Memoires 1999-B

[p. 164]

Amsterdam

13 november 1999

07:55 uur, Westerkade

Toen ik van de bus naar huis liep, welden de tranen op door de situatie met Peter. Ik probeerde mijn emoties voor Eduard zoveel mogelijk te verbergen en sprak er zo min mogelijk over, maar nu ben ik weer alleen, en teruggeworpen op mezelf met mijn verdriet. Ik lees Peters brief van zaterdag zes november nog eens en huil, omdat ik daarin de Peter zie die weg van de vloek van die klootzak is. Het is hetzelfde verhaal als van Inez Röell met François Gonet.²¹¹ Inez, die maar niet los kon komen van Gonet. Hoe ontzettend triest.

Eduard stelde voor een huisje aan mevrouw Gödecke te geven, wat ik zal doen. Hij nam er zelf ook een, dus er gaan er drie naar Ien. Ook de crunchies die Peter en Edwin voor me hadden gekocht, gaan naar mevrouw Gödecke. Ik wil niet aan Hillbrow herinnerd worden.

Leny Spil had met de familie in Djakarta mijn video van Het zwarte schaap gezien, en zei dat ze erg onder de indruk waren. Goede vrienden. Ook Ronald Frisart, de rest is onbelangrijk. Ik belde Trees, omdat ze op het antwoordapparaat stond. Ze zei mijn kaartje ontvangen te hebben, maar van Peter nog niets. Ik zei dat alles prima was geweest en repte natuurlijk met geen woord over het conflict. Ik heb Eduard gevraagd er ook niet met Lonis of Beek over te spreken.

Hans van den Bergh heeft bij Pierre Vinken geïnformeerd of hij namens mij als arbiter zou willen optreden, maar hij zegt te weinig te weten over mijn zaak en de gemiste journalistieke kansen en daarmee gederfde inkomsten. Hij wil wel nadenken over de positie van voorzitter als derde arbiter.²¹²

211 Zie Memoires 1925-1953.

212 Brief van Pierre Vinken aan Hans van den Bergh, d.d. 4 november 1999.

14 november 1999

Als ik van huis ben geweest is er altijd zoveel te doen, dat ik niet weet waar te beginnen. Ik heb eerst mijn dagboekaantekeningen uit Zuid-Afrika in klappers opgeborgen.

Ik zag gisterenmiddag Jeroen Pauw die Willibrord Frequin in

[p. 165]

zijn programma had.²¹³ Pauw was uiteindelijk superieur (wat ik hem schreef), omdat hij nog onbevangen is en niet aangetast door de onderlinge Hilversumse oorlogjes, wat bij Frequin wel het geval is.

Sukma schreef blij te zijn met Chaos in Indonesië. Ze is het zelfs aan het vertalen om het ook bij Indonesische media onder de aandacht te brengen.²¹⁴ Daarna wil ze het aan Ibu Supini geven. Ze was behoorlijk positief over Wahid, die ze de zoon van een ‘freedom pioneer’ noemde - zijn vader streed net als Sukarno voor onafhankelijkheid en was de eerste minister van Godsdienst onder Sukarno -, zoals Megawati de dochter van een ‘freedom pioneer’ is. Ik antwoordde Sukma kort dat ik haar een nieuw boekje zou sturen zodat mevrouw Supini er ook een zou hebben. Ik waarschuwde dat de cia achter het geweld in Atjeh en Timor zit en dat Wahid te weinig begrijpt van wat er allemaal gebeurt.

Ellen had me een overzichtje gestuurd van de laatste ontwikkelingen rond de arbitrage tijdens mijn verblijf in Zuid-Afrika.²¹⁵ Ik ben blij dat ze ook Jan Marijnissen erbij betrokken heeft, maar ik begrijp nog steeds niet waarom het allemaal zo lang blijft duren. Verploeg sprak in Het zwarte schaap over drie maanden, maar die zijn inmiddels weer om. Bovendien blijkt nergens uit dat Verploeg en Broertjes terug zijn gegaan naar de Kamercommissie, wat ze me toezegden voordat ik vertrok. Ik heb een briefje met mijn bedenkingen bij haar in de bus gegooid met de reactie van Vinken en mijn onveranderde mening dat ik als arbiter voor mezelf moet optreden.²¹⁶

Marijnissen heeft dan wel tegen Ellen gezegd zich bij de vier Kamerleden aan te willen sluiten, maar ik wacht nog steeds op antwoord van hem, dus ook hij kreeg een briefje: ‘Wat zijn Kamerleden toch voor mensen - en ik heb nog wel één keer in mijn leven een stem uitgebracht en dat was op jou! Maar een behoorlijk antwoord op een (noodkreet) brief krijg je niet.’

