Doeleman nu ook opgelost zal worden. Hij gaat proberen Hans Verploeg te bereiken op zijn vakantieadres. Pieter zei trouwens Van Aartsen goed te kennen; zijn vrouw was een journaliste.

Ruud de Wit kwam met een ingezonden brief in De Journalist.¹¹ Hier gaat zeker een klacht over naar de Raad van de Journalistiek!

Overigens stond in hetzelfde nummer ook een artikeltje over de bemiddeling van Broertjes en Verploeg, waarbij ze niet nalaten te vermelden dat Jurgens ermee gestopt is omdat ik er geen vertrouwen meer in had.

Ellen Pasman gaf door dat Doeleman al enige tijd overspannen is, waarschijnlijk vanwege deze zaak.

10 Brief d.d. 1 juli 1998.

11 De Journalist, 3 juli 1998.

[p. 19]

[p. 20]

Hele lange doordachte brief van Karina Sukarno.¹² Ze was drie jaar toen Sukarno overleed en is me dankbaar dat ik haar altijd heb voorzien van informatie over haar vader. Ze vindt het lastig dat ik me nogal kritisch uitlaat over Mega, die juist voor haar heel veel heeft betekend toen haar moeder Dewi het liet afweten. Voor de buitenwereld houdt ze de schijn op dat ze een goede jeugd heeft gehad, waar ze moeite mee heeft. In haar ogen is Dewi altijd alleen maar bezig geweest aandacht voor zichzelf te genereren. Zelfs Karina's schoolopleidingen werden vaak door anderen betaald. De manier waarop ik over Dewi spreek frustreert haar, omdat ze het idee heeft dat ik niet door heb hoeveel zij te lijden heeft gehad onder de grillen van haar moeder. Ik zal Karina zeer zorgvuldig antwoorden.

Ik belde Peter en Edwin. Ze ontvingen de tape van Foudraine en vonden hem excellent, Edwin ook. Peter zei: ‘Het was een echt interview.’ Hij herinnerde zich zijn antwoord: ‘Willem, je lijkt wel een hysterische juffer,’ toen ik hem tien jaar geleden vroeg of Eduard wel van me hield. Hij lachte. Ieder woord dat ik zei, hoorde ik in echo terug. We worden dus nog steeds afgeluisterd.

Na mijn telefoontje naar Peter in Johannesburg belde Eduard vanuit Parijs. Hij was net terug uit Singapore en daarna belde Bill Bast vanuit Hollywood. Ik blijf een internationaal baasje. Maandag zie ik Cor Bruinsma in Okura voor een analyse van het handschrift van Docters van Leeuwen.

12 Brief d.d. 27 juni 1998.

4 juli 1998

Nu ben ik weer bezorgd om Jonathan Raymond. Hij schreef me dat hij en Sonia uit elkaar zijn. Hij was zo stevig verbonden met haar en had samen met haar een huis ergens in Wisconsin. Hij is nu verhuisd naar Chicago. Toch is zijn handschrift in lange tijd niet zo stabiel geweest.¹³ Ik schrijf hem meteen. Als ik het had geweten, was ik naar Chicago gegaan.

De corrupte smeerlap en minister van Handel en Industrie in het laatste kabinet van Suharto, Bob Hasan, wordt aangepakt - dat staat er althans - vanwege de gigantische fraude en diefstal die hij met zijn houtkartel Apkindo heeft gepleegd, maar hoe zit het met die stinkende Habibie?¹⁴

Aart van der Want zit goed in de problemen bij vnu, afschuwelijk. Ik denk dat het hem nu voor het eerst ook erg dwars zit. Erg jammer.

13 Brief d.d. 27 juni 1998.

14 International Herald Tribune, 3 juli 1998.

[p. 21]

Ik denkt dat psycholoog Mihaly Csikszentmihalyi gelijk heeft met zijn ‘flow’-idee.¹⁵ Ik voel me alsof ik in een constante staat van gelukzaligheid ben, ondanks de voortdurende ellende die de Staat veroorzaakt heeft, omdat ik mij kan richten op mijn dagboek, wat in alle opzichten mijn redding is.

Eind van de middag: wat zou ik nu graag piano spelen, maar het geluid dat uit mijn elektrische apparaat komt, is niet om aan te horen.

Ik zit nu toch naar de voetbalwedstrijd Nederland-Argentinië te kijken. Numan werd van het veld gestuurd en nu is het helemaal verpest. Er zat een geweldige Schwung in deze wedstrijd, maar niemand durft meer en het is niks meer. En dan maakt ineens Bergkamp de 2-1, en er wordt hysterisch op tv en hier in de straat geschreeuwd. Ik vind dit maar griezelig, die reacties. Een gek loopt hier op straat brullend en loeiend rond, het is gewoon totaal verontrustend. Het schreeuwen op straat zwelt steeds meer aan en gaat lange tijd door. Overal rijden toeterende auto's rond in de stad. Ik kan hier in mijn kamer met de ramen dicht het geschreeuw en gejoel horen - om één goal! Ik blijf het idioot vinden. Het is inderdaad minder alarmerend als de kuddes gek worden van voetbal, dan van Adolf Hitler, maar alarmerend is het wel. Zoals voetbal de uitlaatklep is als de economie hoogtij viert, is de volksmenner dat bij malaise en werkeloosheid.

15 Redactie: Mihaly Csikszentmihalyi was de voortrekker van de positieve psychologiebeweging.

5 juli 1998

Het geeft me veel voldoening, de gesprekken uit 1989 met John van Haagen uit te schrijven. Een vorm van eerbetoon aan een man die ook ruim een halve eeuw in dit land heeft meegedraaid en waar niemand ooit iets van heeft geweten, omdat hij in het volk verscholen was en niet aan de weg timmerde. Maar hij was altijd de moeite waard en ik luisterde steeds graag naar hem.

Ik denk dat Broertjes en Verploeg tot de conclusie zijn gekomen dat ze zich inderdaad als lafaards hebben gedragen en om die beschuldiging van tafel te krijgen. spannen zij zich nu zogenaamd in. Ik schreef Peter en Ellen er een memo over.¹⁶

Een Amerikaans laboratorium heeft op scherven van Irakese granaten sporen gevonden van het uiterst dodelijke zenuwgas vx, terwijl Saddam Hoessein altijd gezegd heeft niet over dat chemische wapen te beschikken. Secretaris-generaal van de vn Kofi Annan zei te hopen dat dit de verbeterde verhoudingen

16 Zie bijlage 2.

[p. 22]

met Irak niet zal schaden. Volgens The Washington Post is het ‘to ignore reality’ om te praten over verbeterde verhoudingen terwijl het bewijs er ligt dat de verhoudingen op een belangrijk onderwerp als de wapenvoorraad alles behalve verbeterd zijn.¹⁷ In Irak hebben we te maken met verraderlijke mensen, net als in Washington en bij de vn. Dus aannemen dat de een eerlijk is en de ander niet is dom, en ignoring reality. Nergens ter wereld zijn presidenten (na Nixon de een na de ander) zo vaak onderwerp van onderzoek door een speciaal aanklager als in Amerika. Maar - dat is waar - ze doen het daar in ieder geval nog. Hier heeft niemand ooit gehoord van een special prosecutor en maken ze van een onderzoek een collectieve maskerade, zoals de Commissie Van Traa.

Peter belde; hij had niet kunnen slapen. Hij zegt dit jaar definitief terug te komen. Hij heeft er genoeg van. Ze gaan verhuizen. Godzijdank. Even later vertelde hij twee dagen geleden door zes zwarten bedreigd en aangevallen te zijn, dus was hij de supermarkt ingevlucht. Het is daar nu te gevaarlijk, veel langer moet hij niet meer wachten.

Vanmiddag speelt Pete Sampras de finale van Wimbledon tegen Goran Ivanišević. Ik denk dat Sampras gaat winnen. Ze speelden al zestien keer tegen elkaar, Goran won zes keer. Sampras blijft meestal kalmer op kritieke momenten, dat is de ‘winst’ op het eind. Goran begint vaak in zichzelf te murmelen.

Goran had bijna de eerste set verloren, maar won tenslotte met 7-6. Het publiek lijkt op zijn hand. Sampras gebruikte gemene trucjes, zoals de bal eerst opgooien en hem dan toch nog niet spelen, om Goran af te leiden. Hij deed dat tweemaal op cruciale momenten. Maar ook Goran was geen lammetje, zo vroeg hij een bal die in was terug.

Ik denk dikwijls aan broer Hendrik, maar wat moet ik doen? Ik kom nu regelmatig artikelen tegen die hij in de jaren tachtig nog stuurde, nu hoor ik nooit meer iets.

Hans Lonis heeft de gebroken tegel uit De Horst (met een boodschap van mijn ouders) prachtig gefotografeerd. Ik vroeg hem te komen. Ik had hem al maanden weggehouden. Ik moest wel.

Goran verloor op het nippertje de tweede set, 11-9 in de zevende game. Ik ben bang dat hem nu de moed in de schoenen zakt, want het is 1-1. Ik begin er nu zelf nerveus van te worden, want ik wil dat Goran wint, maar betwijfel het nu.

17 International Herald Tribune, 29 juni 1998, oorspronkelijk verschenen in The Washington Post.

[p. 23]

Wouter Kok belde, en intussen ging Goran de soep in. De derde set ging naar Sampras, 6-4. Sampras is gewoon psychisch sterker. Het is weer het oude liedje.

Ineens slaat Goran vier punten tegen de service van Sampras, en nu is hij met 5-3 voor aan het serveren. Het publiek is massaal op zijn hand. Goran wint met 6-3! Nu is het 2-2. Het publiek applaudisseert wild. Nu de laatste set. Ze staan al tweeënhalf uur op de baan.

Goran leek even afwezig, waardoor Sampras hem brak bij 4-2. En nu is het al 5-2 voor Sampras.

Goran verliest. Hij praat tegen zichzelf onder zijn handdoek. Wat zonde.

6 juli 1998

Gisteravond toen ik terugkwam van de rit naar de Warmoesstraat, zag ik in een straatje bij de Herengracht Van Mierlo alleen aan komen wandelen en het trottoir opschieten naar een etalage, dus ik deed ook of ik hem niet zag.

Ik ontmoette Cor Bruinsma in de Health Club van het Okura Hotel, waar hij het handschrift van Docters van Leeuwen ragfijn ontleedde. Cor heeft een open en aardig gezicht. De zaken gaan niet zo goed, want er komen te weinig aanvragen binnen op hun specialisme: het analyseren van handschriften van sollicitanten.

Jurgens heeft een pakket brieven gestuurd, inclusief een brief van Van Mierlo van 18 juni, die ik nu pas voor het eerst zie. Hij stelt daarin dat Jurgens en co. een oprechte poging hebben gedaan. Het is een poging Ellen de zwarte piet toe te spelen. Jurgens is smerig bezig geweest.¹⁸

Ik heb Winnie Sorgdrager een weergave gestuurd van de mondelinge analyse van het handschrift Docters van Leeuwen.¹⁹

Het is vreemd om de dag door te komen zonder Wimbledon. Nieuwe Revu belde voor een enquête die ze hielden wie de meest irritante homo in Nederland is. Ik zei: ‘Dat ben ik, dat

18 Zie bijlage 3, waarin de reactie op mijn brief van 1 juli, en het schrijven van Van Mierlo van 18 juni. Redactie: Als reactie op de brief van Van Mierlo van 18 juni, heeft Ellen Pasman op 6 juli 1998 zowel Den Hertog als Van Mierlo geschreven dat er van de zijde van Oltmans nog steeds bereidheid was te praten over het voorstel van een overleg tussen vertegenwoordigers van beide partijen om tot een regeling te komen.

19 Zie bijlage 4. Redactie: Oltmans schrijft erin dat hij de grafoloog in New York had ontmoet, maar zijn verslag is gebaseerd op de ontmoeting met Bruinsma deze ochtend. In een brief aan Pieter [Broertjes] van 7 juli 1998 verklaart hij dit als volgt: ‘... maar zette erboven (als afleidingsmanoeuvre) dat het in NYC is gedaan, want toen de grafoloog ontdekte dat het om Docters ging deed hij het natuurlijk in de broek (Geen probleem want we zaten in de Health Club van het Okura Hotel en hij kon meteen douchen).’

[p. 24]

vindt men, maar eigenlijk is het Henk Krol.’ Ik zei Marianne Stuit, het meisje dat me belde, tegen Ahmet Olgun te zeggen dat hij de grafologische analyse van Docters van Leeuwen mag hebben.²⁰

Ik faxte Ellen het Docters rapportje - ze wilde het zo graag -; ik heb het ook al naar Kok en Wallage gestuurd.

Wat een waanzin van Habibie! Hij heeft de bevolking opgeroepen om voortaan op maandag en donderdag niet meer te eten, omdat er een voedseltekort dreigt. Als alle Indonesiërs dat doen, besparen ze drie miljoen ton rijst per jaar, die nu geïmporteerd moeten worden.²¹ Het loopt in Indonesië helemaal uit de hand.

Toch wel typisch dat Van Mierlo Poncke Princen nog regelde voor zijn vertrek, en mijn zaak niet. ‘Princen kost geen geld,’ zei Ellen terecht.

De arme Goran Ivanišević heeft over zelfmoord gesproken: ‘Het liefst zou ik me om zeep helpen’. Dit zou hij gisteren na het verlies tegen Sampras gezegd hebben.²²

Ik heb eindelijk een brief van zes pagina's aan Karina geschreven. Ik heb geprobeerd haar uit te leggen dat ik niets tegen Megawati heb, maar dat ik denk dat zij niet de juiste persoon is om Indonesië te gaan leiden, alleen omdat zij ook Sukarno heet. Ook mijn mening over Dewi, Hartini, Guruh, Guntur en Sukmawati heb ik geprobeerd uit te leggen. Ik hoop dat ik duidelijk was. Ik heb haar aangeraden contact te zoeken met de weduwe van Joseph Borkin om te vragen of zij nog brieven van Bapak aan Borkin heeft, want ik weet dat zij met elkaar schreven.

Realiseer me dat ik de brieven van Kok en Docters vergat te kopiëren. Kok zond ik het Docters-rapport en ik deed er een briefje bij over Hutschnecker die bepleitte dat men mensen voor het Witte Huis (of het Catshuis) psychotechnisch diende te controleren, zoals bedrijven als Shell, klm en de fnv doen. Docters - heel jammer dat ik die brief niet kopieerde - schreef ik dat hij als een forel hapte (ik verwees zo naar het voorstel het forellenkwintet te spelen), maar dat ik hem niet beledigde en het alleen zei zoals het was. Ik zei dat ik hem verder niet nodig had, maar dat hij, net als rechter Gisolf, het verschil niet wist tussen zeggen zoals het is en willen beledigen.

20 Redactie: Ahmet Olgun is de journalist waar Oltmans in 1997 een klacht tegen had ingediend bij de Raad voor de Journalistiek, over het verkeerd gebruik van een uitspraak van Oltmans over Docters van Leeuwen en het opnemen van een telefoongesprek zonder daarvan melding te maken.

21 NRC Handelsblad, 6 juli 1998.

22 Idem.

[p. 25]

7 juli 1998

Volodja Molchanov belde al voor 08:00 uur, zoals ik hem geschreven had te doen. Ik zat net te werken. Zijn moeder (81) is mentaal achteruit gegaan en zit nu in een tehuis. Anja zit in Groot-Brittanië. Volodja en Consuelo gaan naar de Filipijnen voor een gesprek van 45 minuten met Imelda Marcos. Vanavond heeft hij een diner op de ambassade omdat de klm 30 jaar op Moskou vliegt. Arbatov was 75 jaar geworden en heeft een verhandeling gehouden op het Institute of usa and Canada of the Academy of Sciences. Al diens leerlingen zitten nu op topplaatsen.

Volodja werkt ook aan een serie films over Russische componisten. Zijn vrouw Consuelo is zijn chef-redacteur. Volodja Feltsman is helemaal in het boeddhisme verwikkeld geraakt, en speelde vorig jaar voor het laatst in Moskou.

Ik had Molchanov in een brief gevraagd of hij een idee had hoe ik naar Moskou zou kunnen gaan, maar daar ging hij niet op in.

Ik belde lang (zoals gewoonlijk) met Paul de Ridder en bracht hem op de hoogte van de laatste ontwikkelingen.

Ahmet Olgun belde. Hij komt morgen. Hij vroeg me waarom ik hem gebeld had. Ik legde uit dat Marianne Stuit me had gebeld en ik er toen over begonnen ben. Ik vroeg hem of er een tape aanstond. Hij zei van niet; ik antwoordde dat het nu dan prima was.

Ellen stond op het antwoordapparaat. Jurgens had hen geschreven en had zich volgens haar dieper in de nesten gewerkt.²³ Ze had al een ontwerpbrief ter antwoord gemaakt. Ik belde haar terug en zei te stoppen met brieven schrijven en stelde voor met z'n vieren te overleggen. ‘Later,’ zei ze, want Peter moest hierover nadenken. Ik benadrukte dat we dat toch echt moesten doen. Ze beloofde hem vanavond nog te bellen. Ze zei ook dat ze gisteravond iemand gesproken had die er vanuit ging dat ik niet meer goed bij mijn hoofd zou zijn. Zij stelde voor Van Dantzig te vragen een brief te schrijven dat ik prima in orde was. Ik vind haar dan zelf toch echt in de war, omdat ze, na enig doorvragen, dit serieus meent.

Beatrix en Claus gaan eind november naar Moskou.²⁴ Ik moet eigenlijk mee, maar het is de verkeerde maand.

Het oranjegedoe op televisie wordt steeds krankzinniger, en dat terwijl in Ierland andere oranje-idioten blokkades opwerpen. Het is allemaal even mesjogge. Dan haalt de nos een psy-

23 Fax van Erik Jurgens d.d. 6 juli 1998.

24 NRC Handelsblad, 7 juli 1998.

[p. 26]

choloog voor de camera, die geen zinnig woord zegt, en, out of all people, wordt Gert-Jan Dröge opgevoerd, die zegt dat voetbal het saamhorigheidsgevoel voedt, nu er geen oorlogen meer zijn. Tussen neus en lippen werd ook nog even melding gemaakt dat één Braziliaanse voetballer voor 50 miljoen gulden was verkocht. Waar komt het geld vandaan? Het is idioot.

De waanzin over het voetbal is veel ernstiger dan zich op het eerste gezicht laat aanzien. Nu lopen er Nederlandse voetbalfans door de straten van Marseille met betraande gezichten. Ook doelman Van der Sar en de andere verliezende spelers lopen huilend het veld af. Ik vraag me af wat ze doen als hun moeder overlijdt. Tranen zijn er, maar waarvoor? Voor een verloren sportwedstrijd? Dat is toch volkomen belachelijk!

8 juli 1998

In het pakket correspondentie dat Jurgens ons toestuurde, zit een brief van mij van 22 april jongstleden, waarin ik twijfels over Nicolaï uitspreek. Dat moet ik corrigeren.

Er staat een uitstekend interview met Ellen Pasman over mijn zaak in het juristenblad AMICE. Er wordt goed duidelijk gemaakt dat de Staat onrechtmatig gehandeld heeft en ook dat de schijn van partijdigheid ontstaat doordat Den Hertog en De Wijkerslooth behalve advocaat van de Staat ook plaatsvervangend rechter en raadsheer zijn voor dezelfde rechtbank als waar nu mijn zaak dient.²⁵

Olgun is een Turk, best aardig, en hij was hier een uur. Ik gaf hem een kopie van de handschriftanalyse van Docters van Leeuwen. Ik vertelde over Hutschnecker en zijn denkbeelden over het nakijken van de bovenkamer van presidenten. Olgun was naar Suriname geweest voor een gesprek met Desi Bouterse, maar had geen succes gehad. Ik zei hem het via Christopher in Brazilië te proberen.

Paul belde. Ook vandaag geen post van mij, terwijl er al een berg gearriveerd had moeten zijn. Er wordt met de post voor zijn ‘winkel’ dus geknoeid.

Ellen zei mijn fax naar Jurgens niet aan Peter te hebben gegeven ‘want dan wordt hij weer razend, dat je toch brieven schrijft’.

‘Je denkt toch niet dat als Jurgens mij schrijft, ik hem niet zou kunnen beantwoorden?’ Wat denken ze toch? Ik zond Broertjes en Peter, en ook Paul, het interview met Pasman.

Voor het eerst zei Ellen dat als ik toch brieven blijf schrijven -

25 AMICE, juli augustus 1998. Zie ook bijlage 5.

[p. 27]

terwijl ik had beloofd dat niet te doen - zij zich terug zullen trekken. Ik negeerde het, en beet mijn tong af om niet zeggen: vooral doen. Ik schrijf aan niemand buiten de kring van betrokkenen brieven over mijn zaak. Mijn leven gaat door, dus de affaire Docters hou ik simpelweg aan de gang. Stel je voor dat ik moet stoppen met leven vanwege de boeven in Den Haag.

Ellen belde even later terug. Ze had zonet Jurgens gefaxt, en per omgaande een fax teruggekregen; ze telefoneerde vervolgens met Jurgens, en gaf mij haar conclusie door: ‘We laten Jurgens schieten. Hij geeft mij van alles de schuld.’

Buiten bij Struwe stond een dame met bril. Ze wilde me even onder vier ogen spreken. ‘Ik heb u altijd afgewezen,’ zei ze. ‘Ik zeg het u eerlijk, maar toen zag ik u met Nel Benschop en toen besloot ik: ik heb me vergist en als ik hem ooit zie zal ik het hem zeggen.’

9 juli 1998

Ik ontving gisteren twee brieven van Lodewijk Sillevis Smitt tegelijk.²⁶ Vluchtig lezend dacht ik dat er een ontmoeting met Bernhard zou komen, maar er staat echter uitdrukkelijk dat hij zei: ‘Daar begin ik op mijn leeftijd niet meer aan.’ Verder schreef hij dat hij Bernhard mijn situatie had uitgelegd en had benadrukt dat daarbij geen kwaadaardige bedoelingen een rol spelen. Bernhard gaf te kennen dat te begrijpen. Ik denk dat ik moet antwoorden dat ze wel moeten bedenken dat Bernhard in september opnieuw wordt opgeroepen als er geen oplossing is.

Ik heb Nicolaï gefaxt dat Sillevis Smitt lijkt te denken dat Bernhard definitief afgeblazen is en ik denk dat hij op de hoogte gesteld moet worden dat dit afhangt van de uitkomst van de bemiddeling. Ook schreef ik dat ik verbaasd was dat er wel degelijk iets uit het gesprek van de drie met Van Mierlo gekomen was, en daar niet eerder iets van wist. Daarbij ben ik het niet eens met Ellen die zegt dat Jurgens nu echt voorbij is, want ik wil het liefst iedereen binnenboord houden. Ellen belde verbaasd over mijn fax aan Peter op. Waarom? ‘Peter wilde niet met Jurgens praten en zeker niet met jou erbij.’

‘Nou, dan hoor ik dat wel van hem,’ antwoordde ik.

‘De meningen van mijnheer Oltmans interesseren me niet,’ zou Jurgens tegen Ellen hebben gezegd. Het probleem is dat eerlijk zijn de kunst van sommige dingen erbuiten houden met

26 Brieven d.d. 7 juli 1998.

[p. 28]

zich meebrengt, anders kom je er niet. Ik heb dit (denk ik) uitstekend geleerd, maar Ellen kan met 39 jaar nog vooruitgang boeken.

Paul heeft nu alle brieven van de afgelopen weken tegelijk binnengekregen. Daarna belde Olgun. Hij wilde de naam van de grafoloog krijgen, of althans een fax dat het rapport van hem was. Het verwonderde me al dat hij het toen ik hem sprak niet vroeg. Ik zei dat ik het zou natrekken. Ik belde hem echter terug en stelde voor het artikel als een gesprekje met mij te schrijven, waarin ik het rapportje voorlees. Dat zal hij nu doen. Als het klaar is faxt hij het naar Struwe.

Bernhard heeft een nieuw jacht en ligt ermee in de haven bij Porto Ercole in Italië. Hij heeft het gekocht van een Duitse zakenman en de prijs is niet genoemd.²⁷

Ellen belde. Toen ik zei dat Peter Nicolaï, die ik net gesproken had, toch nog een poging met Van Mierlo wilde wagen, begon Ellen weer: ‘Ja, en nu moet je dus geen briefjes aan Van Mierlo...’

‘Je hoeft mij niets te vertellen,’ en ik hing op. Ze behandelt me als imbeciel. Dan moet ze vroeger opstaan. Nicolaï had me gezegd.: ‘Ik heb Jurgens altijd behoorlijk behandeld, maar nu zit hij zo te liegen.’ Dus geen gesprek, althans niet nu.

nrc Handelsblad opent met de ophef over het Nederlandse Openbaar Ministerie dat probeert om de autoriteiten van Trinidad te bewegen Bouterse te arresteren, die daar op bezoek is, en vervolgens uit te leveren aan Nederland. Wat een blamage! Den Haag wil een Noriegaatje doen! Dit kikkerlandje dat zo graag op het internationale schaakbord mee wil doen. Totaal absurd. En dat gebeurt gewoon.

Ik kreeg eindelijk René Zwaap te pakken. Hij liet doorschemeren niet in grafologie te geloven, maar vroeg wel om het rapportje voor te lezen, wat ik deed. ‘Ik ga morgen met vakantie,’ was zijn conclusie. Ik denk dat Olgun ook niets doet.

27 De Telegraaf, 9 juli 1998.

10 juli 1998

Max Westerman haastte zich naar Trinidad en bracht het nieuws dat Desi Bouterse de dans opnieuw ontsprongen is. Bouterse logeerde bij ambassadeur Naarendorp. De regering van Trinidad-Tobago zei aan het verzoek van Nederland niet te kunnen voldoen. Keer op keer zit Den Haag voor aap met dit door Docters en co. aangezwengelde gesodemieter. Wat laat dit land zich weer van haar donkerste zijde zien.

[p. 29]

Op de voorpagina van de Volkskrant staat ook dat Bouterse weer ontsnapt is. Wat hij deed was voor de zoveelste keer een lange neus maken naar de idioten in Den Haag. Dat ze ermee doorgaan, is niet te geloven. Ik zou het ze ook moeten inwrijven, maar op dit punt beweeg ik me niet meer (denkend aan mijn eigen belang).

Ellen belde. Ze had gisteravond met Peter Nicolaï Han Lammers ontmoet. Hij zou Van Mierlo moeten overtuigen nog een handtekening te zetten onder een akkoord. Dat doet hij nooit. Ik ontmoette Luc Sala, die vertelde dat er vannacht om 03:00 uur was ingebroken en voor een ton aan apparatuur was gejat. Een inside job, zei hij. Dus de medewerkers die zich belazerd voelden, namen wraak. Hij ging akkoord met het gesprek met Van Dantzig dat ik voorstelde, maar wilde het in de tuin van het Hilton filmen. Ik hoop dat het doorgaat.

Prins William heeft de bijzit (Camilla Parker Bowles) van zijn vader Charles ontmoet. Diana draait zich om in haar graf.²⁸

Wallage vertrekt uit de Tweede Kamer om burgemeester van Groningen te worden, en Melkert volgt hem waarschijnlijk op als fractievoorzitter.²⁹ Wat een Haags beleid, op alle fronten. Amateurs met een desillusionair zelfbeeld. Paul had het er al over. Ik ben ervan overtuigd dat Wallage verdwijnt omdat hij als een idioot tegen Kok inging over Docters van Leeuwen. Wallage zit te liegen op tv dat hij nu pas heeft besloten dat hij burgemeester wilde zijn. Ze liegen allemaal. Kok heeft Melkert aangewezen als nieuwe leider, maar zegt dan dat de fractie ‘in volle vrijheid moet kiezen’. Maar er is maar één kandidaat! Wat een nep!

Terwijl rechts op de voorpagina van nrc Handelsblad stond dat Trinidad weigert Bouterse aan te houden, is er links een kop dat mariniers cocaïne naar Nederland vervoerden in een Orion van de Koninklijke Marine. Wat een grap!

Van Mierlo heeft de ambassadeur van Trinidad op het matje geroepen vanwege de affaire Bouterse.

Kok noemt het pijnlijk. Voorhoeve staat met een mond vol tanden, Sorgdrager is teleurgesteld. Dijkstal: ‘We gaan het weer proberen.’ Hij denkt dat veel mensen in Suriname het jammer zullen vinden dat hij niet is opgepakt. Ja, hoor vast. Harvey Naarendorp smeet zelfs de deur in het gezicht van Max Westerman dicht. Maar Max Westerman hield vol, kwam terug en filmde Naarendorp in de ambassade. Harvey is grijs en wat dikker geworden. Hij trok een parallel met de mislukte de-

28 International Herald Tribune, 10 juli 1998.

29 NRC Handelsblad, 10 juli 1998.

[p. 30]

kolonisatie van Indonesië. En hij vroeg zich af hoe het met Suriname zou zijn gegaan zonder Bouterse. Ik schreef Max, deed er achtergrondinformatie over Harvey bij en adviseerde hem via Naarendorp bij Desi te komen. Ik vroeg hem ook om een video van het gesprek met Naarendorp voor Dewi.

11 juli 1998

Vanmorgen om half acht eerst een lang telefoongesprek met Karina. Ze was net terug van een feest. Ze wil weg uit New York en stoppen met haar huidige werk. Ze wil naar Djakarta en aan de slag bij Alatas, en zoveel mogelijk van hem leren, zolang hij daar nog is. Ik zei haar dat ze er dan voor moest gaan: vivere pericoloso. Maar eigenlijk wil ze simpelweg met iemand praten die ze kan vertrouwen. Goddank kan ik dat nog steeds voor haar doen, uit naam van Sukarno. Kompas heeft bericht, zei ze, dat Mega de favoriet is om Habibie op te volgen, maar dat een van haar beste adviseurs haar verlaten heeft. Alleen de naam Sukarno is blijkbaar niet goed genoeg meer voor Indonesiërs. Dat is een goed teken!

Het tulpenmeisje in de Westerstraat haat politici, ze haat bovenal Kok, en minister Margreeth de Boer: ‘Ik hoop dat ze een lul van een meter krijgt, zodat ze niet meer kan lopen.’ Ik kon niet geloven dat dit van haar kwam.

Foudraine belde. Ambo|Anthos gaat zijn nieuwe boek uitgeven.³⁰

‘Ammerlaan?’ vroeg ik.

‘Ja, een gevoelige, intelligente man.’

Toen vertelde ik hem alles over de biografie van Bernhard en wat ik allemaal met Ammerlaan had meegemaakt. Hij viel van de ene verbazing in de andere.

Het zat er dik in: Hofland komt met een hommage aan Van Mierlo. d66 werd opgericht in het kamertje naast Hofland. In Hoflands optiek handelt Van Mierlo als mensen ‘wier denken is doordrenkt van verantwoordelijkheidsbelang voor het algemeen belang. Weinigen handelen zo consequent met de eerlijkheid en de moed van hun overtuiging...’³¹ Daar kan ik prima over meepraten, en ik weet dat het niet waar is.

De Tour de France begon vandaag in Ierland, ook zo logisch.

30 Jan Foudraine, De man die uit zijn hersenen zakte. Vingerwijzingen van een mysticus. Ambo|Anthos, Amsterdam, 1998.

31 NRC Handelsblad, 7 juli 1998, column S. Montag.

12 juli 1998

Alweer een gezegende dag, zonder telefoon, regen en laaghan-

[p. 31]

gende donkere wolken: ideaal om te werken. Hierin ben ik als mijn vader, die het heerlijk vond om aan zijn werktafel te zitten. Waar in Zuid-Afrika zou het bureau van opa Hap nu staan, en wie zit er achter?

Het voornaamste voordeel van de weerberichten is dat je kunt bepalen wanneer je je moet concentreren op activiteiten achter je bureau, zoals nu. Voor mijn gevoel regent het de hele zomer al.

Het is de finale van de wereldkampioenschappen voetbal. De Fransen wonnen van de Brazilianen met 3-0. Zidane scoorde tweemaal. Waar ik verstomd van ben, is de totale hysterie na afloop: bijna iedereen huilt, ook de verliezers. De Fransen zitten knielend in het gras, huilend, de Franse keeper is totaal hysterisch. De waanzinreacties op televisie over de voetbaluitslag zijn alarmerend. Zo worden er Fransen op straat gefilmd, die gillen: ‘Zidane for President!’ Of Brazilianen die zeggen zelfmoord te zullen plegen vanwege het verlies.

Het is bijna 22:00 uur, ik werkte de hele dag (met een onderbreking van anderhalf uur in Adonis).

13 juli 1998

Van Dantzig, die ik donderdag had proberen te bereiken, belde. Hij wil morgen praten dus ik deed later op de dag bij hem het artikel over prins Bernhard en de analyse van het het handschrift van Docters van Leeuwen in de bus.

Vandaag vindt het grootste volksfeest sinds 1944 in Parijs plaats vanwege het winnen van een voetbaltournooi. Men vindt het vergelijkbaar met een nieuwe Franse revolutie! Idiotie kent geen grens. Een nationaal orgasme in Frankrijk en Brazilië is ondergedompeld in rouw. Het is compleet mesjogge. Wie ligt er wakker van? Zou Van Dantzig er iets zinnigs over kunnen zeggen?

Iedere dinsdag verbaas ik me dat er weer een vuilniszak op straat moet, zoals ik me iedere zaterdag verbaas dat het alweer marktdag is. De tijd vliegt, maar ik bereikte vandaag mooi 3 maart 1989, door een hele dag stevig door te werken. Ik dacht dat het 21:00 uur was, maar het was al 22:00 uur, zo geconcentreerd was ik bezig.

Ik lees een artikel dat positieve gedachten je helpen om gezond te blijven.³² Maar mijn leven bewijst dat dit zeker geen voorwaarde is. Ik heb jarenlang onder enorme stress gestaan en ben alles behalve optimistisch over de meeste onderwerpen, maar

32 International Herald Tribune, 6 juli 1998.

[p. 32]

ik doe mijn stinkende best de realiteit te accepteren - zoals mam me altijd leerde.

14 juli 1998

In 1951 bepleitte senator Brian McMahon dat militaire overmacht door middel van nucleaire wapens vele malen goedkoper zou zijn dan dezelfde overmacht met conventionele wapens. Daar had hij gelijk in als je alleen naar de vergelijkbare vuurkracht in tonnen tnt kijkt, maar Peter Passell rekent voor dat door de extra benodigde uitgaven voor vliegtuigen, onderzeeërs, lanceerinstallaties en verdedigingsmiddelen de kosten vele malen hoger zijn geworden dan voor een conventioneel arsenaal.³³ Ik heb Peter Passell destijds geïnterviewd voor Grenzen aan de groei en zou hem graag nog eens ontmoeten, evenals de andere personen die ik 25 jaar geleden interviewde voor dat boek.

De ontmoeting van een uur met Van Dantzig was interessant, maar na twintig minuten keek hij al op zijn horloge, wat hij daarna nog een paar maal deed. Hij gaat op een herdenking voor Simon Vestdijk spreken. Hij vertelde dat deze schrijver een boek van meer dan 600 pagina's over angst had geschreven.³⁴ Hij had geen commentaar op de analyse van het handschrift van Docters van Leeuwen, maar vroeg wel of ik het ging publiceren. Na mijn opmerking over mijn voorstel een avond met twee cello's en Schubert samen met Docters en zijn dochter, moest hij zeer lachen, maar zei: ‘Je doet alles om je zaak te verliezen.’ Een van zijn hoogleraren zei: ‘Iedereen is normaal, tot je ze leert kennen.’ Over Hutschneckers suggestie om mensen in hoge politieke posities aan een psychologisch onderzoek te onderwerpen, zei hij: ‘Dan moet je de hele Tweede Kamer nakijken.’

Onbegrijpelijk dat ik zelfs tegen hem een opgewonden betoog moest afsteken dat ik het proces helemaal niet leuk vind, maar het als een totale ramp ervaar, die ik moet ondergaan om mijn gelijk, mijn recht, te krijgen, en dat ik liever 25 jaar na de Club van Rome weer een interviewboek met de nog in leven zijnde geïnterviewden van toen zou willen maken in plaats van dagelijks met Pasman en co. te moeten bellen. Ik zei dat ik voortdurend in een modderbad met juristen, ambtenaren en politici lag, die liegen en over lijken gaan en dat mensen die projecte-

33 International Herald Tribune, 12 juli 1998. Zie ook Grenzen aan de groei, deel 1, pagina 104 en 105.

34 Simon Vestdijk, Het wezen van de angst. Een psychologische studie. Bert Bakker, Den Haag, 1968.

[p. 33]

ren dat ik dit allemaal leuk zou vinden, totaal mesjogge zijn. ‘Ja,’ zei Van Dantzig, ‘ik heb altijd gevonden dat de advocatuur niet goed is voor de ziel.’

De voetbalgekte was een variant op het carnaval, vond Van Dantzig. Het was altijd zo geweest (niet waar dus), alleen nu zag je alles op tv. Emoties werken aanstekelijk. Het had allemaal iets positiefs, eenheid via spel.

Hij was het niet eens met Poslavsky dat tegenwoordig ‘de ethische rem’ weg was. Integendeel, het ging nu beter dan ooit. Er is altijd gelogen, maar nu heb je meer openheid, een vrije pers, met Watergateonthullingen en Pentagon papers. Nixon was hierdoor zelfs helemaal van het podium verdwenen. Hoe meer ik naar hem luisterde, hoe meer ik ervan overtuigd was dat ik met hem het televisie-interview moest maken. Hij ging er trouwens mee akkoord.

15 juli 1998

Ik was bij Ellen en Peter, wat een gedenkwaardige ontmoeting werd, want Pieter Broertjes was er - ondanks zijn vakantie. Zondag 5 juli belde Van Mierlo Broertjes en dinsdag 7 juli was Pieter bij Van Mierlo geweest. Hij wil niet boven de 990.000 gaan.³⁵ Subsidie voor de dagboeken vervalt, maar Peter vroeg twee keer of het goed is als ik 75.000 (bruto) per jaar heb. Er waren twee varianten en ik zal vragen die op te schrijven. Dan is er de kwestie van de groene kaart voor de vs.

Pieter had een brief van Van Mierlo, waar hij uit voorlas. Pieter zei dat Van Mierlo over de zaak ook met Beatrix had gesproken. ‘Haar vader is ook niet meer zo bij de tijd.’ Beatrix scheen zich grote zorgen te maken over de zaak. Van Mierlo wil het daarom nu oplossen. Hij had na Broertjes met Van den Berg gebeld.

Peter Nicolaï maakt zich grote zorgen over de advocatenkosten: ‘Het zou jammer zijn als het daarop werd afgeblazen.’ Ellen zei daar niets over. Pieter verwachtte geen problemen. Toen begon Peter Nicolaï: ‘Zou jij als je zoveel krijgt - ons daarvan willen betalen?’

‘Never ever. Waar is mijn tijd, mijn advocatenkosten? Over 42 jaar? Ik krijg niets, jullie na tweeënhalf jaar een half miljoen.’ Pieter gaat naar Arendo. Ik herinnerde hem eraan dat Arendo

35 Redactie: Oltmans noteert in zijn dagboek: ‘Hij wil niet boven de 9.900.000 gaan.’ Uit de brief van Ellen Pasman aan Han Lammers d.d. 15 juli 1998 blijkt dat Oltmans hier abuis is, want Pasman schrijft: ‘Aan Oltmans wordt een netto-bedrag (dus vrij van eventuele belasting) van fl. 990.000 uitgekeerd.’ Zie bijlage 6. Zie ook Ellen Pasman, Oud zeer, pagina 265-272, over de lobby van de advocaten, Pieter Broertjes, Schuit, Verploeg, en Han Lammers met Van Mierlo

[p. 34]

Buitenlandse Zaken drie jaar geleden heeft gevraagd wat zij aan kosten hadden gemaakt in mijn zaak. Dat was toen zes ton.

Ineens vroeg Pieter Broertjes: ‘Waarom ben je op nrc Handelsblad en niet op de Volkskrant geabonneerd?’ Het overviel me, maar ik aarzelde niet: ‘Het klinkt banaal, maar om de overlijdensannonces. De mensen die ik ken, worden in nrc Handelsblad en niet bij jullie vermeld als ze overlijden.’ Hij zei er verder niets op.

Van Mierlo verwachtte bij een overeenkomst dat ik dan ook niet meer op Buitenlandse Zaken zou kankeren. Ellen zei tussen neus en lippen opnieuw anderhalf uur ‘ergens’ met Van Mierlo te hebben gesproken.

Staatsraad Rein Jan Hoekstra leidde het onderzoek naar de Bijlmerramp. Dan weet je hoe laat het is. Kok zou het handschrift van die mijnheer ook eens moeten laten nakijken. Ik zie met één oogopslag dat Hoekstra een boef is.³⁶

Peter Nicolaï belde om 21:00 uur. Hij wilde langs komen, maar ik bood aan naar hem toe te gaan (het minste wat ik kon doen). Ze waren nog in tweeënhalf uur naar Groningen gereden om met Lammers te praten. ‘Wat is die oud geworden, die valt de helft van de tijd in slaap.’

36 Zie ook Memoires 1982, 1990-C, 1991-B, 1992-A, 1994-A, 1994-B, 1997-A.

16 juli 1998

Vanmorgen faxte ik aan Peter Nicolaï dat ik me wegens zijn vakantie op de 19de en Van Mierlo's aanstaande aftreden kan vinden in de haast, maar dat ik me toch wel opgejaagd voel. Er zijn nog te veel onzekerheden om al te snel akkoord te gaan.³⁷ Geloof het of niet, ik ben een dag op pad. Ik zal eerst bij Florrie, de oude nazivrouw, die in haar optiek nog steeds op de goede weg zit, op bezoek gaan, dan naar Sjan Poslavsky in Den Dolder en tenslotte naar Wouter in Amersfoort.

De trein van 10:45 uur die ik wilde nemen, valt gewoon uit. Ongelooflijk.

37 Zie bijlage 7.

Trein naar Arnhem

Eindelijk rijden we. Vandaag wilde ik graag Rachmaninoffs derde symfonie luisteren, maar ik kon de juiste cassette niet vinden.

Ik word permanent herkend, soms lachen mensen alleen maar. Een meisje dat overstak zei ‘succes’ en een dame (met anderen) riep zonet luid: ‘Dat is Oltmans.’ Ik stond stil toen ze dat riep, maar ik deed of ik het niet hoorde en liep door. Het is va-

[p. 35]

kantietijd, een ramp om te reizen. Veel mensen zien er buitengewoon ongezond uit.

Het is nu 12:00 uur en we staan nog in Utrecht (terwijl ik al in Arnhem had moeten zijn). Er is geen machinist te vinden. De ns is een totale bende.

15:10 uur, trein naar Den Dolder

Ik arriveerde om 12:30 uur in Arnhem. Florrie had minstens een half uur moeten wachten. Omdat het hele station wordt verbouwd, reed ze over de stoep om er weg te kunnen komen. Ze wordt in november 84. ‘Ik heb nog nooit een auto-ongeluk gehad.’ Ze heeft al 220.000 kilometer met deze auto gereden. Vreemd om een huis binnen te gaan, met een werkkamer die volhangt met portretten van Hitler, Hess en co.

Haar kinderen komen twee keer per jaar op bezoek. ‘Zo werkt dat niet,’ zegt zij heel lucide. Ze toonde een brief van haar zoon Herre Rost van Tonningen: ‘Lieve Mutti...,’ ik las de brief verder niet. Ze zijn alle drie bedrijfsadviseur.

Aarnout Loudon, haar buurman, wil haar huis voor een miljoen kopen. Ze vraagt 1.350.000. Loudon en zijn vrouw arriveerden om het huis te bekijken, wat echt een soort nazi-uitdragerswinkel is.

Ze wordt nog steeds door allerhande mensen opgebeld. Eduard van Weede van Dijkveld uit Vught belde haar toen ik er was om haar te zeggen dat hij er ook van overtuigd is dat haar man vermoord werd. Ze zeiden: ‘Bernhard zou voor zijn dood dit moeten toegeven.’ Ik zei dat ik een ontmoeting zou proberen te regelen tussen Van Weede, Quarles en haar.

Ze is vlot met de computer: ‘Ik zou er niet meer buiten kunnen.’ Ze heeft het geleerd tijdens een logeerpartij in de vs.

Van Beijnum heeft een roman gebaseerd op haar leven geschreven.³⁸

‘Je moest eens weten hoeveel ik de afgelopen twee jaar van de onderwereld te weten ben gekomen,’ zei ze in de auto op weg terug naar het station.

Florrie zei: ‘Na je tachtigste ga je echt merken dat je ouder wordt en wil alles niet meer zo.’ Maar het blijft een verbluffend moderne, heldere dame, na alles wat ze doorgemaakt heeft. ‘Je moet sterk in je schoenen staan,’ zegt ze tussen de zinnen door. Dat is zo waar.

38 Kees van Beijnum, De ordening, Nijgh & Ditmar, Amsterdam, 1998.

[p. 36]

23:45 uur, trein naar Amsterdam

Het was gezellig bij Sjan Poslavsky. Wouter Kok stond met twee fietsen te wachten op het station. We gingen naar een flat van een jongen - een pianist met een boekwinkeltje - waar ook een componist en tien andere jongens waren, van wie er één insloeg: Gerard Mosterd. Hij is choreograaf en was danser, en hij gaf me later op de avond een horoscoop, die hij speciaal voor mij gemaakt had.

17 juli 1998

Wilde Gerard Mosterd, mijn beauty van gisteravond, een fax sturen dat ik mentaal in brand stond toen hij naast me kwam zitten. Johan Struwe zei me echter dat toen hij het nummer had ingetoetst er een Indisch vrouwtje aan de lijn kwam. Heb de fax toen maar niet gestuurd. Ik kan beter gewoon bellen, wat ik 's middags heb gedaan. Hij zei me ontdekt te hebben toen hij de epiloog, die over Croisets rol in de George de Mohrenschildt-affaire gaat, in de autobiografie van Gerard Croiset las, en dat hij me sindsdien gevolgd heeft.³⁹ Hij zei dat hij niet genoeg moed had gehad om contact met me op te nemen. Hoe is het mogelijk. Gerard komt eind van de week op bezoek.

Ellen had afgelopen maandag met Van Mierlo gesproken. Hij had toen tegen haar gezegd: ‘Ik zal maar niet vragen in welke buurt van Den Haag je geboren bent,’ wat Ellen diep had geraakt. Ze had hem uitgelegd dat er een ongunstig vonnis zal komen, als er een uitspraak komt. Ze had Van Mierlo ook gezegd dat hij zich zou moeten realiseren dat zijn advocaten (of Van Velzen) hem de waarheid niet vertellen, ‘denk maar aan Sorgdrager’ waarmee zij de affaire Docters van Leeuwen bedoelde. Ellen blijft ervan overtuigd dat de zaak momenteel op het punt staat geregeld te worden. Peter en Ellen staan in ieder geval op excellente voet met Pieter Broertjes, dat is evident.

Zij had ook Coen Stork uitvoerig gesproken. Hij had gezegd de breuk jammer te vinden. Ik ook. Maar er is een grens. Het verandert niets aan zijn beestachtige gedrag ten aanzien van huisdieren.

Ellen belde later nog eens op om te zeggen dat ‘het nieuws’ er nog niet was. Zie je wel.

39 Gerard Croiset, Croiset paragnost, autobiografie van Gerard Croiset. Strengholt, Naarden, 1977.

18 juli 1998

Een man met een bekend gezicht probeerde op de markt mijn

[p. 37]

aandacht te trekken, maar dat gebeurt dagelijks dus ik negeerde het eerst. Hij sprak me aan en zei wie hij was: directeur van het Holland Festival. ‘Ik bewonder u immens en hoop dat u doorzet.’

‘Dat vind ik heel gewoon.’

‘Maar dat u er niet gek van wordt.’

‘Waarom zou ik?’

Toon Quarles belde. Hij kent Van Weede uitstekend: de ontmoeting met Florrie zou wel eens gerealiseerd kunnen worden.

Iedere krant die je openslaat toont aan wat er werkelijk aan de hand is: grote verwarring in de bovenkamers. The Washington Post spreekt over de toenemende interesse om de sancties tegen Libië op te heffen en stelt dat ‘any government decently interested in the rule of law’ dit niet zou moeten willen. En dat terwijl de vs wel de laatsten zijn die iets dergelijks kunnen beweren.⁴⁰ Ratelband is ten onrechte gearresteerd wegens belastingontduiking. In de voetbalwereld is er een taboe op homosexuelen. De vs is tegen het Internationaal Strafhof. Hoekstra die de Bijlmerramp onderzoekt, en een regeerakkoord dat aangeboden wordt per ultimatum aan de fracties.⁴¹

40 International Herald Tribune, 17 juli 1998, eerder verschenen in The Washington Post.

41 NRC Handelsblad, 18 juli 1998.

19 juli 1998

Stond om 03:30 uur op om enkele punten over de vergoeding vast te leggen inzake de ellende met de Staat, die ik straks naar Peter en Ellen zal faxen.⁴²

De advocatenkosten zijn gegarandeerd, zei Ellen, reagerende op mijn fax van vanochtend. Ze doet alsof het allemaal voor aanstaande vrijdag in orde zal komen. Zij begrijpt dat ik nog niet akkoord ga en zal de fax naar Peter zenden. Ze stelde voor om Toon Quarles van Ufford Peters brief te faxen, en om een second opinion te vragen. Toon belde even later terug: op 118.000 houd ik 77.000 gulden schoon over. Daar doe ik het dus niet voor.

Toon zei ook dat Van Weede Florrie als een gepasseerd station beschouwd, dus dat gaat niet door.

Ik liep in Adonis tegen - ik dacht - een jonge Amerikaanse knul aan, al voelde zijn lichaam (voor een Yank) veel te slap. We hebben enorm gerotzooid, geen seks, en toen bleek dat hij Nederlands was. Hij is de manager van Yab Yum in Rotter-

42 Zie bijlage 8.

[p. 38]

dam, met vijftien meiden. In Amsterdam zitten er dertig of veertig. Later zag ik hem bij licht. In orde, maar nee.

20 juli 1998

Toon Quarles belde. Hij adviseerde Beelaerts van Blokland uit Hoogland als pensioendeskundige in te schakelen. Ik faxte zijn advies en mijn andere vragen direct naar Peter en Ellen.

Ik bereikte vandaag bij de bewerking van mijn dagboeken 1 april 1989.

21 juli 1998

Bij het doorwerken van al mijn dagboeken, kom ik talloze brieven tegen, vaak doordacht, maar vaak ook ronduit onbezonnen, ongeacht aan wie ik schrijf. Toen ik gisterenavond Wim Kok samen met Eef Brouwers op televisie zag, moest ik direct denken aan de brieven die ik begin 1989 aan Kok schreef, en die ik de afgelopen weken weer tegenkwam. Uit een antwoord van Kok blijkt dat ik hem op 16 februari 1989 een brief geschreven heb (ik vergat deze te kopiëren), die volgens Kok getuigt van ‘stand noch verstand’ en mijn argumenten overschrijden ‘de limit’. Ik houd mijn hart vast wat daarin gestaan heeft, zeker omdat ik nu toch ook wel geschrokken ben van de brieven die ik op 27 maart en 1 april van dat jaar aan Kok stuurde, waarvan ik wel kopieën heb.⁴³ Het liefste zou ik Kok meteen schrijven dat het me spijt, of hoe ik tien jaar later zelf tegen die brieven aankijk, maar dat zou zomaar uitgelegd kunnen worden als geslijm in het licht van de onderhandelingen. Maar ik moest iets doen, dus ik schreef Eef Brouwers en legde uit hoe ik Kok had leren kennen in de jaren zeventig als vakbondsman, en van John van Haagen hoorde hoe de havenarbeiders zich verraden voelden door Kok. En ook hoe de vara tot aan Marcel van Dam volhield dat het apartheidsregime een muur rond Soweto had gebouwd - die er helemaal niet was - allemaal leidend tot een gevoel van aversie tegen Kok en de PvdA.

Ik had vanmorgen een gesprek met Ellen, maar ik geloof niet dat ze me begreep. Heb haar nog een briefje gestuurd om duidelijk te maken dat het me ergert dat in de onderhandelingen het geld voor de advocaten al is veiliggesteld, maar dat de vergoeding voor mij (en het uitgeven van de Memoires) nog steeds onduidelijk is.

Na dagen stilte belden Peter en Ellen ieder apart op. Er was geen nieuws, want Van Mierlo zat in Rome.

43 Zie Memoires 1989-A, bijlagen 46, 55 en 59.

[p. 39]

Karina belde. We spraken nu gewoon en lachten veel. Ze wil in september een cursus spreken in het openbaar gaan volgen, wat een jonge bankier haar had geadviseerd.

Ik zei: ‘Why not let him pay for the classes?’

‘I don't use him for that,’ zei ze.

Dewi is in Jakarta en veroorzaakt ‘trouble and drama’, zei Karina.

Karina wilde vragen hebben over mensenrechten in Indonesië om per e-mail naar een conferentie in Washington dc te sturen, dus ik sprak over Suharto's autobiografie en legde de behoefte aan moordcommando's uit (waarover ik vandaag las). Ze luisterde en grapte toen: ‘If you have no more intelligent suggestions...’.

Hans van Wegen van ptt Telecom, die ook op het avondje van Wouter Kok was, belde of ik het feest voor zijn vijftigste verjaardag wilde bijwonen. Nooit natuurlijk. Ik weet niet waarom ik op mijn hoede ben voor deze heer, maar ik zie hem als een vreemde eend in de bijt en ik vroeg: ‘Werk je voor de bvd, Hans?’ waar hij onzeker op reageerde, dus ik zei snel: ‘Grapje,’ wat nuttig was, want hij liet hierna het een en ander los over Gerard Mosterd. Het kan zijn dat Gerard met een vrouw samenwoont ‘maar dan is het platonisch,’ zei Van Wegen. Ik verlang naar die jongen. Ik vertelde Gino dat hij een concurrent had en zag hem denken.

22 juli 1998

Toen Gino en ik op bed lagen, voelde hij dat mijn benen een magere kant beginnen te krijgen - je zou kunnen zeggen ingevallen wangen - wat mij ook al enige weken, bij toevallig voelen, opviel. Gino nam het bankje en deed oefeningen voor die ik zou kunnen doen. Maar dit soort aftakeling, daar is geen kruid tegen gewassen.

Het is duidelijk dat 1989 langer gaat duren en ik denk dat het drie delen gaat worden.