Er ging ook een briefje naar Hans Verploeg met de vraag of hij en Broertjes inderdaad nog naar de Kamercommissie zijn geweest. Om te laten zien dat ik ondanks alles gewoon doorwerk, deed ik er ook een exemplaar van Chaos in Indonesië bij. Bas Senstius en Rens Broekhuis kwamen me om 10:00 uur ophalen om naar Florrie Rost van Tonningen te gaan. Een uur en twintig minuten waren we bij het andere zwarte schaap in

213 Een kwestie van kiezen, 13 november 1999, 16:40 uur, RTL5.

214 Brief d.d. 6 november 1999.

215 Brief d.d. 12 november 1999, zie bijlage 33.

216 Brief d.d. 13 november 1999.

[p. 166]

Velp. Er stonden twintig of dertig auto's voor de deur, ook uit België en Duitsland. Tent in de tuin, madame in glorie in de grand salon, omringd door Duitsers en een Vlaamse lijfwacht. Ze zei dat ze een keer met mij op tv wilde. Het ijs was in ieder geval gebroken voor de boys. Om 14:00 uur vertrokken Rens en Bas weer van de Westerkade.

Vanmiddag heb ik een half uur met Ellen gebeld. Toen ik mijn irritatie liet blijken over Verploegs opmerking dat ik versleten zou zijn, zei Ellen: ‘Zegt hij dat?’

‘Ja, in Het zwarte schaap,’ en dan ben ik inwendig woedend. Net als Broekhuis die zonder schroom, waar iedereen bij was, aan Florrie vroeg: ‘Heeft Bernhard zelf uw man over de reling gekieperd?’ En dat is dan de beste journalist tot nu toe, degene die Het zwarte schaap erdoor wist te drukken.

Toen ik tegen Ellen zei dat Nicolaï zelfs tien dagen lang geen tijd had om Het zwarte schaap te zien, zei ze eerst nog dat hij het wel had gezien, maar liet het erbij zitten toen ik zei dit niet te geloven. Waarom doet ze dit? Haar maat verdedigen? Nou ja, het vertrouwen van mijn kant is weg. Maar vertrouwen heb ik op dit moment bij niemand meer - als gevolg van de laatste botsing met Peter.

De Volkskrant komt weer met een slap hoofdredactioneel commentaar waarin zij de Nederlandse ovse-ambassadeur gelijk geven in zijn beschuldiging dat Milošević misdaden tegen de menselijkheid heeft gepleegd door meer dan 800 duizend Kosovaren welbewust van huis en haard te verdrijven.²¹⁷ Die Kosovaren zijn niet voor Milošević gaan lopen, maar voor de cia en de navo-bombardementen.

Een Republikein zegt op cnn dat 80 procent van de beschikbare vuurkracht in Kosovo, ook werd gebruikt in Kosovo zelf. Ik weet het, het is een schandaal.

Netwerk maakte een reportage over de burgeroorlog op Ambon. Er wordt gevochten tussen moslims en christenen en de militairen grijpen in.²¹⁸ Ik ben er zeker van dat de cia de zaak aan het opzwepen is.

Jeroen Pauw was voortreffelijk met Seth Gaaikema, die hij voluit liet praten zoals je nooit op tv ziet. Jeroen weet feilloos wanneer hij zijn mond moet houden en dat gecombineerd met zijn open gezichtsuitdrukking, bracht Gaaikema steeds meer in de problemen.²¹⁹

217 De Volkskrant, 12 november 1999.

218 Netwerk, 14 november 1999 20:17 uur, NCRV, Nederland 1.

219 Een kwestie van kiezen, 14 november 1999 23:00 uur, RTL4.

[p. 167]

15 november 1999

Toen ik in Kew Gardens woonde, kocht ik een rekveer om mijn armen te trainen, die ik sindsdien overal mee naartoe nam. Nu mis ik het ding, want ik ben op Circle Court vergeten het in te pakken.

Ik denk nog steeds heel lief over Peter, want ik vermoed dat hij in het diepst van zijn ziel weet wat er werkelijk aan de hand is. Hij ziet echter geen kans om de ‘val’ van Edwin te ontvluchten. Peter is van Edwin, zoals Inez Röell van Gonet was.

Ik heb Sillevis Smitt geschreven dat ik de brieven van mejuffrouw Buringh Boekhoudt niet meer ga gebruiken als drukmiddel tegen de Staat. Ik ga me niet verlagen tot de Haagse chantagepraktijken waar ik zelf al die jaren last van heb gehad.²²⁰

Ik heb Monique Waterham een exemplaar van Mijn vriendin Beatrix gestuurd. Ronald Okker van Nyenrode kreeg een Chaos in Indonesië.

Heb me even geweldig opgewonden omdat Peter van der Vorst (Joop van den Ende) nog steeds de 1.500 gulden niet heeft betaald, waar ik al sinds augustus op wacht. Ik heb er weer pijn van in mijn kop. Dat doet Nederland met me.

Eduard had Iwan Beek vanmorgen de les gelezen dat hij zich moet beperken met drinken, maar dat heeft geen zin, want hij is een zuiplap.

Ik stuurde foto's uit Zuid-Afrika naar broer Hendrik en Trees en deed er een paar bij Ed in de bus, die me belde om me te bedanken.

Koning Juan Carlos van Spanje is met zijn vrouw in Cuba. Ze werden door Fidel Castro in revolutionaire kledij verwelkomd. De koning wilde Castro eerst groeten, maar trok zijn hand terug toen Castro aangaf eerst Sophia te willen begroeten. Fidel weet natuurlijk niets van het koninklijk protocol.

Het Nederlandse journaal is gewoon incompetent.

220 Zie bijlage 34.

16 november 1999

Arjan Visser van Trouw heeft me voor de rubriek Tien Geboden gevraagd. Ik ben al de hele morgen bezig aantekeningen te maken op memory cards voor het interview met hem overmorgen.

Wahid staat over zeven maanden een referendum in Atjeh toe. Het einde van Indonesië voltrekt zich precies zoals ik dacht.

Paul zei dat het direct te merken was als ik het land uit was,

[p. 168]

want dan leek alles stil te staan. Geen journalisten die bellen voor mijn telefoonnumer, en minder verkoop van mijn boeken. Chaos in Indonesië verkoopt nog niet goed. Trouwens, nog niets gezien van The Jakarta Post, noch van Santo.

Jan Marijnissen stond op het antwoordapparaat, dus het briefje dat ik schreef hielp. Hij komt nu van zijn kont. Ik vecht dit gevecht helemaal alleen, dat is zeker.

Wahid is dus toch in Washington bij Clinton. Ik kan het nauwelijks geloven. Niets op tv of in de kranten behalve in de International Herald Tribune.²²¹ Waarom?

Ellen en Verploeg gaan morgen opnieuw naar de Kamercommissie.²²²

221 International Herald Tribune, 15 november 1999.

222 Redactie: Zie ook bijlage 35, de brief die de advocaten van Oltmans de Kamercommissie stuurden.

17 november 1999

Ik heb van 06:00 tot 08:30 uur nog meer kaartjes volgeschreven voor de Tien Geboden van Arjan Visser.

Ik schreef Megawati over de gekte, de bedreiging en het verraad van Wahid tegenover haar, onder meer door de moordpraktijken van Suharto te verzwijgen en het alleen te hebben over diens corruptie. Ik stuurde kopieën van de brief naar Diarto, Sukma, Spil, Omar Dhani, Kadarisman en The Jakarta Post.

Arjan Visser kwam om twaalf uur. Hij interviewde me drie uur lang voor zijn Tien Geboden in Trouw. Ik gaf hem de kaartjes met uitgeschreven antwoorden, maar hij wilde zijn interview zelf maken. Helemaal op het laatst begon ik over Den Haag en prompt kreeg ik pittige hoofdpijn. Ik heb weer aspirine moeten nemen.

Ik schreef Pierre Vinken zijn gedachte Spoor als arbiter te vragen een goede te vinden, al weet ik niet of Spoor daar zin in heeft na de bekoeling van onze vriendschap sinds de Alerdinck Foundation. In ieder geval maakte ik Vinken duidelijk dat ik erg dankbaar zou zijn als hij en Spoor het zouden doen.²²³

Ellen Pasman was met Hans Verploeg om 13:30 uur bij de Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken. Sillevis Smitt had haar gisteren gebeld en wilde haar spreken, wat ze vanmiddag ook zou doen. Vanavond belde Ellen dat Sillevis Smitt opgelucht was dat er mogelijk arbitrage aan zat te komen.

Jan Marinissen was ook bij de bijeenkomst met de commissie geweest. De Kamerleden gaan met de minister praten.