Ik ben ervan overtuigd dat we aan de vooravond van de instorting van de wereldeconomie staan. Indonesië is een proefpaardje dat het eerst in elkaar zal donderen, misschien gevolgd door Japan en de voormalige Sovjet Unie. Dan valt het hele kaartenhuis - het monopoliespel van het imf - in elkaar. Er zal dan een uitbarsting van burgeroorlogen zijn, gevolgd door een wereldwijd conflict, waarvan de gevolgen niet te overzien zijn. Rob van Scheers van vara tv Magazine kwam praten over de film jfk van Oliver Stone. We praatten drie uur; te lang en te veel.

[p. 40]

23 juli 1998

Vannacht ging opeens om 02:00 uur de deur open en stapte Gino binnen. Hij was woedend op Cynthia geweest. Hij was gevallen met de motor - zijn knieën waren geschaafd - maar hij lag in no time in zijn slipje bij me in bed. Ik heb hem volstrekt met rust gelaten, want hij moest om 08:30 uur bij de diamantair zijn. We lagen wel in elkaars armen en raakten elkaar gedurende de nacht veel aan, maar het ging allemaal goed. Hij ging net weg. Hij grapte over mijn danser (Gerard Mosterd): ‘Als hij er was geweest, had ik op de grond geslapen.’

Ik belde Peter terug die op het antwoordapparaat stond. Zijn eerste woorden waren: ‘I have been crying. The social fabric of this country is falling apart. White farmers are being killed off every day. I never want to come back here.’ Ik heb hem aan het lachen gekregen en een hart onder de riem gestoken. Ellen belde vandaag een paar maal en leek wat verward. Ze is kennelijk nerveus over de afloop. Nicolaï belde ook, en was rustiger, maar klonk ook onzeker over de afloop. Ellen denkt dat dit weekeinde de oplossing bekend is. Peter vertrekt voor vier weken vakantie. Hij zei: ‘Kon ik maar met De Wijkerslooth aan één tafel zitten, dan lossen we alles op.’ Later belde Pieter Broertjes. Ellen had hem De staat van bedrog gegeven, wat hij nu pas leest. Pieter zei dat ik geschreven had dat hij in 1994 al zei dat Van Mierlo de enige was die het kan oplossen. Pieter had dus ook nu pas gelezen dat ik me tegenover hem verontschuldigde omdat ik de zaak Margriet in de openbaarheid had gebracht. Broertjes gaat ook met vakantie. Daarom zei Ellen dat dit weekeinde cruciaal is.

Ik houd mijn hart vast. Van Mierlo heeft tegen Broertjes gezegd dat de 650.000 gulden advocatenkosten van de 990.000 af moet. Dus snapt hij nog altijd niet wat er aan de hand is. Dan komt het misschien toch niet in orde. Eduard opperde dat ik met een rechtszaak voor het Europese Hof zou moeten beginnen. Een prima gedachte, maar dat zal jaren duren.

24 juli 1998

Ik stuurde Peter Nicolaï een fax dat ik niet van plan was me te laten afschepen met 9,9 ton waar dan ook de advocatenkosten nog af zouden moeten. Ik heb geen vertrouwen in de onderhandelingen over geld als Nicolaï, die de schadeberekeningen zelf meegemaakt heeft op vakantie is, dus het zou voor zondag rond moeten zijn. Kort daarna belde hij op. ‘Ik weet precies wat je wil,’ zei hij dus ik antwoordde: ‘Prima, ik wacht af.’

Gerlof Leistra, die me vorige maand belde, maar nooit meer

[p. 41]

contact opnam, kwam met een enorm omslagverhaal over Van Mierlo.⁴⁴ Het meeste is oude koek op een rij, maar waar ik aangaf dat ik aanvullingen kon geven, besloot hij ze over te slaan. En dan Pim Fortuyn met een totaal onverantwoordelijke column, waarin hij een parlementaire enquête over de zaak Bouterse voorstelt, en als blijkt dat Van Mierlo inderdaad iets te verbergen heeft - waar Bouterse nu mee schermt - wil hij Van Mierlo voor de rechter gebracht zien. Pim Fortuyn heb ik een briefje geschreven dat hij de informatie over Suriname mist en zijn suggestie Van Mierlo voor de rechter te brengen hem reduceert tot een idioot. Mensen die wel die informatie hebben gaan zich ‘niet tegen hun voorhoofd tikken jegens Van Mierlo, maar jegens jou - de gemankeerde premier van Nederland.’ Mijn vader waarschuwde me eens geen boze, beledigende brieven te schrijven. Hij had waarschijnlijk gelijk, kijk maar wat er met Kok gebeurde. Maar toch betekent mentale gezondheid voor mij ook dat ik het beestje bij de naam noem.

Piet Hagen doet het weer! Hij schreef een stukje over mijn klacht tegen Ruud de Wit.⁴⁵

De dwaas Piet Hagen laat de inhoud van de beschuldigingen van De Wit natuurlijk weg. De onvolledigheid druipt ervanaf, maar dat is de enige manier voor hem om het hoofd boven water te houden.

Ellen belde op. Ze heeft de indruk gekregen dat Van Mierlo toch in de zak van De Wijkerslooth zit. Vanavond is Lammers bij Van Mierlo en daar zal veel van afhangen. Ik geloof er al

44 Elsevier, 25 juli 1998. SURINAME, MON AMOUR.

45 De Journalist, 24 juli 1998.

[p. 42]

niet meer in. Volgens mij worden we opnieuw tegengehouden.

Ik wilde Bram Peper al een briefje schrijven, maar het hoofdredactionele stuk in nrc Handelsblad zegt min of meer al wat ik wilde zeggen.⁴⁶ Het is idioot, de manier waarop burgemeester Peper en zijn vrouw Neelie Kroes voor Habibie een goed woordje doen, alleen omdat ze hem van Nyenrode kennen. Begrijpelijk, maar dom.

Geen woord van Gerard Mosterd. Dan niet, geen probleem. Ik denk dat de eerste homo's al voor de Gay Games zijn gearriveerd, want er lopen volop beauties in de stad rond.

46 NRC Handelsblad, 24 juli 1998.

25 juli 1998

De advocaten hebben niets van zich laten horen, dus het zit overduidelijk fout.

21:30 uur

Ik ben net terug van Adonis, en heb nu pas een boodschap van Ellen dat ik haar vanavond of morgen op moet bellen. De zaak is mislukt, dus ik trok de telefoon eruit om mijn kalmte te bewaren.

We gaan dus 1 september door met de verhoren. Broertjes belde ook niet dus het is een fiasco, zoals ik al verwachtte. Ik denk zelfs dat de zaak eigenlijk is afgeketst op de advocatenkosten, en ze hebben overlegd hoe ze dit voor mij kunnen verbergen.

26 juli 1998

Het eerste deel van 1989 telt 160 pagina's, plus 160 documenten dus meer dan 300 pagina's. Morgen ga ik kopiëren.

Ik laat de telefoon er nog af, want ik heb vandaag geen zin in jobstijdingen, ik heb er voor een leven lang genoeg gehad.

14:00 uur

Toen ik terugkwam van Thermos stond Peter Nicolaï op de band. Ik belde hem terug. Het struikelblok zijn inderdaad de advocatenkosten en de nvj. Hij zei dit niet met zoveel woorden, maar het kwam erop neer. Dus had hij gisteren tegen Broertjes gezegd dat hij niet langer in de maling genomen wilde worden en met vakantie zou gaan. Broertjes in paniek, volgens Nicolaï, en Pieter belde Ellen om Nicolaï erbij te houden. Lammers zou het er nu doordrukken. Ik moet het nog steeds zien.

[p. 43]

Chris (Bertie's zus) belde dat Bertie erover denkt terug te komen. Ik schreef direct een brief waarin ik hem adviseerde dat inderdaad te doen. Ik vertelde hoe goed alles geregeld was toen ik door de taxi werd aangereden, en laatst nog met mijn prostaatoperatie. Ik denk dat het niet lang meer zal duren voor de wereldeconomie in elkaar dondert, dus nu is de tijd om het te doen.

Ik keek naar Beyond Childhood over kinderen in probleemgebieden.⁴⁷ Er werden kinderen, jongetjes, in Bosnië aan het woord gelaten. Subliem, in het geheel. Ik dacht aan broer Hendrik, die ervan genoten zou hebben. Maar hij heeft geen video. Onbegrijpelijk.

47 Beyond Childhood, documentaire van drie korte films ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van Unicef. Uitgezonden door de VPRO op Nederland 3.

27 juli 1998

Ik faxte Peter Nicolaï naar aanleiding van een doorwaakte nacht vol gepieker over de onderhandelingen die plaats vinden met Van Mierlo, en een telefoontje dat ik van de week binnenkreeg.⁴⁸

Er is weer een deel gekopieerd en bijgezet op de plank. Dat geeft een gevoel van voldoening. Ik bereikte 8 mei 1989 al, want ik was al om 06:00 uur uit bed en voel me erg moe. Dat heeft vooral te maken met de onderdrukte spanningen vanwege het Haagse gedonder.

Vandaag gaat grotendeels de telefoon eruit. Nicolaï gaat vandaag met de kantoorgenoot van Den Hertog, Alex Castermans, praten, maar die is niet gemachtigd een deal te sluiten. De Wijkerslooth is weg.

D66, de partij die verloor, krijgt een nieuw derde op te richten departement, alsof dat niets kost. Het is te gek voor woorden, maar iedereen is toch met vakantie dus wie doet ze wat?⁴⁹

Ellen Pasman belde laat op de avond. Zij had de fax aan Peter gelezen. ‘Die analyse klopt, maar wij laten ons niet uit elkaar spelen.’ De besprekingen gaan zeer slecht. Van Mierlo wil geen handtekening meer zetten omdat Van Aartsen al wordt genoemd als zijn opvolger. Ze zei: ‘Er komt weer een ontmoeting met alle betrokkenen.’ Het betekent letterlijk dat gelobby in de hoek van Van Mierlo mislukt is, waar Han Lammers zich voor zou inzetten. Ze praten allemaal op basis van ‘vaagheden’ - inclusief Van Velzen, De Wijkerslooth, Lammers, Van Mierlo, Jurgens, Stoffelen, Broertjes en Verploeg -

48 Zie bijlage 9. Zie ook Ellen Pasman, Oud zeer, pagina 272.

49 NRC Handelsblad, 27 juli 1998.

[p. 44]

maar ze beschikken over te weinig concrete argumenten. ‘Ik wilde je een hart onder de riem steken,’ zei Ellen.

‘Niet nodig, dat doe ik zelf wel.’

28 juli 1998

Christo belde vanochtend om 08:30 uur of ik het nummer van een drukkerij in Dordrecht wilde opvragen. Toen hij later terugbelde, vroeg hij hoe het ging. Hij liet doorschemeren sceptisch te zijn of ik het zou redden. En wat kon ik zeggen, het is weer in de soep.

Ed belde, net terug uit Alma-Ata, (hij had zijn uniform nog aan). Ik kreeg de indruk dat hij wilde horen dat alles geregeld was, maar ik hield mijn mond over ‘de zaak’.

Donderdag ga ik lunchen met Kadarisman, wat ik inderdaad als een eer beschouw.

Nu zei Peter Nicolaï telefonisch dat er nog steeds een goede kans is dat Van Mierlo wel tekent. Er komt een ontmoeting tussen beide partijen. Ik geloof het nog steeds niet. Ik vertelde dat Christo had gebeld: ‘Vind je dat niet aardig?

‘Nou,’ lachte Peter, ‘die zit achter zijn geld aan.’ Geen haar op mijn hoofd heeft daaraan gedacht. Hij krijgt nog 20.000 gulden, maar hij leverde niet wat hij beloofd had. Hij werd betaald om hier te komen en hij weigerde de cruciale documenten te tekenen.

Vanavond belde Peter Nicolaï weer. Hij zei dat ze door G.H. Houtzagers, de plaatsvervanger van De Wijkerslooth, in de maling waren genomen, die opnieuw op de rem was gaan staan inzake de kosten voor rechtsbijstand. Ook was Van Mierlo de grootste klootzak van de stad, die niets begreep, en als er morgen geen doorbraak komt, is het mislukt. Natuurlijk is het dat, ik wist het altijd al, maar heb me stil gehouden. ‘Als Pieter Broertjes op de voorpagina komt met een artikel dat er een perfect redelijk voorstel lag, maar dat het Buitenlandse Zaken te doen is om door te gaan met pesten, heeft dit gevolgen,’ zei Nicolaï. Ik denk het ook. Ik schreef Peter een brief om nog eens uit te leggen wat onze strategie moet zijn.⁵⁰

Yvonne Hamar van het anp belde vanavond. Ze zei dat er geruchten gingen over een regeling en wilde daar meer van weten. ‘Die is er niet,’ zei ik, en meer kon ik ook niet zeggen.

50 Zie bijlage 10.

29 juli 1998

Pak Alatas staat op de voorpagina van International Herald Tri-

[p. 45]

bune met zijn voorstel voor Oost-Timor, waarin volledig zelfbestuur een optie is, maar van onafhankelijkheid geen sprake kan zijn.

De nichten stromen Amsterdam binnen voor de Gay Games. In Thermos ben ik nooit eerder zo intens door een hunk (in mijn nis in de stoomkamer) gegrepen. Absoluut zalig. Zo hoort het. Zo doen ze dat in de vs! Toen ik om 13:30 uur vertrok, was de tent al helemaal vol.

Ellen belde voor mijn sofinummer. Van Mierlo is nog tot maandag 3 augustus minister.

30 juli 1998

Eindelijk stond Gerard Mosterd op de machine - het loont om geduld te hebben - maar ik antwoordde niet. Nog niet. Dat heb ik van Peter geleerd.

Peter Nicolaï belde al vroeg. Het ministerie van Financiën wilde de vingers niet branden, nu moest Peter nog contact zien te krijgen met de belastinginspecteur hier. Ik vertelde hem dat ik terughoudend was over alles. ‘Ja, maar als we nu niet toeslaan kunnen we het schudden,’ zei hij. Ik probeerde uit te leggen dat deze houding een verkeerde psychologische benadering is om de onderhandelingen mee in te gaan. Als ik dat in deze 42 jaar steeds als leidraad had genomen, zou ik niet zijn waar ik nu ben.

Ik lees Consilience van Wilson onderweg naar Den Haag.⁵¹ Ik kom toch steeds weer rake opmerkingen tegen. Zo haalt Wilson Einstein aan, die zei: ‘What really interests me is whether God had any choice in the creation of the world.’

‘Once we get over the shock that the universe was not made with us in mind...’ schrijft Wilson en verderop: ‘Outside our heads is free standing reality... inside our heads the self-assembly of concepts.’

51 Edward O. Wilson, Consilience: The Unity of Knowledge, Little, Brown & Company, Boston, 1998.

12:40 uur, Indonesische ambassade

Ik was eerst even bij Egbert en Yvonne Kunst. Het was plezierig hen terug te zien. Yvonne wilde onder geen beding dat Egbert zou getuigen. Ze kende Engel de Vries de opvolger van Piet Schaepman als ambassadeur in Singapore. Schaepman liet een half jaar bloedhonden in de tuin van de ambassade los, zodat niemand erin kon. ‘Schaepman was gek,’ zei ze zeer pertinent.

Lydia Asser-van Reede heeft alzheimer, en haar man Henk

[p. 46]

moet haar dag en nacht verzorgen. Hoe verschrikkelijk. Ik kon het niet geloven. Het meisje dat ik me herinner van het schaatsen in Bilthoven, met een wit ijsmutsje op. Yvonne was voor keelkanker behandeld, maar is er vrijwel van genezen. De zoon van Lucie Böttcher werkt bij de ing in New York. Peter en ik zagen hem toen hij pas geboren was.

Trein naar Amsterdam

Pak Kadarisman was druk bezig met parlementsleden toen ik arriveerde. Dus konden we pas na 13:00 uur naar Wassenaar gaan, dronken een biertje en zaten daarna anderhalf uur aan de tafel in de eetzaal van de ambassade met een groot bloemstuk tussen ons in, waarvan ik normaliter had gevraagd of ik het weg mocht zetten. We praatten zeer intensief. Op 2 september is de afscheidslunch bij Beatrix en Claus. Hij had na de ramp van het staatsbezoek in 1995 een portret van hen gekregen, en ook nog een van Bernhard - na diens bezoek van 29 dagen aan Suharto. Hij vertelde me gedetailleerd hoe hij Beatrix had uitgenodigd om op 17 augustus de plechtigheid in het parlement bij te wonen. Beatrix zou daarmee het eerste staatshoofd geweest zijn dat hiervoor uitgenodigd werd, maar ze ging later vanwege de ernstige protesten van veteranenorganisaties en de 50-jarige herdenking van Jappenkampen op 19 augustus in Den Haag waar Beatrix ook bij zou zijn. Dus ze kwam pas aan op 21 augustus. Het afhalen door Alatas was gewijzigd protocol - en al jaren gangbaar - omdat er soms vier gasten per maand kwamen en dat teveel drukte gaf, ook omdat Ibu Tien ouder werd.

Hij was net terug uit Djakarta - de rampspoed daar viel wel mee. Hij was ook bij Suharto geweest, tot verbazing van Alatas. Suharto vroeg hem om Beatrix de groeten te doen bij de afscheidslunch op 2 september.

Egbert en Yvonne vonden de krans die ik namens Beatrix en Claus bij Bung Karno's graf liet leggen zeer ongepast, Kadarisman vond het een steengoede zet.

Kadarisman vertelde een botsing met Ruslan te hebben gehad in juli 1995, toen hij hier kwam om (voor Suharto) te peilen wanneer Beatrix zou komen, zonder met de ambassadeur te spreken. ‘Alle Indonesische kranten spraken erover, maar toen hij laatst hier kwam, ben ik hem om 06:00 uur van Schiphol gaan halen en ik gaf hier een diner voor hem.’

Amsterdam

Toen ik thuiskwam, haastte ik me naar het kantoor van Nicolaï en Pasman, waar ik rond 17:00 uur aankwam. Vermeer was

[p. 47]

daar al om 15:00 uur aangekomen en ze wachtten op mij. Wat ik hoorde was niet veel goeds. Het bedrag dat in de onderhandelingen was bereikt stond nu op 950.000 gulden - voor de rest van mijn leven. Achtenhalf jaar lang zou ik 112.000 gulden belastingvrij krijgen, daarna moet ik er belasting over betalen. Peter legde uit dat het doel niet een bedrag per jaar was, maar een totaalbedrag ineens. Toen begon het gedonder weer over bruto en netto. Ze gingen uit van hoogstens 50.000 gulden smartegeld. Als ik zou zeggen dat dit bedrag nagekomen baten zijn op inkomen in de vs, dan is het minder zwaar belast. Hier 45 procent en in de vs 30 procent. Er zit een fiscalist op, een belastinginspecteur en nog iemand, terwijl Lammers de zaak coördineert.

Ellen zei dat Van Mierlo belde of Van Velzen mocht bellen. Dit gebeurde. Terwijl ik er was belden ook Lammers en Pieter Broertjes uit Frankrijk. Peter bleef me maar vragen: ‘Wat wil je netto minimaal hebben?’ Als ik dat zou zeggen, zou hij wel uitrekenen wat dat dan bruto moest zijn. Maar ik weet het niet. Als er geen subsidie voor de boeken en geen vier ton smartegeld komt, dan moet ik 20.000 gulden per jaar voor de boeken hebben, plus 20.000 gulden per jaar schade van de Staat, dus 118.000 gulden per jaar is goed. Peter maakte een berekening en kwam uit op 112.000 gulden per jaar. Steeds zei ik dat ik dat niet zomaar even kon zeggen, waarop Vermeer kennelijk met Peter en Ellen had afgesproken om te zeggen: ‘Als u dit afwijst, moet u verder niet op mij rekenen.’

‘Ach,’ zei ik, ‘dan is daar de deur en kunt u vertrekken.’

Ellen schrok en maakte een opmerking. ‘Denk maar aan Caroline Delgado,’ zei ik. Dat sloot die ingang permanent, maar ik voelde me wel bedreigd. Toen zei Peter: ‘Maar wat heb je dan nodig?’

Verdraaid! Ik explodeerde. ‘Ik ben 42 jaar door de Staat geterroriseerd! Zij zijn mij geld schuldig! Zij moeten een bod doen, de Staat heeft iets goed te maken. Er wordt nog altijd vanuit gegaan dat ik blij mag zijn als ze wat doen. De Staat is via Brouwers en Broertjes met de boodschap gekomen een einde aan de zaak te maken.’

Vermeer zei toen we even alleen waren: ‘Margriet heeft tegen haar zuster gezegd: “Dit wil ik nooit meer meemaken”.’ Hij was ervan overtuigd dat Beatrix Bernhard niet in de rechtszaal wilde hebben. Daar heeft hij wel gelijk in, maar ik werd toen goed razend op Peter (en de anderen), aangezien zij niet onderhandelden vanuit onze kracht, dat we weten dat Beatrix er een eind aan wil hebben. Dat is gewoon zo. Vermeer zei later,

[p. 48]

toen we weer alleen waren, dat ik op deze wijze veel te weinig kreeg. Wat we over het hoofd zagen was de nvj, die werd niet genoemd. Dat moet ik nakijken.

Ellen was aan de telefoon met Broertjes en ik ben er niet zeker van dat ze aardig over me sprak. Het ging dwars door ons gesprek heen. Ze is nu een fan van Broertjes: ‘Hij gaat me met mijn boek helpen. Frieda typt het.’

Peter bleef ook herhalen dat ze ons voorstel niet zullen aanvaarden, maar dat ze dan in een zwakke positie zitten, want zei Peter, ‘als dan op de voorpagina van de Volkskrant komt dat een redelijk voorstel door de Staat werd afgewezen...’ Dan wat? Niets!

Ellen vond Lubbers nog steeds de beste, van de mensen die zij in mijn zaak had ontmoet. Van Mierlo vond ze een ramp. ‘Die begrijpt niets, weet niets en is zeer arrogant.’ Ze was ontzettend teleurgesteld in die man. Ze had tegen Van Mierlo gezegd: ‘Wat vertelt De Wijkerslooth u eigenlijk? Oltmans is dit proces opgedrongen, dus de Staat is verantwoordelijk voor de advocatenkosten.’ Ze konden 150.000 gulden krijgen, wat belachelijk is. ‘We worden gestraft omdat we tegen de Staat in zijn gegaan,’ zei Ellen.

Ellen zei tegen Peter: ‘Kan je het nu niet even typen, dan kan Willem tekenen.’ Het voorstel werd uitgetikt, ondertekend en meteen naar Lammers gestuurd.⁵²

Om 20.00 uur vertrok ik, kwam in een plensbui terecht, werd zeiknat en bleef verder thuis. Wat een dag.

52 Zie bijlage 11.

31 juli 1998

Mijn waarde Diabolo belde om 06.00 uur vanuit Peru. ‘Willem, you have to come to Cuzco right away. You take yourself, you move, bring things to write, go to church San Christobal, ask for the shaman, otherwise you miss something...’ Ik dacht: kon Gino het maar horen. En kon ik vandaag maar een vliegtuig nemen. Waarschijnlijk zat hij aan de wiet of zo, maar hij herhaalde verschillende keren: ‘I love you’. Nu dat weer. Ik probeerde me deze mooie jongen daar helemaal voor te stellen, een zigeuner, en ik ben een soort pelgrim.

Weer een afschuwelijk artikel over het misdaadparadijs Zuid-Afrika, waar Peter ook steeds over spreekt. Met het afschaffen van de apartheid heeft Zuid-Afrika ook de grenzen opengezet voor buitenlandse handel. De grensbewaking laat te wensen

[p. 49]

over en veel Zuid-Afrikanen die voorheen aangesloten waren bij bevrijdingstroepen zijn nu makkelijk te recruteren voor criminele organisaties. Nigerianen hebben nu het grootste deel van de drugshandel in Zuid-Afrika in handen.⁵³ Dat bedoelde ik in mijn brieven aan Kok, over mevrouw Sint en mijnheer Klaas de Vries met zijn idiote lota⁵⁴ in 1989! Als ik het artikel over Zuid-Afrika lees, denk ik aan Wim Pretorius en andere vrienden, maar ook zij waren niet slim genoeg. Pretorius wilde niet praten met zijn eigen zwart-witte geest.

Ik heb Nicolaï nog een spoedfax gestuurd dat we nog iets moeten vinden op de aow, en de 150.000 gulden die de nvj terug zal eisen. Ik moet in de aow, want anders kom ik opnieuw in de problemen als er een crisis komt.

Ik vond Ellen gisteren nogal raar opgewonden doen. Ook Vermeer keek haar soms verbaasd aan. Maar hij zei oprecht dat hij was gekomen voor de 150.000 gulden.

Peter belde in antwoord op mijn fax, ik hoorde Ellen op de achtergrond. Ik herhaalde dat Lubbers destijds vier ministeries inschakelde om voor mij aow te regelen.

‘Maar,’ zei Nicolaï, ‘dan gaan ze de aow-premie van 1958 tot nu aftrekken van de vergoeding, en dan hebben ze gelijk.’ Ik werd woedend, want die Wiedergutmaching zat al in het bedrag wat ze nu aanboden! Alles wat ik verder zei, was dat er niet voldoende voor mij geknokt is. Lammers en Van Mierlo hadden de gegevens, waren akkoord, en Nicolaï ging Houtzagers nog vandaag antwoorden.⁵⁵

Paul belde. Ik probeerde hem in te lichten over hoe hopeloos ik me voelde, me bij alles te moeten neerleggen in dit land, omgeven als ik ben door mediocrities.

Om half twee belde Ellen: ‘Hoe is het ermee?’ Ik vroeg wat ze bedoelde. Ze denken zeker dat ik in de vernieling ben. ‘Prima,’ was dus mijn antwoord. Ellen bracht me het nieuws dat de belastinginspecteur akkoord was met het belastingvrije deel. ‘Vind je dat niet goed?’ vroeg ze.

‘Ja prachtig,’ zei ik cynisch, ‘het is de mooiste regeling die iemand zich kan wensen.’

‘Vind je niet?’

‘Dat geloof ik graag, maar ik voel me gigantisch opgelicht, zoals over het niet krijgen van aow.’

‘Dat ben ik niet met je eens,’ zei Ellen en ze begon uit te leggen wat zij ervan vond.

53 Newsweek, 3 augustus 1998.

54 Redactie: Lagere Overheden Tegen Apartheid.

55 Zie bijlage 12.

[p. 50]

‘Dat begrijp ik, maar dat zie je nu niet blijkbaar, dat komt later dan wel.’

‘Maar dan vind ik het wel zielig, als je kijkt wat ik als opdracht gaf,’ namelijk uit te gaan van de berekening van de nvj van 1991, ‘en wat jullie ervan terechtbrachten, dan voel ik me door alle partijen gigantisch opgelicht.’

‘Waarom heb je dan je handtekening gezet?’ Is dat nu een vriend, dacht ik? ‘Dag Ellen,’ zei ik en hing op. Als het aan mij ligt, praat ik nooit meer met haar. Ze heeft nu haar ware aard getoond. Vermeer gaf tenminste nog ruiterlijk toe dat het ‘veel te weinig’ was voor wat de Staat me heeft aangedaan.

Dat Ellen dit resultaat mij nu als een groot succes probeert te verkopen. Advocaten zijn het bedrieglijkste tuig van iedereen.⁵⁶ Om 16:20 uur sprak ik met Radio Flevoland. Ik heb gezegd dat ik nu toch wel tevreden ben met 10.000 Amerikaanse homo's in Amsterdam, want de Hollandse droogkloten zullen nu eindelijk leren ‘hoe het beroep moet’. Ze vroegen hoe ik vond dat sportredacties zich opstelden ten opzichte van de Gay Games. Ik noemde de Volkskrant Hollandse kleinzieligheid.

Gerard Mosterd was vandaag twee keer aan de deur geweest. Ik heb niets gehoord. Het is mijn eigen fout, ik heb me er te sterk op verheugd. Maar als hij bij aankomst in Amsterdam had gebeld hoe laat hij ongeveer hier zou zijn, was het goed gekomen. Eerst liet hij tien dagen niets horen over mijn brief en het voorpaginaverhaal van Newsweek. Doodse stilte. En dan moet ik per direct beschikbaar zijn. Hij liet zijn 06-nummer achter, maar hij was niet attent. Waarom zou ik me hier weer in storten? Ik wil mezelf forceren hem weer te vergeten.

Vanavond taal noch teken van Ellen, Peter, Broertjes en co. Dus is er niets beslist in Den Haag, als het niet afgewezen is. Samenvattend: Beatrix probeerde me om te kopen om de rechtszaak te stoppen - opdat als ik het voorstel niet accepteer, ik met Peter en Ellen keet zal krijgen. En er dus geen verhoor van Bernhard en Beatrix komt, en dus geen confrontatie over de biografie. Slim gedaan. Ze kennen me goed. Ik voel me door alle partijen opgelicht. Misschien hoor ik nooit meer van ze. In deze zaak is alles mogelijk.

Vanavond de stad in. Eerst is een jongen uit Singapore langdurig bezig geweest, maar ik wilde wachten. Ik ging naar de brug en toen ik terugkwam om 22:00 uur was er een jongen, groot, strak, twintig, met een totaal perfect gevormd lichaam - 100 procent made in usa. Dus het gebeurde. Maar toen even later

56 Redactie: Zie ook bijlage 13, Fax Ellen Pasman aan Pieter Broertjes, een verslag van de stand van zaken van 31 juli.

[p. 51]

een oude man hem zoog en hij op zijn knieën ging om de oude man te zuigen, vond ik het dermate afschuwelijk dat ik vertrok. Het zal je kind zijn.

1 augustus 1998

Ik schreef Gerard een brief dat ik het jammer vond hem gisteren gemist te hebben, maar dat ik een emotionele dag had vanwege de mogelijke ondertekening van een akkoord door Van Mierlo. Ik stelde voor elkaar zondagavond te ontmoeten. Toen ik de brief ging wegbrengen, trok net de nichtenbotenstoet door de Prinsengracht. Ik reed bijna tegen een jonge hetero op. ‘Kan je niet uitkijken, ouwe lul?’

‘Ga je nu slaan?’ vroeg ik. Van de agressie bij hetero's (die wel gaan kijken) zijn weinigen zich bewust. Weer staan de stereotiepe homo's bloot op de schepen of zijn als gekken verkleed. Homoseksualiteit zal alleen normaal worden als homo's zichzelf als normaal beschouwen, en zich normaal gedragen. Stop met idioot doen, dan komt er ook een andere foto op de voorpagina van nrc Handelsblad.

In Adonis werd geneukt zonder condoom. Ik stond daar en dacht: waarom? Ik kwam er Jonathan Ploegmakers tegen, die vier maanden naar Thailand gaat. Hij zag er slecht uit.

Jan Lenferink kwam ik op straat tegen. Hij zei: ‘Je schreef a cattle of fish in je brochure.⁵⁷ Hoe heb je dat kunnen doen Willem?’

‘Ja, dat is Papieren Tijger, het zijn krakers,’ zei ik, maar toen realiseerde ik me dat die blunder - cattle in plaats van kettle - van mij was, dus ik corrigeerde me meteen en benadrukte dat dit niet van Papieren Tijger kwam. Ik zei nog tegen hem dat je op dit feest een supertanker met sperma kon vullen. Hij ging vanavond op straat tippelen.

Een kwartet van Schubert blijft onbetaalbaar rustgevend in deze periode van totale gekte om me heen.

Ellen heeft niets van zich laten horen. Ik weet nu zeker dat Van Mierlo zijn handtekening niet heeft gezet. Deze onzekerheid is walgelijk en vast de wraak van Ellen omdat ik haar de waarheid zei dat ik me opgelicht voelde. Ze zijn allemaal hetzelfde. Ik had ze eerder in de week al gefaxt dat de bedoeling van de hele onderneming was om mij te scheiden van de advocaten. Ellen belde later zelf nog om te zeggen dat ze had ontdekt dat dit klopte. Haar wraak is nu me niet meteen de uitslag te geven, die volgens haar gisteravond zou komen.

57 Liegen tegen Beatrix.

[p. 52]

De opening van de Gay Games was op het nos Journaal. De uitzending was gevuld met allemaal stereotiepe beelden van homo's die hun blote reet vanaf de boten aan het publiek toonden. Treurig. Ik denk niet dat dit de manier is om de homoseksuele levenswijze geaccepteerd te krijgen.

2 augustus 1998

Ik ging rond 15:30 uur naar Adonis (na acht uur schrijven) en kwam meteen in een stoeipartij terecht met een blonde Hollandse jongen. Toen ik later een Amerikaanse zwarte zag binnenkomen, dacht ik: hoe krijg ik die in mijn vingers? Hij begon naast me, maar greep iemand aan zijn rechterkant. Toen hij bezig was, zorgde ik ervoor dat hij die van mij ontdekte. Hij liet alles vallen snoof god mag weten wat en begon op zijn knieën mij tot het eind toe te ‘behandelen’, maar op het moment suprême draaide ik me om.

Toen kwam ik Henk Meijer uit Groningen tegen. Hij had bij Ron Abram gelogeerd. ‘De nvj zit er geweldig mee in de maag,’ zei hij. Ja, ja, ik ook.

Ellen belde. Er was een reactie van Houtzagers, namens Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn waarin een schikking wordt voorgesteld.⁵⁸ Ik ging naar haar toe.

Vanmorgen had Ellen nog met Van Mierlo, Broertjes en de anderen gesproken. Lammers was gaan zigzaggen. Lammers had het allemaal een schoftenstreek genoemd ‘of ze nu een of twee miljoen betalen,’ zei hij tegen Ellen. Maar nu lijkt hij anders en ze begrijpt niet goed wat het kan zijn. Hoe moet ik het weten? Ze vroeg: ‘Is Broertjes te vertrouwen?’

‘Ja, dat weet ik ook niet,’ zei ik.

‘Er is iets wat we niet weten.’

‘Ja, zo verloor ik ook de Ketwichs en zo verloor ik Indonesië.’

‘Ja, maar wat is dat?’

‘We hebben het curriculum van Luns nooit gekregen, heb je het Lammers gevraagd?’

‘Nee, niet per telefoon,’ zei Ellen.

‘Lubbers heeft me steeds gewaarschuwd dat ik niet wist waar ik aan was begonnen,’ zei Ellen toen.

Ellen zegt ook steeds: ‘Ze willen Peter en mij kapot maken.’

Ik zei haar dat dit niet het geval was, maar herhaalde dat ze willen dat we keet krijgen en ik alleen kom te staan.

Lammers vroeg Ellen om vanmorgen om 8.30 uur Van Mierlo te bellen. Ze spraken een half uur. Ze had tegen Van Mierlo

58 Zie bijlage 14.

[p. 53]

gezegd dat zij met Wolffensperger al in 1996 voorstellen tot een regeling heeft gedaan. ‘Ja, maar Gerrit Jan zegt wel meer dingen...’ was zijn reactie. Ze had hem ook gevraagd waarom het van Kerstmis 1997 tot 21 april van dit jaar duurde voor hij een gesprek met Jurgens en co. heeft gevoerd. Geen antwoord. Van Mierlo schijnt zeer snel geïrriteerd te zijn, maar Ellen heeft voet bij stuk gehouden. Broertjes heeft ook nog met Van Mierlo gesproken.

Ellen belde Broertjes in Frankrijk en gaf de hoorn aan mij. ‘Ja, je hebt geen idee wat er speelt,’ zei hij. ‘De koningin bemoeit zich ermee. Ik heb nog lang met Van Mierlo gesproken, hij zou er graag een einde aan hebben gemaakt, want men vindt het een schandaal dat jij op je oude dag op een zolderkamertje moet wonen. Maar we zijn toch al ver gekomen.’ Hij vroeg stil te zijn tot 1 september; in ieder geval wilde hij met de Volkskrant de zaak als eerste brengen.

Ellen zal Houtzagers berichten dat wij niet akkoord kunnen gaan met het voorstel van de Staat.⁵⁹

59 Zie bijlage 15.

3 augustus 1998

Ik belde nog met Ellen Pasman dat als Den Haag met een bericht komt, ik toch ga reageren, of Pieter Broertjes terug van vakantie is of niet. De publiciteit kan daar niet aan gebonden zijn. Mocht Pieter haar nog bellen, dan moet ze hem dat maar doorgeven. Houtzagers had Ellen gebeld en maakte duidelijk dat de nieuwe regering moeilijker zou worden dan Van Mierlo, die volgens hem ‘zoveel moeite heeft gedaan.’

Ik nodigde Ellen uit om bij de Italiaan te gaan eten, want de Sociale Dienst kondigde een extraatje van 1.000 gulden aan.⁶⁰

60 Redactie: Per brief van 28 juli 1998 deelde de Sociale Dienst van Amsterdam Oltmans mee dat hij in aanmerking kwam voor 1.000 gulden van de Amsterdamse Plusvoorziening, een voorziening onder andere voor 65-plussers die al vijf jaar van een minimuminkomen moeten rondkomen.

4 augustus 1998

Ton van Royen vroeg me voor een tv-programma op at5 met bodybuilders, dus ik probeerde eronderuit te komen, maar hij heeft het al gepland dus vooruit dan maar. Zonde van de tijd, maar wat afleiding is niet zo slecht.

Ik nam vanavond Ellen mee naar restaurant Capri, van 19:30 tot 21:15 uur. Toen begon het me te duizelen. Op de fiets naar huis bedacht ik me dat ik Peter zou moeten bellen, tenslotte heeft hij me aangezet aardiger voor Ellen te zijn. Toen ik thuiskwam, stond Peter op het antwoordapparaat, of ik ‘in the

[p. 54]

town naar de boys was’. Ik belde hem terug en vertelde hem over het etentje met Ellen.

Ellen vertelde me wat meer details over het telefoongesprek met Van Mierlo. Hij had haar gevraagd of ze met me naar bed ging... Hij had haar ook gezegd dat ze te lang met mijn zaak bezig was. ‘Ga bij een groot kantoor zitten en geld verdienen,’ had de klootzak gezegd. Ik zei haar dat ik een opening probeerde te maken via Sillevis Smitt. Ik wil proberen te regelen dat ze met hem naar Enno Wiersma gaat, de advocaat van Beatrix. Hij weet wat er speelt, om een overleg te forceren buiten de landsadvocaat, De Wijkerslooth, om.⁶¹

61 Zie bijlage 16.

5 augustus 1998

Ik wist gewoon dat Gino zou komen na middernacht. Ik zag dus weer die ene kant van hem - als bij Frank Heckman - dat hij over zijn dromen en familie sprak en tranen in zijn ogen kreeg. Toch is het steeds duidelijker dat hij inderdaad alleen nog maar komt omdat hij hoopt dat ik met hem naar Cuzco ga, waar Diabolo nu (vreemd genoeg) ook zit, en dat ik zal investeren in zijn droom. Door zijn vriendin Cynthia gaat hij aan de drank.

Na rijp beraad heb ik Ellen gebeld. Ik heb haar heel voorzichtig in de richting geduwd van het dagvaarden van Beatrix, Bernhard, Kok en Van Mierlo. ‘Dan moet ik eerst de rechtbank om een datum vragen de verhoren voort te zetten.’

‘Doen, meteen doen.’

‘Daar moet ik nog even over denken. Vanavond is Pieter terug.’

‘Dat is een steunpilaar, die jou vooral zegt “liever niet”, dus bedenk wie je om raad vraagt. We hebben geen advies nodig.’ Het signaal moet zijn dat we willen verhoren en dan begrijpen ze wel dat Beatrix en prins Bernhard worden opgeroepen.

Toen belde ik Sillevis Smitt, maar hij is pas 21 augustus terug. Hij kon echter worden bereikt, want hij was in Nederland. Ik heb zijn kantoor gevraagd of Ellen en ik hem op korte termijn kunnen spreken.

Lodewijk Sillevis Smitt belde om 14:15 uur terug. Ik legde uit dat het akkoord voornamelijk was afgeketst op vijf ton advocatenkosten, waarop hij zei dat hij er misschien wel iets aan kon doen.

Toen belde Ellen weer: ‘Vind je dat ik een kopie van het pakketje van Jurgens aan Pieter moet geven?’

[p. 55]

‘Ellen, Jurgens is een gepasseerd station.’

‘Ja, maar Van Mierlo vindt dat jij Jurgens hebt verpest en dat vertelt hij natuurlijk aan Broertjes.’

‘Ellen, houdt daar alsjeblieft geen rekening mee, iedereen zal zijn eigen verhaaltjes over de streken van Baron von Münchhausen gaan schrijven.’

Het verzoek aan Punt om een nieuwe datum was gedaan, zei ze. Alleen de fax op de rechtbank was nog bezet.

6 augustus 1998

De tv-opnames vandaag met de bodybuilders in de rai voor Ton van Royen was een ramp. Ik probeerde zoveel mogelijk mee te werken, maar het begon me danig de keel uit te hangen. Toch probeerde ik er het beste van te maken. Ik nam ze onder meer mee naar Adonis en Thermos. Om 19:15 uur had ik er mijn buik vol van en vluchtte naar Iwan Beek, waar Eduard was. Ik vertelde hem in het kort over de stand van zaken van het proces, waar hij niet zo veel belangstelling voor had, want hij wilde dat ik een enveloppe van Hotel Vendôme opende. Ik deed het niet, alles op zijn tijd. Ik zag thuis dat er enveloppen, tandenstokers en andere dingen in zaten waar ik zeer blij mee was. Hij had veel moeite voor de Vendôme-artikelen gedaan, ik zal hem schrijven om hem alsnog te bedanken.

Maar ik was ongedurig van deze verloren dag, en wilde de stad in. Bij de Beurs maakte ik eenzelfde manoeuvre als vorig jaar op de Rozengracht: ik dacht ergens langs te kunnen, maar een (aardige) jongen op een motorfiets raakte me in het midden. Ik sprong eraf en had niets, maar mijn fietsje was totaal kapot. Nu dat weer. Ben nog wel even de hort op gegaan, maar niet lang. Toen ik terugliep kwam ik Willebrord Nieuwenhuis tegen, vies dik en transpirerend. Hij heeft nu een algeheel onbetrouwbare uitstraling. Ik had verder moeten lopen, maar we bleven staan praten.

's Avonds laat belde Ellen nog 40 minuten. Haar man was razend, want hij zit nu alleen in de Pyreneeën. Broertjes had niets van zich laten horen. Verploeg daarentegen, had wel naar Ellen gebeld, die hem morgen zal terugbellen.

7 augustus 1998

Zojuist had Verploeg naar Ellen gebeld, en haar gefeliciteerd met het bereikte onderhandelingsresultaat. Hij was het ermee eens dat we niet akkoord waren gegaan met het voorstel van Houtzagers. Ellen is nerveus dat Pieter Broertjes niet thuis geeft. Niets doen, zei ik opnieuw.

[p. 56]

Ik ben een fiets gaan halen: kosten 350 gulden. De fiets is veel te mooi, die zal gejat worden, maar ik heb hem wel verzekerd. Om 15.00 uur belde Toon Quarles. Hij wees me erop dat behalve de 150.000 gulden die de nvj nog wil hebben, de bijstandsuitkering ook terugvorderbaar is, en dat de amro rente zal vorderen over de 50.000 die ik hen nog schuldig ben. Ik gaf het door aan Ellen.

Toen belde Pieter Lakeman, hij wil morgen praten bij Keijzer. ‘Ik vertrouw hem niet meer,’ zei Ellen. Maar wie kun je wel vertrouwen?

8 augustus 1998

Pieter Lakeman was op tijd en we spraken heel genoeglijk twee uur. Hij deed of er niets was gebeurd en vermeed over een claim te spreken, maar ik deed dat wel en het werd meteen duidelijk dat hij poen verwacht. De laatste keer dat hij me belde zei hij geen seconde meer aan mijn zaak te besteden omdat ik Asscher afwees, en eigenlijk wil ik hem nog steeds niet. Maar voor de ultieme afwikkeling heb ik hem misschien toch nodig. Lakeman blijft van mening dat Asscher de beste optie is, ook nu, al vindt hij verhoren van Bernhard toch ook een betekenisvolle benadering.

Hij wilde me een diner aanbieden, maar ik had al gegeten. En trouwens, om nu meteen te doen of er niets was gebeurd, nee. Hij had ons zullen helpen met fondsenwerving, maar heeft dat nooit gedaan.

Hij vond het onbehoorlijk dat de nvj Doeleman had genomen bij het kortgeding, en hij vond die opmerking van Doeleman een strafklacht waard.⁶² Hij adviseerde desnoods de nvj te laten schieten, maar niet bij de Deken door de knieën te gaan. Ik vertelde dat Doeleman mij voor 2.000 gulden leeg had willen halen.

Over de Oranjes zei Lakeman: ‘Het is een doorgedraaide allochtonenfamilie, sinds 1543 met de graaf van Buren, begon het Oranjebloed te verwateren. Het is in strijd met de grondwet, welke discriminatie verbiedt en in strijd met het feit dat iedere Nederlander moet kunnen solliciteren voor de baan van staatshoofd.’ Hij wil een proces beginnen voor het Europese Hof.

Het voorstel van Houtzagers betrof alleen de periode 1964-1980 en als dat één miljoen oplevert, redeneerde Lakeman, moet met de periode 1980-1998 erbij de vergoeding zeker op twee miljoen kunnen komen.

62 Zie Memoires 1998-A, 9 maart 1998.

[p. 57]

Ellen rapporteerde dat Broertjes heel koel was, maar geleidelijk opwarmde. Toen ik zei dat Lakeman Asscher nog steeds de beste zaak vond, zei ze (letterlijk): ‘Dat heb ik ook steeds gezegd.’ Ze wilde Asscher al in de rails gaan zetten dus ik moest haar weer afremmen, en zei dat ze eerst tot 30 augustus met vakantie moest gaan.

Ton van Royens filmpje met de bodybuilders werd rond 19.30 uur uitgezonden. Hij heeft het heel behoorlijk gemonteerd. Ik heb soms wel een raar hoofd op televisie vanuit bepaalde hoeken.

De bomaanslagen op de Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania vind ik - hoe afschuwelijk ook - het verdiende loon voor de fascisten in Washington, die denken de wereld in hun zak te hebben. Helaas bloedt Afrika voor hen, maar de boodschap moest gebracht worden.⁶³

De uitzending van at5 draaide de godganse avond in Thermos. Daar zag ik Jonathan Ploegmakers, die hiv-besmet is, hevig zoenen met een zwarte jongen, waarvan ik door de grond ging. Het was waarschijnlijk een Yank, maar ik vind dat dus misdadig. Onvergeeflijk. Misschien heb ik gemakkelijk praten, want ik ben niet in die positie. Ik sprak er met Rogier over, die vond dat ik de zwarte jongen had moeten waarschuwen.

Ik heb vrij lang op de brug naar de langslopende mensen gekeken. Er kwam geen eind aan. Soms wil men praten, wat ik vanavond niet opbracht en dus ook zei. Toen kwam ik - eindelijk - een Franse jongen tegen en we gingen aan de slag. Eerst een Surinamer, die mee wilde, maar hij was niet gewassen. Dus de Franse jongen - achter in de 20, korte broek - zei dat het een blow job werd.

63 NRC Handelsblad, 8 augustus 1998.

9 augustus 1998

Ik stuurde Ton van Royen een bedankbriefje. Ik schreef hem dat Thermos de uitzending heel de dag afspeelt en dat ik in Adonis vier weken gratis naar binnen mag.

Ik ben een uurtje in de zon gaan zitten. Ik las prachtige passages in Wilson, onder meer over dromen. Ik ga ze morgen naar Peter sturen.

Het lekkere van dit weer is de blauwe lucht, zonnig, fris en winderig. Ik ben een rondje gaan fietsen.

Daarna heb ik even met Peter gebeld, het was voor ons beiden een opkikker. Ik stelde in het vooruitzicht om in 2002 naar de Gay Games in Sydney te gaan. Hij had net de Sunday Times ge-

[p. 58]

lezen, en zei dat wat zich nu in Zuid-Afrika afspeelt, een waar drama is.

De hoofdredactionele stukken van The Washington Post (van 7 augustus) en The New York Times (van 8 augustus) over Irak laten zien hoe tragisch het is gesteld met de stand van de journalistiek, zelfs nu in de vs. Ze zijn niet tot begrip voor de andere kant in staat. Diep treurig dat ook The New York Times niets anders aan kan bieden dan dreigen met oorlog.

Een hele vpro-avond met Hanneke Groenteman op tv, en, PvdA-bons en cardioloog Dunning.⁶⁴ Daar kijkt toch geen hond naar? Het summum van oninteressantigheid. Ik heb nooit iets in die juffrouw gezien: een typische Dutch cunt die zichzelf, als de meeste Hollanders, het summum vindt. Welkom in het land der blinden.

64 Zomergasten, VPRO, 9 augustus 1998.

10 augustus 1998

De bomaanslagen op de Amerikaanse ambassades in Afrika blijken het werk te zijn van radicale islamitische bewegingen, aldus cnn. Misschien. De gangsters in Washington hebben dus eerst de Sovjetbedreiging buitengesloten en nu moeten ze strijden tegen een ander soort overtuiging. Toch is het nog steeds beter dan een kernoorlog, maar wat als de ‘vijand’ uiteindelijk gaat dreigen met gebruik van nucleaire bommen? Dan is dit kinderspel, vergeleken met waar de mensheid toe in staat is.

Barenda Grutterink van het anp belde. Ik zei haar dat het vaststond dat ik door Nederland uit Indonesië was geweerd na overleg met (of in opdracht van) Beatrix. Ze vroeg of dit bevestigd was door Alatas, maar daar ging ik niet op in, en benadrukte dat er een regeling met een bedrag bestaande uit zeven cijfers was aangeboden, maar dat er problemen met de advocatenkosten waren. Op het eind van het gesprek zei ze dat ze mijn zaak zou blijven volgen. Straks zullen Broertjes en Verploeg dat ik met Brenda sprak nog misbruiken om weer op te stappen. Mij werd in het vooruitzicht gesteld dat de Volkskrant groot zou uitpakken als de zaak zou mislukken. Het mislukte inmiddels acht dagen geleden en het is onzalig dat mijn belangen zijn gekoppeld aan big shots die vakantie nodig hebben.

Ik vertelde Pieter Broertjes, die me even later opbelde omdat er een kort bericht op het anp was geplaatst, wat ik Brenda had gezegd. Pieter heeft intussen de nieuwe minister van BuZa Jozias van Aartsen over de affaire geschreven. Pieter begreep dat ik Brenda verder niets had verteld. We spraken af voorts niets

[p. 59]

te zeggen tot eind augustus. Hij vroeg me een gesprek met Stieven Ramdharie uit te stellen, nu er een brief van hem bij Van Aartsen ligt. Gelukkig heeft het anp in hun bericht ‘schade 1964-1980’ neergezet. Pieter probeerde me ervan te overtuigen dat de overheid een schadevergoeding over de periode 1980-1998 nooit zal willen betalen, want dat zou aantonen dat ze schuldig zijn. Er zit niets anders op dan doorprocederen.

11 augustus 1998

Ik droomde van Erik Mennega, en ik was verliefd op een stewardess van Pan Am. Het was een lange droom, maar ik weet er niet meer van.

Eindelijk geknipt. De kapper adviseerde om het haar naar links te kammen om een minder platte kop te krijgen. Daarna heb ik een heerlijke sauna genomen.

Joa Calkoen is in het land. Ik verlang ernaar hem te zien.

Joost Ramaer schreef twee weken geleden een stuk over Cornelis Verolme, waarin hij vooral de loftrompet stak over zijn ondernemerschap in de scheepsbouw.⁶⁵ In 1966 kreeg ik van Louis Worms een brief onder ogen, ondertekend door de heer Rijke van het Verolme-concern, waarin aan de Indonesische generaal Ibnu Sutowo, tevens alleenheerser van het Indonesische staatsoliebedrijf Pertamina, een levering van olietankers werd voorgesteld ter waarde van 320 miljoen gulden. Sutowo stond alom bekend als corrupt en zelfs de Indonesische inlichtingendienst hield hem in de gaten. De Nederlandse overheid - dus de belastingbetaler - zou de lening garanderen. Het feest ging uiteindelijk niet door omdat ik de deal in de publiciteit bracht. Toen ik in 1967 Cornelis Verolme zelf sprak voor de nos, zei hij: ‘U moet liever niet over corruptie schrijven. Wanneer ik eens een boekje open zou doen over corruptie in Nederland, dan zou Den Haag te klein zijn. Hoe denkt u dat ik mijn scheepswerf in Brazilië heb kunnen bouwen?’⁶⁶ Na lang aarzelen, heb ik daarom Ramaer toch maar een briefje geschreven dat hij de corruptie volledig heeft gemist en hem verwezen naar Den Vaderland Getrouwe.

Ik schreef Pieter Broertjes dat ik Stieven Ramdhari, die me had gebeld, heb gezegd dat hij eind van de maand de eerste is, ondanks dat ik het lullig vind voor Bas den Hond omdat die veel actiever is in mijn zaak. Ik heb Broertjes benadrukt hoe absurd ik het vind dat Buitenlandse Zaken de periode na 1980 steeds

65 De Volkskrant, 29 juli 1998.

66 Zie: Den Vaderland Getrouwe, A.W. Bruna & Zoon, Utrecht/Antwerpen, 1973. Zie ook Memoires 1961-1968, 1970-1980.

[p. 60]

maar niet meeneemt in de onderhandeling, wat ik onrechtmatig vind.

Ik werk in dagboeken van maar tien jaar geleden, maar het meeste ben ik al helemaal vergeten.

12 augustus 1998

Ik heb eerst Buthelezi uitgebreid geantwoord. Hij was verbaasd dat ik sommige artikelen over hem nog had,⁶⁷ dus ik heb hem uitgelegd waar ik mee bezig ben met mijn dagboek en dat mijn handel en wandel dag voor dag straks in zo'n zeventig delen zal worden uitgegeven. Ik drong erop aan dat hij zelf ook memoires moet gaan schrijven, opdat historici in de toekomst een evenwichtig beeld kunnen krijgen van zijn rol in Zuid-Afrika. Ik vertelde hem dat ik daar ook op had aangedrongen bij Indira Gandhi, maar dat zij helaas vier maanden daarna werd vermoord.

Om 13:30 uur belde ik Van Dantzig om een afspraak te maken voor het interview voor de zender van Luc Sala. Hij nam op en reageerde koel: ‘Ik sta op het punt in de douche te gaan, zeg het maar.’ Ik vroeg of donderdag hem schikte. ‘Hoe lang?’ Het was echt een onaangenaam telefoontje.

Ellen belde vanuit Frankrijk. Punt heeft drie data bepaald, te beginnen op 29 september.⁶⁸ Prima. Dan kunnen we gelijk prins Bernhard en Hans van Mierlo oproepen. Ik heb meteen Sillevis Smitt op de hoogte gesteld er rekening mee te houden dat Bernhard 29 september zal worden opgeroepen.

Daarna schreef ik Peter en Ellen, ik vermeldde dat Broertjes maandag zei dat hij Van Aartsen had geschreven: ‘Doe er wat bovenop, dan ben je ervanaf.’ Maar zo werkt dat niet.

Ben een beetje in de thinking cards aan het rommelen om het gesprek met Van Dantzig voor te bereiden.⁶⁹ Het maakte me enigszins nerveus, maar goed, we moeten het proberen. Van Dantzig heeft een zachte stem en zegt weinig.

67 Brief d.d. 3 augustus 1998.

68 Brief d.d. 11 augustus 1998.

69 Redactie: Willem Oltmans schreef op systeemkaartjes steekwoorden, citaten of andere voor hem belangrijke informatie.

13 augustus 1998

Ik heb me groen en geel geërgerd aan het gelieg en gedraai - met een strak gezicht - van lulletje rozenwater Voorhoeve, die gisteravond in nova door Maartje van Weegen aan de tand werd gevoeld. Het was een walgelijke vertoning. Justitie doet niets en het hoofdredactionele stuk vandaag in de Volkskrant is

[p. 61]

waardeloos, daar komen ze niet verder dan dat De Grave nooit De Ruiter had moeten vragen om de gedragingen van Nederlandse militairen in Srebrenica te onderzoeken, omdat hij ook al bij eerdere onderzoeken daarnaar was betrokken. De Ruiter heeft daarom ook bedankt voor het verzoek.⁷⁰ Wat een land.

Joa Calkoen zie ik zaterdag. Ik zal hem een kopie meegeven van het laatste Memoires-manuscript voor Christo Landman, (hij kan het ook aan Hein du Toit geven).

Toen ik tegenover Paul de Ridder 29 september als nieuwe datum voor de verhoren ‘sabotage’ noemde, zei hij: ‘Nee juist niet, want Den Hertog wilde pas na oktober. Je moet niet te gauw sabotage roepen, want daar heb je jezelf mee, als je daar niet voor waakt.’

Ik schreef Maartje van Weegen over de uitzending van nova of ik het goed gezien had dat ze witheet van woede was en deed er de handschriftanalyse van Docters van Leeuwen bij.

Het interview vanmiddag met Dries van Dantzig was niet eenvoudig. Hij blijft een pausje. In de tuin was het hem te koud. Toen ik liet vallen dat ik nog steeds een typemachine gebruikte om te schrijven, zei hij dat hij dat ‘koketterie’ vond, wat natuurlijk totale onzin is. Jasper Grootveld vond hij ‘een groot man’.⁷¹ Ik dacht dat ik het in Keulen hoorde donderen.

Eerder sprak ik over Morton Hunt, over wie Van Dantzig zei dat ‘die mijnheer maar wat kletste’. Ook probeerde ik in te gaan op de cognitieve psychologie, wat hij negeerde waarop ik ontzettend afknapte en ik vroeg me af wat er mis was met die man. Ik ben (en blijf) zeer op hem gesteld, maar toch. Op het einde zei hij: ‘Foudraine gaat meer met je mee, hè Willem?’

70 De Volkskrant, 13 augustus 1998.

71 Redactie: Robert Jasper Grootveld, de ‘anti-rookmagiër’, was een kunstenaar/activist die in de jaren vijftig en zestig verschillende op publiciteit gerichte acties ondernam. Bekend zijn de happenings gericht op de verslaafde consument die hij gesymboliseerd zag in het standbeeld het Lieverdje, dat gefinancierd was door de tabaksindustrie, op het Spui, de verzamelplaats voor kunstenaars, nozems en andere anti-establishment jongeren. Ook bekend van zijn bekladding van sigarettenreclames en de promotie van marihuana, en van ‘Klaas komt’, de mysterieuze leuze die overal in Amsterdam begin jaren zestig opdook. Grootveld was de voorloper van de Provobeweging uit 1966/67, en een hele generatie alternatieve kunstenaars.

14 augustus 1998

Al vele malen dacht ik: als ik Marco Borsato nog één keer hoor, ga ik gillen. Het rtl Nieuws begon met de kwal. Hij lanceerde midden in de nacht een nieuwe plaat, die hij met een speciale trein kwam brengen. Waanzin.

Ik denk terug aan de opmerking van Van Dantzig over Fou-

[p. 62]

draine gisteren en vroeg me af of hij daarom steeds in de contramine was, als een soort tactiek.

Miljardair George Soros, die zijn geld bij elkaar schraapte door gebruik te maken van het Europese wisselkoersensysteem, heeft Rusland opgeroepen de roebel te devalueren en te koppelen aan de koers van de euro of de dollar.⁷² Walgelijk dat zo'n man hoe dan ook bestaat.

Peter Contant belde. Ik vertelde hem dat op 29 september de verhoren verder gaan en dat Bernhard, Van Mierlo en Ammerlaan dan op de planning staan.

International Herald Tribune noemt Osama bin Laden een renegade - zoals Van Roijen bij mij heeft gedaan.⁷³ Ik denk dat die man op het juiste spoor zit om de vs een lesje te leren.

Het lijkt erop dat Kok en Voorhoeve in 1995 opzettelijk hebben verzwegen dat Nederlandse pantserwagens in Srebrenica over (dode of levende) moslims hebben gereden.⁷⁴ Gezellige boel. Als dat waar is, zou Kok ook moeten verdwijnen.

Vanavond had ik er ineens genoeg van. Ik ben gaan wassen - schone lakens - en stofzuigen, heb de koelkast van binnen schoongemaakt, boenwas op mams tafeltje gedaan, de zogenaamde commode schoongemaakt en de plank in de hal. Ineens begon de klok uit De Horst weer te lopen. Nu moet ik het sleuteltje zien te vinden om hem bij te zetten. De halve kamer is schoongemaakt.

Ongelooflijk, de arrogantie van Heldring, die meent Arbatov de grond in te moeten schrijven.⁷⁵ Heldring reageert op een stuk van Arbatov van 8 augustus waarin hij waarschuwt voor een nieuw Koude-Oorlogsdenken. Volgens Heldring is het belang van Arbatovs woorden ‘twijfelachtig’. Helaas hoef ik niet te proberen een tegenstuk te schrijven, want het zal niet worden geplaatst. Heldring weet absoluut niet waar het over gaat, maar hij schrijft en krijgt de ruimte.

Adriaan van Dis is ook weer aan het overschrijven geweest. Eens een bedrieger, altijd een bedrieger. Hij heeft blijkbaar voor een stuk voor de essaybundel Historisch tableau complete passages van anderen overgeschreven, zonder die tussen aanhalingstekens te zetten.⁷⁶

72 Financial Times, 13 augustus 1998.

73 International Herald Tribune, 14 augustus 1998.

74 De Volkskrant, 14 augustus 1998.

75 NRC Handelsblad, 14 augustus 1998. http://retro.nrc.nl/W2/Columns/Heldring/980814.html

76 NRC Handelsblad, 14 augustus 1998. Frits van Oostrom (redactie), Historisch tableau: Geschiedenis opnieuw verbeeld in schoolplaten en essays, Amsterdam University Press, Amsterdam, 1998.

[p. 63]

15 augustus 1998

Ik heb een uurtje met Joa Calkoen op Schiphol zitten praten. Hij nam het Memoires-deel mee voor Christo en Marie, plus een Gay Krant voor Peter. Hij wilde dat ik wat voorin De staat van bedrog zou schrijven dat ik hem gaf, dus ik schreef: ‘Don't forget it's worthwhile to fight for an honest cause.’

Hij vroeg of ik Adriaan en Olivier van Huizinga had gelezen.⁷⁷ Ik heb het eerste deel op De Horst gehad. In een van de delen van deze serie kankert Huizinga volgens Joa op Buitenlandse Zaken.

Joa was zeer optimistisch aangaande Zuid-Afrika. Alles gaat gewoon door. Mbeki is een gemene rat en wordt langzaamaan een dictatortje. Het anc gaat het moeilijk krijgen, want ze hebben weinig van de vele beloften waargemaakt. Joa's zaken in mineralen en wijnen blijven goed gaan. Het was plezierig hem terug te zien. Joa zei: ‘En als je dan gedonder hebt met meegaan met Beatrix naar Moskou, begin je weer.’

Joa's gezicht was nu helemaal uitdrukkingsloos. Dat moet het gevolg zijn van zijn zakenleven. Hij lachtte zelden. Ik had een gevoel dat er wel degelijk iets mis is met zijn zakenaffaires, maar ik hoop dat ik fout zit.

Oliver Stone's jfk was op televisie.⁷⁸ De twee flitsen waarin ik te zien ben in de film over jfk lijken nu nog korter dan ooit tevoren.

77 Leonard Huizinga, Adriaan en Olivier, De ware geschiedenis van een straatarme maar beschaafde tweeling van redelijk goede familie. P.M. van Kampen, Amsterdam, 1939. Het eerste deel van negen schelmenromans gepubliceerd van 1939 tot en met 1980.

78 Uitgezonden om 20.28 uur, Nederland-1, AVRO.

16 augustus 1998

Eduard belde op doorreis te zijn van Sydney naar Parijs. Ik ben eigenlijk verbaasd dat we negen jaar geleden nog samen seks hadden, wat ik vanmorgen teruglas.

Ik bereikte bij het schrijven in 1989 het moment dat John van Haagen me vertelde met zijn schoondochter seks te hebben gehad en dat Jeffrey zijn kind is. Ik weet nog hoe geschokt ik was. De brief van 22 augustus die hij me erover schreef, wat moet ik ermee? Niets dus. Maar hoe zit het met opnemen? Want hij is er. Vernietigen? Mijn instinct zegt ja, zoals de brieven van mijn ouders die vernietigd moesten worden. Ik werkte nonstop van 08:30 tot 17:30 uur. Ik ging tot 19:15 uur de stad in en werkte tot 21:30 uur. Lange dagen, maar ik bereikte 20 augustus 1989.

[p. 64]

Iedere keer als Ellen belt, ook vandaag weer, vraagt ze of Broertjes wel te vertrouwen is.

‘Nee, maar wie wel?’

‘We mogen hem niet verliezen,’ zei ze.

‘Nee, dat heb ik al die tijd gezegd. Er wordt met man en macht aan gewerkt om Broertjes en Verploeg weer van ons los te weken.’ Daar was ze het mee eens. Deze keer zal het niet mijn fout zijn als ze daar in slagen.

Er is ook weer niets op tv. Hanneke Groenteman heeft opnieuw een nietszeggend persoon in de stoel, drie of vier uur lang.⁷⁹

79 Zomergasten, VPRO op Nederland-3, met Willem van Kooten.

17 augustus 1998

Eindelijk belde Wouter Kok. Hij had, als enige, de avond in Amersfoort een ramp gevonden. Ik weet waarom. Ik had hem van te voren geschreven: ‘Als Gita erbij komt, wordt het een andere avond.’ Ze bleef dus weg, en dát heeft hem dwars gezeten. Daarom moest voor hem de avond dan ook mislukt zijn, opdat hij haar kon rapporteren dat het een ramp was geweest, maar dat ziet hij zelf dus niet in.

Het zogenaamde parlement in Djakarta zat te lachen en te praten tijdens Habibies troonrede. De man is een clown. Hij heeft nooit een pitji gedragen en nu heeft hij er een op. Habibie heeft geen gezag. De volksverlakkerij gaat gewoon door.

Zoals ik verwachtte kwam Gino langs. Hij was met Cynthia op Terschelling geweest, met de trein naar Alkmaar, met de bus verder. Zij durft niet op zijn motor. Hij bracht een kistje met thee voor me mee als souvenir. Ik maakte het pas open nadat hij weg was. Het was aardig. Ik blijf gek op deze jongen. Hij is lekker gebruind. Hij heeft al een maand geen seks met zijn meisje gehad. Hij was razend op haar, omdat zij de sleutel van zijn motor onbruikbaar had gemaakt. ‘Ik moest tot tien tellen om haar niet iets aan te doen. Ik word gek van die griet.’

18 augustus 1998

Fred Derby - door Bouterse het leven gered - zat op cnn te vertellen dat Suriname plat gaat om de regering Wijdenbosch tot vertrekken te dwingen. Op de Nederlandse televisie geen woord hierover.

Gisteravond zat een kapitein van Dutchbat te vertellen hoe Voorhoeve, gedekt door Kok, heeft gelogen, nadat filmrolletjes door de militaire inlichtingendienst werden vernietigd.

[p. 65]

Toen Kok gisteren van vakantie terugkwam en deed of hij geschokt was, loog hij net als Clinton. We zitten in een ongelooflijk schandaal - wat over zal waaien - want wie geeft er (net als in de vs) nog iets om of ‘den hoogsten in den lande’ leugenaars zijn?

De Russen dreigen in een crisis te belanden door de val van de roebel.⁸⁰ Dat niemand nog wil zien, of openlijk constateert, dat ‘de wereld’ aan de vooravond van een gigantische krach staat - met alle gevolgen van dien - vind ik niet alleen onverklaarbaar, maar ook zeer beangstigend.

Christo belde. Toen ik aankondigde dat Joa Calkoen hem zou bellen zei hij: ‘Je bedoelt mijnheer Pompoen?’ Ik vertelde hem (voor de afluisteraars) dat Beatrix me nu probeerde om te kopen, om te voorkomen dat Bernhard opgeroepen wordt.

Van 16:00 tot 16:45 uur sprak ik met Jaap Hamming, de deken van de Orde van Advocaten, en Herman Doeleman. Ik vertelde wat anekdotes en Doeleman stak een betoog af. Hij herinnerde zich niet gezegd te hebben dat beledigen en smaad overeenkwamen met mijn karakter. Dat loog hij dus. Ik wond er geen doekjes om, en zei dat ik hem nooit had vertrouwd en zeker geen tweedehands auto van hem zou kopen. Maar terwijl ik Hamming aardig vond, begon ik Doeleman steeds zieliger te vinden.

Hamming vroeg of ik wist dat Herman in de Raad van Toezicht zat. Ik legde uit dat ik dit pas later hoorde en het betreurde, maar dat Doeleman niet alleen als advocaat van mijn vakbond mij bij rechter Reurt Gisolf zwartgemaakt en belasterd had, maar dat hij me ook nog eens bedreigd had met een deurwaarder en mijn studio had laten betekenen voor 2.200 gulden aan kosten. Hamming keek verbaasd, maar camoufleerde dit. Ik zei dat ook het vertrek van Nicolaï en Pasman geen zuivere koffie was geweest en dat ik me al heel lang beperkingen had opgelegd, maar dat hij bij Gisolf over de schreef was gegaan.

De verdediging van Doeleman was zo leugenachtig en als van een onderkruipsel bij uitstek, dat ik hem opeens niet alleen zielig vond, ik vond hem geen partij. Ik zei - niet omdat Verploeg had gedreigd dat als ik de klacht niet zou intrekken, hij de nvj weer uit mijn zaak zou terugtrekken - maar om wat mijn vader op dit moment gedaan zou hebben, namelijk zeggen: ‘laten we de zaak sluiten’. Daarom zei ik tegen Doeleman: ‘Ik hoorde dat uw gezondheid niet zo goed was.’ Doeleman ontkende dit en zei dat zijn gezondheid weer prima is. Toen kon ik niet an-

80 De Volkskrant, 18 augustus 1998.

[p. 66]

ders en zei: ‘Nou, dan gaan we door.’ Ik benadrukte dat ik vastbesloten was een schriftelijke intrekking van de uitspraken te vragen, ‘maar ach, waar zijn we mee bezig? Ik ben niet haatdragend, zelfs niet jegens Luns. Ik kom uit Indië. Er is al zoveel gelazer in de wereld.’ Daar was Hamming het mee eens, maar hij wilde toch een schriftelijke bevestiging van Doeleman dat hij een volgende keer dergelijke kwalificaties jegens mij achterwege zou laten. Doeleman sputterde nog even tegen, maar Hamming hield vol en vroeg met zoveel woorden dat hij het niet zou herhalen, wat Doeleman bevestigde.

Toen vroeg Hamming of Doeleman een volgende keer niet als advocaat van de nvj tegen mij zou optreden. Dat was een hypothetische vraag, zei Doeleman, want het was niet te verwachten dat zich dit nog eens zal voordoen. Hij werd opnieuw glibberig.

Doeleman probeerde op de stoep nog even een praatje te maken. Hij vroeg of ik hem wilde tutoyeren. Ik vroeg hem alleen nog of hij Verploeg wilde inlichten.

Lang telefoongesprek met Ellen, die alles wilde weten over de bijeenkomst met Hamming en Doeleman. Ze vroeg ook of ik nog wat van Peter Nicolaï had gehoord. Het lijkt erop dat ze problemen heeft met haar man, wat ik erg vervelend vind voor haar.

Toen belde ik Peter en Edwin. De video die ik hen gestuurd had met het at5-programma met de bodybuilders was nog niet aangekomen. Edwin zei dat het nu gevaarlijk is in Zuid-Afrika, en Peter vertelde dat de Boeren nu hun eigen legertjes vormen om zich tegen het geweld te verdedigen.

Die afschuwelijk middelmatige Pieter de Vink zit nog altijd nova te presenteren. Hoe is het mogelijk!

Hans van Wegen die ik in Amersfoort had ontmoet, lijkt me een nieuwe spion in mijn leven, maar ik heb hem door en zal hem op afstand houden.

19 augustus 1998

Ik begon de dag met een brief aan Peter, waarin ik schreef dat ik het jammer vond dat hij nooit een brief terugschrijft, terwijl hij tien jaar geleden nog wel eens een brief van vier kantjes stuurde. Het is alsof ik communiceer met ‘een doofstomme vriend’. Ik vind het vooral voor hemzelf een achteruitgang dat hij zich niet meer aan het schrijven van een brief zet. Ik schreef hem dat mijn lijf steeds meer aan het verslappen is, ondanks mijn fietstochtjes en de oefeningen met de rekveren: ‘de zaak is slowly falling apart.’

[p. 67]

Weinig gedaan vandaag. Vier pagina's, dat is alles. Wel seks gehad in Adonis.

20 augustus 1998

Ik had gisteren de beloofde video van ons gesprek bij Van Dantzig afgegeven. Ik heb er vandaag nog een briefje achteraan gedaan, waarin ik hem schrijf dat ik het televisiegesprek inderdaad een ramp vond. In mijn ogen doordat hij al vroeg de deur voor mij sloot, maar daar wil ik het graag nog eens met hem over hebben.

Er zat een kaart in de bus, maar ik kon zonder bril niet lezen wat erop stond. Ik hoopte dat deze van Gerard Mosterd kwam, en dat bleek het geval! Hij schreef contact met me op te nemen als hij terug is uit Duitsland.⁸¹ Ik verlang zo naar hem.

Om 10:00 uur was ik bij Shooting Star en gaf met Ellen Pasman aan Hans Pos en Rens Broekhuis een overzicht van de stand van zaken. Hans vertelde dat Spigt, Doeleman, Nicolaï en Hoogenboom ooit als advocaten op de barricaden stonden, om het voor minderbedeelden mogelijk te maken juridische bijstand te krijgen. Nu waren ze allemaal ‘rijk’. Spigt heeft zelfs een villa op Curaçao.

Theo van Gogh liet zich even zien. Hij was boven aan het monteren. Ik zal 5 september naar de première van zijn nieuwste film gaan. De rvu zou belangstelling hebben voor Van Goghs film over mij.

Toen ik tegen Ellen zei dat op dit moment het beste Nicolaï en De Wijkerslooth onder vier ogen met elkaar zouden kunnen spreken, antwoordde zij: ‘Vertrouw je hem dat toe?’ Dat zegt ze dan over haar partner. Maar eigenlijk heeft ze gelijk.

Minister van Defensie van de vs, William Cohen vertelde op cnn dat Amerikaanse troepen enkele bases van terroristen in Afghanistan en Soedan aan hebben gevallen. Er zijn twaalf Amerikanen omgekomen. Dus onder het mom van de bescherming van Amerikaanse burgers en Amerikaanse belangen, voelt Washington zich vrij om waar ook ter wereld bommen te gooien. Niemand in de wereld is dus nog veilig voor de Amerikanen

De Amerikanen hebben in Khartoem met kruisraketten de Al-Shifa-fabriek verwoest, omdat daar zenuwgas zou worden gemaakt. De minister van Binnenlandse Zaken van Soedan zegt dat in de fabriek alleen medicijnen gemaakt werden en dat de

81 Kaart d.d. 18 augustus 1998.

[p. 68]

fabriek niets te maken heeft met chemische wapens. Bovendien hebben de vs de soevereiniteit van Soedan geschaad, zegt de opgewonden minister.

Het is gewoon een truc om de wereld af te leiden van de ramp die de huidige Amerikaanse president is. Clinton legde eerst een verklaring af vanuit Hyannis Port, en vliegt nu terug naar Washington van waaruit hij vanavond ook nog een verklaring aflegt. Het is totaal overdreven. Hij is kennelijk over zijn toeren en speelt paniekvoetbal. Clintons motieven worden alom betwijfeld.

21 augustus 1998

De nieuwe Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Van Aartsen heeft voor de eerste keer in het openbaar gesproken en constateerde dat de vs goede redenen gehad moeten hebben om aldus te handelen.

Er schijnt vorig jaar een film, Wag The Dog, te zijn uitgebracht waarin een spindocter een oorlog verzint om de media te kunnen manipuleren, om zo de sexuele escapades van de president met minderjaren te kunnen verdoezelen.⁸² De Amerikaanse minister van Defensie William Cohen werd gevraagd of hij die film heeft gezien, en of wat er nu plaatsvindt hetzelfde scenario is.

Wanneer Kok ministers - als Van Aartsen - benoemt, betekent dit alleen maar meer macht voor de rode knop, de liga van topambtenaren die de dienst uitmaken.

Ik had Pieter Broertjes een aantal keer gewezen op de afscheidslunch van Kadarisman,⁸³ maar hij vond een bezoek aan de vertrekkend ambassadeur van Indonesië te ver gaan. Hij begrijpt dus niet dat ik hem bijval wilde betonen. Het bewijst ook dat hij eigenlijk niet achter me staat, maar dat wisten we al. De stunt van Broertjes en Verploeg heeft geleid tot de zoveelste vertragingstactiek.

Vandaag boek ik weer prima vooruitgang en ga gewoon de hele dag door met werken, tot vanavond.

De Veiligheidsraad heeft besloten dat de sancties tegen Irak nog niet versoepeld worden. Irak heeft twee weken geleden de samenwerking met de vn opgezegd, omdat unscom-voorzitter Richard Butler weigerde te rapporteren dat Irak zijn verboden wapens had ontmanteld. Tariq Aziz, vice-premier van Irak, zei pas weer mee te gaan werken als de vn zich niet verder laten

82 Barry Levinson, Wag The Dog, 1997. Gebaseerd op de roman van Larry Beinhart, American Hero, Nation Books, New York, 1993.

83 Brieven d.d. 17 en 18 augustus 1998.

[p. 69]

chanteren door de vs.⁸⁴ Irak heeft gelijk, de vs komen weg met moord zonder zelfs ook maar het verschuldigde geld aan de vn te betalen.

Een nieuwe ramp: cnn gaat van de kabel in Amsterdam, en wordt dan de enige hoofdstad in Europa zonder cnn.⁸⁵

Het hoofdredactionele stuk in nrc Handelsblad is beschamend, er spreekt geen enkele veroordeling uit over de Amerikaanse aanvallen in Soedan en Afghanistan.⁸⁶ Ik zou die krant moeten opzeggen, maar de Volkskrant is geen haar beter. Hoe meer ik over die Bin Laden hoor, hoe meer ik ervan overtuigd ben het meer met die man eens te zijn dan met de klootzakken in Washington.

Uit de berichten over Indonesië, drie maanden na Suharto, blijkt steeds weer dat de smerige trucs uit het regime van Suharto, gewoon worden voortgezet. Suharto heeft als laatste daad heel Indonesië nog één keer grandioos besodemieterd door Habibie te installeren als zijn opvolger.

84 De Volkskrant, 21 augustus 1998.

85 Idem.

86 NRC Handelsblad, 21 augustus 1998.

22 augustus 1998

Dries van Dantzig had de video gevonden en mijn brief ontvangen. De kennissen die hem over de uitzending hadden gebeld vertelden het gesprek ‘spannend’ te hebben gevonden.

Kok - hij snapt het nog altijd niet - benoemt in het wilde weg ministers. Pronk naar Milieu, Van Aartsen naar Buitenlandse Zaken. Zo heeft de rode knop meer vrij spel dan ooit. De nieuwe ministers kennen de materie niet en drijven dus op ambtenaren die een half verhaal vertellen en zodoende hun eigen spelletjes spelen.

Aart van der Want heeft aanstaande donderdag een gesprek met vnu. ‘Ze hebben geen zaak tegen mij,’ zei hij.

Ik belde Gerard Mosterd op zijn mobiele nummer en hij nam op. Ik nodigde hem uit maandag hier te komen, hij zei dan tot dinsdag te blijven. Jezus, ik ben er opgewonden van. Gerard zei dat hij eigenlijk altijd op reis was. ‘Dus iemand die met jou iets zou willen, begint aan een zeemansrelatie,’ zei ik, waar hij om moest lachen. Maar wat zou hij werkelijk gedacht hebben? Ik weet eigenlijk niets van hem.

De Doema wil dat Boris Jeltsin opstapt. Het zou Rusland zeer helpen als er een man in het Kremlin zit, die zou weten waar Abraham de mosterd haalt.⁸⁷

87 International Herald Tribune, 22 augustus 1998.

[p. 70]

Ik schrijf er nooit over, maar na de uitzending met de bodybuilders op at5 krijg ik dagelijks opmerkingen van wildvreemden die vinden dat ik groot gelijk heb. Net op de fiets reed een forse blonde dame een stukje met me mee, die mijn standpunt over het promoten van stereotiep homogedrag op de botenparade de emancipatie van de homosexueel niet ten goede komt, beaamde. Ik had haar nauwelijks tot ziens gezegd of twee nichten riepen vanaf een terrasje op de Westerstraat: ‘Oltmans, verraaier!’. Nu dat weer. Geen hersenen. Maar dat is pas de eerste keer.

Heb Peter toch even gebeld. Vandaag kreeg hij drie brieven plus de video met de bodybuilders. Edwin zei dat ze nu een fax hadden. Nu moet ik een tijdje niet bellen.

23 augustus 1998

De hele ontmoeting met Monique de Bissy in 1989 en wat zij me toen vroeg te doen, was ik straal vergeten. Ik hoor nooit meer iets van Hannah de Zantis, en zal dan ook geen stap in haar richting zetten, al blijf ik haar aardig vinden. Jan Jacob is me nog steeds dierbaar, maar ik ben het niet eens met zijn nutteloze manier van leven.

Er is vrijwel niets op televisie, op geen enkel station. Buitenhof is nog steeds met vakantie. De avro liet gisterenavond op televisie een programma over ‘nieuwe muziek’ zien. Het is een teken des tijds: een zot die een soort idioot lawaai voor een strijkkwartet door laat gaan. Ze zijn hartstikke gek.⁸⁸

Ik heb Kadarisman geschreven om te bedanken voor de lunch. Ik legde uit dat ik Broertjes nog had proberen over te halen om hem een afscheidsbezoekje te brengen, zodat Broertjes van hem rechtstreeks kon horen dat Den Haag ervoor had gezorgd dat ik geen visum had gekregen, maar dat Broertjes dat te ver vond gaan.

Ik heb de hele dag gewerkt en bereikte 2 oktober 1989.

Tage belde en stelde voor op 11 september ons uitje met vrienden (ook met Casper van den Wall Bake en Frank Heckman) te houden.

Ik kijk in bed naar een film over drie broertjes - de oudste heet Kes - en is a real beauty, misschien acht jaar oud. De film heet Mother's Boys.⁸⁹ Hoe verzin je zo'n verhaal? Ik probeer te begrijpen wat broer Hendrik in zo'n joch ziet. Hoe kan het ooit

88 Nieuwe muziek in beeld, uitgezonden door de AVRO op Nederland 1. Documentaireserie met op 22 augustus een uitzending over het stuk Helikopter Streichquartett van Karlheinz Stockhausen.

89 Yves Simoneau, Mother's Boys, uitgezonden door Veronica, om 21.00 uur.

[p. 71]

iets anders zijn dan vaderlijke gevoelens, of gevoelens van een grote broer, want kinderen van die leeftijd, daar blijf je af, liggen buiten bereik, omdat ze kwetsbaar zijn en op hun leeftijd en met hun onvolwassenheid juist vragen om bescherming en niet om beschadigd te worden, noch fysiek, noch op wat voor manier dan ook. Ik begrijp het dus totaal niet.

24 augustus 1998

Casper belde dat hij en Frank ook akkoord gaan met 11 september. We zien elkaar dan bij Casper.

Ik heb Broertjes geschreven dat ik teleurgesteld ben dat hij niet met Kadarisman wilde gaan eten. Tenslotte had Kadarisman hem onder vier ogen meer informatie kunnen geven. Ik heb hem ook gewezen op de belofte van Peter Nicolaï dat de Volkskrant met een kop zou komen als Van Mierlo niet met een goed bod kwam. Ik heb niets gezien en nog steeds niet. Ik heb me gehouden aan mijn spreekverbod tot 1 september, maar alles wat ik ermee ben opgeschoten, is dat de boel weer maanden vertraagd is en bovendien het voordeel van de publiciteit weg is. Precies wat de tegenpartij wil. ‘Peter en Ellen hebben beloofd, als 1 september de zaak niet geregeld is, gaat het circus verder. Weet jij een betere manier? Of praat je niet meer tegen mij?’

25 augustus 1998

Ik sliep tot 09:00 uur, nadat Jerry (Gerard Mosterd) na middernacht vertrok om de laatste trein te halen.

Hij had een gezicht waarvan ik schrok toen ik hem na lange tijd weer zag. Er zat een laag crème of een of andere troep op. Het lijkt erop alsof hij altijd een masker draagt. Jerry's kille blik werd de hele avond niet zachter. Hij gaf me een kleurenfoto en zijn curriculum vitae, en een boekje over astrologie. Hij gaf me ook een fles wijn, die hij achter elkaar alleen opdronk. Hij rookte ook een heel pakje sigaretten leeg. Hij bleek geobsedeerd te zijn door het maken van horoscopen, en produceerde ze à 100 gulden per persoon. Hij bracht een prachtige laptop mee waarin hij allerlei horoscopen had opgeslagen - inclusief die van Einstein en Bung Karno. Hij praatte werkelijk over niets anders. Het was dus de eerste paar uur aftasten geblazen. Gerard repareerde mijn videorecorder om een opname te laten zien terwijl hij danst. Daarna zouden we buiten gaan eten, maar wie wandelde onverwacht binnen met zijn eigen sleutel: Gino.

Gino en Jerry kwamen vervolgens in een lang gesprek terecht

[p. 72]

over sterren en horoscopen. Jerry maakte meteen een horoscoop voor Gino. Hieruit bleek dat Gino hogelijk impulsief, romantisch en een gevaar voor zichzelf was, en ook dat veel gangsters en maffiosi hetzelfde sterrenbeeld hebben. Gino was gefascineerd en had moeite weg te gaan, tot Cynthia belde. Daardoor was de avond van Jerry en mij onderbroken, en kwamen we er niet meer aantoe om zijn video te bekijken. Lekkere situatie.

Wilma Nanninga van Privé belde tegen 13:00 uur. Ze bedankte voor mijn brief. Er viel over alles te praten. Ik stuurde haar daarna wat documenten, inclusief de getuigenis van Margriet en het aanbod van Van Mierlo.

Kok kwam met een regeringsverklaring van zijn nieuwe Kabinet. Voor hij zijn plannen uiteenzet, begint hij Van Mierlo een veer in zijn reet te steken: ‘Voor de prominente bijdragen die hij de afgelopen 32 jaar aan de nationale en internationale politiek heeft geleverd.’ Hij sluit af met de mededeling dat de begroting is gebaseerd op ‘behoedzame aannames’ wat betreft de economische verwachtingen.⁹⁰ Hij aarzelt, maar het systeem zal instorten. Kok beseft niet hoe het werkt.

Ik kijk naar het gesprek met Van Dantzig. Het is toch niet zo slecht als ik dacht. Ik speel vervolgens het interview met Foudraine af, dat ik voor het eerst bekijk. Het is inderdaad uitstekend. Alleen het geluid is een ramp. Maar wat een verschil met Van Dantzig, als tussen hemel en aarde.

90 NRC Handelsblad, 25 augustus 1998.

26 augustus 1998

David de Jongh zou een radio-interview maken over De staat van bedrog. Hij begon ermee dat mijn boek begon met ‘Gert Jan’, wat ‘Gerrit Jan’ had moeten zijn. ‘Je bent een mierenneuker,’ zei ik. Toen las hij plompverloren pagina 17 of 18 voor en probeerde het in een kader te krijgen, waarna hij 47 of 48 voorlas en het afluisteren door de bvd citeerde waarbij hij zijn stem ‘geheimzinnig’ wilde laten klinken. Dat was het voor mij. Ik zei: ‘Sorry, dit is een ernstige zaak die je belachelijk probeert te maken, hier heb ik verder geen zin in. Dag David.’ Einde verhaal.⁹¹

Ik volg het parlement. Als Kok in het nauw raakt, springt Melkert hem bij (die Kok ziet als zijn opvolger) en als Melkert in

91 Redactie: David de Jongh - Edwin's Willekeurige telefoongesprekken (Salto, 1998); https://www.daviddejongh.nl/flashmp3player/mp3/archief_1982_1999/hoe_bedoel_u_compilatie_1/Ruzie_met_Willem_Oltmans.mp3. Voor de lokale omroep Amsterdam presenteerde David de Jongh de radioshow Hoe bedoel U? In dit programma interviewde hij onder zijn alter-ego Edwin, licht spottend, bekende Nederlanders.

[p. 73]

het nauw komt, springt Jeltje van Nieuwenhoven in om Marijnissen afgedraaid te krijgen. Wat een stel. Kok gelooft in zijn eigen verhalen.

Ik walg van het gelieg van Washington over de zogenaamde grondmonsters uit Soedan waarin gifgas zou zijn aangetroffen.⁹² Alles en iedereen liegt, overal. Daar, hier, overal.

Broertjes reageerde niet op mijn brief van afgelopen maandag. Hij en Verploeg wachten (en hopen) gewoon tot ik de afspraak zal schenden tot 1 september niets te zullen doen. Vandaag heb ik Stieven Ramdharie de stukken gestuurd, die vindt hij zondag.

Hans van den Berg van de rvd die me in Pretoria zei dat Buitenlandse Zaken me eeuwig zou blijven vervolgen, is volgens Vischjager overleden. Hemeltje, wat zijn we toch vergankelijk.

92 NRC Handelsblad, 26 augustus 1998.

27 augustus 1998

Ik heb eerst Wouter maar weer eens geschreven. Hij is weer eens in lucht opgegaan, iets wat ik dacht dat een gepasseerd station zou zijn. Blijkbaar loopt hij nog met onverwerkte zaken rond, waarvan ik hem geadviseerd heb daar iets aan te doen, in zijn eigen belang.

Bertie belde uit New York. Frans, de man van Chris (zijn zuster), is overleden. Hij begon met het vertellen van een grap, die ik niet kon volgen. Toen vertelde hij dat Frans overleed. Daarna lachte hij hardop: ‘Zal ik je nog wat vertellen, ik heb nu prostaatkanker.’ Het bezorgde me de rillingen.

Ik bereikte 24 oktober 1989 en zal rond 15 september aan 1990 kunnen beginnen. Als ik 1990 dit jaar gereed krijg, kan ik in 1999 misschien tot 1994 komen, zodat ik heel dicht de volledigheid zal kunnen benaderen, zoals ik altijd al gewild heb. Ik zal als een heel wat grotere ‘naaktloper’ de geschiedenis ingaan dan Peter met Met man en muis.⁹³

Waar ben ik in hemelsnaam aan begonnen? dacht ik toen ik de zaal binnenliep. Ton Vorstenbosch had me uitgenodigd voor de persvoorstelling van zijn nieuwe toneelstuk Wilhelmina: Je Maintiendrai. Maar het viel erg mee en ik heb het geduldig uitgezeten. Na afloop een portje gedronken in Americain voor ‘het interview’. Heb het een uitstekend sterspotje voor het Oranjehuis genoemd, maar er mankeerde veel aan en ik wilde niet aan mierenneukerij doen. Twee ss-kerels met hakenkrui-

93 Redactie: Oltmans doelt hier op Peter van de Wouw, die in 1969 een rol had in de musical Met man en muis van Annie M.G. Schmidt. Hij droeg daarbij uitsluitend een korte broek. Zie ook Memoires 1968-1970.

[p. 74]

zen op het huwelijk van Juliana: nee, dat is echt niet waar. Ook de zin die Wilhelmina zegt: ‘Mijn hele familie is nazi,’ is pure onzin.

28 augustus 1998

Wat een kind op zijn vingers kon zien aankomen en wat ik al vele weken heb gezegd is nu aan het gebeuren: de beurzen zijn in de soep. Ze hebben als idioten fortuinen in Indonesië, Rusland en andere landen gestopt, op basis van winst op korte termijn en ten koste van een langdurig beleid.

Ik werd opgebeld door iemand van Vrij Nederland, die bij De Slegte een exemplaar van Vogelvrij had gevonden, waarin ik een boodschap voor Henk Hofland had geschreven. Hij had Henk erover gesproken, maar die herinnerde zich niets, niet de man met the iron mask, maar met the iron memory.

Gisteravond stond Broertjes op het antwoordapparaat. Hij dacht dat ik in de sauna was. Hij had geen antwoord gekregen van Van Aartsen en zag het nu allemaal somber in. Ik stuurde hem een puntige fax, om duidelijk te maken dat ik van hem verwacht dat hij vecht, en dat ik daar in ieder geval niet mee stop.⁹⁴

Heb zoveel werk, ik ga nergens naartoe.

Quote wil een interview over de Oranjefamilie. Ik heb gisteravond niet verborgen dat het voor mij duidelijk was dat Vorstenbosch als een buitenstaander lulde over de koninklijke familie, waar hij geen notie van heeft.

Arend Jan Heerma van Voss sprak vandaag drie uur lang met Van Dantzig op vpro-radio.⁹⁵ Ik belde na afloop Foudraine en zei hem dat Van Dantzig de psychiater speelt, zoals Beatrix voor koningin speelt. Je ziet nooit de echte Dries, of de echte Bea. Daarom lukte het gesprek met mij niet. ‘Zo word je professor,’ verzuchtte hij.

Ik heb een uur met Bas den Hond gesproken (in de IJsbreker), en hem exact verteld wat er is gebeurd. Hij heeft de documenten, maar op voorwaarde dat hij wacht met een artikel tot 6 september. Hij wilde eerst niets opschrijven, maar maakte toen toch wat aantekeningen.

94 Zie bijlage 17.

95 VPRO, Het Marathoninterview. https://www.vpro.nl/programmas/marathoninterview/luister/overzicht/d/dries-van-dantzig.html.

29 augustus 1998

Ik kijk nooit naar Lou Dobbs op cnn, maar deze keer was het een must. Precies wat ik al heel lang denk: de wereldeconomie

[p. 75]

stort in. Iedereen heeft het nu wel over Rusland en de roebelcrisis, maar hoe zit het met Japan?

The New York Times schrijft nu toch ook dat de weigering van Washington om de grondmonsters uit Soedan en de testresultaten ter beschikking te stellen vragen oproept.⁹⁶ Maar uiteindelijk zal deze zaak wel als een nachtkaars uit gaan. Dat is een ramp, want er is nu een precedent voor meer kruisraketten. En geen hond durft een grote bek tegen de dollarkeizer op te zetten, ook de Arabische Liga niet.

Clinton zingt nog steeds niet een toontje lager; hij heeft op cnn gezegd (ik zag het): ‘I have become quite an expert in apologizing,’ wat aangeeft dat hij nog steeds geen spijt heeft, niet echt.

In Adonis kwam op een bepaald moment een jonge jongen de darkroom in, zwart haar, zwart lijf, dus hij werd meteen omringd door een kluit kerels, die zijn kleren uittrokken, hem zogen en streelden. Hij stond daar gewoon, om opgegeten te worden. Ik zoog aan zijn oor en voor ik het wist kwam ik klaar. Maar er was al het nodige aan vooraf gegaan, dus ik was klaar om te gaan.

Terug naar de dagboeken. Ik ben in november 1989.

Ik ben 's avonds nog even naar Adonis teruggegaan. Een kleine grijsharige man was zo gek van mijn pik, ik zei eerst nee en duwde voorzichtig zijn hand weg, maar hij wilde het zo graag dat ik hem toestond aan mijn ballen te zuigen, iets wat ik nooit doe. Hij wist niet van ophouden, maar ik wilde niet dat hij aan mijn pik zoog.

96 International Herald Tribune, 29 augustus 1998, eerder verschenen in The New York Times.

30 augustus 1998

Ik heb flink doorgewerkt tot pagina 80 van het derde deel van 1989. Vervelend dat ik naar Lelystad moet voor een lezing, maar 300 gulden is 300 gulden.

Ik heb natuurlijk helemaal geen zin, want het zijn 20 minuten voor iets dat niets betekent. Ze vroegen me voor 300 gulden, omdat Hofland 3.000 zou vragen (en leugens zou vertellen), wat Colston Leigh zou noemen: ‘They pay for a lecture to hear what they want to hear.’ Daarom is Kissinger zo succesvol.

Merkwaardig, ik was nog nooit eerder in Lelystad, en ook nog nooit in Almere. Allemaal goedkope derderangs huizen. De huizen die hier in aanbouw zijn, zien eruit als veredelde kazernes, met flinterdunne muren tussen het ene en het andere huis.

[p. 76]

13:17 uur, Station Lelystad

Ik sta hier nu al een tijdje te wachten, maar ik ben het beu, fuck them. Er zou een auto klaar staan om 13:00 uur. Ik heb gewacht tot 13:15 uur: Goodbye!⁹⁷

97 Redactie: Oltmans was uitgenodigd om te spreken op Lowlands, een muziekfestival in Biddinghuizen dat behalve muziek onder meer lezingen van schrijvers en wetenschappers bood. Zie ook de brief d.d. 21 augustus 1998. Uiteindelijk is hij daar dus niet gekomen, in tegenstelling tot wat een artikel uit NRC Handelsblad van 31 augustus 1998 suggereert.

18:00 uur, Westerkade

Ik heb Van Zeeland en Van den Boezem meteen een briefje gestuurd dat ik me in de maling genomen voelde dat er niemand was om me af te halen. Ik heb mijn treinkaartje meegestuurd en de kosten daarvoor teruggevraagd.

Televisiereclame blijft een krankzinnig systeem, want een ieder die ook maar half bewust kijkt, zet alle reclame in een reflex af.

31 augustus 1998

Vanmorgen was Philip Dröge hier, een Indische jongen (zijn oma is Javaans) voor Quote. Vier mensen hadden hem gezegd: ‘Praat eens met Oltmans.’ Ik stuurde hem door naar Ernst van Eeghen.

1 september 1998

De ontmoeting gisteren van 15:00 tot 18:00 uur bij Peter en Ellen (eerst met Hans Verploeg en Pieter Broertjes erbij, later ook met Gerard Schuijt) maakte me teveel overstuur om erover te schrijven.

Ik werd razend toen Broertjes mij op helemaal de verkeerde toon ‘toesprak’ alsof ik afspraken had geschonden. Ik zei een dergelijke toon van hem niet te accepteren, onder geen beding, vooral met de dreigende ondertoon dat hij anders zou afhaken. Hij werd op zijn beurt ook razend en ging weg zonder iemand te groeten. Peter en Ellen smeekten me hem op te bellen, wat ik deed, maar hij was in Den Haag en zou terugbellen. Hij zat bij Eef Brouwers, blijkbaar om duidelijk te maken mij niet langer te controleren.

Broertjes zei: ‘Ik heb Ramdharie onder controle,’ waaruit ik opmaakte dat hij wist dat ik Ramdharie dezelfde documenten had gegeven als Bas den Hond. Toen ik dus zei Trouw de zaak ook te hebben gegeven, werd Broertjes witheet, in de veronderstelling dat ik de Volkskrant had overgeslagen. Maar dat had ik niet gedaan. Ik heb Trouw zelfs een embargo gesteld tot 6 september.

[p. 77]

Gerard Schuijt arriveerde toen de anderen al weg waren. Ik kreeg weer een preek, en wel dat de nvj en Broertjes er voor mij zaten. Ik maakte hem duidelijk dat ze, gezien wat zich eerder had afgespeeld, blijkbaar gestuurd waren en niet anders dan boodschappenjongens waren. Anders had Broertjes - als hij een vrij man was geweest - een streep onder zijn bemoeienis met mij gezet. Overigens speelde ik aanvankelijk het spel mee, en zei dat ze me overtuigd hadden om de verhoren te verzetten van 29 september naar 29 oktober. Ook stelde ik een verkennend gesprek onder vier ogen voor tussen Nicolaï en De Wijkerslooth.

Hans Verploeg stelde voor met Van Aartsen te gaan praten en een stuk voor te bereiden om terug te gaan naar de Kamercommissie. Hij was (deze keer) redelijker dan Broertjes.

Toen Ellen aan het einde sprak over mijn woedeuitbarsting zei ze: ‘Dan word je helemaal wit.’

Pieter Lakeman belde vanmorgen. Hij vroeg of Docters mij belazerd had. Ja, en vele malen, onder andere met de reis naar Indonesië. Hij zou Docters later vanmorgen zien en was gehaast.

Ik belde Bas den Hond en legde hem alles uit en zei dat hij Nicolaï moest bellen. Dat is een gok. Gaat Peter de publicatie stimuleren, of niet? Ik weet het niet. Als hij dat niet doet, dan begrijpt hij het dus nog altijd niet, maar dat is ook geen nieuws. Bas den Hond stuurde me later de tekst voor zijn artikel. Perfect. Pieter Broertjes, loyaal als hij is, had nog met hem gesproken.

19:00 uur

Voor de zoveelste keer heb ik mijn eigen zaak gewonnen. Nadat ik al akkoord was gegaan met het oproepen van prins Bernhard op 29 september en een uitstel tot 29 oktober, ging Nicolaï zeggen: ‘Nee, we houden ons voorlopig op 29 september.’ Goddank. En nu heeft Ramdharie ook met Nicolaï gebeld en Pieter Broertjes zelfs met Ellen. Morgen staat er ook een stuk in de Volkskrant. Dus mijn beleid was het enige juiste, want Van den Berg heeft al naar Broertjes en Verploeg gebeld dat er een gesprek moet komen. Ellen belde met Sillevis Smitt en Peter gaat vrijdag naar landsadvocaat De Wijkerslooth.

Wilma Nanninga gaat er met Privé ook wat aan doen. Ze belde me net. Het gaat heel slecht met Claus. Zij breekt ook haar hoofd over hoe ze erachter kan komen wanneer Willem-Alexander zich gaat verloven. Dus die zaak draait ook weer, en prins Bernhard blijkt ook hier de sleutel tot dit probleem.

[p. 78]

Wouter Kok schreef een briefje dat hij mij wil zien. Hij begrijpt niets van de avond in Amersfoort en hij denkt dat het altijd een warm-koud toestand zal blijven tussen ons.⁹⁸ Ik ben ervan overtuigd dat het koninginnetje ertussen zit. Waarom de ontmoeting in Amersfoort zo'n ramp was, weet ik niet. Ik zal hem de 15.000 gulden - waar hij me enorm mee geholpen heeft - zo snel mogelijk terugbetalen, maar dat is het dan. De grens is bereikt. Hij is gestoord.

98 Brief d.d. 31 augustus 1998.

2 september 1998

rtl Nieuws meldt om 07.00 uur, overgenomen uit de Volkskrant, dat ik een miljoen van Van Mierlo heb afgewezen. Clairy Polak interviewde me even later voor het Radio 1 Journaal en vroeg onder andere of ik beledigd was over Van Mierlo, die pas de laatste dag van zijn ministerschap een schikking aanbood. ‘Allerminst. Als Van Mierlo zich voor schut wil zetten is dat zijn zaak.’ Ik voorspelde dat de zaak over drie weken uit de wereld was.

willem oltmans wijst schikking van ruim een miljoen gulden af is eigenlijk een prima entree.⁹⁹ Ook het artikel van Bas den Hond is gepubliceerd: oltmans weigert bod.¹⁰⁰ De dagvaarding van Bernhard staat erin. Ik faxte Nicolaï direct om geen deals met De Wijkerslooth te sluiten en dat ik niet akkoord zou gaan met een voorval als eind juli, toen ik het ene tekende en vervolgens een heel ander voorstel te zien kreeg.

Lubbers heeft Ellen vanmorgen gebeld en gezegd: ‘Het gaat de goede kant op,’ wat ik zeer apprecieerde.

Peter Nicolaï belde naar aanleiding van de fax en gaf in verband met de komende persaandacht vandaag het volgende advies: ‘Wat je moet benadrukken, is dat je 2,8 miljoen vroeg en 270.000 gulden krijgt aangeboden, wat minder dan tien procent is.’ Dat was een excellente tip. Nicolaï zei ook dat ik moet beklemtonen geen aow te hebben. Ellen had hem gezegd bang te zijn dat hij haar bij De Wijkerslooth zou afvallen. Ik zei tegen Peter: ‘Dat ben ik ook een beetje, maar doe het niet alsjeblieft, want het slaat op jezelf terug.’

Alles belde vandaag: Het Parool, Arjan Paans van Algemeen Dagblad, et cetera. Piet Hagen - ‘Weinig plaats, de krant sluit vandaag’ - had met Van Mierlo gebeld. Die had gezegd dat de advocaten niet meteen antwoordden. Dat kon ik dus mooi corrigeren bij rtl. Willem Lust (rtl) arriveerde met een

99 De Volkskrant, 2 september 1998.

100 Trouw, 2 september 1998.

[p. 79]

ploeg, en het was bijzonder plezierig. kro-radio kwam om 13:45 uur. Ik vraag me alleen af of ik de hoek Bernhard niet teveel heb benadrukt. Anyway, fuck them, ik heb het gehad, ik wil ervanaf.

Verploeg had Ellen gebeld. Net als Broertjes begreep hij niet dat zij en Peter Nicolaï mijn woedeaanvallen tolereren, - ze zijn dus weer aan het stoken - en er lag volgens hem een afspraak met Van Aartsen. ‘Tenminste, voor deze publicatie,’ zei hij zurig. Ellen zei geantwoord te hebben dat de tegenpartij de zaak nu zeker niet zou afzeggen, maar wat het toont is dat Verploeg (en Hagen) en zelfs Broertjes nog altijd niet begrijpen hoe het werkt.

Netwerk van de kro wil voor zondagavond een televisieportret maken. ‘Moet iets heel bijzonders worden,’ zei de jongen.

Jos Slats belde alsof er niets gebeurd was; schaamteloos eigenlijk.

Het bericht is ingeslagen als een bom, maar het anp en nrc Handelsblad namen geen contact op. Je ziet dus weer precies hoe de boel in elkaar zit in Den Haag.

Door al het gedonder kom ik niet aan werken toe. Ik had zelfs een pijnstiller nodig voor mijn hoofd, wat nog nooit gebeurd is. Ik kan alleen wat lezen.

Paul de Ridder zegt dat hij een radioprogramma van een uur hoorde over ‘het nieuws’, met daarin iemand die ‘jou al jaren volgde en je zeer ophemelde.’¹⁰¹ Alsof ik daar op zit te wachten. ‘En je was een aristocraat die tegen mediocrities moest opboksen.’

‘Ja, daarom zit ik bij de krakers,’ antwoordde ik.

Rond 14:00 uur zei Peter Nicolaï nog: ‘Je had gelijk wat de publicatie betreft.’ Twee uur later had Verploeg hem gebeld dat het gesprek met Van Aartsen was afgezegd (vanwege de publiciteit: ‘We onderhandelen niet onder druk.’). Onzin. Pieter Broertjes had ook gebeld nu aan de zijlijn te staan, omdat deze missie nu niet doorgaat. En nu adviseert Peter een adempauze in de publiciteit in te lassen.

‘Want,’ aldus Peter, ‘als De Wijkerslooth nu ook afzegt, dan hebben we naar Bernhard niets meer.’

‘Ik denk er niet over,’ zei ik.

‘Nou, dan ga je zelf maar met De Wijkerslooth praten.’ Deze zwakke broeders zijn soms niet te geloven.

Ik adviseerde Ellen om Sillevis Smitt te bellen en Peter Nicolaï zei toen: ‘En als Sillevis Smitt ook zegt beter geen publiciteit...’

101 Redactie: VARA's 1 op 1.

[p. 80]

‘Ik heb met Sillevis Smitt niets te maken,’ zei ik natuurlijk. Want ik heb niet ook nog spelletjes via Sillevis Smitt nodig.

Even later belde Ellen terug: ‘Ja, Sillevis Smitt had gezegd dat publiciteit onverstandig was.’ Ik werd kwaad. Het was zo duidelijk te voorzien.

Zou Verploeg het dan toch weer lullig hebben gespeeld met Broertjes, toen hij vanmorgen al tegen Ellen had gezegd dat het gesprek met Van Aartsen misschien niet door zou gaan, omdat ze door mij voor het blok werden gezet?

Jan Driessen van Netwerk kwam rond 16:00 uur; hij was dus deels getuige van de vervelende telefoongesprekken met Pasman en Nicolaï. Ik legde Jan daarom uit dat mijn ondersteuners geen druk op de onderhandelingen willen zetten buiten de advocaten om.

Jan zei dat hij een mooi portret van tien minuten wilde maken, onder meer met shots dat we in Den Haag wandelen. Fons de Poel had naar aanleiding van de krantenberichten gezegd: ‘Dan heeft hij toch gelijk. Dus we gaan Oltmans maken.’ Hun werktitel was: Het gelijk van Oltmans.