223 Zie bijlage 36.

[p. 169]

Ik was op de debatavond van het Nieuw Republikeins Genootschap in de Oudemanhuispoort, waar Peter Rehwinkel een van de sprekers was. De avond was samen met studentenvereniging Machiavelli georganiseerd. Na afloop ging ik met Peter Rehwinkel en diens vriendje naar Crea café, waar het debat informeel zou worden voortgezet, maar in die kroeg was het te rumoerig om echt te praten. Ik liep daarom nog even terug naar de Oudemanhuispoort, maar eigenlijk was dat tijdverspilling.

Bij Barend & Van Dorp ging het over een bericht in de Volkskrant van afgelopen dinsdag dat Van Aartsen en Herfkens geen tijd hadden voor Wahid toen hij in september in Nederland was. Gisteren zei Van Aartsen in de Tweede Kamer dat het artikel uit de duim gezogen was. Vandaag kwam de Volkskrant met bewijs dat hun artikel wel degelijk klopte, inclusief de namen van ambtenaren, en dat Van Aartsen dus loog in de Tweede Kamer.

Oud-minister van Defensie Henk Vredeling zat ook bij Barend & Van Dorp, en ook weer Joost Zwagerman. Vredeling vertelde dat Bernhard Juliana (‘zij stond aarzelend bij de deur’) wegstuurde (‘hetgeen vreemd is’) toen Vredeling de prins kwam zeggen geen uniformen meer te dragen na Lockheed. Het is jammer dat Beatrix die onbeschoftheden van haar vader meekreeg.²²⁴

224 Barend & Van Dorp, 18 november 1999 22:55-23.45 uur, RTL4; terug te zien bij Beeldengeluid.nl.

18 november 1999

Er kwam een aardig briefje van Sillevis Smitt waarin hij zich een beetje verontschuldigt dat hij mijn brieven niet allemaal beantwoord, maar dat niet kan omdat hij mijn tegenpartij verdedigt.²²⁵ Hij hoopt dat de arbitrage doorgaat.

Ze zijn bij nrc Handelsblad echt geschift.²²⁶ Henk van Gelder was gisteren naar een theaterstukje van Erik van Muiswinkel en Diederik van Vleuten geweest en schrijft dan dat Van Muiswinkel God speelt ‘die met de verongelijkte stem van Willem Oltmans constateert dat de mensen naar Hem niet meer luisteren’. Ik heb een briefje aan Van Gelder geschreven het aardig te vinden dat hij aan me dacht, maar dat wel duidelijk is dat hij niet helemaal goed bij zijn hoofd is.

Ik blijf rustig thuis vanavond.

225 Brief 17 november 1999.

226 NRC Handelsblad, 18 november 1999. Redactie: Het betreft een bespreking van de voorstelling Mannen op de maan.

[p. 170]

19 november 1999

Eduard belde nog voor hij naar Los Angeles vertrok of ik nog iets nodig had uit de vs, maar ik vroeg alleen The New York Times mee te nemen, indien mogelijk.

Paul de Ridder legde me uit dat Van Gelder mij in de kop zette omdat in het cabaret van Van Muiswinkel en Van Vleuten mijn stem door Van Muiswinkel voor God wordt geïmiteerd. Het is goed dat ik dat briefje aan Van Gelder nog niet verstuurd heb en dat ga ik ook niet meer doen. Hij zei ook dat hp/De Tijd een artikel over Papieren Tijger wil maken bij het uitkomen van een volgend boek bij hun.

Ik ben effectief aan het nieuwe boekje over Kok bezig. Ik stapte af van de ingeving van Peter in Sea Point, ‘Alice in Polderland’ en ga nu door onder de titel ‘Wereldpremier’, waar Paul het mee eens was.

Johan Struwe zei dat ik aan achtervolgingswaanzin lijd nadat hij mijn fax aan Paul de Ridder gelezen had. Ik vind het vervelend dat hij zich die vrijheid aanmeet, maar dat neem ik maar voor lief want ze helpen me zo gigantisch door de International Herald Tribune (gratis) voor me te bewaren.

Rob Knijff van De Telegraaf toeterde vanuit een Saab. Hij heeft nooit gereageerd op het Beatrixboekje dat ik in zijn bus deed. Ze leren niet meer te bedanken.

Al een paar dagen reageren verschillende mensen op de golf zeewater die over Beatrix heen spoelde op Curaçao, waardoor haar Bijenkorfpaspoppenkapsel werd weggespoeld en men haar eindelijk kon zien hoe ze er werkelijk uitziet.²²⁷ Heel Nederland ving een glimp op van de echte Beatrix. Ze zag er een stuk gewoner uit - eindelijk.