Toen Driesen weer weg was, belde Ellen en na wat gesteggel, ging zij toch akkoord met Netwerk. ‘Zal ik tegen Verploeg zeggen dat je niets meer doet,’ zei ze toen. Daar zak ik dan weer van door mijn stoel. Ik zei haar Verploeg niet te bellen, maar of dat iets uithaalt weet ik niet.

Henk de Mari belde; hij vond het schitterend allemaal. Peter Nicolaï vond Het Parool het beste, en nrc Handelsblad ook wel. Arjan Paans belde dat Erik Jurgens had gezegd dat Van Mierlo's bereidheid door hem en zijn trawanten was voorbereid. Ik vroeg Arjan alsjeblieft te schrijven dat Erik mij al 25 jaar steunt, maar dat ik hem vroeg te stoppen mij van de wal in de sloot te helpen toen hij er van Kerstmis tot 21 april over deed om een gesprek met Van Mierlo te regelen. Ik probeerde Paans de details duidelijk te maken, maar hij luisterde niet. Hij wilde vooral dat ik de volgende keer hem bel, in plaats van ‘die Broertjes’. Ramdharie en Paans zijn even hopeloos. Bas den Hond is beter.

Wim Verkade belde. Hij had net als Paul de Ridder het radioprogramma gehoord waarin auteur Joost Elffers over mij begon, en mij dermate positief besprak (hij vergeleek mij met Wim Kok) dat Wim Verkade hem een brief gaat schrijven. Driessen had het ook gehoord, en had me daarna in de vergadering van vanmorgen ingebracht.

Net belde Herry Voetelink toen rtl Nieuws het item over de biografie van Bernhard had. Het was geweldig, in één woord.

[p. 81]

De rvd wil niet ontkennen of bevestigen dat er een biografie over Bernhard is geschreven, terwijl ze tien jaar lang hebben volgehouden dat dit boek er niet zou zijn. Nu ben ik er. De prins is gered en kan het zonder problemen bevestigen. Het was meer dan prachtig door Willem Lust gemonteerd, met beelden van Soestdijk et cetera. En ik zeg erin dat iedereen liegt. Zeer overtuigend. Dit kan het eerste signaal zijn dat het boek er toch zal komen. Ik belde Nicolaï, die het natuurlijk weer niet had gezien.

Lang telefoontje met Ellen. Zij vond rtl Nieuws prima. Ammerlaan ontkende opnieuw een boek te hebben geschreven. Klaas Jan Hindriks: ‘Willem, je maakt geschiedenis.’ Ja, ik weet het, dat heb ik altijd gedaan. Ik ben een Oltmans.

3 september 1998

Ik had een uitgebreid stuk voor de rubriek ‘De portefeuille van’ voor de Volkskrant, tot grote schrik van Guido Goudsmit, die het zelf wilde schrijven. Hij gaat mijn stuk bewerken.

Ik faxte Sillevis Smitt (met kopie aan Broertjes, Verploeg, Nicolaï en Pasman) dat al mijn media-acties waren ingezet in de ochtend, dus voordat hij met Ellen had gesproken en haar had gezegd dat voortzetting van de gesprekken niet gebaat was bij druk vanuit de media. Ik schreef hem bereid te zijn de verhoren pas een maand later, dus op 29 oktober, te hervatten en tot die tijd opnieuw mijn mond te houden.

Verder kwam er bericht van de rvd dat de accreditatie voor het staatsbezoek in november aan Rusland is opengesteld. Ik stuurde Wilma Nanninga een fax of ik me namens Privé daarvoor kon aanmelden.

Om 13:00 uur kwam Netwerk me ophalen. We vertrokken naar Den Haag en filmden eerst rond het Binnenhof en daarna bij mijn dagboeken in de Koninklijke Bibliotheek. We waren klaar na enkele shoots op de Westerkade om 20:15 uur. Ik was werkelijk uitgeput, maar Jan nam me mee naar de Chinees.

Ik zocht Prélude à l'après midi d'un faune uit als muziek voor de film ter ere van mam. Het is een van de mooiste muziekstukken die ik ken en het werd gebruikt voor mams begrafenis.

4 september 1998

Ellen belde. Pieter Broertjes beantwoordt haar telefoontjes niet. Hij weet dat hij een smerige rol heeft gespeeld, en dat ik hem moest afblaffen zoals ik gedaan heb, aangezien ik zijn toon en gedrag niet accepteer. Ellen was het ermee eens dat het teveel was. Ik heb Broertjes nog kort geschreven dat ik niets bui-

[p. 82]

ten de afspraken om heb gedaan, en dat ik van hem meer had verwacht dan hij tot nu toe heeft laten zien.¹⁰²

Jammer dat Ellen de juiste telefoonpsychologie mist. Zij belt als het verongelijkte meisje, het stampvoetende prinsesje dat haar zin niet krijgt. Ze kan Pieter Broertjes beter even met rust laten. Dat doe ik ook. En ze leert niet echt - dat wil zeggen, ze leert in deze drie jaar veel, maar op dat gebied niet genoeg.

Jezus, het is al vrijdag en ik ben pas op 20 november 1989. Maar ik ga er vandaag weer flink tegenaan.

Het is waar wat Paul vanmorgen zei: ‘Na de publiciteit hoeft Nicolaï vandaag niets meer weg te geven.’ In plaats daarvan riep Nicolaï door de telefoon tegen mij: ‘Na Bernhard hebben we niets meer.’ Ellen zweeg vanmorgen over het gesprek met Nicolaï dat ze zou hebben over zijn ontmoeting met De Wijkerslooth. Ik verwachtte bericht hierover, maar het bleef stil, dus faxte ik haar in twee regels of er niet meer met mij overlegd werd. Toen ik terugkwam van de Struwes, stond Nicolaï al op mijn antwoordapparaat: hij gaat op verkenning, hij gaat luisteren naar De Wijkerslooth om te weten wat de mogelijkheden zijn.

Ik heb de telefoon er uitgetrokken en ga naar Thermos. Ik heb er een absoluut heerlijke sauna genomen. De elektricien van Thermos zei: ‘U krijgt voor al die jaren pesten evenveel als die kwal Willem-Alexander.’

Ik moest eigenlijk lachen toen ik las hoe Piet Hagen de zaak weer aan alle kanten verdraaide.¹⁰³

Ik ging ook naar Adonis en had in een half uur een expert cock suck en ging weer naar huis.

Ik ga nog even door de stad wandelen naar aanleiding van het weerbericht. Dat is de enige manier om wat van de zon te kunnen profiteren, want morgen regent het weer de hele tijd. Gisteravond was het zo slecht, dat er straten elders in Amsterdam blank stonden.

102 Zie bijlage 18.

103 De Journalist, 4 september 1998.

5 september 1998

Vanmorgen om 06:00 uur was ik al op, want ik lag wakker van ergernis over de boodschap van Nicolaï - dat hij op

[p. 83]

‘verkenning’ naar De Wijkerslooth gaat, waardoor ik van ergernis de rest van de dag de telefoon eruit trok. In het zog van de lawine van gunstige publiciteit gaat Nicolaï met de hoed in de hand naar de landsadvocaat, in plaats van dat hij een pakket eisen op tafel legt! Op 31 augustus werd afgesproken dat Peter de te eisen poen op een A4'tje zou samenvatten (op aandrang van Verploeg). Niet gedaan. Ik had gewild dat hij nu op tafel legt wat de eisen, wat onze eisen zijn. Nicolaï was gewoon bang en onzeker (hij weet te weinig). ‘Na Bernhard hebben we niets meer.’ Hij helpt me van de wal in de sloot met zijn ‘intuïtie en strategie’. En Ellen telefoneert Broertjes dood. Dat is hoe het gaat, maar ik doe niets en zeg niets.

Goudsmit maakte er een redelijk stukje van, maar waar opa Hap vroeger over bankbiljetten zei: ‘Zelfs de varkens eten het niet’ schreef Goudsmit dat mijn opa bankbiljetten nog niet aan de varkens dorst te voeren, waarmee hij de uitspraak van opa Hap jammerlijk verpestte.¹⁰⁴

Ik kwam een ingezonden brief van mij in De Journalist tegen uit 1989 over Beatrix. Ik stuurde Piet Hagen een kopie ervan, en voegde toe dat je vroeger nog wel eens een mening kwijt kon in zijn blad. ‘Nu wordt het uiterlijk van De Journalist mooier en mooier en de inhoud onbenulliger en onbenulliger. Maar dat geldt bij de huidige veramerikanisering dus voor alles om ons heen.’

Peter Nicolaï belde rond 11:00 uur. Het was plezierig geweest met De Wijkerslooth, zijn kamer was maar de helft zo groot als die van Ellen Pasman, niet indrukwekkend, en ze hadden slechts wederzijds terrein verkend. Ik herhaalde dat de vijf ton rehabilitatie een breekpunt zou zijn. Ze hadden over advocatenkosten gesproken en Peter had ze op vijf ton begroot. Dat is dus onzin en we hadden dus toch vooraf moeten praten. Ik heb Peter vriendelijk gefaxt dat het misschien beter was geweest meteen aan te geven dat ik alle advocatenkosten terug wilde hebben, dus voor alle rechtshulp die ik vanaf 1956, gedwongen door de terreur van de Staat, moest inroepen. Bovendien denk ik dat het beter is de hele eis meteen op tafel te leggen, zodat er later niet weer ‘verrassingen’ komen.

Ben rond de middag (omdat het even droog was) nog naar de persvoorstelling gegaan van De pijnbank van Theo van Gogh met onder andere Paul de Leeuw. Het was absolute shit. Jan Mulder zat voor me en viel in slaap. Theo kan gewoon geen film maken. De teksten zijn afschuwelijk. Ik realiseerde me dat

104 De Volkskrant, 5 september 1998.

[p. 84]

een film, die zogenaamd een boodschap moet brengen, totaal afhankelijk is van het niveau van de filmer.

Ik sloop het theater uit en liep tegen Evert Santegoeds aan (die me omhelsde). Dat is allemaal heel gewoon na de streek die Story me heeft geleverd. Ik merkte dat mijn ‘status van bekende Nederlander’ weer sterk verhoogd is deze week.

's Avonds lang met Ellen aan de telefoon gesproken. Zij is er niet zeker van dat Peter voldoende ter zake is gekomen bij De Wijkerslooth. Lammers had over De Wijkerslooth gezegd: ‘De man praat met vier tongen,’ wat waarschijnlijk waar is. Lubbers had mij horen zeggen dat het over drie weken wel gepiept zou zijn, maar dat dacht hij niet, hoewel hij vond dat het nu wel goed ging. Jan Driessen is volgens Ellen (en haar circuit) een rat. Driessen zou nog geld voor me regelen, maar tot nu toe heb ik daar niets van gehoord. Toen ik tijdens de opnamen zei dat mijn studio 230 gulden per maand kost, antwoordde hij: ‘Dat is de helft van mijn servicekosten.’

6 september 1998

Peter Nicolaï en De Wijkerslooth waren het erover eens geweest dat minister Van Aartsen een serieuzere affaire zal zijn dan Van Mierlo, met Lammers en zijn vrienden in de Amsterdamse cafés. Ik vond dat zij daarmee heel oneerlijk indirect Ellen afvielen, want zij had Lammers er wel bij weten te halen. Ellen - en ik vrees terecht - wantrouwt Nicolaï vanwege dit ‘specialisten onder elkaar gepraat’ met De Wijkerslooth. Maar wat doet Ellen zelf? Zowel Verploeg als Broertjes had haar gezegd verbaasd te zijn hoe ik de advocaten kon afblaffen, wat subtiel gestook was. En wat zegt Ellen dan als antwoord? Niets, dat laat Ellen maar gebeuren.

Theo van Gogh belde nog dat hij tijdens de nabeschouwing van zijn tv-film In het belang van de Staat, waar er met een panel bestaande uit onder andere Pieter Lakeman en Docters van Leeuwen over de film met Paul Witteman werd gesproken, aan het handschriftkundig rapport dat ik van Docters had laten maken had gerefereerd.¹⁰⁵

Sukma schreef een lieve brief vanuit Indonesië. Ze was bij de viering van de Onafhankelijkheidsdag bij het Merdeka-paleis

105 Redactie: De VARA zond op 11, 18 en 25 september een serie tv-films uit onder de titel De greep van de Staat. De film van Theo van Gogh werd op 11 september uitgezonden en ging over een Koerdische asielzoeker die door de Nederlandse overheid dreigt te worden uitgezet naar Turkije waar hij voor moord wordt gezocht. Docters van Leeuwen had Van Goghs film knudde genoemd, omdat de BVD in zo'n geval nooit met de Turkse geheime dienst zou samenwerken. Theo van Gogh kreeg in 1997 een Gouden Kalf voor de film. Zie ook Memoires 1997-A, noot 206.

[p. 85]

geweest. Het buitenverblijf van Sukarno in Bogor was veranderd, schreef ze, wat ze jammer vond, want ze miste de stijl van Bapak.¹⁰⁶ Ik moet haar snel antwoorden.

Ik belde 's middags Jan Driessen, die nog aan het monteren was. ‘Noem me in godsnaam geen publicist, zoals de nrc vandaag deed.’ Ik vroeg hem ook om de voorkant van De staat van bedrog te tonen, puur als gunst voor de krakersuitgevers, die toch al niets hebben.

Aart van der Want staat op het punt bij vnu te vertrekken. Hij lijkt me over zijn toeren.

Ik hoor de afkondiging van het item van Driessen in Netwerk, en hij heeft het De woede van Willem Oltmans genoemd, terwijl hij me had toegezegd dat het Het gelijk van Willem Oltmans zou worden!

Het was dus niet in orde. De staat van bedrog werd niet getoond, ik voerde een kruistocht van 42 jaar (idioter kan het niet) en: ‘Is hij een gek, een charlatan of een genie?’ Driessen maakte mijn dagboeken eigenlijk belachelijk. Misschien had ik hem niet mee moeten nemen naar de kb. Ook de dank aan de drie leden van de Eerste Kamer had hij eruit gelaten.

Toen het over het boek over Sukarno ging, kwam hij nota bene met een foto van Suharto. Toen ik het woordje ‘woede’ las, wist ik al dat de verkeerde toon gezet zou worden. Ik herinner me nu dat hij op een heel slijmerige toon om het interview had gevraagd en ook dat bij het afscheid, en tijdens het gesprek bij de Chinees, zijn gezicht al een heel andere uitstraling had. Hij begon toen ook over Desi Bouterse. Die naam is niet genoemd tijdens het filmen, maar Driessen gebruikte wel mijn opmerkingen (waar ik het pas bij de Chinees over had, toen ik dacht dat we informeel spraken) dat hard te maken was dat Nederland terrorisme bevorderde in Suriname en Zuid-Afrika. Al met al was ik niet blij met dit verhaal, dat ook nog werd gepresenteerd door een juffrouw die als uitsmijter zei: ‘We zullen er nog wel meer van horen.’

Ellen was blij dat Lubbers erin zat, maar volgens haar bewees Jan Driessen hier zijn ratterigheid. Van zijn voorstelling ‘Het gelijk van Oltmans’ was niets terug te zien, integendeel. Maar Ellen zeurt er teveel over. Zij wil zo'n programma perfect hebben, maar dat kan dus nooit. Zij vond het ook niet goed dat er melding werd gemaakt van de berekening van de nvj van 2,8 miljoen gulden, wat ik echter onzin vond, want dat is een overbekend feit. Waarom zou ik dit moeten wegmoffelen? Ik

106 Brief d.d. 12 (en 19) augustus 1998.

[p. 86]

begon me te ergeren aan haar: zij wond zich teveel op over de uitzending, ik niet.

Hans Nikkels belde en vond dat ik nog nooit zo positief op televisie was geweest. Behalve Nikkels belde er niemand, wat misschien alles zegt. Het zal me benieuwen of Driessen zelf belt, zoals hij zei te zullen doen. Eigenlijk zegt het niets, dat de telefoon niet gaat, want na het item van Willem Lust bij rtl4 gebeurde er ook niets.

22:50 uur

Driessen heeft gebeld. Ik zei: ‘Als je zegt dat je het gelijk van Oltmans wilt filmen en je kondigt het aan als “De woede van Oltmans”, dan herken ik het niet, sorry.’

Hij zei: ‘Jouw gelijk bleek niet?’

‘Nou, als je het hebt over charlatan of genie...’

‘Nou, hier was iedereen enthousiast en dat zeg ik in alle eerlijkheid.’

Hij zei ook me niet te hebben kunnen bereiken, want ik was van 20:45 tot 22:50 uur constant in gesprek, terwijl er maar drie telefoontjes waren: Ellen, Nicolaï (kort) en Nikkels (kort).

7 september 1998

Er arriveerde een brief van Buthelezi, die precies begrijpt waar ik mee bezig ben.¹⁰⁷ Er kwam ook een brief van Guillaume Teerling, die nu in Kyoto zit, en nu al reageert op het door mij afgewezen bod van Van Mierlo. Hij vraagt zich af of er werkelijk zoveel personen tegen een schikking zijn dat Van Mierlo pas op zijn laatste werkdag aandurfde een voorstel te doen. Guillaume was blij met de contactgegevens van Gunter Pauli die ik hem had gegeven. Hij had Pauli nog niet kunnen ontmoeten, maar onderhoudt al wel emailcontact met hem. In oktober komt Teerling weer terug naar Amsterdam en wil mij dan graag ontmoeten.¹⁰⁸

Secretaris-generaal op het ministerie van Economische Zaken Sweder van Wijnbergen vindt dat het Kabinet meer moet inzetten op kostenreductie dan op lastenverlichting nu wereldwijd een economische crisis dreigt.¹⁰⁹ Zalm zei gisteren nog dat Wijnbergen voor zijn beurt sprak, maar hij is juist precies op tijd door dit voor de Troonrede te zeggen. Ik ben het helemaal met Wijnbergen eens.

Eduard kwam eten. Hij gaat twee weken weg, eerst naar Mora,

107 Brief d.d. 31 augustus 1998. Zie bijlage 19.

108 Brief d.d. 4 september 1998.

109 NRC Handelsblad, 7 september 1998.

[p. 87]

dan naar New York. Ik maakte eten voor hem en hoop dat hij het lekker vond. Hij slaapt bij zijn ouders. Eduard is toch wel heel erg dik geworden. Hij ziet er ouder uit met zijn grijs wordend haar. Na het eten liep ik met hem mee naar de bus.

Eduard zei: ‘Als jouw zaak is afgelopen, valt Ellen in een groot gat, dan staat haar leven stil.’

‘Oh,’ zei ik, ‘ik verzin dan nog wel een zaak voor haar.’

Er gaat in Rotterdam een islamitische Hogeschool open.¹¹⁰ Gekkenwerk.

Eduard belde toen hij bij zijn ouders was gearriveerd. De Surinaamse buschauffeur, die had gezien dat ik hem wegbracht, vroeg hem of het miljoen al was verdeeld. Eduard hoefde niet te betalen.

Jan Pieter Visser belde, hij had zelf niets gezien, ‘maar het is geweldig, jij maakt geschiedenis.’ Misschien wel, maar ik doe gewoon wat ik moet doen.

Ik kijk naar Speed met Keanu Reeves. Hij is een beauty en de film is super spannend. Hoe verzin je het?¹¹¹ Gisteravond zat hij in My Own Private Idaho.¹¹² Reeves is sensationeel.

110 De Volkskrant, 4 september 1998.

111 Redactie: Deze film uit 1994, geredigeerd door Jan de Bont, gaat over een bus waarin een bom is geplaatst die zal ontploffen wanneer de bus langzamer gaat rijden dan 50 mijl per uur. Keanu Reeves speelt een SWAT-agent die probeert de bom onschadelijk te maken voordat de brandstof van de bus opraakt.

112 My Own Private Idaho, regie Gus van Sant, 1991.

8 september 1998

Ik heb Sillevis Smitt een briefje geschreven over de rol van Peter en Ellen in de affaire rond het horen van Bernhard. Ook dat ik het functioneel vind dat hij met Ellen spreekt omdat ik er niet op vertrouw dat De Wijkerslooth hem volledig en juist inlicht. Ik besloot te hopen hem nog eens privé te spreken als deze hele zaak voorbij is.¹¹³

Ik probeerde Ellen opnieuw duidelijk te maken dat rechter Punt behoorlijk dient te worden behandeld. ‘Ja, ik zal een briefje schrijven.’

‘Nee, het moet met Peter overlegd worden.’

‘Wij zijn de advocaten.’ Toen moest ik haar weer terechtwijzen en dan mag ik zo niet praten. Laat me niet lachen. Ik heb van A tot Z de regie gevoerd. Alhoewel, Margriet erbij halen was Vermeers verdienste, waar ik verder op doorging, weliswaar met hulp van Ellen. De resultaten - allemaal - heb ik zelf geboekt, al pakte vooral Ellen het verder op. Peter zou Bernhard nooit gedagvaard hebben.

113 Redactie: Oltmans dateerde deze brief abusievelijk op 8 december 1998.

[p. 88]

Anyway, Peter Nicolaï had Paul de Ridder gebeld, die op Peters verzoek een verkoopverwachting had gemaakt van de Memoires.¹¹⁴ Paul ging uit van een verkoop van 250 tot 1.000 exemplaren per deel, wat ik te laag vind. Paul vond rtl veel beter (meer diepgang) dan Netwerk. Het artikel in Vrij Nederland over het exemplaar van Vogelvrij dat Henk Hofland naar De Slegte had gebracht,¹¹⁵ zag hij als een dolksteek voor Hofland. ‘Er gaan reputaties naar de haaien,’ zei hij.

‘Nee,’ zei ik, ‘er wordt duidelijkheid verschaft.’ Ik vind het eigenlijk het ergste voor Henks moeder.

Nicolaï wil morgen praten. Hij wilde Vermeer, die overal buiten staat, erbij hebben. Dat is altijd de truc, dat Vermeer dan moet helpen standpunten te versterken. Bovendien, het is natuurlijk idioot als Ellen zonder overleg naar Sillevis Smitt zou gaan.

Ik ben op 30 december 1989 blijven steken. Ik werkte vandaag twaalf uur en kwam weer afschuwelijke passages tegen. Broer Hendrik die tegen Du Toit zei dat ik idioot deed met geld. Ik had hem vanaf dat moment nooit meer moeten aankijken. En dat meneer Van Schaik de rotzak was die Botile van me weghield, toen hij in Nederland was op bevel van Den Haag.

We moeten 29 september Hazeu, Ammerlaan en Van Schaik horen.

114 Fax van Paul de Ridder aan Peter Nicolaï d.d. 8 september 1998.

115 Vrij Nederland 5 september 1998, zie bijlage 20.

9 september 1998

Het jaar 1989 is geschreven. Het eindigde met zeer trieste gevoelens ten aanzien van mijn beide broers. Het is klaar. Nu ga ik me voorbereiden op de ontmoeting met Peter en Ellen. Ik schrijf een memo voor ze om duidelijk te maken dat ik absoluut vasthoud aan negen jaar 118.000 gulden per jaar belastingvrij en daarna 75.000 gulden per jaar, wat mij in staat moet stellen mijn Memoires compleet te publiceren. Ik wijs op de vele kosten die ik heb moeten maken voor rechtszaken die een direct gevolg waren van de misdragingen van de Staat zoals het proces tegen Time, het proces Claus en de zaak tegen Frans Lurvink en de Alerdinck Foundation.

13.30 uur

Ik was tweeënhalf uur bij Peter en Ellen, waarin we weer door de gebruikelijke momenten van ‘dan maar uit elkaar’ gingen. Ik herhaalde dat Peter Nicolaï De Wijkerslooth veel te bang en onzeker tegemoet was getreden. In dat opzicht heb ik toch

[p. 89]

meer fiducie in Ellen. Vorige week nog zei Peter: ‘Na Bernhard hebben we niets meer.’ Ik moet me dan inhouden en zeg niets, maar vanmiddag onderstreepte ik dat die opmerking mij bewees dat hij er nog altijd niets van begrijpt. De bedragen worden steeds lager in plaats van hoger en De Wijkerslooth probeert Nicolaï schrik aan te jagen met opmerkingen als ‘smalle marges’. Peter legde de laatste berekening voor, die ik nog steeds te laag vind.

Ik schreef Buthelezi en drong er bij hem op aan te zorgen dat hij een goede auteur zou zoeken om zijn ideeën goed op papier te zetten, zodat ook toekomstige generaties een juist beeld krijgen van zijn gedachtengoed en beweegredenen. Om mijn advies kracht bij te zetten gaf ik de gemiste kans van Indira Gandhi aan, die werd vermoord voor zij ook maar iets op papier wist te krijgen, en Sukarno, die te nonchalant was bij het boek dat Cindy Adams over hem schreef.

10 september 1998

Ik wilde koffie zetten en vroeg me af hoe het met Ellen gaat, die nu een gesprek heeft met Sillevis Smitt. Op dat moment zwiepte ik de bierpul uit De Horst op de grond, die in gruzelementen viel. Op zo'n moment moet je zeggen: scherven brengen geluk.

Ellen belde rond 13:00 uur op om verslag te doen van haar bezoek aan Sillevis Smitt. Het was prima gegaan en ze had mijn eis voor de uitgave van de Memoires bij hem op tafel gelegd. Hij had haar openlijk gezegd dat de directeur van het Kabinet der Koningin, Felix Rhodius, de pourparlers bijwoonde. Voilà. Ik gaf dit meteen aan Paul door.

Ellen vertelde ook dat De Wijkerslooth had laten weten dat het bod van Van Mierlo overeind staat, en als we dat niet accepteren de rechter het moet uitmaken. Daarop reageerde ik (als Paul zonet): ‘Dan moet er nog meer oorlog worden gevoerd.’ De vvd was tegen een regeling, had Sillevis Smitt gezegd. En: ‘Erg jammer, maar toen op 3 september het bod van Van Mierlo op straat lag, verspeelde Willem zijn laatste goodwill op Buitenlandse Zaken.’ Ik lachte Ellen uit en zei: ‘Goodwill?’ Dus daarom ging Peter naar De Wijkerslooth?

‘Dat Hare Majesteit in de buidel zou tasten, is een taxatiefout geweest,’ zei Ellen.

‘Wat zeg je nu,’ riep ik uit.

‘Dat hebben we gisteren hier nog op kantoor gezegd.’

‘Ellen, niemand, althans ik niet, heeft een seconde ooit gezegd of gedacht dat Beatrix zou betalen. Dat kan helemaal

[p. 90]

niet. Je begrijpt niet hoe het werkt. Alles wat ze kan doen is Van Aartsen of Kok bellen om de boel te regelen. Nooit zal de Koninklijke Hoogheid een cent zelf kunnen bijdragen.’ Dat zelfs Ellen zoiets alleen al denkt is absurd, maar ze zegt het ook nog.

Verploeg had haar gebeld dat Broertjes zich terug gaat trekken. Dat zou een teken aan de wand zijn. ‘Nou Ellen,’ zei ik, ‘dat betekent dus voor 29 oktober Bernhard, Kok en Van Mierlo, of Ammerlaan. En als hij liegt, een onderzoek van de rijksrecherche.’ Dat nota bene Paul de Ridder nu de enige is die begrijpt hoe het zit! ‘Dan hebben ze het blijkbaar nog niet begrepen en moet er nog een kanonschot komen,’ had hij gezegd. Toen Ellen later terugbelde, bleek ze al wat van de schrik bekomen.

Ik ging naar Thermos, wat ik nooit doe op donderdag, maar zag er alleen onbekende gezichten. Sommigen groetten. Later stond ik met Jantje de kruidenier op straat te praten toen een auto stopte en de bestuurder uit zijn raam riep dat ik door moest knokken.

Hilversum 3 belde en wil mij tot gast van de week maken.

11 september 1998

Ik heb nog tot laat in bed over nieuwe tactieken liggen nadenken, en toen ik vanochtend om 06:00 uur wakker werd, ging ik daar mee door.

Tot mijn grote verrassing kwam er vanochtend een fax van Peter. Ik begrijp niet dat hij daar zijn leven in de waagschaal legt, of in handen van Edwin de hystericus, en maar niet naar huis komt uit angst voor verandering.

Ik moest me even later toch weer schor praten om Ellen moed in te spreken. ‘Denk je dat we er dit jaar nog uitkomen,’ vroeg ze. Han Lammers kan niets doen, want zijn vrouw is ernstig ziek, wist Ellen te vertellen. Van Mierlo haalde eruit wat eruit te halen was, maar ‘als Van Aartsen nu nee zegt, dan is het vier jaar nee’. Ze was werkelijk wanhopig. Hans Verploeg had Netwerk niet slecht, maar ook niet goed gevonden. In ieder geval niet ‘het gelijk van Oltmans’. Ellen zei dat Jan Driessen en Fons de Poel van Netwerk indertijd betrokken waren bij de dubieuze uitzending over de handel in hoofden, die ik me vagelijk herinner.¹¹⁶ Driessen is dus inderdaad onbe-

116 Redactie: Oltmans doelt hier op een reportage van Brandpunt van de KRO op 27 januari 1989 over de handel in menselijk hoofden. Niet lang na de uitzending bleek uit politieonderzoek dat de hoofden weliswaar echt waren en afkomstig van een universiteit, maar dat het verhaal over de levendige handel hierin door de anonieme bron verzonnen was.

[p. 91]

trouwbaar gebleken. Ellen kwam ook nog met een absurde gedachte: ‘Je zei op Netwerk: “Als ze hun hersens gebruiken, houden ze ermee op.” Dat was een bedreiging naar het Koningshuis.’ Ik vroeg of ze gek was geworden. ‘Wanneer ik die bedreiging wil doen uitgaan, dan zeg ik het, tout court.’

Trein naar Bilthoven

Stond achter Šimek in de rij voor de kaartjes. Hij sloeg een arm om me heen: ‘Gefeliciteerd.’

‘Jij hebt me tien jaar geleden beloofd...,’ probeerde ik, maar hij wist waar ik heen wilde en liet me mijn vraag niet afmaken.

‘Ja, maar hp/De Tijd wilde geen interview met jou,’ en meer van die excuses.

Ik word meer aangegaapt dan ooit tevoren en veel gegroet. Op de fiets, overal. Ik werd ook aangesproken door Steven de Foer van de Belgische krant De Standaard. ‘Zou het niet beter zijn als u even stil bleef, om eerst uw geld te krijgen?’

‘Oh, ik heb dit van 1 juni tot 1 september gedaan. Ik wil best meewerken, maar omdat zij zich als schurken gedragen moet ik gemuilkorfd? Never.’

Westerkade

Het was een unieke avond met Casper van den Wall Bake, Frank Heckman en Tage Domela Nieuwenhuis. We gingen naar een fantastisch rijsttafelrestaurant in Den Dolder waar we heerlijk hebben gegeten. Het diner kostte 250 gulden, en ze stonden erop me te trakteren. Casper reed even langs De Horst en ik was niet in staat mijn emoties de vrije loop te laten. Heel vreemd daar toch weer even te staan. Al het karakter dat het huis ooit had is weg.

Ze vertelden op het terras allemaal over hun werk. Ik stond perplex omdat ze alle drie gedurende hun leven prominente posities hadden gehad, en allemaal in de hoek van het organisatieadvieswerk. Het is een totaal andere wereld. Casper stapte na twaalf jaar uit het Amerikaanse bedrijf Anderson, en zit nu bij Cooper. Ik had met opzet vermeden om over het proces te praten, tot Tage erover begon: ‘Je krijgt geen regeling.’ Ik werd erg kwaad, wat hen verbaasde. Toch kalmeerde ik, en Tage en de anderen maakten duidelijk dat het allemaal een groot spel was, dat Peter en Ellen het te juridisch benaderden en het te weinig via het ‘big boys onder elkaar’ netwerk speelden, en daar te weinig oog voor hadden. Volgens hen is dat de reden waarom Hans Verploeg Ellen weg wilde hebben: omdat een andere benadering nodig was. Er moest meer gesmiespeld

[p. 92]

worden. Drie miljoen gevraagd, twee miljoen gegeven. Wij blij van 1,1 naar twee miljoen en de klootzakken blij ‘want ze accepteren twee.’ Frank zei dat het zwakste moment in Netwerk was toen ik Beatrix een briefje schreef. Daar heeft hij misschien gelijk in, maar die lulligheid is van Driessen.

Tage, Casper en Frank gaven het advies een niet onderhandelbare ondergrens vast te leggen, in netto bedragen; op 30 juni 1999 zoveel, op 3 december 1999 zoveel. Ook vinden ze dat ik een voorschot van 500.000 gulden moest vragen om schulden af te lossen en me opnieuw te installeren en niet te vergeten druk op de ketel houden. We brainstormden verder in de keuken en later, toen Tage me met de auto naar huis bracht, hadden we het er nog over hoe nu verder te gaan.

12 september 1998

De jongen van de groenteboer op de markt, achter in de dertig, zei mijn archief in de kb zeer indrukwekkend te vinden. Om dat van hem te horen...

Ik heb Beatrix een brief gezonden en benadrukt dat ik nog steeds via gesprekken een fatsoenlijke regeling wil bereiken en wil voorkomen dat deze oorlog in de rechtszaal verder gevoerd moet gaan worden. Ik heb haar gevraagd of zij haar macht wil aanwenden om een nieuw onderhandelingsgesprek in gang te zetten (voor 29 september) met van de zijde van de Staat De Wijkerslooth, Den Hertog, Wiersma, Sillevis Smitt en Rhodius en namens mij Pasman, Nicolaï, Vermeer, Broertjes en Verploeg. Ik zegde toe in dat geval bereid te zijn mijn mond te houden tot er een regeling is, en ook daarna mij uitsluitend te beperken tot de mededeling dat er een acceptabele regeling is getroffen.

13 september 1998

Er kwam een brief van Lodewijk Sillevis Smitt waaruit me duidelijk werd dat ‘het spel’ - waar Casper, Frank en Tage over spraken - ook door Sillevis Smitt zo wordt gezien en gespeeld.¹¹⁷ Ellen belde. Toen ik haar over de conclusies van het avondje met Tage en co. vertelde, wilde ze graag met hen spreken, maar ik heb geen zin iedereen te verliezen. Ze zei dat de door mij in mijn laatste brief aan Beatrix voorgestelde ontmoeting van tien nooit kon plaatshebben, dat is te groot. Goed, maar ik heb het tenminste aangeboden.

Ellen kondigde aan dat Peter geen tijd had (vanwege de kinde-

117 Brief d.d. 11 september 1998; zie bijlage 21.

[p. 93]

ren) om maandag met Broertjes en Verploeg te spreken, en dat dit later, woensdag aanstaande, moet plaatsvinden. Ik vroeg haar niemand te bellen, geen afspraken te maken zonder dat we eerst eens rustig overlegd hebben.

Ze wilde Van Schaik oproepen in plaats van Kok, maar ik probeerde haar duidelijk te maken dat alleen een kanonschot de 29ste zin heeft. Ze wilde ook meteen de brief van Sillevis Smitt komen halen, en vond dat ik die naar Beatrix zou moeten sturen, maar dat wilde ik niet. ‘Ik heb je verteld wat erin staat, en dat kun je geloven of niet.’ Op zo'n moment moet ik denken aan Paul, die Ellen een tweede Roëll-affaire noemde.

14 september 1998

Heb Hans Verploeg een fax gestuurd, naar aanleiding van het gesprek met Tage, Casper en Frank, nu pas te begrijpen dat zijn opmerking dat hij mij ertussenuit wilde hebben, en dat ik eerst door de knieën zou moeten voor Buitenlandse Zaken (wat ik als verraad zag) de enige uitweg uit deze ellende was. Ik schreef hem dat ik de verwensingen die ik hem naar zijn hoofd heb geslingerd nog wel recht zal zetten, maar dat ik hem nu zo snel mogelijk wilde spreken.

Ellen belde en flapte eruit dat Beatrix eens tegen Lubbers had gezegd, niet te begrijpen waarom hij mij helpt. Ze is ook weer aan het rondbellen en zal meer verpesten dan ooit, daar ben ik zeker van, want ze is teveel over haar toeren.

De regen is met geen pen te beschrijven, het houdt niet op. De dijken hebben weer eens versterking nodig.

De majesteit rijdt ondanks het hondenweer uit in de Gouden Koets, omdat het haar duidelijk niets kan schelen of haar soldaten en lakeien pisnat worden. Die hele stoet naar het parlement is een ongelofelijke vertoning.

20:00 uur

Ik sprak in De Balie, voor het eerst in jaren, onder vier ogen met Hans Verploeg, van 18:30 tot 19:45 uur. Hij zei dat vrijwel niets klopte van wat ik over hem in mijn boeken had geschreven. In het bijzonder De staat van bedrog. Hij bedoelt dit ter verdediging van Piet Hagen, die het boek niet wilde bespreken in De Journalist. Dat is dus tevens wat Verploeg aan derden vertelt, en wat het nvj-bestuur van hem te horen krijgt. En nu benadrukte hij hoeveel moeite het kost om het bestuur te overtuigen, dat hij nu weer contact met mij heeft. Hij begrijpt dan niet dat het voor mij duidelijk is dat hij zelf maar al te goed weet welke rol hij in mijn zaak heeft gespeeld.

[p. 94]

Hij zei ook dat ik Ellen en Peter wel erg had afgeblaft in de vorige ontmoeting. Dus dat is punt één op de ontmoeting van aanstaande woensdagmiddag, hoop ik. Hij zei dat Jurgens zeer gekwetst is. Daar zal ik - net als met Caroline Delgado - te zijner tijd wat aan doen. Hans dacht dat ik de afgelopen jaren herhaaldelijk over de rooie ben geweest. Hij dacht dat ik jarenlang door zoveel verschillende mensen was geadviseerd en daardoor steeds heen en weer zigzagde. Maar het klimaat was nu veranderd en daarom dacht hij dat er nu in twee maanden uit te komen zou zijn.

Opmerkelijk was dat hij zei: ‘Denk je dat Den Haag geen subsidie wil geven omdat ze denken dat je in je dagboeken ongewenste dingen schrijft? Staan er schadelijke zaken over mensen in?’ Ongelooflijke dat hij zoiets zegt.

Verploeg vroeg ook: ‘Wie is jouw Deep Throat?’¹¹⁸

‘Dat is niet één persoon, maar een netwerk van contacten,’ en zo is het natuurlijk ook.

Vreemd, Verploeg zou Pieter Broertjes overtuigen erbij te zijn, maar liet voor Nicolaï een boodschap achter dat we Broertjes uit moeten nodigen. Ellen kon Broertjes vervolgens niet op zijn mobiele nummer bereiken, maar sprak wel een boodschap in. Het is nogal mysterieus. De grote vraag is nu of we elkaar overmorgen wel of niet ontmoeten.

Ik heb Verploeg een tweede bericht gestuurd met daarin de adviezen opgesomd van Casper, Frank en Tage, en de suggestie dat we dit met Pasman en Nicolaï moeten bespreken.

118 Redactie: Deep Throat is een verwijzing naar de anonieme bron van de journalisten Bob Woodward en Carl Bernstein van The Washington Post, wier artikelen zouden leiden tot het Watergateschandaal.

15 september 1998

Paul de Ridder was weer ziek thuis, met hoge koorts. Ik begin iets heel naars te ‘zien’, dat misschien mijn gesternte me ingaf nooit dat contract te tekenen. Want zonder Paul - als hem iets overkomt - heb ik niets meer aan Papieren Tijger.

Voor het eerst in lange tijd heb ik weer een bloedneus.

Zelfs vandaag - als Pieter Broertjes er morgen niet bij wil zijn - laat hij mij dit niet zelf weten, maar een secretaresse belt dan Nicolaï. ‘Vertel ze dan zelf maar dat je niet wilt komen,’ had Verploeg nog tegen Broertjes gezegd. Hans had zelf tegen mij gezegd zonder Broertjes niet verder te willen. Lekkere boel.

Ellen ging vroeg naar huis omdat zij in een dip zit.

[p. 95]

16 september 1998

Willem Baars kwam een foto maken voor Playboy. Heel vervelend zo'n onderbreking.

Er kwam een briefje van Jan Driessen, dat me meeviel.¹¹⁹ Er is geen gedonder dus dat zal ik hem schrijven.

Ik heb een paar dagen getwijfeld, maar nu is er toch een briefje uit naar Sillevis Smitt over zijn walgelijke brief, alsof hij en Ellen een spelletje ganzenborden spelen, met zijn liefde voor het vak. Van 15:30 tot 17:30 uur is er (zonder opwinding) vergaderd met Ellen Pasman, Peter Nicolaï en Hans Verploeg. Jan Tromp ligt in het ziekenhuis, dus Pieter Broertjes heeft het heel druk. Ik zal hem wel schrijven.

We hebben steeds weer gesproken over wat onze volgende stap moet zijn: Bernhard wel of niet oproepen. Als we terugtrekken zal De Wijkerslooth zeggen: nu hebben we ze, want dan valt ook die druk weg. Maar we bekeken ook de route dat wel oproepen van Bernhard bij de Staat alle animo om nog wat te doen zou kunnen wegnemen. Misschien vechten ze met hand en tand tegen ons om tegen te houden dat Bernhard voorkomt. We kwamen er gewoon niet uit. Alles stopzetten is een vreselijk zwaktebod. Na twee uur zei Hans vrijdag weer te willen praten.

Ook werd steeds weer over de bedragen gesproken, inbegrepen advocatenhonoraria. Het boekenfonds was een onoverkomelijke horde en van de 118.000 gulden voor negen jaar is nu 90.000 gulden voor negen jaar over. Zo wordt er steeds meer beknibbeld.

Ik heb gewoon geen zin om de middag verder te beschrijven. Verploeg probeerde erdoor te drukken dat mijn advocaten een bedrag zouden afspreken en dat wanneer ik dat zou afwijzen, ik maar andere advocaten moest zoeken. Ellen bracht naar voren: ‘Maar wat zijn de sancties als ze blijven tegenwerken?’ Dat deed er dan niet meer toe. We zitten in een ellendige fase. Regen, regen, regen. Wat te doen?

119 Zie bijlage 22.

17 september 1998

Vannacht om 04:45 uur wist ik wat de volgende stap zou moeten zijn: we moeten de mensen horen die op de hoogte waren van de biografie over Bernhard, om daarmee aan te tonen dat ik betrouwbare informatie aanleverde als journalist. Ik heb dit direct op papier gezet en naar Verploeg, Nicolaï en Pasman gefaxt.¹²⁰

120 Zie bijlage 23.

[p. 96]

Ellens eerste reactie was: ‘Dat heb ik gisteren ook gedacht.’ Maar ze heeft het niet gezegd.

Toen vroeg ze: ‘Maar wat is het effect op de tegenpartij?’

‘Dat je een tijdbom bij De Wijkerslooth deponeert,’ zei ik.

‘Maar dan stel je Beatrix tegenover Bernhard.’

Toen ze dat zei, explodeerde ik, want dat was juist de opzet vanaf het begin. ‘Door over oproepen van Bernhard niet te praten, leg je die bom bij hen en intussen tonen we aan dat ik geen onbetrouwbare, loslopende idioot van losse flodders ben. Wat overeenkomt met de opdracht: het speelde in 1988, toen ik in Zuid-Afrika mijn hoofd boven water moest houden.’

Ik vroeg haar om Ben van der Velden via Smeets of Etty te regelen. Gelukkig heeft ze Sillevis Smitt nog niet gebeld. Die staat erbuiten. Ik wil aantonen met deze zaak dat ik wél een serieuze journalist ben, die wél serieuze informatie aandraagt en vecht voor eer en goede naam en hoe gemakkelijk er door officieel Den Haag wordt gelogen om mij te beschadigen.

Ellen was het ermee eens dat de lijst met te horen mensen vandaag voor 12:00 uur naar Punt moet gaan. Zoals Peter gisteren al zei, we moeten ‘de troef van Bernhard niet verspelen’, en alle opties openhouden.

Ik heb Jan Driessen geschreven dat we geen gedonder hebben, maar dat ik gewoon recht voor zijn raap zeg wat ik denk, en niet achter zijn rug om. Hij zou komen met een documentaire onder de titel ‘Willem Oltmans heeft gelijk’ - wat ik ook aan Broertjes had doorgegeven - maar vervolgens kwam hij niet verder dan een product wat je kan samenvatten als: ‘Misschien heeft Oltmans toch gelijk.’¹²¹

121 Redactie: Oltmans dateerde deze brief abusievelijk op 17 december 1998.

18:00 uur

Ik heb het erdoor gejast. En ook Verploeg ging akkoord. Ellen heeft Wim Hazeu, Robbert Ammerlaan, Ben van der Velden en Willem Lust aangemeld om op 29 september te horen.

Ik was vanmiddag bij het gebouw van de nvj in de Johannes Vermeerstraat voor een zitting van de Raad van Journalistiek. Er was een relletje op de stoep: een zware jongen was bij de Raad voor de Journalistiek geweest vanwege Peter R. de Vries.¹²² Ik herkende hem, en sprak even met hem, maar hij viel wat later een cameraploeg van sbs aan, en de politie werd gebeld. Grappig, ik mag die man op een bepaalde manier. Hans Verploeg zette me in een kantoor neer om me uit de buurt van het opstootje te houden.

122 Redactie: De zware jongen was Steve Brown.

[p. 97]

De zitting voor de Raad voor de Journalistiek begon over een klacht van mij van 27 april tegen Piet Hagen. Dat dit nog speelde was ik al lang vergeten, en de voorzitter vroeg zich met veel gevoel voor humor af of ik dan misschien de zaak wilde terugtrekken, wat ik ter plekke deed.

Ik sprak later Van Dantzig over de brief van Sillevis Smitt. ‘Weet je hoe ik het gelezen heb,’ zei hij, ‘hij kan nu niets doen, verheugt zich op het juridische steekspel, maar hij wil je geruststellen. Er komt een schikking in der minne.’ Zo heb ik het dus allerminst gelezen. Ik blijf het schandelijk vinden.

Er staan drie grote dozen gepakt, kant en klaar voor de kb (ze worden maandag opgehaald). Een vierde komt er nog bij. Heerlijk gevoel, het ruimt op. Het betekent vooruitgang. Maar hoe kan ik ze veiligstellen, opdat een andere baas van de kb ze niet zal vernietigen? De zaak moet op microfilm.

Jammer dat Ellen weer in een ernstige dip zit en de meest idiote conclusies of ideeën naar voren brengt.

18 september 1998

We hadden een ontmoeting van twee uur in de Rode Hoed, met Verploeg, Ellen en Peter. We kaatsten heen en weer over de vraag of we zullen aanvallen of moeten smoezelen. Hans Verploeg zei tenslotte: ‘Conclusie: Bernhard oproepen en ik en Pieter naar Eef Brouwers. We houden het niet meer tegen.’

‘Maar wat zal De Wijkerslooth daar dan van vinden?’

‘Too bad, laat ze maar opkomen.’

Peter, Ellen en ik praatten op straat nog na, en aarzelden nog steeds wat we moesten doen. Zonder druk krijg je in Den Haag geen behoorlijk bedrag. Maar druk - en een hoger bedrag - via bijvoorbeeld het oproepen van Bernhard kan als chantage worden uitgelegd.

Ik raakte vandaag wel enkele keren buiten zinnen vanwege de steeds maar weer wisselende invalshoeken en benaderingen die te berde werden gebracht.

's Avonds belde ik Sillevis Smitt, die erg aardig was. ‘Ik ben blij dat je belt.’ Hij zei dat de boel op slot was gegaan toen op 2 september het aanbod van Van Mierlo in het nieuws kwam. Ik legde hem uit wat de afspraak met Broertjes was geweest en dat ik tot 1 september vrijwillig een spreekverbod had volgehouden, maar dat ik daarna mijn eigen koers weer ben gaan varen.

‘Ja, maar daardoor veranderen alle betrokkenen in zoutpilaren,’ zei hij.

‘Maar ik niet,’ antwoordde ik. ‘Ik ben al sinds 1991 bezig en genoeg is genoeg.’

[p. 98]

Sillevis Smitt meende dat er bemiddeld moet worden onder voorbehoud van rechten en onder strikte vertrouwelijkheid. Ik noemde Lubbers als bemiddelaar, maar die wees hij af. ‘Het moet een politicus met grote reputatie en groot gezag zijn.’ Daarop noemde ik Asscher, maar die kon al helemaal niet.

‘Het beste,’ zei hij, ‘is dat we weer een tijdje de ring ingaan tot iemand een klap op de kop krijgt en ze weer beginnen te praten.’

‘Je weet wie er staat voorgesorteerd,’ zei ik.

‘Ja,’ aldus Sillevis Smitt.

19 september 1998

Ik heb in een fax aan Ellen en Peter verslag gedaan van het gesprek gisteravond met Sillevis Smitt, om hen aan te sporen dit weekend nog met elkaar te overleggen. Gezien de situatie leek het mij ook niet zinvol dat Verploeg naar Brouwers zou gaan, want hij zal het nooit keihard voor me opnemen. Ik denk nu zelfs dat we Broertjes en Verploeg uit tactische overwegingen even aan de zijlijn moeten houden. We moeten nu ook niet al te veel de nadruk op de Oranjetroef leggen, maar toch eerst de andere getuigen oproepen zoals eerder was afgesproken, en dan Sillevis Smitt weer benaderen om te onderhandelen.

Ellen heeft dus verzuimd het voor me op te nemen toen zij onlangs met Sillevis Smitt sprak, want zij had hem moeten uitleggen waarom ik op 2 september publiek ging. Trouwens, ik vermoed dat Nicolaï dat evenmin uitlegde bij De Wijkerslooth.

Ellen belde dat ze mijn fax had ontvangen: ‘We moeten gauw even bij elkaar komen met Verploeg...’

‘Nee Ellen, juist niet.’

‘Maar hij moet niet Brouwers gaan bellen.’

‘Inderdaad, maar we moeten zelf bij elkaar komen en hem een faxje sturen.’

Ik zei haar dat ze me niet bij Sillevis Smitt had verdedigd. ‘Daar heeft hij toch niets mee te maken, wat jij met Broertjes afsprak?’ Toen ik zei dat Sillevis Smitt een oud-politicus als bemiddelaar wilde, zei ze dat hij dat haar ook al had verteld. Ellen begint oneerlijk te worden. Waarom vertelde ze ons dat niet? Toen ik thuiskwam (na Thermos) stond Serge van Duijnhoven voor de deur. Zijn vader (58) is stervende aan een hersentumor. Serge werkt aan een roman over een journalist in Bosnië. Hij spreekt gedichten in, tegen achtergrondmuziek. Best bijzonder. Ik luisterde naar twee nummers op tape en probeerde terug te denken wat ik zelf mooi vond toen ik 25 jaar was. Een halve eeuw is een wereld van verschil. Ik stelde zijn bezoekje

[p. 99]

van twee uur zeer op prijs. We spraken natuurlijk over Joris, die een jaar geleden overleed.

Vischjager belde. René Zwaap had op een exemplaar van De Groene Amsterdammer geschreven: ‘Oltmans moet vrij’ en Julius gaf het aan Kok op de persconferentie gisteren. Deze keer nam hij het mee.

Herman Finkers is zeer origineel en amusant.¹²³

123 Redactie: Oltmans keek naar een registratie van de theatershow Geen spatader veranderd, van Herman Finkers, uitgezonden op Nederland 3.

20 september 1998

Nicolaï kon niet vandaag, dus sprak ik hem telefonisch. Hij wilde dat Verploeg vandaag nog zou worden gevraagd om Brouwers niet te bellen en had al geregeld dat Ellen het bericht op de Rozengracht in de bus zou doen. Treurig dat ik dan moet uitleggen dat Ellen op de fiets naar de Rozengracht teveel eer is voor Hans Verploeg en bovendien te paniekerig is.

Ik had een lang telefoongesprek met Kees Knibbe, die met kiespijn op bed lag. Vorig jaar kreeg hij zes bypasses bij zijn hart, maar verder is hij in orde op zijn 75ste. Arie van de Kerkhof was twee jaar geleden overleden. Hij had de ziekte van Kahler gekregen.

Knibbe had bezoek van bisschop Mokuma gekregen, die had gezegd dat na Mandela het beleid van het anc zou moeten zijn om de blanken de zee in te drijven.

Ik ontmoette Ellen. Wat me bij haar nodeloos opwindt, is dat ze à la Roëll denkt dat ze alles weet. Paul doorzag dat exact. Toen ik bijvoorbeeld zei dat ik Knibbe had gebeld, zei ze onmiddellijk: ‘En je had gezegd dat hij bij de bvd is.’ Dat maakt me nijdig, omdat het niet waar is. Vrijdag vroeg ze ook weer steeds of Broertjes te vertrouwen is. Niemand is te vertrouwen, zoals mam altijd zei. Goddank heb ik mijn dagboeken om op terug te vallen.

21 september 1998

Ad Leerintveld van de Koninklijke Bibliotheek kwam vanmorgen de dozen met dagboeken ophalen. Teleac had bij het maken voor een documentaire aan Kees Thomassen gevraagd wat hij recent had binnengekregen. Hij had de cameraploeg de kluis binnengeleid,¹²⁴ haalde het schriftje van de Jamboree 1937

124 Redactie: In de archiefruimte van de Koninklijke Bibliotheek bevindt zich een kluis, met de afmeting van een kleine slaapkamer. In die ruimte werden de dagboeken, manuscripten en familiedocumenten van Willem Oltmans oorspronkelijk bewaard. Medio 2014 is het hele Oltmans-archief verpakt in archiefdozen en verplaatst naar de reguliere archiefruimte.

[p. 100]

eruit, en daarna een dagboekdeeltje uit 1980 om te laten zien hoe krachtig mijn handschrift was geworden. Hij gaf ook aan dat ik in de regeling met de Staat een fonds voor de uitgave van mijn Memoires probeerde te waarborgen. Ik gaf Ad een briefje mee en een eerste map met ongeveer 100 familiedocumenten. Ik heb Beatrix andermaal een brief gestuurd dat ik nog steeds een regeling wil en niet zit te wachten op een verdere oorlog in de rechtszaal, inclusief de bijbehorende publiciteit.

Ook een briefje naar Verploeg dat ik denk dat een nieuw gesprek met Buitenlandse Zaken geen zin heeft, gezien de gesprekken van Ellen met Van Mierlo en Van den Berg en mijn gesprek met Sillevis Smitt.

Ellen heeft Punt, Sillevis Smitt en mevrouw Vierten laten weten dat de geplande getuigen voor 29 september op een later datum zullen worden gehoord. In plaats daarvan willen we op 29 september alleen Bernhard horen. Zij heeft ook aangegeven dat we op een later moment Landman, Viljoen en Villefort du Toit willen horen.¹²⁵ Later werd zij gebeld door Sillevis Smitt. Hij moet donderdag naar Genève en is zondag terug. Hij heeft dus geen tijd om pleitaantekeningen te maken voor 29 september. Hij wilde ook ongeschreven recht inbrengen. Dus ik vroeg Ellen: ‘Waarom val je mij hiermee lastig? Je weet wat er speelt, ze traineren me voor de zoveelste maal.’