227 Redactie: In de maand november bracht koning Beatrix met prins Claus een werkbezoek aan de Nederlandse Antillen. Tijdens dit bezoek raasde de orkaan Lenny over de eilanden. Met name op Sint Maarten was er veel schade.

20 november 1999

Er staat een bericht van Peter op het antwoordapparaat: ‘You pushed me too far. You are very sick in the mind. I talked to Ellen Pasman as well and I am going to the press to tell the truth about Willem Oltmans.’

Het verbaast me niet. Godzijdank was Eduard erbij en kan hij bevestigen wat er in Zuid-Afrika is gebeurd. Mijn brief uit Sandton zal aangekomen zijn. Als Peter er zo over denkt, zal ik dus geen brieven meer zenden. Einde Peter. De vraag is alleen hoe de verandering tussen Kaapstad en Hillbrow is ontstaan. Dit is voor het eerst dat ik zijn relatie met Edwin abusive noemde.

[p. 171]

Serge van Duijnhoven stond bij de deur toen ik thuiskwam. Hij bracht me zijn boek en we spraken tot 19:00 uur.

Ik verbaasde me over Serges reactie toen ik vertelde dat vanavond Menno Steketee en Stéphane Alonsó anderhalve pagina in de nrc volschreven over paramilitaire interventies zonder daarbij eenmaal de cia te noemen.²²⁸ Serge kwam direct met ja maar en allerlei excuses. Steketee had dan misschien geen bewijzen, zoals hij wel wist dat er Albanezen uit patriottisme op een bus waren gestapt om zich bij het uçk aan te sluiten (dus hoe kon de cia het uçk hebben opgericht?). Anderzijds weet hij veel over Gladio, maar hij zag geen verband tussen Van der Stoels sabotage van het gasolievoorstel inzake Shell en Gladio, want in 1974 was Gladio nog niet bekend, dus waarom Van der Stoel verdenken?

Ik vroeg Serge eens in een paar zinnen uit te leggen waarom Milošević zo'n slecht mens is. Daar kwam nauwelijks een antwoord op, laat staan steekhoudend, wat me verbaasde aangezien Serge zo fel anti-Milošević is. Ik kreeg opnieuw hoofdpijn van opwinding toen Serge wegging, maar het is vanzelf verdwenen.

Ik speelde de tape nog een keer. Peter belt me twee weken na een haast goddelijke vakantie in Sea Point (de foto's en brieven bewijzen mijn punt) en noemt me ‘very, very sick’. Ik heb de tape bewaard en ben er rustig over. Het is niet anders. Ik heb het toch aangevoeld en wachtte met naar notaris Meijer gaan. Ik had verwacht dat Peter misschien een brief zou schrijven om zich te verontschuldigen voor wat er gebeurd is, maar dreigementen had ik nooit ofte nimmer verwacht.

228 NRC Handelsblad, 20 11 1999.

21 november 1999

Ik schrijf Peter een kaart om hem te bedanken voor het telefoontje en schrijf dat ik door zal gaan met het sturen van artikelen. Ik heb er veel over nagedacht en het is niet anders. Je houdt niemand over, maar zo is het leven. Je kunt er niets aan doen of aan veranderen.

Rob Trip gaat aanstonds de Russische ambassadeur Alexander G. Khodakov interviewen. Het zal me benieuwen. Die jongen heeft nauwelijks kennis van zaken. De Russische ambassadeur spreekt uitstekend Nederlands. Na afloop moet ik vaststellen dat Rob Trip het voortreffelijk heeft gedaan.

Ik blijf veel over Peter nadenken en ik weet dat hij nu in verwarring moet zijn, maar ik kon niet anders.

[p. 172]

Alain Veldkamp was hier twee uurtjes. Hij heeft twee gezichten: de lieve, zachte uitstraling en de ernstige intelligente (die ik het leukst vind). Hij heeft nog steeds een lekker lijf. Hij was al een paar jaar zonder maatje, waardoor seks een obsessie was geworden. Hij neukte iedere dag. Rare reden voor een relatie. Hij is nog steeds niet bevorderd van tweebander naar purser, wat hem dwars zat. Hij vliegt 6 december naar Johannesburg en vertelde dat vlakbij Holiday Inn in Sandton een homosportschool zit. Naast zijn baan als steward, studeert hij kunstgeschiedenis. Ik mag hem nog steeds erg graag. Hij begreep wat mijn dagboek representeert.

22 november 1999

Er gaan 34 pagina's (bewerkt) naar Paul. De titel is ‘Wereldpremier’, de ondertitel ‘Het Kosovo děbacle’. Ik schreef Eef Brouwers of hij me voor dit boekje aan een foto van Kok kon helpen.

Schreef Sillevis Smitt andermaal dat ik me niet tot dezelfde schurkenstreken ga verlagen als Den Haag mijn halve leven jegens mij heeft gepermitteerd, ook al is de verleiding inmiddels groot. Ook dat ik woedend ben dat de schurken (‘daar hoor jij overigens m.i. bij - net als Madame, maar jullie zijn dus de betere onder de rotte’) er niet onmiddellijk een eind aan maken.

Ambasadeur Khodakov schreef ik complimenteus over zijn optreden bij Rob Trip, en ik vroeg of hij me een keer wil ontvangen om over de ontwikkelingen in Rusland te praten.

Toen ik een gratis exemplaar van De Telegraaf ging halen - ik kreeg een stapel tegoedbonnen van Carla van de kopieerwinkel - zei een grote Surinaamse dame met bril: ‘U bent toch die pittige mijnheer op tv?’ Ik gaf haar een zoen. Daarna kocht ik op de markt een badmatje (vijf piek) en twee vaatdoeken en werd letterlijk van alle kanten aangemoedigd om te strijden. ‘U wilt zeker geen oranje badmat hebben,’ grapte de verkoopster. Een andere verkoper zei: ‘Je bent mooier dan op tv.’

Hugo van Reijen stuurde een kaart vanaf de Salomonseilanden. Ik heb de postzegel er afgescheurd voor Hans Lonis en de kaart in de prullemand gegooid.

23 november 1999

Eigenlijk vind ik Eduards reactie om zich niet te bemoeien met Peter (en mij) en er niets van te willen horen vreemd. Hij zei steeds dat hij erbuiten wilde blijven, en ook gisteren toen ik

[p. 173]

hem mijn laatste brief aan Peter gaf, was alles wat hij zei: ‘Een drama.’ Maar hij vertelt me wel uitvoerig op hoge poten naar Iwan Beek te zijn gestapt om hem ernstig toe te spreken zich niet dood te drinken, dus ik vraag me nu af wat zijn agenda is. Ik zal het er later met hem over hebben, nu moet ik het slothoofdstuk van ‘Wereldpremier’ schrijven.

Gisterenavond reed ik over een schroef, met als gevolg dat de voorband nu lek is. Ik liep dus naar Struwe en het Centraal Station om de 73 pagina's van het bijna complete manuscript naar Paul op de post te doen. Heerlijk eigenlijk om nu het slot, Armageddon, te kunnen schrijven.

Eduard kwam langs en bracht The New York Times voor me mee (altijd weer een feest). We spraken nauwelijks over de situatie met Peter, en ik neem maar aan dat hij nooit zal vergeten hoe het drama in Hillbrow zich voltrokken heeft.

J.G. Kikkert zegt dat het hem lijkt dat Máxima bij nader inzien toch geen kanshebber is als echtgenote van Willem-Alexander. Kikkert wordt opgevoerd alsof hij op de hoogte zou zijn. Het hele verhaal op tv is op Kikkert toegespitst. De man heeft weer eens een boek geschreven, nu over Willem-Alexander.²²⁹

Eduard had op tv een meisje op de Antillen gezien met een kartonnen kroon op het haar. ‘Nu zijn er twee koninginnen,’ zei Claus tegen haar, ‘jij en daar heb je de andere koningin,’ wijzend op Beatrix.

229 Twee Vandaag, TROS, 23 november 1999 17:29 uur, Nederland 2. J.G. Kikkert, Willem-Alexander, prins van Oranje, Poseidon Pers, Utrecht, 1999.

24 november 1999

Ik belde Ellen om de stand van zaken te horen. Ze nam meteen op en zei in gesprek te zijn (het spijt me, maar dat geloofde ik dus niet) en ze zou terugbellen. Dat was twintig minuten geleden. Nu trek ik de telefoon er dus uit. En Rens Broekhuis zou gistermiddag om 16:00 uur hier zijn. Ik vertrok om 16:30 uur, want hij kwam maar niet. Merkwaardig is dit wel, want dit zijn twee personen die waarschijnlijk zijn ‘geïnformeerd’ door Peter over hoe ‘very, very sick’ ik was.

Paul heeft de eerste 34 pagina's die ik hem stuurde weer niet ontvangen. Hij zegt dat er soms veertien dagen geen post komt op de uitgeverij.