‘Ja, maar De Wijkerslooth kan 29 september ook niet.’

‘Dan stuurt hij Houtzagers maar. Die was er ook toen De Wijkerslooth met vakantie was.’ Ik benadrukte weer dat we ons geen oor aan moeten laten naaien. Gewoon doen.

Peter Nicolaï hoort nu bij de veertig bekendste advocaten volgens Elsevier.¹²⁶

Om 14:45 uur wordt het verhoor van Clinton uitgezonden, op het moment dat hij zelf de vn toespreekt. Ik denk nu toch wel dat hij eraan gaat. ‘I did not have sexual relations with that woman, Miss Lewinsky.’

Bij het verhoor van Clinton wordt ingegaan op ‘those areas of the body linked to sexual gratification’. Hij praat over ‘kissing’ en andere details. Het is hoogst, hoogst gênant wat hier gebeurt. Seksuele intimidatie? Nee, nee, zegt Clinton, dat heeft er niets mee te maken. Hij kijkt voortdurend naar signalen - of wat dan ook - van zijn advocaten. De talkshows - met Larry King en Jerry Springer als extremen - hebben het mentale klimaat in de vs zodanig gewijzigd dat dit ‘normaal’ wordt gevonden. Totale waanzin.

125 Zie bijlage 24.

126 Elsevier, 19 september 1998.

[p. 101]

Ik begin toch te geloven, nu ik kijk naar de anderhalf uur durende ondervraging van Clinton, dat de manier waarop Clinton hier mee omgaat, zijn aanblijven zal garanderen. De man in de straat zal hem gaan ondersteunen. Maar Amerikanen blijven totaal schaamteloos. Wat een smerige en beschamende affaire. Zou deze affaire een boemerangeffect kunnen hebben? Het zou te hopen zijn, maar het is er nu te laat voor. Het prestige van die man is weg. En de symboolfunctie ook.

22 september 1998

Ik herinner me dat Peter Nicolaï zondag laat nog even belde en zei dat hij de namen van Viljoen en Du Toit op de volgende lijst verhoringen wilde hebben, waar ik nog Botile aan toevoegde. En dat was in een telefonisch ‘overleg’ van twee minuten, daarna gingen we ons eigen weg. Toen ik Ellen iets vroeg over het opnemen van Van Schaik (van de nzaw) op die lijst zei ze: ‘Nu niet, er moet eerst een brief naar Punt.’ Deze opmerking, maar ook nog enkele andere de afgelopen dagen, voelt aan alsof ze me buitenspel proberen te zetten. Dat is nooit eerder gebeurd. Er wordt dus op 29 september alleen over Bernhard gesproken, zoals Peter Nicolaï wilde, en dat is tegen de afspraak die ik met Ellen heb gemaakt. Ik stoor me er verschrikkelijk aan dat ze mij dit niet zegt en eromheen draait.

Ik boekte vandaag vooruitgang in februari 1990.

Ik heb Wouter Kok een briefje geschreven of hij niet eens volwassen wordt en mij uitleg kan geven waarom hij al zo lang weer niets van zich laat horen. Na tien jaar vriendschap heb ik daar wel recht op dacht ik.

Ik beantwoord Ellens oproepen niet meer. Nu heeft ze bedacht dat ze even moet bellen voordat ze de brief die ze aan Story schreef, kon verzenden. Om te lachen. Haar brief met stukken borg ik ongelezen op, omdat ze me manipuleren.

23 september 1998

Eerst liet Ellen een briefje bezorgen dat ze me moest spreken vanwege een brief van Hazeu. Alsof ik dan zou happen. Daarna faxte ik het artikel uit Aktueel wat Ben Holthuis me gisteren toestuurde naar Nicolaï en Pasman.¹²⁷ Toen sprak ze in dat ze daarover wilde praten, maar ik reageer dus uiteraard niet. Ze moet maar een ander in de maling nemen.

Ik schreef Hans Verploeg een kort briefje of Douwe Jan Elzin-

127 Aktueel, 17 september 1998, AFFAIRE OLTMANS KOST ONS MILJOENEN....

[p. 102]

ga geen goede bemiddelaar zou zijn. Ik zal hetzelfde aan Sillevis Smitt schrijven.

Ik bereikte bij de uitwerking van mijn dagboekaantekeningen de dood van Frans Kellendonk, nu al bijna tien jaar geleden. Niet te geloven. Hoe triest.

Nu belt Ellen met een nieuwe smoes: er is een brief van Sillevis Smitt gearriveerd (misschien in reactie op gisteravond, toen hij de mijne ontving). Maar ik trap er niet in, en neem niet op. Zij weten het 't beste, dus ik wil niet gestoord worden.¹²⁸

Gino kwam vanavond afscheid nemen. ‘Remember Willem, I have never been so close with a gay person ever, as with you... We are connected... Write in your diary at the end that I hope to meet you again in another life.’ Dat waren Gino's woorden toen hij me vertelde op 1 oktober naar Peru te gaan. Hij zegt anderen dat hij in november terugkomt, maar zelf denkt hij dat hij in Peru zal blijven. Zijn vriendin Cynthia weet niet dat hij overweegt niet terug te komen. Op 17 september kreeg hij de brief dat hij Nederlander is geworden, en zijn paspoort ligt klaar. Ik heb hem omhelsd en we kusten vaarwel, maar ik voelde niets. Ik kreeg het gevoel dat hij al in Peru was, al weg was. Vreemd. Was ik niet triest omdat ik op de een of andere manier voel dat hij terugkomt? Of ben ik murw en tot geen gevoelens meer in staat? Inderdaad erg vreemd.

Overigens liet hij een rekening van 800 piek van advocaat Hamerslag bij mij achter. Of ik hem wilde schrijven, want hij voelde zich niet verplicht dit te betalen, want Hamerslag had niets voor hem gedaan; wat waar is.

128 Redactie: Oltmans maakt geen enkele aantekening over de inhoud van de brief. Sillevis Smitt stuurde op 23 september 1998 een brief aan Punt (met kopie aan Pasman) waarin hij bezwaar maakte tegen het horen van Bernhard op 29 september. Hij benadrukte dat deze datum niet in overleg met hem door Pasman is bepaald. Vanwege een operatie die Bernhard heeft ondergaan kan hij zelf niet verschijnen en bepleit Sillevis Smitt dat hij niet voldoende tijd heeft om voor 29 september met de prins in overleg te gaan over het in te nemen standpunt. Hij besluit dat op 29 september niemand namens de prins aanwezig zal zijn. Zie faxen van Sillevis Smitt d.d. 23 september 1998.

24 september 1998

Ik schreef Ellen om haar duidelijk te maken dat het aan haar en mij te danken is dat we nu zo ver gekomen zijn. Iedereen die suggereert dat dit de verdienste van Nicolaï is, lach ik uit. Ellen moest hem nota bene herhaalde malen binnenboord houden terwijl hij zich wilde terugtrekken. Ik wil het met haar en Nicolaï afmaken, maar ik maakte duidelijk dat als zij zich niet aan onze afspraken wil houden en zich laat overrulen door Nicolaï - omdat ze zelf in een dip zit - ze niet meer op mijn bemoeienis

[p. 103]

hoeft te rekenen en ik zal er op 29 september ook niet bij zijn, want ik ben het niet eens met de gang van zaken.¹²⁹

Ik vroeg Peter, die me belde, naar Poes waarop hij zei: ‘Als je de kat nog wil zien moet je naar Hillbrow komen.’ Maar ik denk dat ik daar, gezien de ervaringen, daar nooit meer een voet zal zetten.

Ik twijfelde even, maar ik ga morgen toch naar MiddagEditie, waar ik Gast van de Week ben.

Emily en Willem-Alexander zijn nu toch echt uit elkaar. Om 14:45 uur kwam rtl4 mijn reactie opnemen. Ik zei: ‘De vraag is: wie heeft het uitgemaakt? Wanneer Willem-Alexander het deed en Emily heeft nog een jurk in de kast met het sperma erop van de kroonprins, dan begint het gedonder pas.’ Ze hebben het niet uitgezonden. Ik was te grappig voor het koninklijk huis. Het blijven droogkloten hier.

Shooting Star had twee kopies van het interview met Peter in Zuid-Afrika gemaakt. Ik heb er een naar Trees gestuurd. De video is super. Ik hoop dat Peter op 14 november wil getuigen. Edwin van Rooyen kwam langs, net als een meisje van Het Parool, die een foto moest maken bij een artikeltje over mijn ‘bankgevoel’.

hp/De Tijd publiceerde een adembenemend artikel van Alexander Zinovjev, helemaal in de roos. Ik lees terug wat ik al jarenlang beweer, namelijk dat de Sovjet Unie ineen is gestort door bewuste sabotageacties van het Westen gedurende de Koude Oorlog. En dan is het artikel nog niet eens compleet, want Zinovjev heeft het niet over het leegroven van Rusland via de maffia en andere marionetten. Dat het Westen nu Kosovo - een provincie van Joegoslavië - wil binnenvallen, zou het precedent kunnen zijn om op een dag, bij nieuwe onlusten in de voormalige Sovjet Unie, eveneens Westerse troepen te sturen.¹³⁰

129 Redactie: In reactie op de brief van Sillevis Smitt aan Punt van 23 september, schrijft Pasman op 24 september 1998 te respecteren dat de prins wegens ziekte niet kan verschijnen en verzoekt Punt een nieuwe datum voor te stellen voor verhoor van Bernard, bij voorkeur voor 29 oktober. Verder bestrijdt zij dat Sillevis Smitt niet voldoende tijd heeft gehad het verhoor voor te bereiden omdat hij al op 19 juni 1998 in een brief aan Punt liet blijken te weten dat het verhoor zou kunnen komen.

130 HP/De Tijd, 25 september 1998. Zie bijlage 25.

25 september 1998

Soms denk ik dat Peters gewijzigde houding en versterkte controle op Ellen hem zijn ingegeven door De Wijkerslooth.

Het tv-programma MiddagEditie bleek dus toch een val. Jessica van Tijn deed geheimzinnig en Hein Hansen al helemaal. Ik

[p. 104]

ging het gesprek in zonder te weten waar ze op uit waren, terwijl het uitgangspunt is dat de Gast van de Week een reportage mag laten maken naar aanleiding van een door hem opgedragen onderwerp. Ik had in de voorbereiding verkondigd dat steeds neurotischer wordende mensen steeds gekkere dingen gaan doen. Van Bonobo's wordt beweerd dat ze met veel seks neuroses voorkomen, dus vandaar wilde Hein die neukende aapjes filmen. Ik zei dit niet te zien zitten, maar we zouden afgelopen maandag weer overleggen. Die dag belde Hein: hij had een artikel in De Telegraaf gelezen over een man in Limburg die al jaren tegen de Staat vocht, dat was misschien ook een aardig thema. Verder had Hein het te druk om te kunnen overleggen. Dinsdag zou hij weer bellen. Dat heeft hij niet gedaan. Donderdag zei ik tegen Paul de Ridder dat ik dacht dat het programma niet door zou gaan. Paul - die vijf boeken naar de redactie van het programma had gestuurd - belde voor opheldering naar de nps. Vervolgens belde Jessica van Tijn mij en deelde mee dat de uitzending met mij erin wél doorging. Toen ik in de studio kwam, wist ik dus niet dat er toch een reportage met de aapjes was gefilmd. Later bleek dat Hein me dat van Jessica van Tijn niet mocht zeggen. Ook wist ik niet dat professor Dolph Kohnstamm zou worden geïnterviewd. De man heb ik nooit ontmoet, noch gesproken, maar hij wist wel te vertellen dat ik het jammer vond geen kinderen te hebben. Dus zette ik hem op zijn plaats en zei dat regel nummer één is nooit te spreken over iets waar je niets van weet, en dat ik geen kinderen, maar mijn dagboek naliet.

De moeder van Ellen vond dat ik schandelijk was behandeld. In werkelijkheid was het dus een staaltje oplichterij, waar verder geen haan naar kraait. Bob Hering belde dat hij het heel jammer zou vinden als ik hierna niet meer op tv zou komen. Max Westerman stak behoorlijk de draak met de idiote toespraak van minister Van Aartsen voor de Veiligheidsraad vandaag. ‘Was het niet een beetje teveel van het goede,’ vroeg hij op de man af. Jeroen Pauw zei bij rtl Nieuws dat Van Aartsen een reclameachtig betoog hield. ‘Eén doorlopende reclamespot,’ beaamde Max Westerman. Van Aartsen ontmoette ook Alatas. Max zei gewoon dat Van Aartsen opschepperig was.

Trees belde om te bedanken voor de video. Ze zei dat Bokkie van Heerden Edwin op zijn verjaardag een kaart had gegeven, dat als Peter en Edwin weg zouden gaan uit Zuid-Afrika, zij niet verder wilde leven. Het zou me ook niets verwonderen als Edwin hier zelf achter zat. Trees merkte terecht op dat tante

[p. 105]

Bokkie een vorm van chantage gebruikte. Dat heeft Edwin een leven lang ook bij Peter gedaan.

De deken van Advocaten heeft gewaarschuwd dat de Staat bezig is van het recht een potje te maken. Ik kan erover meepraten.

Jouke Mulder vroeg me of ik had gezien dat Hugo Brandt Corstius het nieuwe boek van Hazeu had afgekraakt, waar hij blij om was.¹³¹ Ik antwoordde: ‘Ik heb mijn bezwaren tegen Hazeu, maar wens hem succes met zijn boek.’ Brandt Corstius is gek, dus die lees ik niet.

131 NRC Handelsblad, 25 september 1998. Wim Hazeu, M.C. Escher. Een biografie. Meulenhoff, Amsterdam, 1998.

26 september 1998

Ik ben begonnen met een stevige fax aan Peter en Ellen dat ik mijn bedenkingen heb over de gang van zaken, en dat ik vooraf op de hoogte wil zijn en mijn toestemming wil geven als we overgaan van de harde aanpak naar zoete broodjes bakken.

Peter reageerde per omgaande, en gaf toe dat er nu een strakker beleid werd gevoerd. Ellen liet zich in het verleden te veel door mij overhalen om verhoren te houden, maar dat kon nu niet meer. Als bijvoorbeeld Horbach zou komen, zou hij toch alleen maar liegen dat het gedrukt stond. Er moest bovendien weer over geld worden gesproken. Nu zat hij op 80.000 of 90.000 gulden schadevergoeding per jaar.

‘Dat is toch wel 40.000 gulden onder de 118.000 waar ik mijn handtekening onder zette,’ zei ik hem.

Ja, maar dat kwam doordat het bedrag in de vs belast zou worden. Er was ook beweging aan de andere kant volgens hem.

‘Ja, maar we hebben weer een datum verloren en door dit gedrag lijkt het of we behalve Bernhard geen andere troeven meer hebben.’ Peter waagde het weer te zeggen dan liever maar met wat minder genoegen te nemen dan 118.000 gulden.

27 september 1998

In Buitenhof praat Rosenmöller over de groeimogelijkheden van Schiphol en de geluidsoverlast die het oplevert. Hij heeft een grote bek over de dubbele agenda van Jorritsma en Kok, maar hij draagt zelf ook geen echte oplossingen aan, anders dan om Brussel, Parijs, Düsseldorf et cetera met de trein te doen.

Eduard wandelde binnen en was kolossaal dik geworden; en hij is pas 38! Ik zei natuurlijk wat van zijn enorme pens, wat hem kwetste, maar het is erg ongezond op die leeftijd. Zijn haar was weer langer wat hem veel beter stond. Ik liet hem Peters video

[p. 106]

zien. Toen liet ik nog twee video's van de filmopnamen zien en gingen we eten. Hij was hier van half zes tot kwart voor acht. Hij ging bij Hans Lonis slapen, want Iwan Beek had een gast.

28 september 1998

Een kerel van een Surinaams radioprogramma heb ik laten barsten. Hij belde en ik zei nee.

Ellen wordt nu ook gemeen. Als ik bijvoorbeeld zeg dat het onderhandelen over geld geen expertise van Nicolaï en Pasman is, en dat mijn drie organisatieadviseurs heel duidelijk aangaven wat er moet gebeuren, zegt zij: ‘Laat hen het dan doen.’

‘Dat moet misschien ook op een dag.’

Even later zegt ze: ‘Je wilt het toch door je drie vrienden laten afhandelen?’ Na drie minuten moet ik haar er dan al op wijzen dat ik dat niet zei maar zijzelf.¹³²

Ze heeft woensdag om 10:00 uur met Verploeg afgesproken - Nicolaï kan dan niet. Zij sprak ook met Broertjes, maar wil hierover plotseling niets meer over de telefoon zeggen.

Ik ga Verploeg vragen wat de betekenis van de berekening van 1991 is geweest.

132 Redactie: Oltmans maakt in zijn aantekeningen geen enkele melding van de brief die namens Punt op 28 september 1998 aan Pasman is gefaxt. In deze brief wordt verwezen naar het voorstel van 24 september van Pasman om op 29 september met de raadslieden te debatteren over de vraag of Bernhard in de zaak dient te getuigen. Punt heeft het bezwaar van Sillevis Smitt met betrekking tot zijn voorbereidingstijd gehonoreerd en annuleert de afspraak op 29 september. Hij stelt voor om de vraag of Bernhard moet komen getuigen schriftelijk te behandelen. Zie ook bijlage 26.

29 september 1998

Eerst de waanzin van de dag: een snelle ontmoeting van vijftien minuten bij Peter Nicolaï thuis. Hij moest weg met Marina en zijn tweejarige dochter om 10:00 uur. Het gesprek eindigde totaal onbeslist. Ik kon het nauwelijks geloven, maar ze dachten beiden dat Verploeg wel tot 1,4 miljoen wilde gaan. Toen kwam de vraag wat het minimumbedrag was waarmee ik akkoord kon gaan. Een moment wilde ik het uitschreeuwen, maar ik hield fluks mijn woedeaanval in, want verontwaardiging veroorzaakt meteen hoofdpijn. Ik vluchtte er weg, nog eerder dan Peter weg moest, en heb daar dus niets bereikt.

Weer thuis belde ik Pieter Lakeman, en legde hem de stand van zaken uit, en hoe het gedonder mij dwars zat. ‘Wat jammer,’ zei hij. ‘Nu wil ik er wel wat aan doen. Dat ik me in 1996 terugtrok, was niet om het geld, maar omdat ik het niet eens was

[p. 107]

met het beleid.’ Hij zou nog steeds Asscher willen ‘omdat hij zo redelijk is.’ Ja, maar hij zit met bedragen uit de achttiende eeuw in zijn hoofd!

Lakeman kende Van Aartsen uit de boerenaffaires. Hij had hem zelf nooit ontmoet, maar hij had vier jaar de boerenzaken gevolgd. Van Aartsen trekt zich volgens Lakeman niets van ambtenaren aan, en neemt zelf besluiten.¹³³ Niet Broertjes en Verploeg, maar hij en Nicolaï zouden dus naar Van Aartsen moeten gaan.

Ik vertelde Lakeman van mijn vermoeden dat de Staat Verploeg (nvj) en Broertjes met Van Aartsen zal laten praten en als het nodig is achteraf het verhaal zo draaien dat de nvj en het Genootschap van Hoofdredacteuren met Van Aartsen 1,4 miljoen gulden waren overeengekomen, maar dat Oltmans dat niet genoeg vond. Dus dat hun bezoek aan Van Aartsen een nieuwe val ten voordele van De Wijkerslooth en Den Hertog zal betekenen.

Na de conversatie met Lakeman belde ik Ellen en besprak met haar dat Broertjes en Verploeg niet naar Van Aartsen zouden moeten gaan, omdat dat in ons nadeel zal worden gebruikt door de Staat. Ellen stelde voor dat we een zodanig bedrag vragen dat ze er niet over willen praten.

Broertjes had gezegd zich door de Volkskrant-chauffeur met Verploeg naar Van Aartsen te zullen laten brengen. Broertjes had geen tijd om morgenochtend om 10:00 uur aan te schuiven bij het overleg met Hans Verploeg.

Peter (voor 100 procent) en Ellen (voor 50 procent) gaan steeds weer voorbij aan het punt dat ik aansneed in mijn brief van 14 september aan Verploeg, namelijk de oorspronkelijke berekening van de nvj van 2,8 miljoen gulden uit 1991.

Ik faxte bij Struwe Pieter Broertjes dat ik het toch heel zinvol vind om, voordat zij naar Van Aartsen gaan, toch nog even overleg te hebben over de boodschap die zij over gaan brengen. Ik maakte in ieder geval duidelijk dat Verploeg inmiddels weet wat mijn minimale eis is, met andere woorden: als Verploeg 1 oktober naar Van Aartsen gaat, is hij het kennelijk eens met mijn eis. Lakeman had gezegd: ‘Verploeg beraamde 2,8

133 Redactie: Jozias van Aartsen was van 22 augustus 1994 tot 3 augustus 1998 minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. Als minister doorbrak hij de gewoonte om het Ministerie van Landbouw als verlengstuk te zien van de landbouworganisaties. Hij pakte de concentratie van bedrijfstakken binnen de landbouw als de varkenshouderij aan. Hij had naast het economisch belang van de landbouw ook oog voor de milieuvervuilende aspecten. Hij kreeg tijdens zijn bewind te maken met de gekke koeienziekte en klassieke varkenspest dat van grote invloed op de publieke opinie was.

[p. 108]

miljoen, dus als hij serieus genomen wil worden, kan hij er niet onder gaan zitten.’

Toen ik om 14:00 thuiskwam stond er een dringende boodschap van Ellen op het antwoordapparaat. Ze kon morgen - in plaats van het overleg met Verploeg - met Melkert praten en wilde er met Vermeer heen. Ik wees het instinctief af en formuleerde in gedachten onderweg naar haar kantoor argumenten. ‘Nadat hij je als minister als een hond behandelde, moet je er nu niet meteen naartoe hollen. Dan heeft hij aanstaande maandag of dinsdag ook wel een gaatje.’

‘Ja, maar dan kan hij Van Aartsen adviseren,’ wierp Ellen tegen.

Nee dus; eerst kijken hoe het gesprek met Van Aartsen, Broertjes en Verploeg loopt.

‘Ja, maar dan kan je in de aow.’

‘Dat is nu irrelevant. We moeten de zaken punt voor punt afwerken.’

Broertjes belde 's avonds laat om 22.40 uur. Hij had met ‘mevrouw Pasman’ een soort twistgesprek gehad. De chauffeur van aanstaande donderdag zou ik erg leuk vinden, blabla. Maar toen benadrukte ik dat de nvj mij in 1991 een berekening van 2,8 miljoen gulden had gegeven, en dat dit nu zeker 3,5 miljoen zou moeten zijn.

‘Ik ga niet voor 3,5 miljoen op pad,’ reageerde Broertjes.

‘Dat heb ik je ook niet gevraagd, ook niet om naar Van Aartsen te gaan.’ Daar moest hij me gelijk in geven.

Er was over hele andere bedragen dan 3,5 miljoen gesproken sinds hij erbij was.

‘Dat is waar,’ zei ik, ‘maar ik heb getekend voor 118.000 gulden voor negen jaar en dat is nu al weer gezakt naar 75.000 gulden. Hoe langer het duurt, hoe meer de prijs verdampt.’ En om het kracht bij te zetten, hield ik hem voor dat ik gewoon door zou gaan met getuigen oproepen en dus ook Bernhard en Beatrix.

Pieter Broertjes heb ik ingewreven het zeer vervelend te vinden dat wordt gezegd dat ik me niet aan afspraken hield. Ik benadrukte dat ik mijn mond zou houden tot 1 september en pas op 2 september in het openbaar trad. Ik had Van Mierlo het liefst al op 3 augustus in de publiciteit gebracht, maar heb me stipt aan de afspraak gehouden. Maar ze wilden me nog een aantal weken of maanden de mond snoeren.

Ik ben steeds meer overtuigd dat De Wijkerslooth heeft geprobeerd Nicolaï zover te krijgen dat Ellen en ik onder zijn controle komen. Mooi niet. Ik belde vervolgens Lakeman. Hij is

[p. 109]

het ermee eens dat er een andere delegatie naar Van Aartsen moet en hij is er klaar voor om te gaan - ook met Ellen.

Daarna heb ik nog laat Ellen thuis opgebeld. Ze hield het voor mogelijk dat Verploeg nog zal afbellen. Dan zou mijn fax toch gewerkt hebben. Ellen denkt ook dat Broertjes was ingehuurd om mij buiten gevecht te stellen.

Door al deze toestanden vandaag ben ik letterlijk geen moer opgeschoten. Morgen is ook tot 12:00 uur de dag naar de knoppen, allemaal als gevolg van de staatsterreur.

30 september 1998

Ik stuurde Broertjes nog een fax zich niet bezig te houden met bedragen, maar als voorzitter van het Genootschap van Hoofdredacteuren bij Van Aartsen te benadrukken dat het hier gaat om de vrijheid van meningsuiting en de opzettelijke belemmering van een journalist om zijn werk te doen, alleen omdat hij iets schreef wat tegen het zere been van de Staat was.

Peter stond op het antwoordapparaat: ‘Are you screening your calls?’ Hij blijft maar denken dat ik niet opneem omdat hij het is, maar nee, nooit voor hem, dat is zeker. Dus ik belde hem terug, maar we werden verbroken. Hij heeft nu drie weken geen brieven ontvangen en zei: ‘I feel cut off.’ Hij sprak over een staking en postopslagplaatsen. Onzin, we worden weer eens gesaboteerd.

De ontmoeting met Verploeg van 10:00 tot 11:30 uur liep gesmeerd. Ik moest herhaaldelijk aan Wim Klinkenberg denken als ik naar Hans Verploeg keek, en ik moet zeggen dat ik hem bijna aardig vond. Hij benadrukte steeds dat de nvj niet wil. Hij vertelde dat Pieter Broertjes geschokt was door ons gesprek van gisteravond. De hemel mag weten waar dat voor nodig was.

Verploeg riep me weer eens toe: ‘Pak dat geld nou!’ Maar daar ga ik niet in mee. Het moet een echte compensatie voor de schade zijn. Ook een garantie voor de uitgave van mijn Memoires was niet haalbaar volgens hem. Mijn poging om terug te keren naar de nvj-berekening van 1991 was vergeefs. Verploeg zei dan: ‘We hebben op de Volkskrant over nooit meer dan 1 tot 1,5 miljoen gesproken.’

‘Misschien, maar daar was ik niet bij dus wat wil je?’

Hij nam de kopieën mee, van de stukken waarin ik getekend had voor 118.000 gulden netto voor negen jaar. Hij nam ook het voorstel van Van Mierlo mee. Ik zei dat Broertjes had gezegd: ‘De Volkskrant staat nu zelf op het spel en mijn positie.’ Dat wist Hans niet. Ellen benadrukte: ‘Dat vertelde Pieter ons

[p. 110]

tijdens de eerste bijeenkomst op de Volkskrant, waar jij niet bij was Hans.’

Ellen belde om 17.00 uur nog op. Verploeg en Broertjes gaan morgen naar Van Aartsen. Ellen had aan Verploeg doorgegeven dat met de kosten van de nvj en Vermeer de advocatenkosten ook 9,9 ton waren. Ik zei: ‘Dus 2,5 jaar advocaten brengt evenveel op als 42 jaar sabotage van mijn werk. Forget it!’¹³⁴

Ellen zat in een enorme dip. Vanwege geldproblemen, zei ze. Ze dreigen hun kantoor nu al weer uit te moeten.

Verploeg had tegenover Ellen benadrukt dat Inge hem voor gek verklaarde omdat hij mij hielp. Nadat ik gisteren tegen Broertjes zei het niet over geld te hebben, zei Verploeg: ‘We komen er niet omheen. Van Aartsen wil de parameters van een regeling weten.’ Ellen had Broertjes voorgehouden: ‘Pieter, je lijkt wel het standpunt van de Staat in te nemen.’ Zij had dit ook tegen Verploeg gezegd.

Ik voel aan mijn water dat Nicolaï de kluit aan het belazeren is. Ik heb Ellen dan ook zonder omwegen gezegd dat Peter eruit vliegt als hij nog één keer probeert Ellen en mij uit elkaar te drijven.

134 Redactie: Van de reactie van 30 september 1998 van Pasman op de brief namens Punt van 28 september, maakt Oltmans geen enkele melding. Zij weerlegt hierin het idee dat er overleg moet zijn over de vraag of Bernhard wel of niet moet getuigen. Tevens geeft zij hierin een aantal mogelijke onderwerpen aan waarover Bernhard gehoord zou kunnen worden. Zie bijlage 27.

1 oktober 1998

Het viel me gisteren op dat Ellen (ik ben er zeker van op aandringen van Nicolaï) Verploeg niet had gefaxt, wat ik gevraagd had, maar had gesteld dat de advocatenkosten op 950.000 gulden konden worden geraamd. Moet je nagaan! Het wordt de hoogste tijd dat Lakeman er terug bijkomt. Ik faxte hem meteen om hem op de hoogte te stellen van het gesprek dat bij Van Aartsen vandaag plaats gaat vinden, en mijn huidige standpunt van negen jaar 118.000 gulden per jaar en daarna 75.000 gulden per jaar.

Johan Struwe adviseerde tijdens het faxen om Van Aartsen mijn minimumeisen te sturen, kort voordat Broertjes en Verploeg zijn kantoor binnengaan (ze moeten er nu, om 10:40 uur, zitten). Ik was het er niet mee eens, maar het was verleidelijk om wel te doen. Het zou echter tot een nieuwe botsing met Verploeg en Broertjes kunnen leiden en dat zou nu absoluut het verkeerde moment zijn.

[p. 111]

Broertjes zou volgens Ellen na het gesprek vanuit de auto naar Nicolaï hebben gebeld, wat voor mij aantoont dat ‘het Haagse beleid’ zich op Nicolaï richt. Ik wil trouwens ook niet via Peter of Ellen weten hoe het is gegaan in Den Haag, maar rechtstreeks van Broertjes en Verploeg dus ik ging weer faxen naar Broertjes: ‘Aardig dat je mij als eerste en direct belanghebbende hebt gebeld na je bezoek aan Den Haag.’

Thuiskomende stond er een boodschap van Ellen op het antwoordapparaat dat Van Aartsen de ontmoeting met Broertjes en Verploeg had afgezegd. Van Aartsen moest in de Kamer op komen draven. Ik belde Verploeg die ik niet te pakken kreeg, maar hij belde snel daarna terug. De ontmoeting is verplaatst naar 12 oktober, want Van Aartsen moest naar de Kamer. Ik was al aan een brief aan Bea begonnen om haar deze jongste actie te melden en erop te wijzen dat er krachten lijken te zijn die aansturen op een confrontatie met haar in de rechtszaal.

Ik zei tegen Verploeg: ‘Als ik naar jou kijk, denk ik altijd aan Wim Klinkenberg.’

Hij antwoordde: ‘Wij ook.’

Pieter Broertjes belde vanavond en we hadden een aangenaam gesprek en lachten veel, en losten de miscommunicatie van vandaag op.

Raymond Gumbs kwam nog na tien uur langs, maar ik zei om elf uur dat ik wilde gaan slapen. Hij is een Antilliaan die een remigratieproject runt. Ik zei: ‘Ik vind premier Suzy Römer een prima dame.’ Daarop haalde hij een foto uit zijn tas van hem met Römer.¹³⁵

135 Redactie: Suzanne Römer was in 1998 premier van de Nederlandse Antillen.

2 oktober 1998

Wil kwam eindelijk het huis poetsen, als Eds traktatie voor mijn verjaardag. Ik heb bonbons voor haar gekocht. Ik schreef Ed dat ik hem alleen maar zei dat hij te zwaar was omdat hij op moet passen voor zijn organen.

NoddY RioT stond plots voor mijn neus, waar ik niet van houd. De Standaard faxte net het verhaal over mij, dus ik gebruikte het als excuus om hem eruit te krijgen. De volgende keer dat iemand aanbelt, laat ik niemand meer binnen. Ik wil werken. Het eerste deel van Memoires 1990 is trouwens bijna klaar.

3 oktober 1998

Het is koud, troosteloos weer, ideaal om te werken. Ik ben al

[p. 112]

bij 19 april 1990. Ik kwam een afschuwelijke brief tegen over Theo, die flauw was gevallen op het vliegveld van Düsseldorf. Wat was er toch met hem gebeurd?

De voormalig voorzitter van de nvj-sectie freelance, Jan Rensen, heeft zijn lidmaatschap van de nvj direct na een gesprek met Verploeg en Abram opgezegd. Het gesprek was eigenlijk onderdeel van de heroverweging van Rensen om toch als voorzitter aan te blijven.¹³⁶ Ik zou wel eens willen weten waarom Jan Rensen keet heeft gekregen met Abram en Verploeg! Ik ging vanavond naar Adonis waar ik een leuke jonge jongen (met een bril) zag, die daar niet hoorde. Hij zoog lang aan mijn pik en zoog daarna aan iedere pik die hij zag. Vervolgens zag ik een Chinese jongen van gemiddelde lengte (hij had niks in huis) in een winterjas. Ik benaderde hem viermaal, want ik wist dat hij voorzichtig behandeld moest worden. Het werd allemaal zeer intens, wederzijds en totaal. Hij beet me overal in mijn hele nek, kuste me (wat ik nooit doe) en op het eind trok hij zich af waarbij hij snel klaar kwam. Hij kwam uit Londen en ging morgen terug. Ik blijf het vreemd vinden om zo'n intense en geweldige ontmoeting te hebben waarna zo iemand voor altijd weg is - like painting a flower on water.

136 De Journalist, 2 oktober 1998.

4 oktober 1998

Het artikel voor Vrijstaat Austerlitz waar Tommy Wieringa om vroeg, is behoorlijk veel werk.

Van den Broek zit in Buitenhof te vertellen dat er in Kosovo allang ingegrepen had moeten worden. Typisch die kloot, uitstekend ‘gereedschap’ van de vs. Maar verder was Hansje wel gematigd. Ik vind hem een naar, bekakt mannetje. De twee sukkels Henk van Hoorn en Martin van Amerongen verzuimen natuurlijk om Van den Broek te vragen of de vs wel mochten bombarderen naar eigen goeddunken, in strijd met het vn Handvest. Nu heeft Moskou dat punt aangeroerd. Die doen ook maar raak. Met Afghanistan hoorde je dit niet in Moskou, noch met Grenada of Panama, om een paar voorbeelden te noemen.

Was totaal vergeten dat ik had afgesproken met Babs Bellaar Spruyt en haar man Henk Benner. Hun enige dochter (die in Londen werkt) was thuis. Henk is kunstschilder en ik vind hem een ramp. De dochter was een vervelend mens eigenlijk, zoals zij sprak en wat ze had te vertellen. Babs is echt in een val getrapt. Haar vader, Cees Bellaar Spruyt, mijn oude huisarts,¹³⁷

137 Zie ook Memoires 1925-1957.

[p. 113]

bleek een plekje op zijn teen gehad te hebben, dat kanker bleek te zijn. Een half jaar later was hij er niet meer. Zijn teen werd te laat afgezet en hij werd slechts 72. Wat afschuwelijk. Mijn tenen zijn ook al heel lang erg vreemd, een infectie zegt de dokter. Ik bleef anderhalf uur bij Henk en Babs.

5 oktober 1998

Ook vandaag waaide weg, werkend aan het artikel voor Austerlitz. Ik stuurde ruim vijf pagina's naar Tommy Wieringa.

Die idiote Surinamer - wiens radioprogramma ik heb afgezegd - belde weer eens. ‘Jij bent een bloedhond, je hebt Bouterse adviezen gegeven hoe hij mensen moest vermoorden...’ en toen hing ik op. Wie is die gek?

Ellen sprak vandaag met Melkert, en zei nu uit die hoek krachtige steun te verwachten. Melkert vond ook dat de berekening van de nvj uit 1991 het uitgangspunt moest zijn, en vroeg deze te laten aanpassen naar 1998. Ik heb Verploeg meteen geschreven met het verzoek de berekening tot 1998 te laten maken.

Sillevis Smitt faxte Ellen dat hij op 23 oktober een voorlopige conclusie met het standpunt van Bernhard over wel of niet getuigen bij Punt zal inleveren.

6 oktober 1998

In het krankzinnige tv-programma van Jerry Springer zit een leuke jongen. Hij is twee jaar getrouwd en heeft een dochter. De leuke jongen biecht op dat de seks met zijn beste vriend beter is dan met zijn vrouw. Dan komt deze beste vriend op. Ze tongzoenen al vijf jaar als ‘bloedbroeders’. De leuke jongen biecht vervolgens zijn vrouw op dat hij met zijn vriend neukt. Maar toen bekende de vrouw dat zij ook met zijn beste vriend neukt. Daarop vlogen de bloedbroeders elkaar aan op een verschrikkelijke manier. Maar nadat ze gekalmeerd waren, zeiden de twee mannen dat ze bij elkaar willen blijven, wat er ook gebeurt. Dat doen ze, daar ben ik zeker van. Hier zie je weer dat relaties tussen mannen niet te vergelijken zijn met die tussen mannen en vrouwen. Goddank heb ik dat op tijd ontdekt. Ik bleef van Frieda af, omdat het oneerlijk was geweest.

Ellen Pasman zei dat haar man heel ziek was geworden. Hoe kan dat? Vanwege irritatie, psychosomatisch? Ze heeft Punt geschreven dat wij niet akkoord gaan met de door Sillevis Smitt voorgestelde datum van 23 oktober om het standpunt over wel of niet verhoren van Bernhard in te leveren. De kans is dan te groot dat 29 oktober niet meer haalbaar is om Bernhard als getuige te horen.

[p. 114]

7 oktober 1998

Peter belde. Hij had een brief ontvangen. Hij heeft geklaagd op het postkantoor, en er zou nu een onderzoek zijn begonnen. Hij zei dat het volle maan was, en dat het voor het eerst in maanden had geregend, wat hij heerlijk had gevonden, dus liet hij de regen op zijn naakte lichaam vallen. Ik zat me af te vragen hoe de meeluisteraars deze informatie zouden verwerken. Hij zei ook weer dat ik niet zo als een Vliegende Hollander door de stad moet fietsen.

Paul denkt dat er teveel info in mijn stuk voor Vrijstaat Austerlitz staat. ‘Als ze daar maar begrijpen waar je mee bezig bent,’ zei hij.

Het is haast amusant. Vischjager belde. Hij meldde me aan bij de rvd voor het staatsbezoek aan Moskou. Later werd hij gebeld dat het afhing van het visum voor Moskou. L'histoire se repète.

8 oktober 1998

Gerlof Leistra was hier van 10:20 tot 12:50 uur. Hij blijkt een droogkloot te zijn die ik voor geen cent vertrouw. Zijn pro-Docterspagina in Elsevier deze week zegt veel.¹³⁸ Hij schrijft er over een loopgravenoorlog tussen De Wijkerslooth en Docters van Leeuwen.

Vischjager heeft Ellen gebeld. Hij zal me dekken voor Moskou, dus stuurde ik Van Leeuwen van de rvd meteen een brief om me aan te melden. Om problemen te voorkomen heb ik er meteen bij vermeld dat ik geen recepties en dergelijke zal bijwonen.

138 Elsevier, 10 oktober 1998.

9 oktober 1998

Vischjager zegt dat ze razend zijn in Den Haag en dat hij gewaarschuwd is dat hij zijn goede naam te grabbel gooit. Vischjager kondigde vandaag aan dat ik naar Moskou zal gaan voor The Daily Invisible.

Ik schreef Lodewijk Sillevis Smitt dat ik advocaten die het leuk vinden een loopgravenoorlog te voeren, als boeven beschouw. Ook Kok kreeg een briefje naar aanleiding van het artikel in Elsevier maar dan over de loopgravenoorlog tegen mij.

Ronald Gase gaat maandag naar Wim Hazeu, zijn uitgever. Hij was pas op 20 oktober voor Ellen beschikbaar. Zijn derde boek, over de politionele acties tot 31 december 1949, is gereed.¹³⁹

139 Redactie: Het boek Indonesia merdeka. 1949: het laatste jaar van de Indonesische vrijheidsstrijd, is in 2020 nog niet verschenen.

[p. 115]

Bank wil hem erop laten promoveren. Gase vroeg of ik onze botsing eind 1989, begin 1990 was tegengekomen. Ik herinner me wel een briefje van Ronald dat hij geen contact meer wilde hebben. Heb ik het opgenomen? Ik was het wel van plan, maar heb ik het ook gedaan?¹⁴⁰

Ik vroeg Paul of hij een boekje over Beatrix zou willen uitgeven. ‘Meteen,’ antwoordde hij.

Lodewijk Sillevis Smitt schreef me een bedankje voor De staat van bedrog en mijn laatste brieven. Hij vindt het niet het juiste moment om commentaar te geven.¹⁴¹

Een middag met alleen maar binnengekomen rekeningen, waaronder een van Vermeer van 808 gulden. Ik praat nooit meer tegen die man. Alsof ik niet al genoeg in de zenuwen zit. Ik belde Ellen. ‘Ja, daar begon hij van de week ook al over.’

‘Is hij gek geworden,’ vroeg ik haar.

‘Ja, maar vind je dat je het moet betalen, of niet?’ Ik hing op, want ik kan er niet verder mee. Ik zal Vermeer schrijven dat hij maar een deurwaarder moet sturen. De brief van Vermeer deed me de telefoon eruit trekken, maar ik geloof dat Eduard in Nederland is dus ik steek hem er weer in.

Paul zei dat alleen de sp tegen deelname van Nederlandse militairen in Kosovo heeft gestemd. De navo zegt dat er voldoende wettelijke grondslag is om te starten met het bombarderen van Servië.

In Adonis wachtte ik geduldig af en eindigde ik met een absolute beauty, een Indische, niet nichterige jongen en het was goddelijk. Ik gaf hem mijn telefoonnummer, maar misschien viel het op de grond of begreep hij het niet. Dat zou jammer zijn, want ik vond hem de jackpot.

Ik kwam net terug van Adonis of Vischjager hing aan de lijn. Kok had bevestigd dat Beatrix naar Moskou gaat. Niemand - ook de rvd niet - had er bezwaar tegen dat ik meeging, maar hoe kwam ik dan aan het geld? Dat is inderdaad de vraag. Misschien hopen ze dat ik de poen niet op kan brengen.

Zoals Paul verwachtte wist Vrijstaat Austerlitz niet wat ze met mijn artikel moesten doen. Het gaat ze boven de pet. We zullen zien.

Ik vond Kok in Den Haag Vandaag het politiek theater passend opvoeren, overtuigend bijna, er was een juridische basis voor Nederlandse militaire deelname in Kosovo. Maar die is er dus echt niet, zoals Italië duidelijk heeft gemaakt - als enige! Italië

140 Redactie: Oltmans heeft de botsing met Ronald Gase niet in zijn Memoires van die jaren opgenomen.

141 Brief d.d. 8 oktober 1998.

[p. 116]

vindt dat er voordat de navo-acties plaatsvinden er eerst een vn-resolutie moet liggen.

10 oktober 1998

Vandaag heb ik rustig gewerkt, tot 5 mei 1990. Het stapeltje dat klaar is - nu twaalf pagina's - ligt op de tv en is nog maar laag en klein. Ik zal de komende weken kijken hoe het groeit en genieten.

Ellen bleef benadrukken dat zowel Verploeg als Broertjes had gezegd met haar te willen spreken voordat zij naar Van Aartsen gaan. ‘Niet doen,’ zei ik, ‘je moet Peter vragen mee te gaan. Jullie hebben dit steeds samen gedaan.’ Daar had ik misschien gelijk in, en ze zou me terugbellen. Peter was zondagavond druk met de kinderen, dus ze moest alleen gaan. Peter heeft mij niet vergeven dat ik in mijn laatste twee faxen noemde dat Ellen de kar tot nu toe heeft getrokken, wat de waarheid is.

11 oktober 1998

Ik ben een brief aan Beatrix aan het schrijven, en ik hoop dat ik deze keer glashelder ben. Het artikel uit Elsevier over de loopgravenoorlog tussen Docters en De Wijkerslooth voeg ik erbij. Ik schrijf haar dat ik door diezelfde De Wijkerslooth en zijn collega Den Hertog eveneens in een loopgravenoorlog verwikkeld ben, waar ik echter geen regeling uit zie ontstaan. Ik heb meer vertrouwen in Sillevis Smitt en zijn collega Duk, en heb daarom Beatrix voorgesteld deze twee advocaten op mijn zaak te zetten, opdat een verdere rechtsgang met Bernhard en haarzelf in de hoofdrol niet nodig hoeft te zijn.

Als deze brief aan Beatrix nu in Den Haag nog niet wordt begrepen, dan is het afgelopen en zal ik handelen.

Annemarie Jorritsma zit bij Buitenhof. Ze is toch een heldere dame, en lijkt te vertrouwen. Jammer van het luipaardhesje, dat heeft ze dus niet geleerd. Maar Kok heeft nu toch een redelijke club in het veld gebracht.

Heerlijk, twee dagen zonder telefoon.

Ik heb de godganse dag doorgeschreven en heb er nu eigenlijk genoeg van.

Hans Lonis belde dat het niet zeker was dat Peter kwam. Edwin had het erg druk en hij was nodig daar. Ik zal nooit begrijpen waarom Peter zich zo heeft laten gaan voor die jongen.

Ik moet nog iets schrijven over mijn buurvrouw Myra (die voorheen Hilda heette). Donderdagavond kwam ik thuis en zat het slot van mijn deur los. Myra was bij de deur en ik zei: ‘Kijk maar, het zit los en je kan aan het schroefje voelen dat er

[p. 117]

geknoeid is.’ Zij voelde toen met haar vinger, maar ik zag een ramp toeslaan. ‘U denkt toch niet dat ik het heb gedaan?’

Ik wist niet wat ik hoorde, maar zei: ‘Natuurlijk niet, je denkt toch niet dat ik gek ben?’

‘Oh, dus u denkt dat ik gek ben.’

Ineens escaleerde de zaak totaal. ‘U bent zo geliefd,’ zei ze, ‘niemand komt ooit bij u.’ Ik dacht: het wordt tijd om de deur te sluiten.

Eerder deze week zei ik nog tegen mevrouw Gödecke: ‘Myra begint na de inzinking met die jongen Jos, beneden haar, normaal te worden.’ Maar ze is erger dan ooit. Er wordt nu weeral dagenlang met deuren gesmeten. Ik besloot zaterdag gewoon de Volkskrant bij haar deur te leggen - zoals ik al zes jaar doe - maar die smeet ze later ongelezen terug. Dan niet. Vervelend, maar ik moet afstand bewaren bij haar, zoals Eduard me altijd al zei. Einde Myra.

12 oktober 1998

Minister Ivanov van Rusland zei het uitstekend: ‘When nations start to solve their conflicts by force, where is international law?’ En zeker als dit gebeurt zonder instemming van de vn. Ze leggen hiermee een bom onder de vn.

Ik las gisteren in bed mijn brief aan Beatrix nog eens over, en ben hem nu toch aan het herschrijven, van vijf naar vier pagina's, en ik zal een kopie aan Kok sturen.¹⁴² Ik vroeg daarom Aart van der Want - die nu werkloos is - wat later te komen. Eigenlijk staat mijn hoofd er niet naar.

Aart kwam om 16.00 uur een broodje eten. Hij herhaalde een aantal maal dat hij te goed (te duur) was voor de meeste open posten. Ik ben behoorlijk bezorgd over zijn toekomst.

Ellen belde over het bezoek van Broertjes en Verploeg aan Van Aartsen dat vandaag plaatsvond. Van den Berg zat er natuurlijk ook bij. Van Aartsen stelde zich onverbiddelijk en vastberaden op. Hij wilde het aanbod van Van Mierlo niet afvallen, en dat is dus einde verhaal. Broertjes en Verploeg achtten hun bemiddeling hiermee beëindigd. Bovendien hadden we de procedure al opgestart, dus nu komt de rechter. Alles is dus mislukt, ik ben terug bij af en bijna zonder geld. Vooruit maar.

Van Mierlo is van tafel.

Na al dit hopeloze nieuws heb ik de telefoon er weer uitgetrokken, want Ellen had Broertjes gevraagd om me te bellen. Maar ik heb er geen zin in. Ze gaat Sillevis Smitt bellen, en wil

142 Zie bijlage 28.

[p. 118]

naar Van Mierlo, die tenslotte tegen haar gezegd had dat er financieel meer in zat. Ze vroeg me Lakeman te bellen en een afspraak te maken. We hebben hulp nodig. Lakeman zei laatst het jammer te vinden er nu niets mee te maken te hebben, want het is nu spannend.

13 oktober 1998

Ik heb Nicolaï een briefje geschreven dat ik hem er graag tot het einde bij wil houden en dat hij niet bij de pakken neer moet gaan zitten. Dat ik vind dat Ellen de kar trekt, is omdat zij nooit getwijfeld heeft en nooit de boel op zijn beloop heeft gelaten, terwijl Peter zich regelmatig in stilzwijgen heeft gehuld. ‘Wat allerminst wil zeggen dat ik niet uitstekend weet hoeveel - als je weer meedeed - je voor dit gevecht hebt gedaan.’

Broertjes kreeg een fax van mij of hij nu eindelijk eens een commentaar in zijn krant wil zetten waarin hij een lans breekt voor mijn zaak, na zijn eerdere toezeggingen waar hij nooit wat mee gedaan heeft

Ik heb Lakeman een fax gestuurd of hij snel contact wil opnemen om met ons te overleggen over verdere stappen.

Ellen heb ik geschreven dat het slap overkomt als we ons beperken tot verhoren van Bernhard en een paar Zuid-Afrikaanse generaals. Ik heb haar geschreven ook Van Mierlo, Brouwers, Broertjes, Hazeu en Ammerlaan aan te melden voor verhoor. Alleen dan begrijpen ze dat we serieus ten strijde trekken.

Hans Verploeg belde over het gesprek met Van Aartsen. De minister was bikkelhard geweest. Van Velzen zat er niet bij. Van Aartsen wilde Van Mierlo niet in zijn hemd zetten door hoger te gaan zitten. Hans blijft van mening dat we terug naar de Kamercommissie moeten en wil desnoods met Ellen naar Melkert.

‘Daar ben ik tegen,’ zei ik tegen Hans, ‘want dan kom je die avond niet meer thuis en hebben we gedonder met Inge.’

‘Ik ben getrouwd,’ zei hij.

‘Ja, zeven keer,’ zei ik. Natuurlijk weet ik wel dat Inge nummer vier is, maar door deze prietpraat verbetert onze onderlinge verhouding zienderogen.

Vischjager stelde vast: ‘Jij bent een Dreyfus.’ Niemand wilde geld voor mijn reis naar Moskou geven. ‘De haat van je collega's is veel groter dan de haat op Buitenlandse Zaken,’ zei Julius. Bij nrc Handelsblad zou gezegd zijn: ‘We doen niets met Oltmans, want je krijgt meteen drie advocaten op je dak.’ Ze begrepen er niet dat ik de 1,1 miljoen niet had geaccepteerd. Ze denken dus niet na, zoals gewoonlijk.

[p. 119]

Potten hier zijn phony guys, dragonders. Potten bij Jerry Springer zijn vrouwen, echt vrouwelijke vrouwen en geen halve mannen. Vechtende wijven over een ander wijf, maar echte prikkelpoppen. Toch ben ik ervan overtuigd dat al die shows à la Springer een ernstige vorm van hersenspoeling is die tot idiotie leidt.

14 oktober 1998

Lakeman belde gisteren nog om 23:00 uur. We zien elkaar vanmiddag. Ellen geeft nu aan dat Nicolaï verstek laat gaan. Het liefst trap ik hem eruit. Hoe vaak heeft Ellen hem erbij moeten trekken? Hij verscheen alleen toen hij geld rook via Van Mierlo. Ellen onderstreept ook keer op keer dat zij en hij aan tegengestelde doelen werken. Na zijn bezoek aan De Wijkerslooth begon hij eisen te stellen en zou hij de strategie bepalen. Zonder overleg met mij, zegde hij af wat Ellen en ik overeenkwamen. Dat - en niets anders - is het begin van het gelazer met Nicolaï, volgens mij door De Wijkerslooth aangezwengeld. Ellen had me nog zo gevraagd: ‘Vertrouw je hem alleen bij De Wijkerslooth?’ Ja, dat deed ik. Maar ze had gelijk. Ze kent hem beter. De professor is diep gekwetst omdat ik hem (tweemaal) heb gefaxt dat Ellen de kar trekt. Dat is haar niet af te nemen, het is gewoon de waarheid. ‘Dat is waar,’ had Ellen gezegd, ‘maar dat hoef je toch niet te zeggen?’

‘Ja dat moet wel, we are in this shit together.’ Wat niet wegneemt dat het zenuwachtige overspannen gedoe (en het eeuwige bellen) alles nog eens extra verpest. Gisteren moest ik haar ook weer tegenhouden om Melkert te gaan bellen, ze moet hem faxen. Ze begrijpt niet dat je zuinig moet zijn met bellen.

Gisteren belde Giebels weer eens langdurig op of we 29 oktober konden praten over zijn biografie over Sukarno. Hij begon erover dat Hans Martino had verteld van 1952 tot 1955 zeer nauw contact te hebben gehad met Bung Karno. Hij zeurde ook over Bung Karno's paleisje in Tampaksiring - als corruptie - dus ik blijf mijn lijn volgen, geen Giebels. Ik ruik een rat als ik er een zie. Hij zou Sukrisno geschreven hebben, maar die zegt van niets te weten.

Kees Thomassen had me geschreven dat ik 3.000 gulden krijg voor de familiedocumenten van mijn voorvader Alexander Oltmans.¹⁴³ Eergisteren heb ik hem geschreven of van dat bedrag nog iets afgaat voor fotokopieën die ik van een aantal do-

143 Brief d.d. 8 oktober 1998.

[p. 120]

cumenten wilde laten maken. Vandaag antwoordde Ad Leerintveld dat ik die 3.000 gulden volledig krijg.¹⁴⁴ Ik ging dus naar het reisbureau. Een retour naar Brussel kostte 1.200 gulden. Ik belde Edwin, maar Peter zat bij de kapper. Peter belde terug toen hij thuiskwam. Hij vertelde dat hij op een straathoek stond te wachten en dat een passerende taxichauffeur een gebaar met zijn vinger langs zijn keel maakte. ‘Dat is me nooit eerder overkomen,’ zei hij. Heel griezelig. Toen vertelde ik hem dat ik een ticket voor hem kan kopen. ‘I am overwhelmed,’ zei hij. Hij komt misschien in januari. Ik zal Peter en Edwin samen schrijven. Inmiddels zijn er ook brieven op Circle Court aangekomen.

Om 15:00 uur had ik een ontmoeting met Ellen en Lakeman en zelfs Peter Nicolaï kwam opdagen - met Frieda Mulisch in de marge. Er werd twee uur gesproken over de vervolgstappen. We zijn het erover eens dat we met procederen niet verder komen.

Ik probeerde zeer geduldig met Nicolaï te zijn. Zolang we Bernhard nog konden oproepen, hadden we een kaart om te spelen. De fax van rechter Punt van vandaag maakte tevens duidelijk dat Bernhard mogelijk helemaal niet hoeft te komen, dus dan zijn we kansloos, aldus Nicolaï. Daar was ook Lakeman het niet mee eens. Ik zei dat het oproepen van Hazeu en Ammerlaan gewoon door moest gaan, want dan wordt het belang van Bernhard duidelijk.

Broertjes belde later en zei: ‘Jullie hebben een gouden kans gemist met het bod van Van Mierlo.’ Hij zou voorlopig niets doen. Ik vroeg opnieuw of hij nu eindelijk eens in zijn krant te hulp kwam, maar dat ontweek hij. Toen ik begon over een boekje met de brieven van mejuffrouw Buring Boekhoudt, hield hij zich totaal op de vlakte, alsof hij niet alleen was. Hij reageerde zelfs niet. Maar ik hoop dat hij het nieuwtje aan Eef Brouwers doorgeeft.

Vischjager belt nu drie tot vijf keer per dag op. Ik mag mee van de rvd en een visum via het Russische consulaat was makkelijk, zei hij. Hij vraagt god en iedereen om een bijdrage om mijn reis te financieren.

144 Brief d.d. 13 oktober 1998.

15 oktober 1998

Heb in een fax aan Broertjes de puntjes op de i gezet, en een tipje van de sluier opgelicht wat ik uit de brieven van mejuffrouw Buring Boekhoudt ga publiceren als er niet voor 1 no-

[p. 121]

vember een signaal is dat de zaak wordt opgelost.¹⁴⁵ Hij zal wel eerst weer in de gordijnen klimmen, maar als hij dan later weer nadenkt, begrijpt hij wel dat ik gewoon gelijk heb.

Vischjager belt: ‘Ik word bedreigd omdat ik jou help. De haat tegen jou is niet te beschrijven. Ze zijn op Buitenlandse Zaken nog nooit zo bang voor je geweest als nou. Jij bent een Dreyfus, je wordt al met Rushdie vergeleken. Wat ze het meest ergert, is dat je eerst een miljoen weigert en dan de koningin als getuige wil oproepen.’

Ik werd gebeld door Bas den Hond. Ik vertelde hem dat ik een boek over de brieven van Buring Boekhoudt ging schrijven. Was het chantage? Noem het wat je wilt. In Persona Non Grata heb ik in hoofdstuk 28 geschreven dat als ze niet ophouden, ik mijn bek open zou doen. We gingen hier uitvoerig op in. Hij probeerde te verbergen dat hij het een sensatie vond!

Later, in een telefoongesprek met Ellen over wie er op 29 oktober moeten komen, noemde ik het gesprek met Den Hond en zei haar dat hij erboven zou zetten: ‘Oltmans chanteert Beatrix’. Ellen schrok zich de pleuris. ‘Dat moet je ontkennen. Chantage is wanneer je via kennis, die je niet had mogen hebben, probeert geld in de wacht te slepen.’ Dat is het dus niet, want ik heb met Beatrix over Buring Boekhoudt gesproken, en niemand kan zeggen dat ik die kennis oneerlijk heb verkregen.

‘Ja, maar Beatrix heeft je geholpen, dus je kunt haar nooit aanvallen.’ Dat is waar, maar ze liet me thuis op haar reis naar Djakarta, wat een vijandige daad was.

‘Ja, maar als er nu komt “Oltmans chanteert Beatrix”, dan kan je het schudden.’

Paul had me gelijk gegeven en ik telefoneerde heen en weer met hem. ‘Ja, en het briefje van Broertjes over Margriet?’ vroeg hij. Ik belde Ellen. Dat was ter zake doende voor het probandum. Een boekje is voor haar in orde, maar dan in de geest van: wilt u alstublieft getuigen dat ik geen schurk ben, omdat Buring Boekhoudt er van 1942 tot 1982 niets om gaf of ik de klootzak was waarvan Nederland zei dat ik was. Buring Boekhoudt had me bovendien geschreven te weten dat ik integer ben. Die brief heb ik ook aan Beatrix gestuurd. Na veel heen en weer gebel met Ellen belde ik vanavond naar Bas. Morgen zal ik hem in een fax nader uitleg sturen.

Ik was even bij Ed en Iwan Beek. Daar belde Bart Entrop om te zeggen dat hij waarschijnlijk kanker in zijn kaak heeft, maar

145 Zie bijlage 29.

[p. 122]

we zijn allemaal bang dat het aids is. Verschrikkelijk, die geweldige jongen.

16 oktober 1998

Ik stond vroeg op en schreef drie pagina's voor Trouw. Ik heb ze gefaxt naar Bas en Paul; die laatste belde even later op en zei: ‘Oom heeft het weer prima gedaan.’

Playboy is uit en het is vrij pittig, dat is zeker. Sorry Oranjes, sorry Lubbers. Hofland krijgt wat hij verdient.¹⁴⁶

De fax aan Bas den Hond eindigt toch niet goed. Namelijk met de zin dat het boekje een drukmiddel is om meer te krijgen. Ik heb hem daarom nog een urgente fax gestuurd dat ik het interview (wat eigenlijk niet eens een interview was maar gewoon een gesprek) volledig terugtrek.

Buthelezi zond een berg informatie. Het schijnt dat Mandela en Mbeki niet in het land waren toen het drama in Lesotho zich afspeelde. Hij moest het zelf regelen. Hij stuurde ook een toespraak mee die hij heeft gehouden voor de Inkhata-jongeren.¹⁴⁷

146 Playboy, november 1998, zie bijlage 30.

147 Brief d.d. 7 oktober 1998.

17 oktober 1998

Het is opnieuw zulk afschuwelijk weer. Het enige wat je kunt doen, is binnenblijven en werken, wat de positieve kant van donkere wolken en regen is.

Er staat gelukkig nog niets in Trouw. Ik heb Bas toch nog een nieuwe fax gestuurd met wijzigingen. Als hij die doorvoert, kan hij zijn stuk toch plaatsen.

18 oktober 1998

Ik sta op en ga slapen met zorgen over Peter. Waarschijnlijk voor niets, want terwijl ik me zorgen maak, gaat het met hem waarschijnlijk prima. Vooral het constante gevaar daar bezorgt me angst.

Ik vond twee prachtige passages in mijn dagboeken; eerst een over Pronk, en nu over Frederik van Eeden. Het is heerlijk om de hele dag te kunnen schrijven.

Melkert zegt in Buitenhof dat Nederland plaats moet bieden aan vluchtelingen. De man is aardig, maar een compromissensluitertje, geen sterke man. Die bereikt in mijn zaak niets.

Ik heb twaalf uur vrijwel non-stop aan de Memoires gewerkt en bereikte 16 juni 1990, wanneer ik bijna terugga naar Hillbrow.

[p. 123]

19 oktober 1998

Trouw heeft het bericht over mijn komende boekje over Beatrix geplaatst.¹⁴⁸ rtl4 vermeldt het bericht in het nieuws, de nos op één natuurlijk niet. Marcel Wiegman van Het Parool belde of ik met Koningshuisje pesten bezig was.

Ik was 's middags bij Ellen op kantoor, waar ik Jouke Mulder belde. Ellen luisterde mee met het gesprek met Jouke. Hij bevestigde me telefonisch nogmaals dat Wim Hazeu hem uitgebreid over de afspraak met Ammerlaan had verteld, en hoe hij de biografie van Bernhard had binnengehaald, maar hij wilde niet met Peter en Ellen spreken, wat erg jammer is. Peter is ertegen om Ammerlaan op te roepen omdat hij zeker zal liegen. Maar als je daar vanuit gaat, hebben we niemand.

Ellen adviseerde om Broertjes een fax te sturen over het artikel in Trouw - wat ik deed.¹⁴⁹

Michiel Kruijt van de Volkskrant stond voor de derde keer op het antwoordapparaat. Ik liep zijn tekst en vragen met Ellen door. Ze merkte op dat uit zijn vragen blijkt dat hij niet weet dat de uitspraak van Punt dat ik ben bedrogen door de Staat, er al ligt.

Door al dit gesodemieter heb ik vandaag bijna niet gewerkt. Vreselijk eigenlijk dat die ellendige zaak me steeds stopt. En ik kan geen werk meer doen. Ik kan niet naar Moskou, ik kon niet naar Bali. Ellen zei dat ze eropuit waren om me te grazen te nemen en me een rechtszaak in te manoevreren die ik nooit kan winnen. Er blijft maar een manier over: arbitrage, met Asscher of Elzinga.

's Avonds belde Peter Nicolaï nog. Marcel Wiegman had toch een vervelend artikeltje in Het Parool geschreven. ‘Je pleegt hoog spel,’ zei Nicolaï.

‘Ach, straks zeg ik bij Hanneke Groenteman dat ik op jullie advies ervanaf zie.’¹⁵⁰ Dat vond hij super.

148 Trouw, 19 oktober 1998, zie bijlage 31.

149 Zie bijlage 32.

150 Redactie: Oltmans heeft een uitnodiging ontvangen voor het VPRO televisieprogramma De Plantage van Hanneke Groenteman. Deze uitnodiging is bevestigd per brief van 27 oktober 1998.

20 oktober 1998

Ik bedacht om 07:15 uur de telefoon er weer in te steken. Prompt belde Peter. Hij had negen brieven op Circle Court gekregen. Peter zei dat als hij nu komt, hij voorgoed naar Nederland komt en nooit meer terugkeert, en dan eerst naar de slaapkliniek in Den Haag zal gaan.

[p. 124]

Vervolgens belde Pieter Lakeman driemaal. Hij werkte aan het rapport voor Melkert.

Vandaag kwam ook de Volkskrant met een stukje over de brieven van Buring Boekhoudt.¹⁵¹ Papieren Tijger is er helemaal uit verdwenen, terwijl ze er gisteren, toen de kloot zijn tekst voorlas, wel in stonden. Dát is de Volkskrant.

Ik stuur Eef Brouwers een fax van drie pagina's om uit te leggen wat mijn bedoeling is met de brieven en het boekje. Ik benadrukte andermaal dat alles niet door zou gaan, wanneer er voor 1 december dit jaar een fatsoenlijke regeling getroffen kon worden, maar dat ik mezelf alle rechten voorhoud wanneer de juridische strijd na 1 januari 1999 doorgaat.

Dacht vanmorgen een moment dat ik gek werd. Lakeman belde en vroeg drie keer hoelang ik in Zuid-Afrika had gewoond en hoeveel mijn schuld was in 1990. Hij zat zo te zeuren dat ik bijna ontplofte. Hij wilde ook F.J. Burger van Meyburg, de belastingadviseur van mijn moeder, vinden. Daar heb ik voor gezorgd. Hij zit in Leiderdorp, maar ik kreeg van al het gezeik een zweverig gevoel in mijn kop.

Na de crisis - van ergernis en opwinding - en een uurtje liggen, ben ik weer normaal, maar ik heb de telefoon er weer uitgetrokken.

's Avonds heel gezellig twee uur getafeld bij De Eetkamer van de Jordaan met Hans en Carla Tichelaar van de printshop. Ze hadden aangedrongen om eens een tournedostje te gaan eten, wat we vanavond hebben gedaan. Het was heel plezierig en ik heb inderdaad zalig gegeten. Het zijn aardige mensen, in de categorie Struwe. Er kwam even een oudere heer bij onze tafel staan, die me aansprak en begon over Kaapstad. Hij was in gezelschap van een andere man die er goed uitzag. Hij kwam erbij staan en gaf een hand en zei: ‘Ik ben blij dat u leeft.’ Hans, Carla en ik keken elkaar aan. Dat was zeker een nieuwe benadering van mijn hachelijke situatie.

Weer thuis belde Peter Nicolaï. Hij was bij Wim Hazeu geweest, en wat hij vertelde was hopeloos. Ja, hij had me nooit op een leugen betrapt ‘maar daar staat een schaal namaakperen. Willem is iemand die later zweert dat het echte peren waren.’ Ammerlaan had niet aan de biografie van Bernhard gewerkt op Prinses Marielaan 8. Ik was een keer bij hem boven geweest. Wim zelf was nooit boven geweest, hij had het boek nooit gezien. Later concludeerden ze op de uitgeverij dat Ammerlaan misschien alleen maar had gebluft, misschien was er nooit een

151 De Volkskrant, 20 oktober 1998.

[p. 125]

biografie geweest, maar was het alleen een smoes geweest om binnen te komen.¹⁵² Maar Bosch en Keuning had toch besloten hem aan te nemen als uitgever, ook zonder biografie van Bernhard. Ik voelde me zo ontmoedigd dat ik zei: ‘Waarom stoppen we niet helemaal.’ Als iedereen liegt, kunnen we dus nooit een getuige vinden, en ook de documenten krijgen we niet, dus wat moeten we dan nog? Op die manier hebben we het al verloren. Waarom zijn ze zo huiverig te getuigen? Als later het manuscript toch boven water komt staan ze te boek voor het liegen onder ede. Juist deze leugens maken het horen van Bernhard nodig.

152 Redactie: In 2020 staat op Wikipedia onder het artikel Robbert Ammerlaan het volgende: ‘Memoires prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld’ Ammerlaan werkte sinds de jaren '70 lange tijd samen met prins Bernhard van Lippe-Biesterfeld aan diens memoires, die evenwel nooit verschenen. Vanaf 1974 had Ammerlaan circa 160 gesprekken met de echtgenoot van koningin Juliana der Nederlanden, met wie hij vertrouwd en bevriend raakte. Hij kreeg toegang tot het persoonlijke archief van Bernhard, diens agenda's, aantekeningen, correspondenties en ingesproken geluidsbanden. Koningin Beatrix hield de publicatie van het boek echter tegen, ondanks de wensen van haar vader. Het bronmateriaal werd overgedragen aan het Koninklijk Huisarchief en is voor niemand toegankelijk. In de uitzending van het programma Buitenhof van 17 maart 2013 sprak Ammerlaan de hoop uit dat Willem-Alexander als nieuwe koning meer coulant zal zijn met betrekking tot de publicatie van het manuscript.

21 oktober 1998

Ik lees nu het stukje van Wiegman in Het Parool. Hij moet het telefoongesprek, zonder dit te zeggen, hebben opgenomen. Wat hij schrijft lijkt letterlijk op wat ik heb gezegd, behalve twee fragmenten (over Juliana en Beatrix, en dat ik mijn boekjes allemaal schrijf om mij te helpen). En die stukjes maken het juist zo verraderlijk.¹⁵³

Ik fotokopieerde bij Struwe al om 08:20 uur zestien pagina's uit de Memoires-manuscripten uit 1987 voor mijn advocaten, en gaf ze bij Ellen af. Ik deed ook mijn brief aan Eef Brouwers in de bus bij Van Mierlo.

Lakeman belde op. Hij vond 800.000 gulden voor de nvj en de advocaten een absurd hoog bedrag. Zijn berekening nu komt op 2,9 miljoen gulden. Zijn vorige berekening was 6,1 miljoen! Het is te gek om los te lopen.¹⁵⁴

Ellen belde dat Peter me gaat bellen. Ik vroeg waarom. Hij vond Hazeu te zwak om als getuige op te roepen. Hij wilde Jouke Mulder spreken. Ik probeerde me niet op te winden, want ze zat erbij toen ik in haar kantoor van hem te horen kreeg dat hij niets wilde zeggen. Ik heb Ellen gezegd dat als 29

153 Het Parool, 20 oktober 1998, zie bijlage 33.

154 Brief van Pieter Lakeman aan Ellen Pasman, d.d. 21 oktober 1998, zie bijlage 34.

[p. 126]

oktober nu ook niet doorgaat ‘dan houd ik met jullie op, want dan is het geen serieuze zaak meer. De Wijkerslooth heeft zijn zin.’ En ik heb de telefoon eruit getrokken. Morgen vertrekt ze naar de Pyreneeën tot volgende week.

Eind van de middag belde ik Arendo Joustra. Hij zei: ‘Ja, ik heb tegen Pieter Broertjes gezegd “het is natuurlijk een rare man, maar hij is wel iemand die zegt wat hij denkt. Het gaat over persvrijheid. De wereld zit niet te wachten op de stukjes van Jan Blokker”.’ We spraken ook over het verzoek van Gerlof Leistra, die enkele Memoires-manuscripten over de jaren tachtig wil lezen voor een artikel over Suriname. Ik gaf hem toestemming, maar zei dat het copyright bij Papieren Tijger lag, en dat Elsevier er niets uit mag publiceren. Ik had Arendo eerder hierover geschreven, en gesteld: ‘voor wat hoort wat’, dus had hij als tegenprestatie een interview met mij door Hugo Camps geregeld.

Een juffrouw van het tv-programma Karel van Karel van de Graaf belde om wat vragen te stellen, en om te vragen of ik mee zou willen werken aan een van de uitzendingen. Ik vond haar aardig en we hebben flink kunnen lachen.

Ik moest er even uit en toen ik terugkwam stond Peter Nicolaï op de band, en Ellen ook nog eens drie keer. Ik belde Ellen. Ze zei dat Ammerlaan nu toch gedagvaard is, en dat Hazeu ook zal komen. Maar ik zei haar dat ik mij niet gek wilde laten maken. We praten wel als ze terugkomt uit Frankrijk, en hing op. De brief die Ellen later in de bus heeft gedaan vind ik double talk.¹⁵⁵

155 Zie bijlage 35.

22 oktober 1998

09:10 uur, trein naar Den Haag

De familiepapieren, die naar de kb gaan (vandaag vier mappen) heb ik gisteravond doorgebladerd en een minimaal aantal documenten gehouden. Onder andere over J.F. Oltmans - maar ik moet zeer zorgvuldig uitzoeken of het de juiste man is - die naar Parijs ging, maar op de trein naar het gekkenhuis in Den Bosch werd gezet. Ik wist niet wat ik las. Ik hoop uiteindelijk de tijd te hebben om dit materiaal te kunnen gebruiken. Het is toch een trieste dag, een dag waarop ik 3.000 gulden zal krijgen door de verkoop van familiedocumenten aan de kb, maar de wens van mijn vader is in ieder geval vervuld: ze zullen niet verloren gaan. Toch gaat uiteindelijk alles verloren, zelfs deze dierentuin die we ‘de wereld’ noemen.

[p. 127]

Ik denk nog wel eens aan Erik van de Leeden. Ik vermoed dat hij gek is geworden. En Frits, ik vond hem de laatste keer onaardig, en wie heeft dat nodig? Zelfs de fameuze loyaliteit heeft zijn grenzen.

11:15 uur

Ik heb een uurtje met Kees en Ad gesproken. Lambert Giebels had gebeld of hij mijn dagboeken mocht raadplegen. Ik kreeg het geld voor de familiepapieren mee. Nu kan ik Peter met 1.200 gulden helpen om naar Nederland te komen.

Nu ga ik aan het Beatrixboekje beginnen. ‘Maar is het druk op haar?’ vroegen Kees en Ad.

‘Wat denk je van de druk van de kruimeldieven op mij? Zij is de baas van de klootzakken.’

We liepen de kluis in, en ik zag dat er nog maar anderhalve plank leeg was, waar ik een opmerking over maakte. ‘Ja, het wordt tijd dat je doodgaat, we raken vol,’ zei Kees. Hij zei dat er nog steeds maar vier mensen toestemming hadden gekregen om mijn dagboeken in te zien.

18:30 uur, Westerkade

Ik sprak van 15:00 tot 17:15 uur op het Centraal Station met een aardige jongen en een meisje van Karel. De jongen zei dat het hem duizelde na twee uur met mij, dus ik weet het niet. Dan maar niet. Ik vind het wel jammer voor Paul de Ridder.

23 oktober 1998

Het meisje van Karel belde. De jongen (ik vergat hoe hij heette) had zijn veto over mijn deelname uitgesproken. Ze zei het zelf erg jammer te vinden. Helaas. Op een dag zal hij het weer vragen en zeg ik nee.

Waarom werd ik gisteravond op rtl5, in het tv-programma Wie denken ze wel dat ze zijn waarin Willem-Alexander centraal stond, niet als journalist, maar als relschopper aangekondigd? Dat zag ik pas vanmiddag toen ik het programma nog eens bekeek op de video van de uitzending die was gearriveerd.

Ik heb Pieter Lakeman in een kort briefje mijn advocatenkosten van 1957 tot 1991 opgesomd: Warendorf over de instructie van Luns, Voetelink inzake Claus en India, Torczyner, Russell en Bower inzake Time, Bergentuin en Van der Hoven in Pretoria en dan ben ik vast nog iemand vergeten. Dan zal hij snappen dat 800.000 gulden advocatenkosten over meer gaat dan alleen Vermeer, Pasman en Nicolaï.

Ik beraad me over het komende boek. Desi Bouterse had ge-

[p. 128]

lijk: het is het denkwerk vooraf wat het belangrijkste is aan een karwei.

24 oktober 1998

Heb eerst de video van Wie denken ze wel dat ze zijn bij het postkantoor op Centraal Station naar Peter in Circle Court verzonden.

Johan Struwe zei dat iemand in de winkel had gezegd dat ik de koningin had beledigd op tv. Daar schrok ik van, want zo erg was het nu ook weer niet. Ik gaf alleen mijn mening, en ik vrees dat het zeer waar was. Maar een dergelijke Khomeini-reactie is natuurlijk te verwachten. Ook liet rtl5 me in wat uitgezonden werd, zeggen dat een Gouden Koets niet erg hygiënisch was. Ik doelde op, en zei dat ook, de drollen op straat, maar dat was weggeknipt en de commentaarstem bromde: ‘Denk dat de Koets wel wordt schoongemaakt.’

Er kwam een kaartje van Gino, en een brief van Niels Viljoen. Niels schrijft dat hij steeds meer het idee krijgt dat de zwarten alle blanken het land uit willen hebben en helemaal niet de intentie hebben om met gelijke rechten samen te leven. Steeds meer blanke Boeren worden vermoord, steeds meer goedopgeleide kennissen van hem zitten zonder werk omdat ze blank zijn.

Ik heb de hele dag aan het nieuwe boek gewerkt, en heb twee pagina's af. Het begin is altijd moeilijk.

Misschien is het toch ook een creatieve zaak, namelijk dat ik onder de pressie van de actuele ontwikkelingen in mijn zaak, en ook onder druk van Paul, misschien het waardevolste boekje tot dusverre ga schrijven, maar dat denk ik trouwens iedere keer.

25 oktober 1998

Ik heb de hele dag rustig gewerkt. Tien pagina's lijken me in orde en gaan naar Paul.

Ik heb Pieter Broertjes een briefje geschreven of hij misschien een potje heeft om mijn reis te financieren naar Moskou vanwege het staatsbezoek, want Vischjager krijgt het geld niet bij elkaar.

Arendo krijgt van mij ook een briefje dat Hugo Camps niets van zich heeft laten horen. In een interview heb ik dan ook geen zin meer. En Leistra mag dus niets gebruiken uit mijn Memoires, waarvan het copyright naar Papieren Tijger gaat. ‘Liever de krakers dan de reguliere schuinsmarcheerders die aan de weg timmeren b.v. bij Elsevier.’

[p. 129]

Ik heb de telefoon eruit en vanavond ga ik even naar de hoerenbuurt.

Het blijft regenen. Kan me niet herinneren ooit in een jaar zoveel water te hebben zien neerdalen.

Ik vind het wel een ramp dat mijn werk aan de Memoires nu stilstaat.

26 oktober 1998

Ik moet mijn nieuwe boek anders beginnen en in een ander kader plaatsen.

Wim Hazeu belde voor het eerst sinds lange tijd, en ik zei: ‘Ha die Wimpie.’ Hij noemde Nicolaï ‘een interessante man’, wat ik snel corrigeerde, en ik prees Ellen aan als de enige eerlijke in mijn zaak. We hebben 28 oktober afgesproken op het Centraal Station.

Ik belde vervolgens Peter Nicolaï dat ik meekon naar Moskou, maar hij begon erover dat mijn uitlating (‘laat Van Aartsen bij de varkens’) tegen Jan Lenferink, die dat had gepubliceerd in zijn rubriek Achterklap in Het Parool van zaterdag, opnieuw tonnen zal kosten, dat het alles weer moeilijker maakte, en dat Ellen en hij niet eeuwig door konden procederen. Ook dat Hazeu volstrekt onbetrouwbaar was, en dat hij weigerde de hele waarheid te zeggen, maar wel enkele dingen wilde zeggen om ons te helpen. Hazeu was pas bijgedraaid toen Nicolaï over mijn levensomstandigheden was begonnen. Er was vandaag een dik pak papier van Sillevis Smitt binnengekomen. Alle registers werden openetrokken om het horen van Bernhard te voorkomen.

Paul denkt dat Steve Brown een dubbelagent is. Brown had hem zojuist gebeld. Steve Brown zit in de drugshandel. Hij had Paul via Het Parool gezocht. Brown wil samen met mij een boek schrijven. Hij zou met zijn vrouw bij me langs willen komen, (waarom met zijn vrouw?). Paul zei dat Peter R. de Vries me meer over Brown kan vertellen.

Ik heb verder de hele dag gewerkt aan de start van het komende boek, de aanleiding en de aanloop tot het pleidooi. Ben er bijna. Dan gaat de rest vanzelf rollen.

Ik moet de krant beter lezen, want ik zapte maar net op tijd naar een documentaire over Frans Kellendonk.¹⁵⁶ Het was heel vreemd hem ineens te horen praten ook al vond ik het - net als toen - gezwam. Maar het was prettig hem in levende lijve terug te zien. Zonde van die jongen. De klootzak Aad Nuis had het

156 Het uur van de wolf, Frans Kellendonk: Letter & geest, uitgezonden door NPS op Nederland 3.

[p. 130]

weer over Kellendonks ‘waas van antisemitisme’, wat meer zegt over zijn eigen zieke brein dan over Frans. Ik lag in bed te denken: zo wordt er dus al acht jaar na je dood gesproken. Hij is begraven op Zorgvliet, waar ik een keer naartoe zou willen gaan. Hij werd als volgeling van Reve en Hermans gezien.

27 oktober 1998

Zojuist belde Peter. Hij had zes brieven gekregen die nog dicht waren. Hij was vanmorgen niet dronken. Hij drong aan op voorzichtigheid op de fiets: ‘You are a loose canon.’ Hij vermeldde nog wat cijfers uit de kranten daar: sinds de verkiezingen zijn 5.000 politiemannen vermoord, er zijn vijf miljoen zwarten met aids en meer van dat soort vreselijke berichten.

Vanmiddag in de sauna heb ik verder nagedacht over het nieuwe boek. De titel zou Het bedrog van Beatrix kunnen zijn. Zij weet namelijk heel goed dat het in mijn zaak om oplichterij gaat.

In de stoomkamer bedacht ik dat ik anders moest beginnen, meer met de deur in huis moet vallen en meteen duidelijk moet maken dat het koningschap en Beatrix in beginsel ordinaire bedotterij is omdat het theater is.

28 oktober 1998

Notaris Maarten Meijer stuurde me een kopie van mams testament, bestemd voor Lakeman. Ik aarzel om het te geven.

Peter Nicolaï belt zojuist dat hij met Ammerlaan heeft gesproken. Hij heeft nog altijd contact met Bernhard en hij werkt nog steeds aan de biografie. Ammerlaan had toegegeven dat hij bij Bosch en Keuning eerst in de gang met mij had gesproken, toen bij de deur van zijn kamer en tenslotte binnen, maar ik zou niets gezien kunnen hebben. Peter zei dat Hazeu een gluiperd was, maar dat met Ammerlaan wel iets te doen was. Hij had een half uur met Ammerlaan gesproken.

Toen ik tegen Nicolaï zei dat ik de ellende alleen overleefde door mijn hart te luchten (zoals mijn opmerking over Van Aartsen bij de varkens) antwoordde hij: ‘Kan je niet beter naar de sauna gaan.’ Hij begreep dus niet wat ik zei. Als Van Aartsen lullig doet tegen Broertjes en Verploeg, dan is het juist van wezenlijk belang dat ik Van Aartsen direct van repliek dien.

Wim Hazeu zat om 11:00 uur in de verkeerde hoek op het Centraal Station. Hij had Nicolaï verwacht, maar Ellen was er. Ik zette, hem kennende, de toon. Ellen onderbrak echter steeds, ze heeft geen enkel gevoel voor mijn confronterende aanpak van Wim Hazeu. Wim zei puntig tegen Ellen: ‘Deze zaak is

[p. 131]

een prachtige leerschool voor u.’ Pas echt nijdig werd ik toen Hazeu vroeg of ik de twee brieven van Beatrix wel zou opnemen. ‘Natuurlijk,’ zei ik, waarop Ellen reageerde: ‘Daar moeten we het nog over hebben.’ Het is nog mooi dat ik geen klap uitdeelde, want ik was razend. Ze leert het nooit om me niet onderbreken! Ik veegde de vloer met haar aan, waarvan ze later zei het ‘schandalig’ te hebben gevonden. Dat kletst ze dan rond, en dan gaat Frieda Mulisch me straks weer vragen waarom ik niet aardiger voor Ellen ben. Ellen voelt zich verongelijkt, begrijpt niet wat er mis was, vertelt weer hoe ik tekeer ben gegaan, maar snapt niet dat ze mijn razernij nog steeds niet begrijpt. Ze leert het nooit.

Anyway, nu komen Hazeu en Ammerlaan samen getuigen, maar pas aan het eind van het jaar. Nu moet Punt op het nippertje worden afgezegd. Dat is het beleid van Nicolaï en Pasman. Het is schandalig dat alles sinds Margriet stilstaat alsof ik het eeuwige leven heb.

Ik ging naar Adonis en wachtte rustig tot er iets lekkers arriveerde, wat pas na een uur en drie kwartier gebeurde. Een lange blonde jongen, misschien 21 (een kop groter dan ik) werd door vijf kerels bewerkt tot hij mijn pik ontdekte. Hij ging op zijn knieën en hij wist niet meer van ophouden. Dus een nummer gemaakt.

29 oktober 1998

Riet Lina¹⁵⁷ had Vischjager gezegd dat Pieter Broertjes mij geen geld durft te geven voor mijn reis naar Moskou. ‘Broertjes is helemaal geen vriend van je,’ zei Vischjager. Daar heb je het Myra-effect (de juffrouw van de overkant van de Westerkade) weer, dat mensen die zich om niets druk maken idiote conclusies trekken.

Ik heb Broertjes en Verploeg geschreven dat ik met mijn brief aan Broertjes niet had bedoeld dat de Volkskrant mij naar Moskou zou moeten sturen, maar dat Broertjes vast wel ergens een hoofdredacteur wist die mij misschien wilde laten gaan, en anders een subsidiepotje ergens had.

Tijdens een telefoongesprek met Ellen vandaag zei ik haar opnieuw het een ramp te vinden dat sinds het horen van Margriet de ondervragingen stilstaan, en dat het bovendien heel slecht was om Punt pas gisteren af te zeggen.¹⁵⁸ Dat beaamde ze, maar

157 Redactie: Secretaresse van de hoofdredactie bij de Volkskrant.

158 Redactie: De verhoren bij rechter Punt zijn voor 29 oktober afgezegd, maar de Incidentele conclusie van Sillevis Smitt over het verhoren van Bernhard, werd op deze dag wel verstrekt. Zie bijlage 36.

[p. 132]

ze probeerde wel meteen op een ander onderwerp over te stappen. Toen begon ze dat mijn boek onverstandig was vanwege de druk op het Koninklijk Huis - alsof we zelf niet al lang bezig zijn druk uit te oefenen met het oproepen van Margriet en nu met Bernhard. Ik had er genoeg van en gooide de hoorn erop. Het stuk van Pieter Lakeman kwam een week geleden binnen, maar Ellen moest eerst naar de Pyreneeën. Dat is acht dagen geleden, en dat heb ik haar ook verweten.¹⁵⁹

159 Redactie: Ellen Pasman liet later op de dag een brief bezorgen waarin zij Oltmans van repliek dient, zie bijlage 37.

30 oktober 1998

Het manuscript voor mijn nieuwe boekje vereist maximale concentratie en doorzettingsvermogen.

Willebrord Frequin sprak op de begrafenis van de Zangeres Zonder Naam. Hij vroeg om een applaus, dat zij in de hemel zou kunnen horen. Hoe krijg je het door je keel.

31 oktober 1998

De eerste pagina staat nu in een definitieve eerste versie. Ik denk nu echt dat ik er ben en dat de toon is gezet. Een week ben ik er nu aan bezig en dat is eigenlijk te lang.

1 november 1998

Iedere ochtend sta ik op met nieuwe ideeën en verandert de teneur van het begin; nu denk ik weer aan de titel: ‘Oranjes als dealers’.

In Buitenhof gaat het over het opheffen van het leger, nu er geen vijand meer is.

Ik heb Broertjes en Verploeg een briefje geschreven of zij alsjeblieft bij Van Aartsen een voorschot van 25.000 gulden kunnen lospeuteren voor mij, zodat ik weer wat ruimte heb om onder andere mee te gaan naar Moskou.

Ik zag een uitzending van een uur op de bbc over onder andere Irak. Butler en Ritter waren de solisten - Gerasimov zat er voor de show bij. Het programma was ontzettend subjectief pro-vs en pro-Groot Brittannië, misselijkmakend. Dat is nu de bbc. De ambassadeur van Irak bij de vn vocht als een leeuw. Het was een totaal cia-georiënteerde propagandauitzending. Er is geen enkele hoop, nul komma nul. Klinkenberg heeft geluk: hij hoeft zich niet langer te ergeren.

Heb veertien uur echt gewerkt en worstel nog steeds met de eerste pagina. Maar het komt. Het heerlijkst van alles vind ik dat ik 36 uur geen last heb van de telefoon.

[p. 133]

2 november 1998

Ik werkte opnieuw de hele dag, maar boekte maar langzaam vooruitgang.

Hans Jacobs, voormalig hoofdredacteur van Achter het Nieuws, is overleden.¹⁶⁰ Ik herinner me hem met sympathie.

Maak me grote zorgen over Mbeki en wat zich in Zuid-Afrika allemaal afspeelt. De Waarheids- en Verzoeningscommissie heeft haar eindrapport uitgebracht, waarbij ook de mensenrechtenschendingen door het anc zijn benoemd. Mbeki (vice-president en anc-leider) protesteerde tegen het rapport en had zelfs geprobeerd de publicatie tegen te houden.¹⁶¹ Het is voor mij altijd duidelijk geweest dat het anc bestaat uit brainless bastards.

160 NRC Handelsblad, 2 november 1998.

161 Idem.

3 november 1998

Ik had Paul vijf pagina's manuscript gefaxt, maar nog geen reactie gezien (net als de jongens van het magazine van Tommy Wieringa, waar ik nooit meer van hoorde), dus wie weet. Misschien is het wel afgelopen bij Papieren Tijger. Toch is dit precies wat ik van de Oranjes denk: ze zijn als ‘dealers’ in een drug, maar ik ben waarschijnlijk de enige met deze zienswijze. We zullen zien. Ik heb dus ook niet gebeld.

Ik heb Ellen de twee hoofdstukken die klaar zijn gegeven. Ze zal zich kapot schrikken.

4 november 1998

Wat een treurig bericht: Pak Wertheim overleed, maar hij is negentig jaar geworden. Heb de familie van Wim en Hetty Wertheim geschreven om ze te condoleren.

Ik heb een visje uitgegooid naar Hans Verstraaten van Nieuwe Revu, aangezien ik nog 4.100 gulden nodig heb voor Moskou. Ik heb 10.000 gulden voor een groot verhaal gevraagd. We zullen zien. Als Arendo nou eens over de brug zou komen met een opdracht voor Elsevier.

Ik blijf verbaasd dat Paul niets van zich liet horen, maar misschien heeft hij gezondheidsproblemen.

Ik heb Ellen nog een briefje gestuurd dat ik weinig vertrouwen heb in de gang van zaken, en dat ik uitstel van de verhoren niet zie zitten. Als we moeten wachten tot Melkert met de berekening van Lakeman bij de Kamercommissie is geweest, zijn we weer drie maanden verder.

Vanmiddag toch nog een veel te lang telefoongesprek met Paul

[p. 134]

de Ridder. Ik denk dat hij teleurgesteld is in wat ik tot dusverre over Beatrix heb geproduceerd. Ik heb geprobeerd voor hem uiteen te zetten hoe de situatie rond het proces was, dat alles geannuleerd is, en dat Ellen is kaltgestellt. Ik geloof dat het ook invloed op Paul had, maar er is niets aan te doen. Ik zit al heel lang in de shit. ‘En Vermeer,’ vroeg hij. Toen vertelde ik van de acceptgiro van 866 gulden van Vermeer, wat meer was dan het geld dat ik per maand beschikbaar heb. Hij was stomverbaasd.

Een punker haalt bij Jerry Springer zijn pik uit de broek om te laten zien dat die gepiercet is. Het wordt met de dag gekker allemaal.

Ellen belde 's avonds op in reactie op mijn brief en zei dat ze kort bij Melkert was geweest. Ze had ook met Lakeman gesproken en er werd aan een oplossing gewerkt. Ze wilde praten. Ik niet. Het windt me teveel op.

5 november 1998

Pieter Broertjes belde. Zijn vader is 83 geworden en heeft een telefoontje van Bernhard gekregen. Er was geen reactie op mijn vraag een voorschot van 25.000 gulden voor mij voor elkaar krijgen, dus ik sprak hem er ook maar niet over. Ik vroeg Pieter waarom hij niet meegaat naar Melkert, want nu gaat Verploeg ook niet. ‘Ben je met Hans getrouwd?’ vroeg ik.

Ik ben benieuwd of ik het geld bij elkaar kan krijgen om naar Moskou te kunnen gaan. Ik heb een fax voor Volodja Molchanov geschreven die ik morgen bij Struwe zal versturen. Als het me lukt naar Moskou te gaan, hoop ik bij hem te kunnen logeren.

Ik begin mijn boekje over Beatrix anders, met Trouw, en dan vertel ik gewoon het verhaal.

Hans Verstraaten antwoordt niet eens. Ik had - onder alle omstandigheden - een antwoord gestuurd. Johan Struwe zei al dat zo'n verhaal niet in Nieuwe Revu past. Hij had eigenlijk gelijk. Ik had het moeten weten.

6 november 1998

Het is zeer frustrerend om dag in dag uit te constateren dat ook Ellen - om van Nicolaï maar niet te spreken - geen idee heeft van mijn situatie. Ze had Verploeg gesproken, Broertjes gesproken en was bezig te zorgen dat ik mee kan naar Moskou, maar zegt in de volgende zin: ‘Kan je niemand aanboren? De rijsttafelclub?’ Casper had me eerder met 2.000 gulden tegen een schilderij als onderpand geholpen. Vervolgens zei ik:

[p. 135]

‘Toen Lakeman twee jaar geleden geld wilde bijeenbrengen, heb je het in je arrogantie afgewezen.’

‘Waarom bel je Lakeman niet op,’ zei ze. Zo'n telefoontje windt me ongelooflijk op, dus ik heb de telefoon er weer uitgetrokken.

Ik belde Ton Vorstenbosch en stelde hem een toneelstuk voor wat moet gaan over Beatrix en Claus bij de psychiater.

Nieuwe Revu belde, niet over Moskou, maar Ivo Niehe had gezegd dat ik de enige Nederlander was die hij nooit in zijn show wilde hebben. ‘Hij lijkt Luns wel,’ antwoordde ik.

avro radio belde om naar hun programma Weekendcafé, een uitzending van twee uur op zondag de vijftiende, te komen. Vreemd. Er lijkt vraag naar me te zijn - eindelijk.

7 november 1998

Aart van der Want vindt het een prima plan, Beatrix en Claus bij de psychiater. Ik moet het morgen in De Plantage aankaarten.

Pak Wertheim is begraven. Zijn spoor kan nooit meer worden uitgewist.

8 november 1998

Buurman Henry maakte weer een hoop kabaal vanochtend om 05:00 uur, op zondagochtend nota bene. Ik heb hem een vriendelijk briefje geschreven of hij dit voortaan wil laten.

nrc Handelsblad komt met een artikel dat Juliana destijds druk heeft uitgeoefend op Den Uyl om op te treden tegen Bernhard na de Lockheed-affaire.¹⁶² Oud nieuws, want het was allang bekend, zowel Wim Klinkenberg als ikzelf hebben er al over geschreven.

Ik belde met Theo van Gogh die graag wat wil doen met het idee van Beatrix en Claus bij de psychiater. Hij was het ook met me eens dat Hanneke Groenteman een vals kreng is.

Mijn mooie fiets liep aan dus moest ik een taxi nemen naar Studio Plantage in Artis.¹⁶³ Ik groette Hanneke Groenteman als ieder ander, maar ze ging meteen in de aanval. Haar zoon had haar gevraagd of ze had gelezen wat ik in Playboy over haar had gezegd. Ze zei dat ze het gisteren pas hoorde en vond mij daarom een flapdrol. Ze was tot in het merg van haar botten beledigd. ‘Dus je vindt mij niets en je komt om 500 gulden te verdienen?’ Ik dacht: laat maar. Ik begrijp het dat ze kwaad is. Even daarna begon het programma. Behalve de schrijfster

162 NRC Handelsblad, 7 november 1998.

163 De Plantage, 8 november 1998, uitgezonden door de VPRO.

[p. 136]

Wanda Reisel zat er Gerrit Krol, ook een schrijver en voormalig informatiedeskundige bij Shell, die zei dat ik hem ooit eens vanuit het vliegtuig een briefje had geschreven. ‘Was ik onbeschoft?’ vroeg ik. Hij ontkende, ik was zelfs zeer complimenteus geweest over een artikel dat hij had geschreven. Toen hij begon te praten over zijn nieuwste boekje en er drie keer over was begonnen hoe saai het was, onderbrak ik hem als grap en zei: ‘Maar dat is geen verkooppraatje.’ Het hele babbeltje met hem was totaal slaapverwekkend en Groenteman deed niets om het te versnellen of ook maar de minste humor toe te voegen. Ik zat op hete kolen. ‘Ja,’ zei Groenteman tenslotte, ‘ik begrijp er allemaal niets van, maar vond het een uniek boek.’¹⁶⁴

In de uitzending zat ook een jongen, Paul Klemann, die tekeningen maakte van zijn dromen (ze waren afschuwelijk). Hij maakte eerst notities en ging later aan het werk. Ik vroeg wat zo'n tekening opbracht: 3.000 gulden. Later zei hij te verwachten dat zijn antwoordapparaat nu roodgloeiend zou staan.

Waar ik helemaal perplex van stond, was dat na afloop Janna Krol - een grote blonde dame, ‘ik ben een Groningse’ - op me afkwam om te zeggen dat met die opmerking (over het verkooppraatje) ik haar man totaal nerveus had gemaakt. Ze zei dat het heel gemeen was geweest en dat hij door mij was dichtgeklapt. Julius Vischjager stond naast me, gaf haar een krantje en schreef erop: ‘Met excuses voor mijn buitenlandredacteur.’ En hij zei tegen mij: ‘Wat wil je, een verliefde vrouw, maar ze kletst.’ Julius fotografeerde Groenteman en mij later, die na afloop zei opgelucht te zijn en haar ei tegenover mij kwijt was. Over een film met Van Gogh over Beatrix en Claus, wat ik tijdens het gesprek had laten vallen, zei ze nu: ‘Wie neemt dat nog serieus?’ En ook beaamde ze mijn opmerking over Paul de Leeuw (‘Ja meid, nee meid’). Ze zei: ‘Misschien wel terecht. Maar wat wil je, Paul de Leeuw is een van mijn beste vrienden,’ Alles bij elkaar had het haar opgelucht. Vooruit dan maar.

Ik zag vanavond Jeroen Pauw op tv, en vond hem meer dan uitstekend. Hij doet het vrijwel perfect.¹⁶⁵

164 Gerrit Krol, 60.000 uur, een autobiografie, Singel Uitgevers, Amsterdam, 1998.

165 Kwestie van kiezen, RTL4.

9 november 1998

Ellen belde. Ze zegt dat de 5.000 gulden voor Moskou er komen.

Gino arriveerde net toen ik weg wilde gaan. Zijn vader, moe-

[p. 137]

der, broers en zussen stonden allemaal op het vliegveld om hem uit te zwaaien. Hij was naar Machu Picchu, een goddelijk oord in de bergen, geweest waar hij voor 20.000 dollar 500 vierkante meter grond kan kopen. Hij wil een botanisch project beginnen in de bergen, met vogels, vlinders, watervallen, enzovoorts. Hij schilderde me het hof van Eden. Daar zouden dan vakantiehuisjes à la Wingerpark in Vlaanderen moeten komen. Het moet er paradijselijk zijn. Hij sprak met de burgemeester en andere instanties. Hij wil volgend jaar beginnen. Zijn relatie met Cynthia wil hij in vriendschap afbouwen. Ik begrijp niet dat zij zelf niet inziet dat het niet klikt tussen hen. Hij had ook weer een rekening van advocaat Hamerslag gekregen, die opnieuw 1.000 gulden in rekening brengt terwijl hij niets heeft gedaan.

Hugo Camps biedt me op 12 november een diner aan. Welja. Volodja belde, Anja stond naast hem. Hij is in Moskou als ik kom, mocht het doorgaan. Zijn regisseur Raisa laat op 12 november een film van hem zien in De Balie. Dus 12 november kan ik niet met Camps gaan eten.

Het wordt donderdag een afschuwelijke dag met de Raad voor de Journalistiek om 15:00 uur.

10 november 1998

Ik heb Eef Brouwers de nieuwe eerste tien pagina's van mijn boekje over Beatrix gestuurd.

Vannacht was er weer een gigantische rel met Myra. ‘Ik vermoord je,’ riep iemand. Het was een beschamende affaire.

Nu blijkt vanavond uit nrc Handelsblad dat Desi Bouterse een nieuwe stunt heeft bedacht om het Openbaar Ministerie in Den Haag opnieuw in zijn hemd te zetten. Hij is van plan om het Openbaar Ministerie van Suriname hem voor hetzelfde feit te laten vervolgen. Wanneer de rechtbank in Suriname een uitspraak heeft gedaan, staat het Openbaar Ministerie in Nederland met lege handen. Voor het Nederlands recht geldt namelijk dat iemand niet tweemaal voor hetzelfde feit vervolgd kan worden, ook niet als de eerdere vervolging in het buitenland was.¹⁶⁶ Ik geniet er zeer van, want het is een walgelijke affaire en ver, ver beneden de waardigheid van dit koninkrijk.

Ik heb Hugo Camps een briefje gestuurd dat ik 12 november niet kan, maar woensdag of vrijdag wel. Een lunch aanstaande donderdag kan wel, als ik maar om 15:00 uur bij de Raad voor de Journalistiek kan zijn.

166 NRC Handelsblad, 10 november 1998.

[p. 138]

11 november 1998

Peter Horvers van Privé belde of ik inderdaad naar Moskou zou gaan en wie dat dan gaat betalen.

Theo van Gogh kreeg een telefoontje van de Volkskrant: ‘Ga jij de depressies van Claus filmen?’ Wat een gemene verdraaiing. Hij belde me meteen. Hij had geantwoord dat hij van mij alleen over een plan gehoord had en dat is de waarheid. Wat gaan ze er nu weer van maken?

Ellen stuurde me een briefje dat ze het reisbureau had laten weten dat mijn reis naar Moskou betaald zal worden en wanneer ik 5.500 gulden nodig heb.¹⁶⁷

Wouter Kok had me een briefje gestuurd dat hij wel bereid was me 2.500 gulden te lenen voor Moskou.¹⁶⁸ Ik belde hem om te bedanken voor zijn aanbod en ik kon hem vertellen dat het al geregeld was.

In dit land moet je op het weerbericht je plannen afstemmen. Het is droog, dus ik heb bij Peek en Cloppenburg een kostuum voor 349 gulden gekocht, voor de reis met Beatrix en het diner met Toon Quarles.

Paul de Ridder zei dat de nieuwe pagina's nu goed lazen, wat waar is.

167 Brief van Ellen Pasman d.d. 11 november 1998, zie bijlage 38.

168 Brief d.d. 9 november 1998.

12 november 1998

Ik sprak lang aan de telefoon met Pieter Lakeman. Hij wil nog steeds mams testament hebben, maar ik kon het niet over mijn hart verkrijgen, want ik weet dat ze dat niet zou willen, laat staan voor een ordinaire affaire als waar ik nu in zit tegenover de Staat. Het leek alsof hij geen fiducie had in Melkert.

Ben Haveman had een interview met ex-hofmaarschalk Van Zinnicq Bergmann.¹⁶⁹ Haveman had hem gewezen op mijn opmerking in Playboy dat Bernhard Juliana had bedrogen, waarop Van Zinnicq Bergman zei: ‘Die man is toch een geweldige ijdeltuit?’ Natuurlijk komt Haveman niet op het idee te zeggen dat het toch waar is dat Bernhard het niet zo nauw nam met de huwelijkse trouw. Ik heb hem een cynisch briefje geschreven, getroffen te zijn door zijn journalistieke ervaring die daaruit blijkt. ‘Dat is natuurlijk ook de reden dat jij voor P. Broertjes werkt en niet ik.’

Ik heb Sillevis Smitt ook een paar pagina's van mijn Beatrixboekje in wording gestuurd, vooral ter herinnering aan Theo, met wie hij waarschijnlijk vriendschappelijk omging. Maar ik

169 De Volkskrant, 12 november 1998

[p. 139]

zie hem niet als vriend, wat ik hem ook schreef, omdat hij in de categorie Den Hertog en De Wijkerslooth valt, die hun misdadige gedrag tegen een individu als ik rechtvaardigen met ‘liefde voor het vak’.

Notaris Meijer heb ik een briefje gefaxt of hij met spoed aan Lakeman wil doorgeven hoeveel geld ik van mam heb geërfd en wat daar nog aan successierechten afging.

Ik was om 15.20 uur bij de Raad voor de Journalistiek voor mijn klacht tegen Ruud de Wit, die zich zeer opwond. Hij trilde zelfs en maakte me voor van alles en nog wat uit. Diplomaten hadden hem alles verteld en collega's hadden hem opgebeld en gevraagd: ‘Wat is dat voor een verwaande kwast.’ Maar ja, bewijzen had hij verder niet, hij had slechts zijn mening gegeven. Hij beklaagde zich bij Asser, die deze keer ontspannen was en humor had, en heel goed doorhad waar de klepel hing. De Wit beklaagde zich dat de Raad zich bevoegd had verklaard en als ik actie wilde ondernemen was Piet Hagen de schuldige, die de brief had geplaatst en zich voor de rechter zou moeten verantwoorden.

Ik zei dat het eigenlijk om een pekara kecil, een trivialiteit, gaat, en of de Raad niet kon uitmaken dat De Wit uit zijn nek kletste. Nee, daartoe was de Raad niet bevoegd. ‘Dus,’ zei ik tegen Asser, ‘als ik een brief stuur met als inhoud: professor Asser is gek, dan gebeurt er niets.’

‘Nee, want ik zou denken,’ en hij citeerde vervolgens mij: ‘pekara kecil.’

Vervolgens snelde ik naar het Centraal Station waar ik de trein nam om naar het etentje bij de Poslavsky's te gaan. Het was goed dat ik naar Yonda Poslavsky ben gegaan. Zij was veranderd, lachte me een beetje te veel en het viel me op dat de meeste gasten charmante vrouwen waren. Eric was er ook met zijn Italiaanse vrouw Enza en zoontje Victor, een alleraardigst jongetje. Ik vroeg me alleen af waarom hij in hemelsnaam met die vrouw getrouwd is. Sjan straalde als trotse moeder en grootmoeder. Ik moest aan Lex denken en voelde me een beetje alsof ik in zijn plaats kwam.

13 november 1998

Peter belde om kwart voor acht vanmorgen. Hij had een container besteld voor januari om zijn spullen te verhuizen. Ik hoop maar dat hij niet belazerd wordt. Hij klonk nuchter.

Lakeman belde over het overzicht van mijn erfenis wat ik hem had gestuurd. Het bedrag was lager dan hij had gedacht. Ik legde uit dat ik daarvoor al een huis van haar had gekregen wat op

[p. 140]

290.000 gulden werd getaxeerd, plus de 293.000 gulden is totaal 583.000 gulden anno 1976.

‘Nee,’ zei Lakeman, ‘de notaris faxte 293.000 gulden dus daar houd ik me aan.’ Ik had moeite niet razend te worden en zei hem in niet mis te verstane woorden dat hij niet wist waar hij het over had. En dan hebben we het nog niet gehad over schilderijen en andere zaken.

Ellen belde dat ze een fout had ontdekt in zijn berekening en had hem daarop geattendeerd. Even later belde hij mij. Hij kostte 1.000 gulden per uur en had weer geen zin meer in de zaak van mijnheer Oltmans. Hij heeft het bijltje er dus alweer bij neergegooid. Ellen vond hem eigenlijk maar een kloot.

Jan Willem van Cruysen had gehoord dat Beatrix razend was vanwege het willen horen van prins Bernhard.

Sillevis Smitt belde mij niet te kunnen helpen, maar het zeer met me te doen te hebben, naar openingen te zullen zoeken et cetera.

Bob Hering belde. Hij was twee dagen voor zes uur interview bij Dewi in Düsseldorf geweest. Hij scheen heel enthousiast.