Kranten gebruiken tegenwoordig te pas en te onpas de term ‘oorlog’. De Telegraaf heeft het over ‘oorlog’ tussen het Kabinet en de sociale partners en over ‘oorlog’ tussen notarissen. De Volkskrant schrijft dat ‘de rundvleesoorlog’ voorbij is. Ze merken het niet meer. ‘Psychic numbing’ noemt Lifton dat.

[p. 174]

De vervuiling van moraal en geest wordt ook door middel van woorden en de betekenis ervan gevoed.

Rens zond een excuusbriefje dat hij niet was komen opdagen. Hij was ziek opgestaan en werd daarna voortdurend gebeld over zijn uitzending van Zembla over betaald voetbal. Hij wil een nieuwe afspraak maken. Vrijdag gaat Rens naar Florrie Rost van Tonningen. Rens Broekhuis en ook Ellen Pasman deden alsof zij nooit met Peter over mij gesproken hebben.

Arjan Visser heeft zijn interview voor Trouw toegestuurd. Ik vind het zeer middelmatig, maar dat zal wel aan mij liggen. Ik haal er de ergste shit uit.

De Amerikanen willen mee investeren in de aanleg van olieen gaspijplijnen van Azerbeidzjan naar Turkije, om voor de aanvoer van olie en gas naar het Westen onafhankelijk van Rusland te zijn.²³⁰ Steeds als ik lees hoe er wordt gemanipuleerd om de olie- en gasvoorraden uit Russische handen te houden, denk ik aan Romanov. Hoe hebben de Russen dit kunnen laten gebeuren? Dat was voor de Amerikanen de belangrijkste reden om Jeltsin in het zadel te houden: het kunnen leegroven van de voormalige Sovjet Unie.

Ik wipte even bij Adonis binnen, maar de aanwezige twaalf tot vijftien sekszoekenden waren van een genre waar ik me te goed voor voelde om te blijven. Ben daarop naar Thermos gegaan waar ik masturbeerde met Gino in mijn gedachten.

230 International Herald Tribune, 24 november 1999.

25 november 1999

De heer Charles De Roy van Zuydewijn is overleden. Hij was de man (commissaris bij uitgever vnu) bij Nieuwe Revu, die Wim Klinkenberg en mij tegenhield om over Bernhard en Pussy Grinda te schrijven.²³¹

Waar ik nog steeds niet over schreef, zijn de schokkende beelden van een teer- en afvalmeer op Curaçao - wat er al sinds 1984 ligt, toen Shell zich uit Curaçao terugtrok. Voor een bedrijf dat miljarden winst maakt is dit een onvergeeflijk schandaal. Wat zou Beatrix hieraan gaan doen? Na terugkeer uit Zuid-Afrika viel me ook weer op hoe ondraaglijk soms de uitlaatgassen in Amsterdam zijn. Dat roept de vraag op wat Shell allemaal in de benzine toestaat waarmee we allemaal vergiftigd worden. Twan Rongen kwam twee uur - waarom ga ik er in godsnaam op in? - om over het nieuwe boek van David Icke²³² te spre-

231 Zie: Memoires 1975-1976.

232 David Icke, The Biggest Secret: The Book That Will Change the World, Bridge of Love Publications, Ryde, 1999.

[p. 175]

ken. Ik keek er gisteravond vluchtig in. Het is een typische publicatie vol desinformatie en onzin, en het zegt ook niet wie Icke is, waarom hij als ‘autoriteit’ beschouwd zou moeten worden. Voor mij lijkt die hele Icke met zijn boek met new age-omslag meer op een undercover-operatie gericht op misleiding van de massa dan op iets wat ik serieus zou moeten nemen. Toen die jongen hier vanmorgen was en ik me tegen het einde toch weer opwond over ‘de affaire’, moest ik opnieuw een aspirine innemen. Ik moet dus zelfs zo'n gesprek niet meer doen. Ik moet gewoon in lucht opgaan.

Herfkens en Van Heemstra gingen Megawati opzoeken. Ze spraken haar in het huis dat ik ook bezocht heb. De ontwikkelingshulp zal worden hervat. Herfkens stelde ook de kwestie Atjeh aan de orde, totaal bezopen.²³³

Om 20:05 uur besloot ik tot een korte inspectie van Adonis, en om 20:35 uur stond ik weer buiten, doorgeblazen en wel na een korte maar hevige affaire met een lange, donkerharige kerel. Hij was achter in de twintig, iets groter en inderdaad zeer aangenaam.