Het nos Journaal gaat eerst over borstkanker, daarna pas Irak en Indonesië. De beelden uit Djakarta zijn afschuwelijk. Er is geen beginnen aan om orde in de chaos te krijgen. Kok zit op televisie te verklaren dat Nederland achter Amerika staat ten aanzien van Irak. Hij misleidt de kudde, die deze onzin voor zoete koek slikt. Er is geen lid van de vn dat een ander lid van de vn mag bombarderen buiten de Veiligheidsraad om. Als het toch gebeurt, betekent dit de val van de Verenigde Naties. Moskou zou moeten dreigen uit de vn te stappen, omdat het anders niet begrepen wordt. Maar Moskou heeft niets meer in de melk te brokkelen, dus gebeurt er niets.

Eduard kwam eten. Hij zei dat het gevaarlijk zou kunnen zijn om nu naar Moskou te gaan. Ik geloof er niets van; niet in deze context. Hij zei dat ik mijn geld, als het komt, in een fonds zou moeten stoppen. Hij zei ook dat Edwin niet met Peter kon trouwen, zonder minimaal 2.000 gulden inkomen per maand. Dit leek me zeer vreemd. Hoe kan ‘liefde’ gekoppeld zijn aan inkomen? Eduard dacht dat Beatrix tijdens de reis met mij zal spreken. Onzin. Deze mensen zijn te laf voor een directe confrontatie. Ik zal nu niet met haar spreken, en nooit niet. Fuck them.

Ik vind het vervelend dat ik nu nog naar De Balie moet.

Het was een film gemaakt door het onafhankelijke Russische tv-station ren tv met Volodja die met typische Russische plattelandsdames op latere leeftijd sprak. Ze vertelden over hun le-

[p. 141]

ven. Ik vond wel dat Volodja zeer hamerde op de liefde bedrijven, wat een vorm van sensatiezucht is. De begeleidende muziek was van Volodja's vader, Kirill. Toch ontroerde deze documentaire me, want ik heb ondanks alles een deel van mijn leven daar gelaten.

Witteman sprak met Kok.¹⁷⁰ Hij heeft een klein kwartier met Clinton gesproken aan de telefoon. Witteman vraagt hoe Nederland over Irak denkt. Kok zegt dat Irak de afspraken met Annan aan zijn laars heeft gelapt, wat niet waar is. Kok noemt het recht en orde. Hij is verward en weet niet hoe het zit. Hij schuwt wapengekletter niet als het nodig is. Hij zei tegen Clinton dat hij moet proberen tot een schikking te komen. Djakarta staat in brand en Witteman praat alleen over Irak.

170 Gesprek met de minister-president, NOS, 23:07 uur, Nederland 3.

14 november 1998

Ik neem al steeds minder aan, maar ik verlies nog steeds teveel tijd door allerlei losse akkefietjes, en gesprekken met mensen die nog een zee van tijd hebben.

Ik herlas het manuscript, maar het moet nog beter, er rammelt nog teveel.

De fotograaf van Elsevier was ruim een uur bezig, en maakte me helemaal gek met zijn gezeur over in de lens kijken. Ik kijk geen 60 keer in de lens. Pure bekkentrekkerij, zou Peter zeggen. Het irriteerde me mateloos en was blij toen hij opgelazerd was.

In nrc Handelsblad staat een artikel over terminale kankerpatiënten die zoveel mogelijk thuis worden behandeld, wat 500 gulden per dag kost tegenover behandeling in het ziekenhuis voor 1.500 gulden per dag.¹⁷¹ Het Internationaal Monetair Fonds geeft Brazilië 41,5 miljard dollar steun.¹⁷² Dat is gekkenwerk. Het is als uitgewerkte penicilline waar de bacteriën bestand tegen zijn. Het lijkt te helpen, maar het verergert de zaak alleen maar. Uitstel van executie.

In Djakarta staat de boel flink op stelten. Dat gaat verkeerd aflopen voor Habibie, de clown.

Ik heb heel veel informatie, merk ik nu, al in mijn Clausboekje

171 NRC Handelsblad, 14 november 1998.

172 Idem.

[p. 142]

vermeld.¹⁷³ Ik moet misschien toch enkele originele brieven toevoegen.

Ik heb voor het eerst een nummer gemaakt door mijn pik door een peephole te steken.¹⁷⁴ Aan de andere kant deed iemand zeer goed werk.

173 Prins Claus, (1965-1985), een reportage. In den Toren, Baarn, 1984.

174 Redactie: Oltmans schrijft peep hole, maar hij bedoelt in dit geval gloryhole, een gat in (meestal) een blinde muur waar een man zijn penis doorheen kan steken. Aan de andere kant van de muur kan een persoon daar dan mee spelen.

15 november 1998

Ik heb nu zes uur gewerkt, en ga nu naar Weekendcafé, het twee uur durende radioprogramma van de avro. De taxi zou hier om 15:00 uur zijn, maar het is nu 15:30 uur: geen taxi gezien. Vreemd dat er niet opgebeld is, en dat er geen auto is gekomen. Betekent dit dat er een interventie uit Den Haag was? Nu belt verslaggever Eric Bakker dat er een foutje was gemaakt en dat ik alsnog zal worden opgehaald. Ik heb duidelijk aangegeven het niet zo gezellig meer te vinden. Eigenlijk zou ik niet meer moeten gaan.

Om 16:00 uur kwam de taxi en die heb ik weggezonden. Fuck them. Misschien was hij het niet, maar ik rook een rat. Misschien als Eric zijn excuses had aangeboden dat ik zou zijn gegaan, maar dat deed hij niet.¹⁷⁵

Ik ontmoette om 19:00 uur in Adonis Dale (39 jaar) uit Chicago. Hij is getrouwd en heeft twee kinderen (een jongen en een meisje) en zijn fantasie was om aan een pik te zuigen. En zuigen deed hij. Met steeds een flesje poppers in zijn neus ging hij maar door.

Er is natuurlijk totaal geen hoop of wat dan ook voor deze overbevolkte planeet. Want - je zou het op een a4'tje kunnen samenvatten - er komen bij exponentiële groei alleen maar meer leugenaars en bedriegers bij, dus de situatie is uitzichtloos.

175 Het Weekendcafé van 15 november stond in het teken van ouderen. Zie ook: http://in.beeldengeluid.nl/collectie/details/expressie/547369/false/true

16 november 1998

Peter belde om 07:30 uur, een kwartier nadat ik de stekker van de telefoon er weer ingestoken had. Hij wilde mijn stem horen. Hij werd wakker, las artikelen, de zon kwam door de gordijnen, ‘it is pure bliss,’ zei hij. Godzijdank. Ik moet hem morgen een pak Chinese thee sturen.

Dale, de cocksucker, belde. Hij komt om 20:00 uur, na Hugo Camps.

Om 15:00 uur was ik in de St. Olofskapel waar Dries van

[p. 143]

Dantzig de Ereprijs van het Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid kreeg. Hij gaf er een lezing: De aard van de geestelijke gezondheidszorg en de rol van de overheid daarin. Van Dantzig las Freud voor het eerst toen hij op het gymnasium in Gouda zat. Freud was de eerste die luisterde naar mensen, om te proberen te doorzien waar deze mensen zelf niets van begrepen. De bestudering van één mens en diens innerlijke leven en dat proberen te begrijpen, dat was de verdienste van Freud. Hij was de eerste die dat in de wetenschap probeerde in te lijven. Toch merkte Van Dantzig op dat Freud dit niet altijd met de zorgvuldigheid heeft gedaan die van de wetenschap verwacht mag worden. Maar de wetenschappelijke eisen die hij stelde zijn van groot gevolg geweest voor het denken over het handelen van mensen.

Hij gaf als voorbeeld kinderporno. Iedereen heeft een oordeel over de daad, maar niemand vraagt zich af waarom ze het doen. Kindermishandelaars zijn vaak vroeger zelf mishandeld. Wat doen we eraan om te voorkomen dat kinderen geen kindermishandelaars worden?

Hij behandelde de geschiedenis en de rol van kerken die tot in de kleinste gehuchten zorgden voor geestelijke gezondheidszorg. Met de invoering van het algemeen kiesrecht in 1919 werd die rol ondermijnd. Met de komst van de democratie verdween de hiërarchische structuur van de samenleving en daarmee ook een eenduidige moraal die daarmee samenhing. Daarnaast werd de religieuze gemeenschap vervangen door een seculiere gemeenschap, waardoor de pastorale zorg verdween. Mensen moesten nu zelf besluiten dat het in hun eigen belang was om zich aan regels te houden, maar mensen zijn hiërarchische dieren die hun eigen belang nastreven. Bij dit hiërarchische dier hoort een lange kindertijd, die nodig is om alle regels te leren die gelden in de maatschappij. Volgens Van Dantzig is het voor de mens als hiërarchisch dier dus noodzakelijk om in een democratie kinderen zo jong mogelijk alle regels te leren, zelfs te indoctrineren, en ervoor te zorgen dat iedereen zich ook aan die regels houdt. Daarnaast moet de samenleving proberen geestelijke problemen tegen te gaan of de gevolgen te minimaliseren. Psychische problemen moeten niet langer in de privésfeer blijven, maar moeten een publieke zorg worden. Kinderen mogen niet worden overgelaten aan goedbedoelende ouders of opvoeders. Aldus Dries van Dantzig.

Ik zag ook Foudraine en Marijke bij Van Dantzig, maar ik ging op tijd weg omdat Hugo Camps me gaat interviewen.

Camps kwam om 16:40 uur; we gingen uiteen om 19:15 uur.

[p. 144]

Het werd een koffie en een Spa, in plaats van het aangeboden diner. Hij had kennelijk niets gelezen, zette een machine aan en zou het direct gaan schrijven. Dat is nu een sterverslaggever voor nrc Handelsblad en Elsevier. De man is een boer in optima forma en wist niets, behalve de gebruikelijke roddels. René de Bok schrijft nu een culinaire rubriek in De Standaard van Brussel, Sytze van der Zee en Jan Tromp waren klootzakken, Jouke Mulder een drama, en ik zette André Spoor teveel in het zonnetje, vergeleken bij mijn kritiek op Henk Hofland. En ook Pieter Broertjes was natuurlijk een lul. God mag weten wat hij ervan maakt.

Om 20:00 uur belde Dale vanuit kamer 570 van het Golden Tulip Hotel. Hij had een pakketreis geboekt, voor 1.400 dollar van Chicago naar Amsterdam, plus zeven nachten Golden Tulip. Ik ging erheen. De kamer stonk naar wiet, en na een lange zuigpartij en mijn ejaculatie snoof hij weer van zijn flesje. Ik begrijp zoiets niet. Maar wat cock sucking aangaat is hij een prof.

17 november 1998

Vandaag is Frieda Westerman jarig.

Ik schreef Bas den Hond een briefje of hij belangstelling heeft om de eerste 45 pagina's van mijn nieuwe boek ter inzage te krijgen.

Ellen zei mijn nieuwe manuscript met rode oortjes te hebben gelezen, maar adviseerde me het aan niemand op te sturen, en zeker niet naar Sillevis Smitt. Ze leest het liever niet, maar vindt het wel prima.

Ellen had Van Mierlo gesproken, die niets had gezegd over de twee brieven die ik bij hem in de bus had gedaan. Ellen bepleitte dat er een moment komt waarop je een aanbod moet accepteren, maar ik zei haar dat ze het niet in haar hoofd moet halen dat ik akkoord zou gaan met minder dan volledige compensatie, ook voor de advocaten, van wat me is aangedaan. Daar bleef ze doodstil op.

Vanavond zapte ik langs de kanalen en kwam in een Frans literair programma terecht over Jean Marais, acteur, schoonheid en partner van Jean Cocteau. Hij was nu oud, vooral zijn ogen en een lange witte, wat beige baard. Ik kon mijn ogen niet geloven. Ze lieten beelden zien van de jonge, sexy nicht van weleer. Het was echt een schok.¹⁷⁶

Ik ging nog even naar Thermos. Ik vind het iedere keer weer ongelooflijk hoe ontzettend sommige bezoekers kunnen stin-

176 Redactie: Jean Marais was op 8 november overleden.

[p. 145]

ken, wat je ruikt terwijl ze zich uitkleden. Er hing weer een lucht als in een varkensstal.

18 november 1998

Wat Broer Hendrik betreft: een paar dagen geleden kocht ik een chocoladeletter H om hem voor Sinterklaas te sturen. Maar vandaag ontving ik een kopie van één pagina over Theo uit een manuscript van mijn Memoires van hem terug, als reactie op mijn briefje begin deze maand. Hij is dus niet meer goed bij zijn hoofd. Ik moet hem nu maar als een afgesloten hoofdstuk beschouwen. Het is te triest voor woorden. Hij doet me denken aan Wim Tiel, de jongere broer van mijn vader. Hij maakte de familie ook ten schande. Hij was lid van nsb, en trouwde met de dochter van een banketbakker op de Koninginneweg. Jan Binnendijk zegt dat mijn visum er is, maar ik geloof het pas als ik het zie. Hij komt vrijdag en gaat mee naar de rvd.

19 november 1998

Het wordt koud, wat ik een ramp vind voor de dieren, vooral de vogels. Wat een ellende.

Ellen bracht me 5.500 gulden en ik grapte dat het de omgekeerde wereld was de advocaat die de cliënt geld brengt. Nu zei ze dat ze het had voorgeschoten, wat ik heel vervelend vond en ook niet echt geloofde. Maar goed, ik heb geen idee hoe het staat met mijn zaak. Ik hoor er nooit meer iets over, alles staat stil.

Daniela Hooghiemstra ging een berichtje schrijven over mijn trip naar Moskou met Beatrix. Ze wilde weten of ik meeging om bij Van Aartsen om geld te bedelen. ‘Never, ever,’ riep ik uit, dat heb ik bij Van Mierlo in Zuid-Afrika ook niet gedaan. Ze wilde ook weten hoe ik van een uitkering deze reis kon betalen. Ze schreef uiteindelijk een kutstukje, maar het had erger gekund.¹⁷⁷

Er werd gebeld over de ‘goede grap’ dat Daily Invisible me naar Moskou stuurt. Dat is natuurlijk door deze mevrouw Hooghiemstra zo opgeschreven om te stoken. Julius Vischjager zei dat hij werd aangevallen omdat hij mij had geaccrediteerd ‘en ze maakten racistische opmerkingen, en dat je een flikker bent.’ Dat is Nederland anno 1998.

Ik zag in nova dat Sorgdrager een maffia-informant, Haagse Keesje of zoiets, twee miljoen had gegeven om in lucht op te gaan. Moet je nagaan.

177 NRC Handelsblad, 19 november 1998.

[p. 146]

20 november 1998

Hugo Camps zou woensdag zijn tekst aan me voorleggen, maar ik heb nog niets gezien. Ik heb Arendo geschreven of hij het in de gaten wil houden, want ik wil niet dat Camps het ongezien publiceert met als excuus dat ik in Moskou zat.

Ik heb met Wil toch altijd wel plezier. Ze maakte de koelkast schoon en zag een oude pan van mam. Ze merkte op dat die zo niet meer worden gemaakt: ‘Zo dik. Het is nu een wegwerpsamenleving.’

Een trut van Het Parool belde over het artikeltje in nrc Handelsblad.

[p. 147]

‘Vertelt u het maar,’ zei ik.

‘Mag ik vragen hoe oud u bent?’ en na mijn antwoord: ‘Waarom blijft u dan niet thuis de eendjes voeren? U bent zo doenerig, waarom gaat u mee?’

‘Ik ken Primakov,’ zei ik.

‘Maar vind u het geen belediging om voor de Daily Invisible mee te gaan?’

‘Nee, helemaal niet, het zegt alles over de stand van de journalistiek.’

‘Waarom niet voor een grote krant?’

‘Als Beatrix op staatsbezoek bij Het Parool komt, ga ik mee om de hoofdredacteur te ontmoeten.’

Trein naar Den Haag

Op de heenreis, op Schiphol, marcheerden een kolonel Marcel Meyer en een andere, pikzwarte jonge Surinamer de trein in. Ze zeiden me dat Suriname platlag en men niet zou rusten voor de huidige kliek - Desi, Wijdenbosch - weg zou zijn. Toen ik zei dat Derby een onruststoker was, gromden ze wat. Van Frits Pengel had niemand meer gehoord, Sital zit nu in de rijst en Naarendorp zit als ambassadeur in Trinidad en Tobago. Toen ik zei dat ik in Djakarta, Paramaribo en Pretoria had gewerkt, zei de jongen: ‘Oh, as a father Teresa?’

Het waren duidelijk necolim-figuren. Hij, Meyer, had na de oorlog nsb'ers neergeschoten, toen hij daarheen gestuurd werd.

Binnenhof, Den Haag

Ik was bij de rvd voor de mededelingen aan de pers over het staatsbezoek. Eef Brouwers was aanwezig, maar Van Leeuwen deed het werk. Iemand vroeg waarom Beatrix juist nu ging. Zowel de afgezant van Buitenlandse Zaken als Brouwers en Van Leeuwen gaven slechte antwoorden, dus ik onderbrak ze en zei: ‘Brezjnev heeft haar uitgenodigd, Gorbatsjov vroeg het al twee keer (dat was tien jaar geleden), dus ze kan geen nee blijven zeggen.’

‘Ja,’ zei de lul van Buitenlandse Zaken, ‘maar dat was een invitatie van een ander land.’ Toen wist ik weer genoeg en ben ik gegaan.

Westerkade

Bij thuiskomst was er een fax van Elsevier met het concept-artikel van Hugo Camps: ik moest direct antwoorden. Het artikel verschijnt aanstaande woensdag. Ik heb het gelezen. Hope-

[p. 148]

loos. Ze hebben het stukje van nrc Handelsblad van gisteravond er gewoon aangeplakt.

Paul zond dit stukje en liet tien dagen niets horen: erg vreemd. Ik bel ook niet. Hij reageert ook niet op mijn boekje, waarvan hij nu de eerste zestig pagina's heeft.

Ik had Karina zeer aangemoedigd om naar Alatas in Djakarta te gaan, niet sociaal, maar zakelijk. Ze schrijft nu dat ze van plan is om in maart en april in Indonesië te zijn. Dewi heeft zich bedacht om Karina een beter appartement te geven en heeft zelfs haar maandelijkse toelage van 1.000 dollar ingetrokken.¹⁷⁸ Jammer dat Dewi zich zo opstelt jegens haar dochter.

178 Brief d.d. 11 november 1998.

21 november 1998

Kok kondigde versoberingen aan en roept de vakbonden op hun looneisen te matigen.¹⁷⁹ Ik schreef hem deze zomer al dat hij moest gaan bezuinigen, maar het wordt nog veel erger.

De vrouw van Cor Boonstra van de Raad van Bestuur van Philips, Hansje Raatjes, zou gekidnapt zijn geweest door de Russische maffia.¹⁸⁰ Arendo zei al: ‘Wees voorzichtig daar, het is er nu anders dan vroeger.’

Ik was vanmorgen in Hilversum, en was in de Nieuwsshow van de tros een kwartier lang op de radio. Victor Deconinck interviewde me. Toen ik zei: ‘Ik ken jou, we zagen elkaar in Dordrecht, keek hij alsof hij het in Keulen hoorde donderen. Ellen Pasman belde dat het prima was gegaan. Ook Jeanne Poslavsky was positief. Ien Struwe vroeg me vanmiddag bij de slager vier broodjes voor haar en Johan te halen. In de slagerij begon een heer tegen me te praten over de uitzending bij de tros van vanmorgen. Even later stond ik naast een dame die me ook al aansprak over de uitzending.

179 Het Parool, 21 november 1998.

180 Redactie: Hansje Boonstra-Raatjes werd op 13 november onderkoeld en met een hoofdwond gevonden in Hoek van Holland.

[p. 149]

Het Parool viel mee:

Eric van de Beek bood me een column aan in MUG Magazine en wil een artikel uit Moskou.

Ik heb nog tot 21:30 uur gewerkt.

22 november 1998

Ellen keek de poollijst van journalisten van de Ruslandreis na, en ontdekte dat niemand van Privé in een pool zit. Ik drong erop aan om er geen aandacht aan te besteden. Ik zei dat we onze hand zouden overspelen als we in deze vlek zouden wrijven. Ze wilde zelfs Verploeg al bellen, maar ik zei haar dat niet te doen.

Ellen zei dat Nicolaï het geen goed idee vindt dat ik meega naar Moskou. Wat een ramp dat die twee steeds lijnrecht tegenover elkaar staan.

[p. 150]

23 november 1998

De rvd belde: Beatrix blijft thuis! Wat nu? We zullen zien. Jeltsin zou ziek zijn.

Ellen en Lakeman zijn aan het ruziën. Pieter Lakeman is het niet eens met de gevolgde strategie. Hij zegt dat een regeling er nooit komt, en er geprocedeerd moet worden. Ellen vindt Lakeman geschift en zegt dat hij het dossier niet kent en zich een oordeel aanmatigt. Wat ook waar is, maar wat doe je eraan? Hij heeft haar nieuwe schadeberekeningen gefaxt, en meegedeeld dat dit het allerlaatste was wat hij voor ‘Oltmans c.s.’ zou doen. Ellen is het bovendien niet eens met Lakemans gecijfer.

Eduard belde om me een goede reis te wensen. Hij viel stil toen ik zei dat de reis niet doorging.

Vanavond wil ik niets doen, en dan morgen vol gas verder.

24 november 1998

Ik werd om 05:30 uur wakker en sliep toen door tot 09:15 uur - zeer ongewoon.

Eerst belde Volodja Molchanov. Hij hoopte dat ik een bezoek of tournee voor hem kon regelen. Ellen is het ermee eens dat hij in mijn belang kan getuigen. Toen belde Dennis Livson vijftien minuten vanuit Hawaï. Misschien is Spinoza een voorouder van hem, of ik dat even voor hem kon uitzoeken...

Volodja begon over de politica Galina Starovojtova die zich keerde tegen de groeiende invloed van inlichtingendienstfunctionarissen op het regeringsbeleid en de samenleving. Zij werd 20 november vermoord, vermoedelijk in opdracht van de geheime dienst. Zij was volgens Volodja een hele goede dame geweest.

Ik heb al in meer dan twee weken niets meer van Paul de Ridder gehoord. Wat is er aan de hand? Ik hoop niet dat hij ervan uitgaat dat ik hem bel. Gisteren, uiterlijk vandaag, moet hij een nieuw deel van mijn nieuwe boek in wording hebben ontvangen. Misschien is het slechts tien, maar toch, dit is nooit eerder gebeurd. En vandaag zei Ellen: ‘Heb je met Paul gesproken?’ Ik kreeg meteen weer dat unheimische gevoel dat ze contact met hem heeft gehad. De vraag is of ik op deze manier nog verder kan met Papieren Tijger. Ik denk dat zijn excuus is dat ik er geen brieven van mejuffrouw Buring Boekhoudt in wil publiceren. Uiteindelijk wil ik er best enkele gaan zoeken in de kb, als hij erop staat, maar eigenlijk zou het niet nodig moeten zijn.

Ik ben even naar Eduard gegaan die voor een keer niet vrolijk

[p. 151]

was, door de belasting en financiële zaken. Ook leent Iwan Beek zijn flat uit aan allerlei mensen, waardoor Eduard er maar zeer beperkt gebruik van kan maken.

Natuurlijk spreekt het nos Journaal over deze advertentie, en natuurlijk laat het nos Journaal Max van der Stoel uitgebreid aan het woord. Wat een wereld! Altijd geeft men het woord aan de verkeerden.

Gino wil komen slapen. Dat is heel lang niet gebeurd. Het is goed, maar ik zal passief zijn.

25 november 1998

Het was heel genoeglijk hem hier te hebben. Lekker zelfs. Hij ging vanmorgen weg in zijn gestoomde uniform, van de diamantenzaak. Hij wil van Cynthia af, dat is duidelijk.

Van Aartsen stond braaf naast Madeleine Albright en verklaarde - namens ons - dat Nederland de harde lijn jegens Irak volledig steunt. Het parlement is druk met andere besognes. Wij zijn totaal de marionetten van de vs.

26 november 1998

Gino kwam gisteravond weer slapen. Cynthia was naar zijn restaurant gekomen, erg ongelukkig. Hij was zelf bijna in tranen toen hij in bed met me praatte dus ik stelde voor om haar te bellen. Dat deed hij, maar zij praatte. Vannacht hebben we prima geslapen.

Ik vond het artikel van Camps in Elsevier vreselijk.¹⁸¹ De Volkskrant besteedde geen aandacht aan mijn interview in Elsevier, en ook Dieuwertje Blok sprak er niet over in Ontbijt tv bij haar overzicht van de weekbladen.

Toen belde Wouter. Hij vond Elsevier heel goed, goed getimed en het was goed dat er in stond dat Den Hertog zelf in de bak hoort. ‘De rollen met Hofland zijn omgedraaid,’ zei hij. Misschien, maar het stelt me wel gerust. Hij denkt erover om een interviewboek met me te maken, wat ik prima zou vinden. Hij is de enige die echt geholpen heeft. Hij had de tros-uitzending zaterdag gehoord en vond die ook prima. Elsevier was dus toch okay.

181 Elsevier, 28 november 1998. Zie bijlage 39.

[p. 152]

Ruslan Abdulgani was vanavond op televisie pisnijdig omdat de twee lichten van Villa Maarheeze hem ervan beschuldigden dat hij met de cia zou hebben samengewerkt.¹⁸² Dit boek is kennelijk desinformatie, bedoeld om verwarring te veroorzaken. En wie zijn die twee auteurs en wat zijn hun kwalificaties?

182 Bob de Graaff en Cees Wiebes, Villa Maarheze, Sdu Uitgevers, Den Haag, 1998.

27 november 1998

Gisteravond belde Gino nog met Cynthia - ik zat aan mijn bureau en kon haar wanhopige geschreeuw horen. Zij zal zich zwaar belazerd voelen, want Gino's Nederlands paspoort kwam in oktober binnen.

Er is niet veel verschil met zijn situatie, en met het verkrijgen van mijn Amerikaanse groene kaart en mijn huwelijk met Frieda Westerman.

Peter Edel belde naar aanleiding van Abdulgani. Peter zei dat Papieren Tijger bezig was in de soep te draaien. Paul is bijna constant ziek.

Ook Ellen belde over de woedeuitbarsting van Abdulgani op tv. Ik vroeg vervolgens Ellen waarom er nooit iets was gedaan aan Verploegs voorstel voor de Kamercommissie. Maar gisteravond had ik nog gezegd alles op Melkert te zetten, gooide ze me voor de voeten. Dat had ik inderdaad gezegd, maar ik zei vervolgens dat we sinds Margriet stilstaan, terwijl ik steeds weer heb gevraagd om de zaak - terwijl we onderhandelen - door te laten draaien. Dus én de verhoren én de Kamercommissie. En in het nauw gedreven is Ellen een kopie van Röell: ze weet alles, en alleen wat zij zegt is waar. Ze kwam met allerlei excuses, zoals dat Hans Verploeg in het buitenland zou zijn. Ik belde hem na ons gesprek en hij zat gewoon op zijn plek. Hij had Ellen gisteren, zonder resultaat, gebeld en zou binnenkort twee weken naar de vn gaan. Dus ik belde vervolgens Ellen terug die meteen in de hoogste boom zat: ‘Hij zei me dat hij in Oostenrijk was, en ik wil niet voor leugenaar worden uitgemaakt!’ Alles wat ik zei was: ‘Het was niet waar, Hans is op kantoor.’ Dit zijn het soort Röell-reacties waar ik na drie jaar schoon genoeg van heb. Ik heb niet gezegd dat ze een leugenaar was. Frieda Mulisch vangt dit soort uitbarstingen op en klets dat op haar beurt dan weer verder, en dat is niet goed. Vanwege dit gedonder moet ik zelf de telefoon er weer uittrekken om rust te hebben.

Het boek Villa Maarheeze arriveerde vanmorgen. Het boek was een opzettelijke smeercampagne van verdachtmakingen, weer

[p. 153]

rijkelijk overgenomen door Piet Hagen in De Journalist. Er staat nergens vermeld wat deze heren onderzoekers zo betrouwbaar maakt, en waaraan ze de sporen hebben verdiend die de hele Nederlandse pers hen toekent. Ook nrc Handelsblad meldde op 21 november al dat zij ‘de auteurs’ waren. Ja, maar wie zijn ze? Dat is Nederland.

Ik was gisteren door een medewerkster van de vara gebeld en had haar geadviseerd iemand naar ambassadeur Sukrisno te sturen. Ik wist niet dat die twee onderzoekers in Villa Maarheze Abdulgani als spion hadden afgeschilderd. Pak Sukrisno belde me. Een jongen van de vara was gearriveerd en had geprobeerd drie keer Sukrisno te laten zeggen dat Abdulgani een cia-man was geweest. Dat valt allemaal onder ‘journalistiek’. Sukrisno was kwaad geworden. Hij maakte duidelijk dat als Pak Ruslan dan misschien een spion voor Nederland was geweest, hij dat niet meteen voor de cia is. Het demonstreerde alleen nog duidelijker dat dit boek geplant is om verdeeldheid te creëren. Vanwege dit alles denk ik weer terug aan hoe Sukarno was afgeschilderd nadat hij zichzelf niet meer kon verdedigen, wie ben ik dan, om te vechten voor ‘hoe het was’? Het is onmogelijk, dat is duidelijk.

28 november 1998

Het eind van weer een jaar is in zicht, alsof we de laatste adem uitblazen.

Gino kwam gisterenavond niet opdagen, ondanks onze afspraak. Hij is blijkbaar naar Cynthia teruggegaan. Ik heb nu het punt bereikt die relatie te willen beëindigen. Ik zal de sleutel ook terugvragen. Het is beter dat ik geen uitvalsbasis meer voor hem ben. Maar als ik Gino nu de sleutel terugvraag, handel ik uit wrok.

Ik heb in Villa Maarheze het hoofdstuk over Ruslan Abdulgani gelezen, hoe hij tot Nederlandse informant zou zijn gemaakt door Johannes Bakker, alias Virgil, die op het Prinses Beatrix Lyceum in Flims, later in Glion had gestudeerd, het internaat in Zwitserland waar broer Henk bij het uitbreken van de oorlog ook opzat. Bakker was verantwoordelijk voor de arrestatie en het verhoor van diverse prominente opstandelingen in 1948 bij de herovering van Jogjakarta. Een van deze prominenten was Abdulgani. Maar in het boek wordt slechts geconcludeerd, en zeker niet als feit bewezen, dat Pak Ruslan een informant moet zijn geweest.¹⁸³

183 Zie ook Villa Maarheze, pagina 137 en 138.

[p. 154]

Vanavond had ik Gino toch verwacht, want al zijn troep staat nog hier, maar hij liet de hele dag niets van zich zien of horen. Ik ga dit dus nu toch beëindigen. Het moet, het slaat nergens op. Die jongen redt zich best, ook zonder mij.

29 november 1998

Het manuscript vordert prima en ik ben erg tevreden over het afgelopen parcours. Het klopt als een bus en zal blijken de juiste weg te zijn geweest.

Ik ben bijna tot tranen geroerd door Schuberts strijkkwintet met Pablo Casals. Dat voerden we op De Horst ook vaak uit. Het nu weer te horen is als een droom en doet me afvragen waar iedereen nu is.

Het regent al de hele dag dus ik ga nergens heen.

Het beleid van de nos is om gewoon de derde set van de finale van het atp tennistoernooi in Hannover te onderbreken voor reclame en het journaal. Mam zei dan: ‘No brains.’ Carlos Moyà speelt tegen Àlex Corretja, wie wint krijgt drie miljoen gulden. De kaartjes voor 13.000 Duitse toeschouwers kostten 100 tot 300 gulden. Het is echt idioot. Corretja heeft gisteren Sampras verslagen. Ik ben voor Moyà, maar hij is een typische uil. Het staat 2-1 voor Corretja. Ik blijf voor Moyá maar gaat hij het halen? Corretja is fysiek sterker dan Moyà en dat wordt hem misschien fataal.

30 november 1998

De student uit Groningen Gerard Kohl, stuurde me een artikeltje van Paul Brill over Luns.¹⁸⁴ Brill schrijft over het bezoek van Luns in 1964 aan Sukarno, die uitriep: ‘Meneer Luns, ik ben het slachtoffer van mijn eigen propaganda over u! U bent héél anders dan ik mij had voorgesteld.’ Brill concludeert hieruit dat er weer een goede verstandhouding was tussen die twee, maar uit mijn gesprekken met Sukarno in 1966 weet ik dat hij Luns best grappig vond, maar politiek een idioot. Verder schrijft Brill dat Luns zich op de eerste plaats ‘dienaar van het vaderland, behartiger van het Nederlands belang’ voelde. Geen aandacht aan het feit dat wat Luns dacht dat het Nederlands belang was, dat zeker niet altijd was. Ik heb Brill een briefje geschreven dat ik mijn naam niet graag onder zo'n eenzijdig positief stuk zou zetten.

De dag is omgevlogen, want ik ben op pagina één herbegonnen en heb een aantal zaken herschreven.

184 De Volkskrant, 18 november 1998.

[p. 155]

Ellen Pasman vond het artikel in Elsevier een karikatuur, wat het ook was. Ik zal toch Arendo schrijven.

Ik ging 's avonds nog even naar Albert Heijn, en toen ik terugkwam, zag ik Gino's motorfiets staan. Ik had afgesloten en dus zat hij op de trap bij mijn deur te wachten. Ik voelde me zeer geschokt, maar ik wilde niet dat deze relatie doorging. Hij keek me verwijtend aan, dus viel ik met de deur in huis: ‘Please take your things, give me your key, I do not want this to continue.’ Hij zei niets, pakte alles in, legde zijn sleutel op tafel en vertrok zonder een woord te zeggen. Einde Gino. Het ging me zeer aan het hart en ik ben erdoor van streek, maar het is einde verhaal. Het is mijn eigen schuld. Ik was degene die een safe haven aanbood als hij die nodig had. Maar ik kan het niet langer. Ik houd van die jongen en waarom zou ik door moeten gaan met zo'n uitzichtloze relatie? Hij verwacht god mag weten wat, en misschien heb ik zelf teveel verwachtingen geschept. Ik ben de schuldige in wat er zojuist gebeurd is, dat erken ik. Maar zo wil ik het niet. Vijf jaar uit het raam. Hij vertrok op mijn laarzen. Hij zal dit intermezzo in Amsterdam nooit vergeten, en ik ook niet. Maar het moest nu eindigen. Ik verraste mezelf dat ik het zo kort en bondig kon beëindigen, maar het doet enorm zeer.

Ik was nog achter in de 60 toen ik Gino ontmoette. Als ik het zo bekijk, heb ik waarschijnlijk mijn laatste vriendje gehad, maar dit doe ik gewoon niet meer.

1 december 1998

09:05 uur, Centraal Station

Eigenlijk zijn de adviezen van Struwe beter dan die van Ellen. Arjan Paans had me gevraagd een sinterklaasgedicht te schrijven. De fax naar Arjan Paans zat er al in toen Johan zei: ‘Maak het voor Docters van Leeuwen, prijs je niet uit de race voor bekende Nederlanders.’ Ik trok de fax er weer uit en ga dus doen wat Johan adviseerde. Ellen had gezegd: ‘In godsnaam niet.’

Ik heb een oorlogje met mezelf gevoerd over wel of niet naar de rechtbank in Den Haag gaan, maar geciviliseerd gedrag is wenselijk, dus ik laat het Ellen niet alleen afhandelen. Ik gebruikte een vrijkaartje voor de trein.

De Duitse taal (mensen in de trein) hindert me nog steeds. Verklaar dat maar eens. Ik kan de klank niet uitstaan, denk ik.

Rechtbank, Den Haag

Ammerlaan was als eerste aan de beurt om verhoord te wor-

[p. 156]

den. ‘Ik geloof dat u in de war bent,’ zei hij toen Peter Nicolaï, die er toch ook was, hem vroeg of Bernhard zijn mening over Nieuw-Guinea aan Kennedy had gegeven. Ammerlaan moet dat geweten hebben, maar hij kan niet in vrijheid over het archief van prins Bernhard spreken. Ik hoor alleen maar onnauwkeurige onzin. Punt doet weer vervelend. Waarom wilde Nicolaï dit weten?

Wat een fucking draaikont is Ammerlaan. In 1974-1975 was een contract gesloten met Sijthoff voor de biografie van Bernhard en dat contract staat nog. Hij kan zich niet herinneren wat hij met Hazeu had besproken over de biografie van Bernhard toen hij bij Bosch & Keuning begon. Peter citeert hem uit Trouw, maar Ammerlaan beweert zich niets te kunnen herinneren. Hij zegt wel dat ik onderwerp van gesprek was met prins Bernhard naar aanleiding van een publicatie in nrc Handelsblad in 1987. Hij geeft toe dat ik vragen stelde over het zich voordoen van bepaalde namen in de biografie van Bernhard. Hij ontkende dat er een biografie van 800 pagina's is, en hij heeft nooit tegen nrc Handelsblad gezegd dat het boek klaar was voor publicatie. Hij is er geleidelijk aan mee opgehouden: ‘Ik dacht: wat moet ik er eigenlijk mee.’ Hij ziet de prins nu nog vijf à zes keer per jaar. Dan zegt Ammerlaan dat prins Bernhard tegen hem gezegd had dat ik hem dikwijls schreef: ‘Grappenderwijs, en ik denk niet dat hij ooit antwoord krijgt’ Hij zegt niet te weten hoe Bernhard over mij denkt.

Punt zei: ‘Nicolaï, uw zaak wordt er geen promille beter van.’ Den Hertog voegde toe: ‘Ik vind het zielig.’

Punt besteedde twee uur en dertig minuten aan het verhoor van Ammerlaan. Ik begrijp niet dat ze iedere keer - nu weer met Wim Hazeu - de tweede om 11:00 uur zetten, want we weten nu toch echt wel hoe lang het duurt. Dan komt zo'n man al in een geïrriteerde stemming binnen.

Punt excuseerde zich toen hij een pauze afkondigde dat het archaïsch gaat, maar dat het toch beter is dan in de vs, waar alles nog langer duurt en het ook nog rommelig is.

Ik ben Wim Hazeu even gaan groeten op de gang. Hij bedankte voor toezending van de kopies van de dagboekbladzijden en bevestigde de waarheid ervan. Vischjager was er ook, want Ammerlaan schoffeerde hem indertijd over de biografie van Jeltsin. Sillevis Smitt was absent, vreemd. Van Velzen was weer de influisteraar voor Den Hertog.

Na de pauze was Wim Hazeu aan de beurt. Hazeu vertelde dat hij niet wist dat Ammerlaan een contract had voor de biografie met Sijthoff en dat hem dat pas duidelijk werd toen ter gele-

[p. 157]

genheid van de 75ste verjaardag van Bernhard een boekje werd uitgegeven over hem.¹⁸⁵

Bij het scheiden van de markt was er een discussie met Punt. Het duurt allemaal te lang (niemand noemde mijn leeftijd). Ellen liet zich ontvallen of Punt een comparitie van partijen wilde voorstellen - dat wilde hij niet. Dus toen wees Punt erop dat hij in de krant over een miljoen las, wat hij erg veel vond en hij dacht niet dat de rechtbank dit zou geven.

‘Nu rent Den Hertog naar Kok,’ zei Peter Nicolaï. Ze vonden dit ernstig. Er zouden nog maar twee getuigenzittingen komen en Peter zei dat dit was om te voorkomen dat Bernhard nog gehoord kon worden.

Peter zei opnieuw dat hij naar Christo wilde, want Punt vroeg wie we nog wilden horen. Ellen zei in de trein: ‘Ik moet nog zien dat hij er geld aan uitgeeft.’ Maar terzelfder tijd was Peter - en ook Ellen - ervan overtuigd dat de druk op Christo om zijn mond te houden enorm is. Ze vonden Ammerlaan een draaitol en leugenaar. Hij was bij Bosch & Keuning binnengekomen zonder van zijn contract bij Sijthoff te vertellen.

185 Zie bijlage 40.

2 december 1998

Westerkade

Ik was vanmorgen bij Robert Jensen in zijn radioprogramma Jensen in de ochtend. Het is een programma voor jongeren en zou een uur duren, maar het werd een half uur. Dus dat is ook weer niet eerlijk of volgens afspraak. Toen ik bij Jensen wegging, vertelde ik hem dat ik een probleem met mijn nek had. Hij vroeg hoe dat kwam dus ik zei dat ik een ruw nummertje in bed had gemaakt.

‘Wat?!’ riep hij uit.

‘Nou, het was met een 28-jarige hengst,’ zei ik, alles luid en duidelijk te horen op de radio.

De chauffeur die me ophaalde en naar huis terugbracht zei dat Paul Rosenmöller in een kast van een huis ter waarde van 800.000 gulden in Driebergen woont. Hij vertelde verder dat zijn vader een discotheek heeft en dat hij en zijn broer er uitsmijter zijn. Afgelopen vrijdag hadden ze op leven en dood moeten vechten met Marokkanen, die wel werden gearresteerd, maar snel weer werden vrijgelaten.

Stieven Ramdharie zei dat het moeilijk was nog één letter over mijn zaak in de krant te krijgen, want de redactie was Oltmansmoe. Hij had al lang een interview zoals in Elsevier willen ma-

[p. 158]

ken, maar iedereen was ertegen. Steven had me gebeld omdat ik er niet best van afkwam in Villa Maarheeze.¹⁸⁶ Wiebes en De Graaff hadden het boek in hun ‘vrije tijd’ geschreven. Nou ja, dan weet ik het dus wel weer.

Sint brengt een cadeautje al ben je stout geweest
Hij is jarig en alle kinderen vieren feest
Ook al is Sint hoogbejaard
Hij reinde van Spanje naar Den Haad te paard
Hij zag Artuurtje al hij de schoorsteen kijken
Of Sint verzekeringspelismen zou uitreiken
Wat veel en wat waren ze mooi
En dat voor een armetierig bosje hooi
Als Piet hem niet maar Spanje laat lopen,
Zal hij nooit meer knollen voor citroenen verdopen
En wat Sint ook belooft allerminst mals
Dat in 2,000 Artuurtje terug mag naar Korthals.

Willem Oltmans

2/12/1998.

Arjan Paans zette me dus aan tot het maken van een gedicht. Ik ging naar de boekwinkel op het Koningsplein, kocht een gedichtenboekje, flanste wat in elkaar en faxte het resultaat naar het Algemeen Dagblad.

Sillevis Smitt had Ellen gebeld. Ze hadden lang gesproken over de verhoren van gisteren. Hij had De staat van bedrog gelezen en was stomverbaasd geweest. Ik weet dat hij meer wil lezen.

186 Villa Maarheze, p. 150-153, en p. 450-452. Zie bijlage 41.

3 december 1998

Een redacteur van de Volkskrant had me gevraagd een kort commentaar te geven op het onderwerp memoires.

Natuurlijk publiceert niemand memoires in Madurodam over wat hij zag, deed of hoorde. Iedereen kent iedereen en is controleerbaar wanneer er wordt vervalst. Herinneringen hebben alleen historische waarde wanneer verankerd in een dagboek, documenten, foto's en bandopnamen, b.v. verzameld van 1938 tot en met 1998 en opgeborgen in de Koninklijke Bibliotheek. Afgaan op geheugen garandeert geklets in de ruimte, dus zwijgen is wellicht een blijk van intelligentie.

Ik heb dit stukje aan Pieter Broertjes gefaxt en hem meteen gevraagd of hij binnenkort met Hans, Ellen, Peter en mij een hapje wil eten voor overleg.

Ik sta toch wel zeer in de belangstelling: zaterdag dus weer in het Algemeen Dagblad.

Ellen vroeg of ik Christo wilde waarschuwen dat hij misschien

[p. 159]

nodig is, mogelijk met Viljoen of Groenewald. Ellen en Peter denken dat de tegenpartij een Zuid-Afrikaans verhoor zal gebruiken om te helpen voorkomen dat Bernhard moet voorkomen. Hoe dat dan zou werken begrijp ik niet.

Ellen zei ook dat als Broertjes had gewild, hij me een opdracht voor Moskou zou hebben gegeven. Het toont weer aan dat ze absoluut niet begrijpt hoe de zaken in het Madurodamse in elkaar zitten, want Broertjes - behalve dat hij het lef mist - heeft de macht niet om te doen wat hij zou willen doen.

Ik heb Pieter Lakeman een briefje gestuurd om hem op de hoogte te houden dat de verhoren zijn begonnen en dat het horen van Bernhard nu helemaal dringend is. Ook dat Sillevis Smitt regelmatig contact heeft met Ellen om dat te voorkomen. Ik heb aangedrongen op een gesprek met hem.

De Wereldbank heeft in een rapport gesteld dat het imf en de vs de crisis in Azië verkeerd hebben ingeschat. Zij hebben druk uitgeoefend op Thailand, Indonesië en Zuid-Korea om de rente te verhogen om hun valuta te stabiliseren. Maar in plaats dat de investeerders hun vertrouwen behielden, gingen veel bedrijven die hoge investeringen hadden gedaan failliet.¹⁸⁷ Het zou me niets verwonderen als de Amerikanen de crisis in Azië opzettelijk hebben veroorzaakt. Het zijn dermate gangsters, dat niets is uitgesloten. Ze zitten beslist ook achter de ramp in de Sovjet Unie, al is dit nu nog niet te bewijzen.

187 International Herald Tribune, 3 december 1998.

4 december 1998

Terwijl ik elke mogelijke reclame voor mijn Memoires had weggepoetst in het commentaartje voor de Volkskrant, heeft de redacteur na ontvangst van de fax mij getelefoneerd en er gegevens aan toegevoegd en het woordje ‘Madurodam’ - dat zo essentieel was - weggehaald. Het is gewoon gecensureerd! Wat mankeren die mensen toch?

Foudraine belde. Ik excuseerde me 25 november niet op de presentatie van De man die uit zijn hersenen zakte te zijn geweest, omdat ik met Gino bezig was, en op hem wachtte. Hij zei dat er één journalist van Het Parool was geweest, die hilarisch over de presentatie had geschreven. Verder stilte. Jan leek me lichtelijk overspannen. Hij zei dat hij in de leegte had gekeken.¹⁸⁸ Zijn telefoontje was volgens mij een verkapte suggestie voor een televisieinterview bij Luc Sala.

De Groene Amsterdammer wil voor het kerstnummer een aantal

188 Redactie: Vrij naar Jenseits von Gut und Böse, Friedrich Nietzsche: ‘Wenn du lange in einen Abgrund blickst, blickt der Abgrund auch in dich hinein.’

[p. 160]

gesprekjes van hoe mensen tegen beroemdheden aankijken en ik was volgens hen een beroemdheid. Wie ik wilde dat over mij iets zou zeggen. Ik heb Ellen Pasman opgegeven.

Ben weer eens van voren af aan begonnen met mijn Beatrix-boekje, want het is nog steeds niet goed genoeg.

5 december 1998

Twee procent van de Nederlanders vindt Zwarte Piet discriminerend.¹⁸⁹ Dat valt dus mee.

Wouter Kok belde op Sinterklaasavond een uur lang. Hij was nog steeds bezig aan een brief aan Elsevier. Ik zei hem dat het niet de moeite waard was.

189 De Volkskrant, 5 december 1998.

6 december 1998

Het allermoeilijkst blijft het begin van een manuscript, wat ik nu denk in de rails te hebben. Eindelijk.

Na weer een hele dag schrijven, ben ik nu op pagina 75, en het manuscript krijgt vorm. Ik denk dat ik het manuscript kopieer en aan Joost Bloemsma van Spectrum stuur. Paul de Ridder speelt al drie weken verstoppertje en Lidewij belde vrijdag dat hij voorhoofdsholteontsteking had. Dit boekje is niet geschikt voor Papieren Tijger. Ik zou bij Spectrum moeten proberen een voorschot te krijgen om naar Zuid-Afrika of Florida te gaan, één van de twee. Het hangt ervan af of Peter echt naar Nederland komt.

Ik ben maar eens buiten de deur gaan eten. Soms moet je iets bijzonders doen. Ik wilde Peter schrijven, nam de enveloppe mee, maar vergat de kaart erin te doen.

Heb toch bij toeval naar de documentaire over Gerard Reve gekeken en deze keer - eigenlijk voor het eerst - was ik het in belangrijke mate met hem eens.¹⁹⁰ Ook hij keerde zich tegen het bloot bij de Gayparade, echter alleen omdat het niet kuis was. Maar ik vind dat men dit doet omdat het gay-zijn niet is verwerkt. Reve was in de jaren zestig een echte beauty. De film eindigde met zijn uitspraak: ‘Als ik zou moeten kiezen tussen gelukkig zijn en ongelukkig zijn, kies ik ongelukkig zijn. Als ik gelukkig was zou ik me geen raad weten.’ Ik ben meer voor evenwicht, de ongebonden houding: niet gelukkig, niet ongelukkig, gewoon rustig en stil, geen ups, geen downs.

190 Ze willen dat ik schrijf: Gerard Reve 75 jaar, uitgezonden in het AVRO-programma Close-up, 18:28 uur, Nederland 1.

[p. 161]

7 december 1998

Vanmorgen belde Ellen Pasman in paniek op. Zij had een brief van Henk Hofland gekregen, die in de Volkskrant had gelezen dat ik verder ging met het publiceren van mijn Memoires en hij dreigde weer eens met een advocaat. Ellen had Henk al gebeld. Hofland schermde met de erven Willem Frederik Hermans die een proces over publicatie van diens brieven hadden gewonnen. Ik mocht van Henk nooit één letter van zijn brieven publiceren. Ik zou me rot generen om zoiets zelfs maar te zeggen. Ik heb Ellen een briefje geschreven dat ze Henk niet had moeten bellen, en dat ze met niemand contact opneemt zonder overleg met mij. Ik heb haar nog wel meegegeven dat ik weet dat ze het super bedoelt, maar dat het soms beter is even te wachten met reageren. Morgen zit ze bij Melkert, en zij heeft ook al weer met Lammers gesproken.

Vanavond speelde zich een afschuwelijke affaire in dit huis af, als nooit tevoren. Myra en de vriendin van benedenbuurman Paul Verschoor vochten in de gangen, met een kwartier lang hysterisch gegil. Ook de gek uit 1A gilde bij dit alles mee. Mevrouw Gödecke belde me dat zij de deur dichthield. Myra ging naar het politiebureau en later kwamen er drie agenten boven. Een had Pauls vriendin de straat op zien vluchten, midden in de nacht.

Bob Goudzwaard zat bij Het elfde uur en begon weer over de Club van Rome, Grenzen aan de groei en spreekt nu over ‘de economie van het genoeg’.¹⁹¹ Consumptie en ongelimiteerde wensen zwepen de productie op, en de productie zweept meer consumptie op. Hij heeft het over een ‘vruchtboomeconomie’ - een boom houdt op met groeien om vruchten te kunnen produceren. Hij sprak over het stoppen met het opjagen van de behoeften, en het tot zinnen komen bij het bereiken van algehele volwassenheid, en dat de kudde het punt moet bereiken niet altijd meer te willen hebben. Dit zou dan een gelijke verdeling van de welvaart moeten opleveren. Dit zou Kok moeten zien.

191 Het elfde uur, EO, Nederland 2, 22.10 uur.

8 december 1998

Ik bedacht dat Christo toch de sleutel is om tot een oplossing te komen. Ik schrijf meteen een fax aan Peter en Ellen om de sleutelrol van Christo duidelijk te maken. Hij weet wat er gebeurd is met Klaas de Jonge en de marechaussees Van de Kerkhof en De Jong.¹⁹² Ellen belde en schijnt mijn fax uitstekend te

192 Zie bijlage 42.

[p. 162]

begrijpen. Maar dan vraagt ze: ‘Moet ik dit vanmiddag met Melkert bespreken?’

‘Nee, natuurlijk niet, eerst met Peter.’ Altijd weer overhaaste reacties in plaats van eerst kalm het slagveld overzien.

Ik heb eindelijk een brief aan Jurgens geschreven. Ik schreef hem een parallel te zien tussen Hofland en hem, met dat verschil dat bij Hofland de deur echt helemaal dicht is. Ik zie bij Jurgens vele agenda's en weet niet welke ik kan vertrouwen.

Ik voel me heel ontspannen. Ellen zal nu wel bij Melkert geweest zijn, maar helaas denk ik dat het niets heeft opgeleverd. En dan is er weer een half jaar voorbij zonder dat er echt iets gebeurd is.

Ik heb nog steeds niets gehoord van Paul de Ridder. Hij weet duidelijk niet hoe hij mijn manuscript moet afwijzen. Maar waarom heeft hij daar zo'n moeite mee?

Ik belde Nellie Hazeu-Sloos. Ik wilde haar vrijdag gaan bezoeken, maar ze is verhinderd. Ik zal de reis op een ander moment snel proberen maken, als god het wil. Nellie Hazeu is 88 en voelt zich erg moe. Ze kan niet goed horen (geen muziek meer, ik moet er niet aan denken) en ze leest veel, maar maakt zich er zorgen over wanneer dat stopt. Haar geest en geheugen zijn perfect terwijl ze altijd bang was alzheimer te krijgen. Nellie sprak veel over Keke.

Om 21:30 uur stond er een pizzabezorger aan de deur. Ik zei door de intercom dat ik niets besteld had, maar hij bleef bellen. Opeens bedacht ik me dat Gino in een pizzeria werkt. Ik verlang toch wel naar hem, nog steeds.

9 december 1998

De hele bende staat op zijn kop omdat Bouterse gisteravond in Netwerk op een vraag had geantwoord als hoogste legerchef verantwoordelijk te zijn geweest voor de Decembermoorden, wat ik in 1984 al heb geschreven.¹⁹³ Ik kan me voorstellen hoe de ‘jachthonden’ in Den Haag in de weer zijn vandaag. Zestien jaar hield hij zich stil, waarom nu dit? Alle vaste nummers als Weisglas en consorten geven commentaar dat hij bang is geworden omdat Bouterse ziet wat er met Suharto en Pinochet gebeurt. Bouterse had het niet moeten zeggen en zeker niet zonder medeweten van Moszkowicz, zijn advocaat.

Ellen heeft nog steeds niet gebeld. De missie naar Melkert is dus mislukt, zoals was te verwachten. Wat moet zij nu weer verzinnen om haar beleid te rechtvaardigen? Ik hou me stil,

193 Willem Oltmans in gesprek met Desi Bouterse, Jan Mets, Amsterdam, 1984, pagina 43.

[p. *1]

Foto van pap en mam, gekregen van broer Hendrik.

[p. *2]

Tage Domela Nieuwenhuis, Frank Heckman, ik, Casper van den Wall Bake.

Casper, Tage, ik, Frank.

[p. 163]

want ik walg ervan. Nicolaï reageerde al evenmin op mijn fax over Christo Landman.

Julius Vischjager belde dat hij Hofland in de eerste klas slapend had aangetroffen. Hofland liet me de groeten doen, maar dat is te laat, veel te laat. Julius' vingers willen niet meer. Tot mijn schrik hoorde ik mezelf zeggen: ‘Het zal nog wel veel erger worden.’ Ik dacht meteen: deze reactie is niet gepast.

Ik bezocht dokter Zwiers om bloed te laten prikken voor de jaarlijkse nakijkbeurt. Net als Delprat vijf jaar geleden wilde ze ook een hiv-test opnemen. Ik aarzelde en zei nee. Ik had geen zin om haar uit te leggen dat ik nooit neuk en nooit geneukt word, dit nooit gedaan heb (ook niet met condoom) en als het van een cock suck wordt overgedragen zou ik het al 1.000 maal hebben opgelopen. Dus niet. ‘U bent seksueel actief,’ zei ze - dus? Dat is privé.

Toch wil ik weten hoe mijn kaksituatie is. Zwiers was mordicus tegen roken en zei dat je zelfs van rook in kamers bloedstolsels in je hersenen kon krijgen. Niet zo gezellig dus. Ze zei dat Amsterdam toch al een schadelijke stad was om in te wonen.

Ellen belde rond 18:15 uur, maar Eduard was gearriveerd voor het eten dus vroeg ik of ze even heel snel kon zeggen hoe het was gegaan. ‘Nou, ik ben niet met twee miljoen teruggekomen,’ wat ik een idioot antwoord vond. Het was gegaan op de manier zoals ze wilde, zei ze nog. Shit-antwoorden. Ik hing dus meteen op. Ze heeft blijkbaar de hele dag gepiekerd hoe ze iets moest zeggen zonder te liegen of te draaien.

Eduard bleef tot 20:30 uur en ging slapen bij Hans Lonis. Hij bracht wollen handschoenen, een complete Sunday Times en twee keer The New York Times mee. Hij zei dat de klm stewards nodig had, dus stopte ik later op de avond nog een briefje bij Gino in de bus.

Hans Goedkoop van nrc Handelsblad zat bij TeeVee Studio, bij de charmante pot Rémi van der Elzen.¹⁹⁴ Hans is een aantrekkelijke nicht die een biografie over Herman Heijermans heeft geschreven, en er nu een over Renate Rubinstein voorbereidt.¹⁹⁵ Hij maakte wel enige indruk op me. Maar het gesprek verliep typisch Nederlands, met weinig humor.

194 TeeVee Studio, KRO, Nederland 1, 23:38 uur.

195 Hans Goedkoop, Geluk. Het leven van Herman Heijermans, Singel Uitgevers, Amsterdam, 1996.

10 december 1998

Ik heb Lammers van Eigen Haard gebeld over wat er allemaal

[p. 164]

is gebeurd, en dat ik drie weken geleden al schreef dat het mis zou gaan en dat dit nu ook het geval is. Misschien wordt het erger en afsluitend: ‘ik vraag me af of ik justitie moet inschakelen.’

Ik stuurde pagina's 82 tot 102 van het nieuwe manuscript naar Spectrum en Sillevis Smitt.

Er lag een mooie, lange kerstkaart van Gino (ik heb hem nog niet gelezen). Gelukkig bracht ik hem gisteravond het briefje over de stewards.

Ellen bleef stil, heel ongewoon. Maar ik blijf erbij dat het beter is om niets te zeggen dan om te liegen.

Trein naar Oisterwijk

Ik ben op weg naar een receptie en diner met Toon en Marlene. Misschien is Roderick van Voorst er ook. Eigenlijk zie ik er ontzettend tegenop en zou uiteindelijk het liefst thuisblijven, zoals ik gisteren ook tegen Ed zei.

Merckelbach is weg bij Algemene Zaken. Ad Geelhoed is nu de man.¹⁹⁶

Ravel is absoluut goddelijk, ter compensatie voor een avond bullshit. Heb in Thermos uitgestoomd, mijn haar gewassen en heb de zaak opzij en van achteren zelf uitgedund en de nek geschoren. Alle kappers laten categorisch teveel haar op je kop zitten. Heb een stemmige stropdas om en draag het Paléologue-kruis op mijn double breasted colbertje van Peek en Cloppenburg. Zo representeer ik mijn familie en mijzelf waarlijk.

196 NRC Handelsblad, 10 december 1998.

11 december 1998

Nadat gisteren in Den Bosch de treinen stuk gingen, kostte het me twee uur om bij het restaurant te komen. Met een bus in de spits naar Boxtel, vandaar naar Oisterwijk. Gelukkig was iemand zo vriendelijk me bij het restaurant af te zetten. Ik was overrompeld: 86 gasten in het restaurant! Toen ik binnenkwam ondernam ik meteen een poging niet te hoeven praten, maar Marlene nam me direct apart. Later zei ik tegen Toon: ‘Al die mensen hier denken slecht over me, dus waarom zou ik moeite doen?’

‘Ach,’ zei hij, ‘dit is een gelegenheid om ze van mening te doen veranderen.’ Dus uiteindelijk deed ik dat. Ik zei hem nog dat het me makkelijker viel om met Sonja Barend of Hanneke Groenteman te praten dan met het gezelschap van vanavond, maar sprak toch enkelen over De Horst en het bridgen met

[p. 165]

mam. Toch bleef de conversatie niet erg geslaagd. Jan Quist was best aardig, net als Phryne. Roderick van Voorst was er niet. Hij zit bij de Rabobank en reist constant. Een vriend van Toon, Van der Feltz, zat naast Marlene. Ik vroeg of ik bij haar aan tafel kon zitten, maar werd even later verplaatst naar Toons tafel en zat toen naast een mevrouw Like van Lanschot, waarvan later werd gezegd dat het de zus van Wim Roosdorp was. We vertrokken rond 01:00 uur en wilden eerst per taxi gaan omdat we gewaarschuwd waren voor alcoholcontrole, maar ik zei dat het voor mij niet nodig was dus we gingen terug en namen Toons auto. Zodra we naar huis reden vanaf het grote feest, was de wrijving tussen Toon en Marlene alweer merkbaar. En vanochtend bij het ontbijt begon het opnieuw.

Trein naar Amsterdam

De conducteur wenkte me en zette me in de eerste klas, best aangenaam voor een keer. Ik begon Peter te schrijven. Er zit een erg leuke jongen te gluren, ongeveer 19 jaar, donker haar, alles lekker. Wat zou ik die jongen graag wegwijs willen maken in ‘de grote beurt’. Buiten is het bijna donker, er hangt een zware mist.

Prins Claus deed tijdens een prijsuitreiking aan drie Afrikaanse modeontwerpers de stropdas in de ban en gooide direct zijn eigen das op de grond. Die man wordt steeds gekker. Wat zal hij op zijn lazer hebben gekregen! De Volkskrant-medewerker vroeg de verkeerde mensen om commentaar. Ze hadden geesteswetenschappers moeten vragen over de plotselinge opstandigheid van Claus.¹⁹⁷ Het zit hem niet in een das.

Van der Feltz vond ik sympathiek. Zijn blik naar mij was aardig. Hij had de reportage in Elsevier gelezen. Het leek of iedereen die aanwezig was De Telegraaf leest. Al met al waren er toch wel meer aardige mensen.

Anja Philips-Quarles loopt nu met twee stokken - en een ontevreden gezicht. Marlene begon er een paar keer over dat Anja jaloers was op haar.

Wat me toch opnieuw verbaasde was dat direct na het feest, Toon en Marlene verder gingen met hun persoonlijke oorlogje. Toon zond ons zowat de keuken uit en at zijn ontbijt alleen. Loutje en Henk Greven (biochemicus bij akzo) reden me in een bestelauto naar Den Bosch waar ik op de trein stapte.

197 De Volkskrant, 11 december 1998.

[p. 166]

16:20 uur, Westerkade

De kaart van Gino is lief. Ik wist dat hij het niet snapte toen ik explodeerde.

Paul de Ridder stond drie keer op het antwoordapparaat. Sorry, maar zo gaat het dus niet.

Ellen heeft helemaal niet gebeld. Ze zou me woensdag informeren over Melkert. Peter Nicolaï, noch zij, heeft gereageerd op mijn memo over Zuid-Afrika. Zelfs bij Struwe zeiden ze: ‘Wat is het stil in je zaak. Daar komt niets meer van.’

Eindelijk zegt een professor A. Rubin in een programma op sbs6, dat wanneer Pinochet berecht kan worden - zoals gevraagd wordt - Henry Kissinger ook op die manier zou kunnen worden aangepakt. Eindelijk, maar het werd in de vs gezegd en niet hier, door niemand.

12 december 1998

Om 07:30 uur belde Peter. De Chinese thee was aangekomen, evenals twintig brieven op één dag. ‘Voor het Guinness Book of Records,’ grapte hij. Ze zitten dus weer met de post te klieren. Hij leek niet zo dronken deze morgen. Hij zei ook dat twee lepeltjes Chinese thee genoeg zijn voor een hele pot. Toen Peter naar Gino vroeg, zei ik: ‘Het is weer aan.’

Gisteren werd door rtl4 bericht dat drie advocaten van een rechtszaak in Den Haag de rechter hadden gewraakt omdat hij partijdig bezig was. Dat zouden Ellen en Peter moeten doen als Punt Bernhard weigert te laten voorkomen.

Ik trek de telefoon eruit, want Peet heeft al gebeld en Eduard is in Bahrein.

Ik werk verder aan mijn manuscript. Paul de Ridder stond weer op het antwoordapparaat, maar ik heb geen zin om met hem te praten, en ook niet met Ellen.

Sjan Poslavsky had op televisie gezien dat Claus zijn das op de grond smeet. Het lijkt erop dat Van Mierlo hetzelfde deed toen hij in de hal was. Ze dacht dat hij gek was geworden.

Ik was een half uurtje in Adonis en werd door een krullenbol, een hoofd groter, gepakt en uit elkaar geragd. Het was absoluut zalig. Hij was ontzettend wild en de klus was weer geklaard.

13 december 1998

Paul Witteman en Marcel van Dam bespraken in hun programma Lagerhuis het dasincident van Claus. ‘Ik dacht: wat is die Claus een aardige man, om met zo'n ludieke actie aandacht voor Afrika te vragen.’ Het verhaaltje dat Van Dam afstak, is een van de beste illustraties van wat een slijmjurk die man is.

[p. 167]

De huidige hoofdredacteur van Het Parool¹⁹⁸ vertelde op televisie dat hij eens voor een interview bij Reve kwam, die hem meenam naar een kamer boven om een voorgesprek te houden. Daar lagen bergen geknipte nagels van Reve op de grond. Reve gaf er een cadeau, vroeg om hem op te eten. Maar de man heeft die nagel op zijn bureau in een flesje gezet. De media staan bol van Reve's 75ste verjaardag.

Ik moet ineens terugdenken aan de blik in de ogen van Like Van Lanschot-Roosdorp, totaal bevooroordeeld.

Eduard is terug uit Bahrein en belde vanuit Parijs. Gino had hem gebeld over de baan bij de klm. Stel je voor dat dat werkt!

De hysterie rond Reve wordt door Theodor Holman op vijf pagina's in Het Parool¹⁹⁹ nog eens uit de doeken gedaan: hoe ze elkaar ‘beroemd’ kipassen.²⁰⁰ ‘Onzuiver schrijven is onzuiver denken,’ leerde Reve op 't Vossius. Ik pende Holman hier een klein briefje over, want ik denk dat denken voor schrijven komt. ‘Een onzuiver “zijn” veroorzaakt onzuiver denken, waar onzuiver schrijven uit voortkomt,’ schreef ik hem.

Ik schreef ook Arendo eindelijk dat ik niet zo blij was met het stuk van Camps. Iedereen die het had gelezen op het feest van Toon, keek me wantrouwend aan, maar kwam in de loop van de avond erachter dat Camps een karikatuur van me had neergezet. Ik weet dat Arendo me wilde helpen, maar de werkwijze van Camps staat me niet aan.²⁰¹

Ik had geen zin in Paul de Ridder of wie dan ook, dus ik trok dit weekeinde de telefoon eruit. Heerlijk om afgesloten te zijn van alle ellende.

Een dame bij Hanneke Groenteman (De Plantage) zegt: ‘Ik huil al sinds mijn zestiende jaar om wat Reve heeft geschreven.’

In Newsweek staat een vreselijke reportage over ninja's in Djakarta. In het zwart geklede bendes sluiten de elektriciteit in een dorp af waarna ze naar het huis van hun doelwit gaan. Daar dringen ze binnen om het slachtoffer de keel door te snijden. Ze lijken vooral uit te zijn op religieuze leiders van de islamitische nu-beweging. Ik ben vrijwel zeker dat de Suharto-kliek daarachter zit, zoals dat ook in 1965-1966 gebeurde.²⁰²

198 Redactie: Matthijs van Nieuwkerk.

199 Het Parool, 12 december 1998.

200 Redactie: Kipassen is Nederlands-indisch bargoens voor muskieten verjagen (met een waaier).

201 Brief d.d. 14 december 1998.

202 Newsweek, 23 november 1998.

[p. 168]

Waarom gaan er in hemelsnaam nu meer meisjes dan jongens naar de universiteit? Het loopt helemaal uit de hand.²⁰³

Nog meer Reve op televisie.

203 International Herald Tribune, 6 december 1998.

14 december 1998

De bbc meldt dat Shell nog verdergaat met inkrimpen en nog eens duizenden werknemers zal ontslaan. Het wordt een ramp, ik weet het al heel lang en dat is een situatie die Kok niet aankan.

Jono Raymond stuurde me een kaartje. Hij lijkt nu een beetje in een identiteitscrisis te zitten. Hij weet nog niet wat hij zal gaan doen. De kaart van Jono is van het Wereld Natuur Fonds, met dieren die je aanstaren. Zijn handschrift is gebalanceerd, als altijd, maar hij vindt het een opgave om alleen te zijn. Het is echter de enige manier. Ik wilde dat ik naar hem toe kon vliegen om hem bij te staan.

In Zuid-Afrika waren er dit jaar meer dan 13.000 gevallen waarbij de bestuurder met geweld gedwongen werd de auto af te staan. Een voormalig advocaat uit Johannesburg heeft daartegen de Blaster bedacht, een vlammenwerper die de overvaller op een afstand moet houden.²⁰⁴ Een slimme vondst en ik ben bang dat dat in Zuid-Afrika de enige manier is om je tegen die vorm van autodiefstal te wapenen.

Ik ging vanavond naar Serge van Duijnhovens feest in de Warmoesstraat, mezelf motiverende met het argument dat ik geen kluizenaar moest zijn. Toen ik de kroeg binnenging, stond het lawaai me zo tegen dat ik direct weer naar huis ben gegaan.²⁰⁵ Weer thuis belde ik met Edwin en met Peter. Na dit gesprek raakte ik ervan overtuigd dat Edwin met de vrouw van de post smiespelt. Ik vermoed dat de stremming van post voor Peter door Edwin wordt veroorzaakt. Onbegrijpelijk dat Peter dit niet inziet. Zijn moeder zag ook niet in dat zijn vader niet in orde was, en ze bleef tot het einde, net als Peter bij Edwin zal doen. Hij heeft zijn moeders karakter.

204 Time, 21 december 1998.

205 Redactie: Het feest stond in het teken van de presentatie van Serge van Duijnhovens dichtbundel met cd Obiit in orbit, aan het andere einde van de nacht, Uitgeverij de Bezige Bij, Amsterdam, 1998.

15 december 1998

Ik had Gino gisteren verwacht, maar hij kwam niet. Ik heb ingesproken op zijn antwoordapparaat om te vragen hoe het was gegaan bij klm.

[p. 169]

Ik schreef Jono om hem een beetje moed in te spreken. Kant schreef zijn eerste boek pas toen hij 47 was en de vrije markt is een prima manier om de hormonale druk te ontladen. Ik zei hem dat ik graag naar hem toe zou willen komen als ik het geld had. Ik wees hem op de goedkope aanbieding van een retourvlucht en zes nachten Golden Tulip waar de Amerikaan Dale me over vertelde. Hoe dan ook zou ik hem graag weer eens zien.

16 december 1998

Vandaag begin ik met vasten. Ik ben het al dagen en weken van plan, maar nu is het zover. Alleen water, thee, koffie en sinaasappels - het moet, drie dagen.

Als ik de Ombudsman hoor over asielzoekers, en hoe verwerpelijk hij het vindt dat de procedures voor hen zo lang duren, kon ik het niet laten hem een kort briefje te sturen dat ik het achtste jaar inga om mijn recht te halen en dat hij zelf een onderzoek had gedaan en tot de conclusie kwam dat mij niets onrechtmatigs was overkomen. Ik sloot af met ‘You are ridiculous, maar dat wist u al.’

Bij monde van Frank Westerman noemt nrc Handelsblad premier Primakov een ‘vroegere kgb-spion’, wat de man helemaal niet is.²⁰⁶ Hij heeft die baan ‘bij gebrek aan beter’ heel even bekleed, maar dat is alles. Ik zou er iets aan moeten doen, net als aan De Wit van de sp, die gisteravond op televisie opkwam voor illegale hongerstakers in Den Haag. Ik schreef Jan Marijnissen: ‘Sorry, maar ik ben het zeer oneens met de sp die hier voor de voeten loopt.’ Maar het is al te laat en te verziekt: er zijn al een paar miljoen mensen in dit land die er niet horen en nooit binnengelaten hadden mogen worden, want hoe je het ook wendt of keert, alle Menschen werden Brüder telt alleen als het goed gaat.

Jurgens heeft gereageerd met een brief en stuurde die naar Nicolaï en Pasman, wat Ellen idioot vond. Ze zou het schrijven van Jurgens in mijn bus doen.

Op 23 december ga ik met Ellen en Verploeg uit eten. Pieter Broertjes trekt zich steeds verder terug.

Het manuscript is nog steeds niet klaar, het moet beter. Het is de oorzaak dat het schrijven van mijn Memoires te lang stilstaat, maar ik hoop dat me de tijd gegeven zal zijn verder te gaan en het af te maken.

Ik heb me bedacht. Ik was op weg het hele manuscript en de

206 NRC Handelsblad, 10 november 1998.

[p. 170]

bijlagen te fotokopiëren en aan Paul te zenden, maar laat ik eerst zijn brief afwachten. Ik zou dit boek ergens anders moeten plaatsen en betaald moeten krijgen.

Godzijdank heeft Rusland de Veiligheidsraad bijeen geroepen. De Russen willen dat Richard Butler, de vn-wapeninspecteur in Irak, opstapt. Butler is een duivel, die de situatie in Irak helpt escaleren. Secretaris-generaal van de vn Kofi Annan heeft Butlers taalgebruik afgekeurd, en het ondiplomatiek genoemd. Intussen komt het Bill Clinton prima uit, want het leidt af van de affaire Lewinsky. De verslaggeving op bbcWorld is tegenstrijdig met de feiten en compleet pro-vs en Engeland. De wereld is echt een complete chaos. Ja, we hebben communicatiesatellieten ten overvloede, maar minder communicatie dan ooit.

Als Irak wordt gebombardeerd, zal er geen stemming zijn over de impeachment van Bill Clinton. Paul Newman zei net dat Clinton ook niet impeached hoeft te worden vanwege seksuele intimidatie. Hoe is het mogelijk dat het tij rond Clinton alsnog in zulk een mate is gekeerd? Hutschnecker heeft zijn stelling andermaal bewezen. Als het een beetje wil, vallen er bommen op Irak en zullen daar mensen sterven om de afzettingsprocedure voor Bill te vertragen. De reportage over Irak en Saddam Hoessein van het nos Journaal om acht uur, geeft ook een compleet pro-vs verslag.

De brief van Jurgens moet beantwoord worden. Treurig, wat een brief.²⁰⁷

207 Brief d.d. 12 december 1998, zie bijlage 43.

17 december 1998

Amerika voert raketbeschietingen en bombardementen uit op Bagdad! Het maakt me woedend wat Amerika met deze bomterreur, die ze operatie Desert Fox noemen, in Irak doet. Meer dan 70 procent van de Amerikanen steunt de actie. Het publiek in Rusland is tegen, maar die weten wat bombardementen betekenen, Amerikanen niet. Republikeinen zeggen dat het niets te maken heeft met de Amerikaanse nationale veiligheid. De Russische ambassadeur wees weer op het passeren van de Veiligheidsraad. Het is een schending van het Handvest van de vn. Max Westerman zegt dat de vs geen andere keuze hadden na het rapport van Richard Butler, die stelde dat Irak de wapeninspecteurs systematisch heeft tegenwerkt.²⁰⁸

Alle regeringspartijen (PvdA, vvd en d66) en het cda zijn het volledig eens met de actie van Clinton. Niemand heeft het over de Veiligheidsraad of het Handvest van de vn. De verdomde

208 De Volkskrant, 17 december 1998.

[p. 171]

Kamerleden spreken zelfs over de ‘internationale gemeenschap’ die actie ondernam. Van Aartsen zegt dat het in overeenstemming is met wat de vn heeft gezegd sinds 1991. Wat Van Aartsen zegt slaat nergens op, wat wil je ook een voormalig minister van Landbouw die zich uitspreekt over internationale politiek. Het is totaal ongeloofwaardig en irritant wat er op televisie wordt gezegd, ook door Kok - die niets zegt - dus ik heb hem maar weer geschreven dat deze oorlogsdaad in strijd was met het Handvest. Waar nog steeds niemand over spreekt.

Ik heb Jan Marijnissen van de sp met spoed een fax gestuurd om Van Aartsen te vragen hoe het zit met het Handvest van de vn, namelijk dat een lidstaat geen militaire acties uitvoert tegen een andere lidstaat, voordat de Veiligheidsraad daartoe heeft besloten.

De olieprijs vliegt weer omhoog. Israël is opgetogen, het zijn dezelfde criminelen als in Washington.

Gisteren zei ik tegen Wouter dat ik weer cello wilde spelen. Hij belde vandaag: een cello huren kost 50 gulden per maand en ik kan er een in Baarn halen. Ik ga het doen. Wie weet. Vreemd dat Wouter na zes maanden opeens weer zo aanspreekbaar is.

Op tv zei een Republikeinse senator dat de kwestie Irak niets met de nationale veiligheid van de vs te maken heeft.

GroenLinks en sp waren tegen de Amerikaanse aanval op Irak (om de verkeerde redenen), de rest begrijpt het niet. Kok zei in het parlement dat de Amerikaanse actie ‘onvermijdelijk’ was. Hij kletst. Nederland holt weer achter de vs aan, en natuurlijk zit Weisglas weer in de voorste gelederen om kritiek te geven op Frankrijk dat de aanval van de vs wel heeft afgekeurd. Voor het eerst wordt nu op tv ook gesproken over China en Frankrijk, die de actie in strijd met het Handvest van de vn beschouwden, zoals ik Kok maar weer eens schreef, maar hij wil toch niet luisteren.

80 Procent van het publiek zou voor de aanval op Irak zijn. Het is slechts een reflectie van hoe de media zo'n gebeurtenis brengen. Ook nrc Handelsblad slaat nergens op. Victor Deconinck en de zogenaamde ‘specialisten’ in de studio brabbelen de gebruikelijke retoriek over Irak, en alles bloedserieus.

Ik ben opnieuw geschokt over de partijdige manier waarop bbc World het nieuws over Irak presenteert. Een Russische journalist werd onderbroken toen hij Washington de politieagent van de wereld noemde. Ik kan het niet geloven. De minds liggen lichtjaren achter om de situatie te kunnen begrijpen.

[p. 172]

Peter Nicolaï gaat morgen weer naar Moskou. Hij kocht het huis naast zijn woonhuis en in maart gaan ze daar kantoor houden. Ellen moet dus van Peter gaan huren. Ellen noemt hem een ‘scharrelaar’.

Ellen sprak met De Groene Amsterdammer, maar met het resultaat ben ik niet zo blij.²⁰⁹

Er staat een Britse journalist in Washington te vertellen dat Saddam Hoessein deze Amerikaanse aanval over zichzelf heeft afgeroepen. En zo draait de propaganda gewoon op volle toeren en Kok zegt het ze na. Het is zo ergerlijk, ik kan er bijna niet naar kijken.

Bram Stemerdink, voormalig minister van Defensie, zegt dat Clinton de Veiligheidsraad strikt heeft genegeerd, maar hij trekt (als iedereen) niet de enige juiste conclusie, namelijk dat hiermee de geloofwaardigheid van de vn ondermijnd wordt, zoals destijds de annexatie van Abessinië door Italië het einde van de Volkenbond inluidde. Zelfs Irakezen die anti-Saddam zijn zeggen in Netwerk bij Pieter Jan Hagens dat Amerika met staatsterrorisme bezig is.

Rusland scheldt, maar alleen de Chinezen zeggen dat de vs het Handvest van de vn hebben geschonden. Het is de enige juiste reactie. Albright heeft gezegd: ‘What have China, Russia and France in mind to do about it?’ Alsof dat de illegale actie rechtvaardigt.

Het geklets van Tony Blair vanavond op tv in het parlement was weer bezopen. Hij rechtvaardigt de aanvallen, gesteund door zijn minister van Buitenlandse Zaken Robin Cook.

Ik beantwoordde de brief van Erik Jurgens, en postte hem in zijn brievenbus.²¹⁰

Helaas zag ik Marijnissen en De Hoop Scheffer veel te laat debatteren in Den Haag Vandaag, dus ik heb niet kunnen constateren of mijn visie op de actie werd overgenomen of niet. Van wat ik hoorde bleek Marijnissen vooral in de ruimte te kletsen. Hoe mijn landgenoten over bombarderen spreken, is voor mij onbegrijpelijk.

Ik kon het absoluut partijdige geklets op bijna alle televisiestations niet langer aanzien, en zocht naar een late film op de zenders om enige afleiding te krijgen voor het slapengaan.

209 Zie bijlage 44.

210 Zie bijlage 45.

18 december 1998

Trein naar Baarn

Links maakt zich totaal belachelijk in de Irak-affaire. Alleen

[p. 173]

China stelde dat de aanval in strijd is met het Handvest van de vn. In alle talkshows, hier en overzee, wordt er langs dit essentiële punt heen gesproken. Ook het hoofdredactionele stuk in de Volkskrant is weer niet helder op dit punt.

Ambassadeur Joeli Vorontsov is uit Washington teruggeroepen. Ook de Russische ambassadeur in Londen moet terug naar Moskou.

Westerkade

Ik heb een cello. Tijdens de eerste paar noten die ik in de winkel speelde, dacht ik: nee, ik kan het niet meer. Maar even later voelde ik dat ik het wel moest doen en het nog wel kan. Als mam dit eens wist. Ik verlang ernaar om weer rustig aan het werk te gaan.

Idioten in een nos praatprogramma²¹¹ zitten te praten op basis van Butlers rapporten, alsof die waar zouden zijn. Die vreselijke ontwapenaar Mient Jan Faber praat ook weer mee. Niemand citeert Scott Ritter, die vanmorgen in de International Herald Tribune gewoon zegt dat de vs Butler opdroegen een rapport te schrijven dat bombarderen zou rechtvaardigen.²¹²

Nauwelijks had ik mijn benen met cello in huis, of Wouter belde. Hij was verbaasd dat ik meteen de cello was gaan halen. Jurgens belde vanmiddag Ellen naar aanleiding van mijn tweede brief naar hem. Ellen sprak vijftien minuten met hem en ik denk heel helder en nuttig.

De bombardementen gaan weer door, het is erg vernederend en onwaardig voor het deel van de wereld waar ik toebehoor. Er is in Washington een soort collectieve gekte aan de gang, met een zekere Dick Gephart aan het hoofd die in een soort razernij oproept niet tot impeaching over te gaan.

Ik ben echt verrast door het partijdige, nauwelijks journalistieke werk van sommige interviewers dezer dagen, met name die van de bbc. Blair spreekt over Saddam in zijn kooi houden. Ja, ja, allemaal heel staatsmannelijk.

Ik worstel nog zeer met het manuscript.

Peter d'Hamecourt doet zijn werk voor de rode knop onverkort: hij interviewde Nemtsov, een jonge adviseur van Jeltsin, die de Russen die voor terugtrekking van de twee ambassadeurs waren, belachelijk vond. Dus d'Hamecourt heeft zijn geldje via het nos Journaal weer opgebracht. Overal misselijkmakend geklets.

211 Redactie: Het gaat om het programma Aanval op Irak, een ingelaste nieuwsuitzending over operatie Desert Fox.

212 International Herald Tribune, 18 december 1998.

[p. 174]

Jan Driessen is in Washington en gaf in Netwerk commentaar. Maarten van Rossem geeft hem een veeg uit de pan: ‘Driessen, die in zijn commentaar nogal partijdig was.’ Maar Driessen zit daar voor de propagandavoorziening. Van Rossem en Dick Leurdijk van Instituut Clingendaal zeggen dat militair geweld onvermijdelijk was en moest komen. Wat een enge mannetjes toch allemaal. De toon van die Van Rossem is die van een ellendeling. Leurdijk is een ellebogenwerker, een streber.

19 december 1998

Eindelijk een Brit van het Comité tegen oorlog in Irak die zegt wat ik al dagenlang zeg: Clinton en Blair hebben een enorme misdaad begaan door massavernietigingswapens te gebruiken tegen Irak, zonder erover na te denken. En ze schonden alle principes van het internationale recht door te doen wat ze doen.

‘What would you do,’ vroeg het domme meisje van bbc, ‘continue to be nice to Vietnam?’

Friso Endt schreef een aardig stukje, wat weer eens aangeeft hoe er gewerkt wordt door de klootzakken, inclusief Van der Voet. De vpro wilde inzage in de archieven van oorlogspremier Gerbrandy voor een documentaire over Greet Hofmans.²¹³ Het Algemeen Rijksarchief heeft dat geweigerd omdat de archieven particulier zijn, en pas geopend kunnen worden na toestemming van de betrokken familie, en daarmee is afgesproken dat die er pas kan komen na het overlijden van Bernhard en Juliana. Ik heb trouwens nooit geweten wat er met Hofmans verder is gebeurd, en dat ze blijkbaar aan de slepende gevolgen van een aanslag door een auto-ongeluk is omgekomen.

Ze gaan weer een vierde nacht bombarderen - het zijn oorlogsmisdadigers.

Wouter Kok overweegt een interviewboekje met me te maken. Daar zal ik voor hem aan meewerken, om de reden dat hij de enige is, mij bekend, die zich in het onderwerp heeft verdiept.

Ik weet niet waar de dagen blijven. Ik had het er vanmorgen met de dames bij de groenteboer over. Voor je het weet is het weer zondag. Ik heb haast om met alles klaar te komen.

213 NRC Handelsblad, 19 december 1998.

[p. 175]

20 december 1998

De bombardementen staan stop en de wereld heeft er twee oorlogsmisdadigers bij - één geeft zich uit voor socialist. Met Göring-achtige bombardementen werd de waanzin in Washington (de impeachment-perikelen) bestreden, omdat de berekening was: als er oorlog is, gaan ze niet stemmen. Maar dit werd een misrekening. Wie liegt over Monica, liegt over de rest ook.

Had boven nog een keurig pak, van Phil's Men's Shop in New York. Wel te klein, maar het is nu opgegeten door de motten. Ik moet daar eens grondig spuiten, want nu kan ik het pak weggooien.

Vanmorgen heb ik rustig verder gewerkt. Ik ging er daarna anderhalf uur tussenuit voor een heerlijke sauna, waar een absoluut perfect gevormde Aziatische jongen rondliep. Verder was het platteland op stap vanwege Kerstmis dus ik bleef er niet hangen.

Eduard belde om 16:00 uur. Hij was moe, want hij was net terug uit Osaka en ging nu naar Parijs.

Fons de Poel spreekt in Netwerk met Scott Ritter. Ritter zegt dat Clinton helemaal verkeerd heeft gehandeld en vindt de hele operatie slecht doordacht, slecht getimed en onverstandig. Desert Fox heeft niets uitgehaald om de wapens van Saddam te vernietigen. De wapeninspecteurs van Unscom werken voor de Veiligheidsraad, niet voor Washington. Washington heeft het werk van Unscom eerder belemmerd dan geholpen. Fons de Poel vergeet te vragen wie Butler eigenlijk was, maar Ritter zegt uit zichzelf dat Butler nauw verbonden is met de cia en Washington. Wat hebben we gewonnen? We verloren Butler, maar we wonnen niets. Irak kwam er sterker uit. Desert Fox zal als een grote miscalculatie de geschiedenis ingaan.

Ik keek naar een programma over de rol van de Nederlandse pers in de Greet Hofmans-affaire.²¹⁴ Hofland is duidelijk de schrijver van deze gespeelde documentaire. Het zit vol met de valsheid, die ik van hem ken. Hij haalde dus Erich Wiedemann van Der Spiegel in de film, en mevrouw Roosevelt, en laat ze zomaar wat zeggen. Dit is zo typisch Hofland. Maar de affaire Hofmans was inderdaad hopeloos. Wat ik vergeten was, is dat Juliana, zwanger van Marijke, Nederlands-Indische vluchtelingen ging ontmoeten en daar ziek werd. Frans Goedhart bekritiseerde haar in een hoofdartikel in Het Parool. Maar er wordt

214 Verhalen uit het land van de voldongen feiten, 20:45 uur, VPRO, Nederland 3.

[p. 176]

niet bij vermeld dat Frans Goedhart een handlanger van de cia was, en vertouweling van Verrips. Henk schreef een milde pro-Bernhard film, en schilderde Juliana af als enigszins kierewiet.

Eindelijk, na zes jaar heb ik alle rommel onder mijn bed in plastic zakken weggedaan en nauwkeurig onder mijn bed gestofzuigd, dus die hoek is letterlijk uitgemest.

21 december 1998

Ellen is het ermee eens om Eef Brouwers en Hans van Mierlo voor het volgende verhoor op te roepen. Het vormde geen enkel probleem.

Foudraine zeurde weer omdat geen enkel medium zijn boek oppikt. Ik heb er nu echt geen tijd voor, want ik moet eerst mijn eigen boekje realiseren.

Van Aartsen vind het ‘goed en verstandig’ van de Amerikanen en de Britten om nu even ‘pas op de plaats te maken’ nu zij constateren dat zij met de militaire acties tegen Irak hun doelen hebben bereikt.²¹⁵ Je zult toch zo'n verklaring op je naam hebben staan.

Vanmiddag faxte ik Broertjes dat ik nog nergens in zijn krant gelezen heb dat de actie van de vs en Groot-Brittanië buiten de Veiligheidsraad om, een precedent schept wat de geloofwaardigheid van de vn ondermijnt. Nu lees ik dat Primakov precies hetzelfde zegt: wat er is gebeurd, heeft een precedent geschapen.

nrc Handelsblad heeft helemaal niets van het werkelijke nieuws over Butler en Ritter en de totstandkoming van het rapport. Dan is de Volkskrant in dat opzicht nog beter.

Rik Nieman (rtl) telefoneerde nu ook naar Scott Ritter, maar Nieman stelde ook de vragen niet die hij moest stellen. Ongeïnformeerd en oppervlakkig. De schending van het Handvest van de vn is hier nog niet ontdekt, wel in Moskou dus. Hoe kan het ook anders, de pers doet niets.

Het nos Journaal (met Henny Stoel) spreekt over Lockerbie in opdracht van Iran, maar er wordt verzuimd te vermelden dat Iran wraak nam voor het uit de lucht schieten van een Iraans verkeersvliegtuig door een Amerikaanse kruiser. De continue misinformatie ergert me steeds meer. Dat was ook wat Van Konijnenburg zei de laatste jaren van zijn leven.

Eindelijk brengt Nieuwsnet de analyse dat het Handvest van de vn gewoon wordt geschonden. Bram Stemerdink en Dick

215 NRC Handelsblad, 21 december 1998.

[p. 177]

Leurdijk praten eromheen. De vn is buitenspel gezet, maar Stemerdink zegt niet waar het op staat.

Voormalig secretaris-generaal van de navo Willy Claes noemt de Veiligheidsraad ten dode opgeschreven, met vetorecht voor vijf leden. Hij zegt echter niet dat de verkeerde landen vetorecht hebben.

Prima doorgewerkt vandaag: tien pagina's.

22 december 1998

Ik was om 05:30 uur op en zat om 06:00 uur achter de typemachine. Het begint nu een acceptabel boek te worden. Spectrum kan er niet omheen, maar hoe kan ik het te gelde maken? Vanmiddag, op weg naar huis vanuit Adonis, werd ik aangesproken door een Turkse jongen. Ik nam hem mee naar boven - wat ik absoluut nooit doe - maar hij bleek echt gek. Toen ik hem vroeg om weg te gaan, kwamen er bedreigingen en hij zou de politie roepen, maar ik kreeg hem eruit zonder verdere ellende.

23 december 1998

Ik was al vroeg bij dokter Overbeke, die een blonde jonge stagiaire had, aan wie ik geen zin had mijn reet te tonen. Dus ik ging alleen met Overbeke naar de onderzoekstafel. Hij stelde me opnieuw gerust en zei dat er niets aan de hand was. Als ik uitslag heb op mijn reet of ergens anders, is dat veroorzaakt door een genetische aanleg. Ook de infectie aan mijn rug heeft niets met aids te maken.

Ik kwam thuis en werd zeer getroffen door het nieuws van het overlijden van Margriet van Erven Dorens, die ik in de jaren vijftig leerde kennen. Zij gaf me A Writer's Notebook van Somerset Maugham. Ik herinner me haar als een lieve vrouw. Heel triest. Toon en Marlene zeiden al dat ze erg ziek was.

Gerlof Leistra van Elsevier belde. Hij overwoog nu toch een biografie over Bouterse te schrijven. Ik vertelde hem dat het dan cruciaal is om met Harvey Naarendorp te spreken.

24 december 1998

Ik had van 18:00 tot 22:00 uur een diner met Ellen, Hans Verploeg en Inge, wat zeer plezierig was. We hebben veel gelachen, al vond ik dat Ellen teveel dronk. Ik ben als eerste vertrokken. Onbegrijpelijk dat Hans elke keer terugkwam op de vegen uit de pan die ik hem had uitgedeeld in mijn boeken. Ook leverde de avond de mededeling op dat Jurgens tegen Ellen heeft gezegd: ‘Hij is niet normaal.’ Nee, zoals Jurgens zich

[p. 178]

heeft gedragen is voor hem normaal. Terwijl Jurgens met Van Mierlo afsprak dat 3 tot 4 ton genoeg was, moest Ellen Han Lammers inschakelen om er 1,1 miljoen van te maken.

Hans maakte van de gelegenheid gebruik om te onderstrepen dat zijn eerste gang naar de Kamercommissie bedoeld was om de stemming te peilen, maar daar twijfel ik aan. De eerste klap is een daalder waard. Ik denk dat Jurgens hierin wel gelijk had. Overigens lijkt Jurgens zelf krap bij kas te zitten. Volgens Verploeg zoekt hij naar werk en geld. Inge werd benoemd tot commissaris bij het Commissariaat voor de Media. Het was dus ‘een feestje’.

Er stond een piano waarop ik best had willen spelen, maar er waren teveel mensen.

Ellen zei dat Jurgens ook had gezegd dat ik ‘geobsedeerd’ ben omdat ik achter een schaderegeling aanzit.

De Staat probeert Ellen Pasman en Peter Nicolaï op te laten draaien voor de kosten van het doorrekenen van het schikkingsvoorstel van de Staat in juli door De Wijkerslooth, waarvoor zij een rekening kregen van 8.000 gulden.²¹⁶ Wat een fucking plebejers.

216 Redactie: Dit blijkt ook uit de briefwisseling tussen Nicolaï, Pasman, Derckx en Houtzagers van 18, 22 en 23 december 1998.

Kerstmis, 25 december 1998

Op de een of andere manier wist ik dat Peter zou bellen. Ik deed de telefoon er weer in en prompt belde hij. Peter zei dat al mijn brieven nu waren aangekomen. Op het eind van het gesprek huilde hij. Ik voelde me daardoor zo machteloos. Ik moest eerst dit kwijt, want ik kon niet verder werken. Ik ben er helemaal naar van. Ik overwoog Trees te bellen om te vragen hem op te monteren, maar ik bedacht me. Ik wilde nooit een familie stichten omdat ik niet de pijn en tranen wil veroorzaken die ik - zoals ik Sukarno schreef - zelf niet kan verdragen. Ik wil die reden niet zijn, laat mij dan maar alleen zijn. Dat is de enige manier om zo min mogelijk te huilen.

26 december 1998

Ik heb prima doorgewerkt vandaag.

Deze Tweede Kerstdag denk ik aan broer Hendrik. ‘Hij is verwilderd,’ zei mam. En ik denk natuurlijk steeds aan Peter (vooral na zijn tranen van gisteren) en een beetje aan Eduard. Verder geef ik er de voorkeur aan alleen te zijn en aan niemand te denken.

Wouter belt nu iedere dag. Het was hem opgevallen dat Bea-

[p. 179]

trix in haar kersttoespraak over verzoenen en vergeven had gesproken, een tekst die uitzonderlijk geschikt is om Kok en co. onder de neus te wrijven.

Waar begin ik nu weer aan? Een etentje met Theo van Gogh. Ik fietste in de plensregen naar de Italiaan aan Willemsparkweg 155. Theo drinkt niet meer en was al dertig kilo afgevallen - ik heb al moeite met vijf kilo. Maar goed, er waren zo'n veertien personen. Ik werd naast Annemarie Oster gezet en tegenover Gert-Jan Dröge. Het hoogtepunt was echter Beau van Erven Dorens, de neef van Margriet. Ze sprak blijkbaar vaak over mij, maar ik werd nooit uitgenodigd. De vorig jaar overleden zoon van Niels en Margriet was Beau's beste vriend geweest. Die Beau heeft iets, hij is groot als een boom. ‘De star is born,’ zei Dröge over Beau. Dröge was met de prins van Lignac en 30 genodigden mee geweest naar Thailand en had er 36 uur film geschoten voor een programma van een half uur.

De neef van Theo, die in Leiden met daklozen werkt - gescheiden, twee zoontjes van zes en vier - was aardig. Verder was er een dame (dronken), die in een molen woont; een schrijfster (ook dronken) en Tim Krabbé (romanschrijver en schaker die door Henk Hofland eens op zijn bek werd geslagen over mij).²¹⁷ Theo deed niets anders dan glazen wijn inschenken. Er stonden wel 25 lege flessen op tafel. We kregen de meest ergerlijke liflafjes te eten, zoals stukjes reerug met een armzalig peertje, terwijl het duidelijk was dat de eigenaar en diens vrouw oplichters waren. Ik ben om middernacht weggegaan.

Oster stelde wel gevatte vragen, zoals waarom ik Bon Voyage, Majesteit! en Welkom thuis, Majesteit! heb geschreven. Maar ik denk toch dat ze bevooroordeeld was. Ze hamerde op de waarde van literatuur en lachte heel hard toen ik over Helmut Lotti begon. Ze liet me niet uitspreken, want mij ging het om het tienjarige jongetje dat samen met Lotti zong. Gisteravond na middernacht keek ik in bed naar een jongenskoor dat Stille Nacht zong, met een blond ventje als solist - lang haar, ik denk vanuit Wenen. Het kind liet zo'n zuivere stem horen, dat het me aan broer Hendrik deed denken met zijn jongetjes. Uniek die zuiverheid.

Het was jammer dat alle gasten bij Theo, inclusief Oster, dronken waren.

217 Zie Memoires 1971-1972, pagina 302.

[p. 180]

27 december 1998

Ik begon de dag met het vervolg van mijn brief aan Peter van Eerste Kerstdag.²¹⁸

Ik belde Annakristie en kreeg Kristan aan de lijn, die uit de psychiatrische kliniek in Assen over was. Wat een aardige, zeer intelligente jongen. Hij neemt mijn boekje met Foudraine mee in de trein en ik moedigde hem aan te gaan schrijven.

Ellen belde nog: Broertjes had De staat van bedrog van haar gekregen, omdat hij het wilde lezen, wat toont hoe zeker hij is van mijn gevecht. Ellen zei verder dat Hans, nadat ik vertrokken was, informatie gaf over Broertjes, bedoeld als karakterschets van de man. Ik wilde het niet horen.

218 Zie bijlage 46.

Trein naar Utrecht

Het is al een jaar geleden dat ik voor het laatst naar Utrecht ging. Ik bezocht toen eerst Erik in zijn nieuwe huis waarna we samen door het Wilhelminapark liepen. Hij sprak over zijn werk en zijn plan om in mei in New York te zijn, en ineens was hij dood. Ik heb op dit moment eigenlijk ook niets geregeld voor het geval ik doodga.

Ik schreef Pak Sukrisno voor zijn tachtigste verjaardag en Theo van Gogh om te bedanken voor het etentje.

Gisteravond was ik zeik- en zeiknat toen ik bij het restaurant arriveerde, net als nu bij aankomst op Centraal Station. Ik heb twee familiefoto's en een fles wijn van John de Mol bij me.

Dit dagboek is onvolledig, maar het is nog steeds duizendmaal zo accuraat over de realiteit als wanneer je nooit iets opschrijft.

23:45 uur, trein naar Amsterdam

Het was buitengewoon gezellig met Ab en Judith (zij studeert filosofie), de kinderen van Guido en Aliki. Wilma had er zeer veel werk van gemaakt met acht braadpannetjes op tafel en we bereidden ons eigen eten. Ab heeft zich laten steriliseren. Hij erfde veel geld, doet niets, en brengt het weekend door in een hotel in de Ardennen. Ik denk dat Wilma voorzichtiger is met alles, al woont Aliki nu op een kamer, voor meer dan 500 gulden per maand. Het was een zeer, zeer aangename avond. Ik dacht veel aan Erik, tante Juut, Hetty en de familie.²¹⁹

219 Redactie: Oltmans neef Erik Mennega, diens moeder Juliana Oltmans, en diens zus Henriette Mennega.

[p. 181]

28 december 1998

Ik lees de kersttoespraak van Beatrix, maar vindt het een beetje verwarrend, ook zitten er veel herhalingen in.

Annemarie Oster schreef een naar stukje over iets met Xaviera Hollander. Een echt burgertruttenstukje over dure kaartjes en dat soort gezeur. Ga dan niet, zoals ik niet ging.

Ik heb het manuscript tot pagina 90 naar Sillevis Smitt, Spectrum en Ellen gestuurd.

29 december 1998

Eduard belt steeds, maar ik neem niet op. Hij vertrekt om 16:00 uur naar Zuid-Afrika om in Kaapstad met Iwan Beek naar een feest te gaan. Ik vind het ergens een vreemde affaire, zoals ik de hele affaire tussen die twee nogal obscuur vind, om niet te zeggen afkeur. Dus, en dit is waarschijnlijk de eerste keer bij hem, neem ik de telefoon niet op. Ik heb geen zin om een toneelstukje bij hem op te voeren. Hij had eerder gezegd zoiets nog nooit meegemaakt te hebben. Dat kan zo zijn, maar er zit iets profiteerderigs in. En als het geen profiteren is, dan is het een relatie waar ik liever buiten blijf.

irak tart luchtmacht vs staat met grote letters op de voorpagina van Trouw. Ik heb meteen de hoofdredacteur geschreven dat de vraag is: wie tart wie in Irak? Ik heb hem geadviseerd nog eens wat te lezen van Piet Buwalda, journalist en oud-ambassadeur in Moskou die daar heeft geleerd met andere ogen naar de vs te kijken.

Nu zegt ook Ellen dat het duidelijk is dat Beatrix het in haar kerstrede wel degelijk over Den Haag en wat daar gebeurt, heeft gesproken. Beatrix moet zich staatsrechtelijk zeer beperken, en daarom had Van Dantzig al op de radio gezegd dat er geen touw aan vast te knopen was geweest. Ellen vond het manuscript super. Ellen leek aangenaam verrast dat ze een kerstkaart van Sillevis Smitt had ontvangen.

Ik heb toch Ed te woord gestaan en gedaan alsof er geen vuiltje aan de lucht was.

Ik had Beau van Erven Dorens gezegd dat hij zo klein leek op tv, en prompt liet hij in zijn programma zien hoe lang hij is bij het de trap opgaan in de studio.²²⁰

Arendo Joustra schreef een lange brief om zijn parcours uit te wissen, maar ik laat dit niet passeren.²²¹ Ik mag hem graag, maar ik antwoordde hem recht voor zijn raap en eerlijk.²²²

220 RTL Live, 17:05 uur, RTL4.

221 Zie bijlage 47.

222 Zie bijlage 48.

[p. 182]

Gino drukte op de bel. ‘Met de belastingdienst,’ zei hij toen ik op de intercom drukte. Ik trapte er eerst nog in ook. Toen hij later weer vertrok en me omhelsde, begon mijn pik letterlijk te druppelen en kwam er sperma uit. Onvoorstelbaar. Meteen daarna belde ik Edwin en Peter. Ik kreeg ze beiden aan de telefoon en Edwin zei dat ze gisteravond lang hadden gesproken, en dat ze gaan inpakken. Peter moet eindelijk zijn poot stijf gehouden hebben. Peter kapte hem af om met mij te kunnen spreken. Hij had alle brieven ontvangen en wist van Gino en zijn idee om bij de klm te gaan solliciteren.

Gino en ik hadden een lang gesprek. Hij ging weg met mijn laatste pak van Phil's Men's Shop in New York - de winkel bestaat niet meer. Ik denk dat het hem past, zelfs de broek. Het verhaal is dat hij het bij Cynthia niet meer uithoudt. Hij stopte met 's avonds werken en werkt nu alleen nog van half negen tot half zes. De zon- en maandagen is hij vrij. Hij had de klm nog niet benaderd. Ik wil hem best hier hebben en mijn leven opnieuw inrichten. Hij wil dan zijn eigen telefoon en een tafel, waar nu de elektronische ‘piano’ staat, die moet naar zijn broertje in Lima. Zij motor staat in een garage.

30 december 1998

De trip met Elsbeth Etty - ze woont samen met Gijs Schreuders - en Theodor Holman - hij werkt freelance voor Het Parool - naar Hilversum was prima. We zaten samen bij Radio Nederland Wereldomroep voor een terugblik op het jaar. Die twee zijn wel erg linkse rooie rakkers. We spraken over de bezetting van het voormalig blindeninstituut De Steffenaar in Vught door leden van de sp, omdat enkele vermogende omwonenden het pand gezamenlijk hebben gekocht om te voorkomen dat het een asielzoekerscentrum zou gaan worden. Holman vond tenminste ook dat er niets tegen te doen was. Etty zat op de lijn van Marijnissen, die voor mij nu verder ook heeft afgedaan, want die bezetting kan natuurlijk niet. Het slaat nergens op. Etty vond Vught een schandaal, en ook de Volkskrant vindt dat er naar juridische mogelijkheden moet worden gezocht om De Steffenaar wel voor ‘ontheemden’ te houden. Dat kan dus niet. We wonen (nog) niet in de Sovjet Unie.

Maar het was best een aardig tripje. Waarom Etty die bos ongeorganiseerde rooie haren heeft weet ik niet. Ze is waarschijnlijk net zo ongeorganiseerd als haar hoofd. Ik vond de discussie van 35 minuten op tv ook niet best.

Etty begon over Hofland: ‘Hij houdt jou nog steeds verant-

[p. 183]

woordelijk voor zijn afgang bij nrc Handelsblad.’ Toen ik, eigenlijk woedend, wilde uitleggen wat er was gebeurd, luisterde zij niet. Zou Hofland op die manier iedereen tegen me hebben opgestookt?

Etty vertelde dat een hofdame haar ergens kwam ophalen voor een gesprek met Beatrix. De koningin opende de ontmoeting met een anekdote dat haar man zich laatst ergens met Etty had geamuseerd. Dit is het zoveelste bewijs dat ik een rode kaart ten aanzien van Beatrix heb, want als deze communiste door de koningin wordt ontvangen, waarom ik dan niet?

Etty vertelde me overigens dat Ellen haar had gevraagd te wachten met het artikel, waar ik Ellen 's avonds over belde. Ze ontkende eerst, en wilde alweer à la Roëll Etty gaan opbellen, maar wat ik hoop te hebben gestopt. Later gaf ze aan inderdaad bij Etty te hebben gevraagd even te wachten.²²³ Ik zei haar weer: ‘Je begrijpt niets van publiciteit. Je draaide haar aan, maar dan verpest je het, zoals je wel meer hebt verpest.’

Er stond in nrc Handelsblad een advertentie voor het boek van Jan Foudraine. Ik denk dat het niet loopt.

223 Zie ook Memoires 1997-A.

31 december 1998

Het hoofdartikel in de Volkskrant over de vn laat zien wat er aan ‘geesten’ bij de krant zit. De voortrekkersrol van politieman vs is volgens de krant noodzakelijk om de vn een organisatie met enige kracht te laten zijn. Over militaire acties van deze politieman buiten de vn om echter geen woord.²²⁴

Gino zei dat zijn broertje nummer één van de klas was geworden en nu wilde hij hem mijn orgeltje sturen. Ik zei dat hij mijn zogenaamde piano voor 1.000 gulden kon kopen. Hij pingelde er al snel 100 gulden af.

Volodja belde vanuit Moskou om me een gelukkig nieuwjaar te wensen. Na een avond bij zijn moeder gaat hij vijf dagen naar Griekenland op vakantie. En 14 februari is hij weer drie dagen in Saarbrücken. Belde hij me dit door als hint om van 14 tot 19 januari naar Saarbrücken te komen? Ik moet niet denken aan die oneindige treinreis.

Ik belde even met Peter. Hij zei dat hij vandaag drie brieven heeft gekregen. Hij had er pas één gelezen, en vond Pasman in De Groene Amsterdammer goed. Ze gaan bij Bokkie eten. Nu kan de telefoon eruit, na nog een telefoontje van Florrie Rost van Tonningen op het antwoordapparaat beluisterd te hebben. Er werden in Hillbrow al rotjes afgestoken, de poezen vlucht-

224 De Volkskrant, 31 december 1998.

[p. 184]

ten de kasten in, zei Peter. Al met al ben ik gezegend vanavond alleen te zijn.

Dit jaar viel de meeste regen in deze eeuw. Heel fijn.

Wat broer Hendrik doet weet ik niet en ik word daar ook steeds onverschilliger over, helaas. Waarschijnlijk zie ik hem nooit meer. Wie weet.

Prima doorgewerkt op Oudjaar. Het is 23.00 uur, ik ga naar bed. Ik heb het gehad.

(Wordt vervolgd)