233 NRC Handelsblad, 25 november 1999.

26 november 1999

Het gesodemieter op Ambon is opnieuw opgelaaid. Een kind kan de was doen dat het gaat om georganiseerde destabilisatie. Ik ben al vanaf 06:00 uur bezig. Dit weekeinde heb ik mijn Kosovoboek misschien klaar. Ik ga het proberen.

Ik belde de assistent van Jan Willem van Cruysen - die op mijn fax niet reageerde - om de 10.000 gulden van Gert Berg los te peuteren. Uit zichzelf het bedrag overmaken waar je recht op hebt, daar komen ze niet op. Ook Berg zelf laat niets van zich horen.

Eindelijk kan ik de tenniswedstrijden op Duitsland zien. Hier hebben de boeven het onmogelijk gemaakt.

Kiefer is best lekker, hij speelt tegen Kafelnikov. Ik was sterk voor Thomas Enquist, maar hij verloor gisteren. Vandaag is het nog erger. Kiefer - hij is 22, komt uit Nedersaksen en heeft een Franse moeder - versloeg nummer twee, Kafelnikov.

Lubbers had Gorbatsjov op bezoek in de Universiteit van Tilburg. Jammer dat hij niet aan mij heeft gedacht om dat mee te kunnen maken.

[p. 176]

27 november 1999

Vandaag staan mijn Tien Geboden in Trouw en het valt misschien toch mee.²³⁴ Ik stuurde het direct naar Peter en Trees. Het tulpenmeisje van de Westerstraat zei dat er met het artikel levendig werd geadverteerd op de radio.

Opmerkelijk dat Trouw in hetzelfde bijvoegsel een interview met prinses Margriet had. Wim Verkade vond het ‘een voornaam stuk’. Hij hoorde het op de radio en is het gaan kopen. Eduard zei dat het uitstekend was.

Nu het slot van het Kosovo-Kokboekje. Ik zal zo genuanceerd mogelijk met hem omgaan.

Ik heb een prima zaterdag, met een vers gemaakt groentesoepje. Ik denk dan altijd aan broer Hendrik, die nooit zoiets krijgt.

Rens Broekhuis vertelde dat ze gisteren vanaf de middag tot 16:30 uur bij Florrie Rost van Tonningen waren geweest. Hoe houdt zij het uit?

234 Trouw, 27 november 1999.

28 november 1999

Gisteravond overkwam me in Adonis hetzelfde als donderdagavond: wat doe ik in godsnaam tussen deze mensen? Opnieuw heb ik het pand walgend verlaten. Ik verdenk Kai ervan dat hij - wetende hoe graag ik op die kruk zat - nu allebei de krukken heeft weggehaald om me weg te pesten. Maar Rob begon er ook al over: ‘Waar zijn die krukken gebleven?’ Ik liet niet merken wat ik dacht.

Paul Witteman interviewt Gorbatsjov. ‘Gelooft u in Lenin of in God? Of is dat hetzelfde?’ Ook Aart belde over hoe super lullig en onbekwaam Witteman Gorbatsjov had geïnterviewd. Ik heb me groen en geel geërgerd.²³⁵ Hoe Gorbatsjov sprak deed Aart denken aan de toon van Arbatov. Daar had hij gelijk in. Het was prettig Gorbatsjovs ideeën te beluisteren. ‘Niemand heeft de Koude Oorlog gewonnen.’ Aart had ook Trouw gelezen en vond de Tien Geboden zeer behoorlijk.

Nu is er een documentaire over Svjatoslav Richter.²³⁶ Ik ben geëmotioneerd door een étude van Chopin die hij speelt, waarvan ik alleen kan dromen dat ik dat kan. De onvervulde droom van mijn leven. Als tante Jetty een pianiste was geweest, zou ik misschien ook pianist geworden zijn. Ik hoorde Richter wel eens spelen als ik bij Khatchaturian op bezoek ging.

Tessel Pollmann belde en drong aan op een uitnodiging om te

235 Buitenhof, NPS/VPRO/VARA, 29 november 1999 12:07 uur, Nederland 3.

236 Richter, l'insoumis, 29 november 1999 13:04 uur, Nederland 3.

[p. 177]

komen eten. Het is ‘lieverd’ voor en ‘lieverd’ na en dit klinkt nogal gaga, want ik ken haar eigenlijk niet. Ze bedelde om een exemplaar van Chaos in Indonesië. Ik zal dat contact moeten beëindigen. Het is de energie niet waard.

Ik denk veel aan Peter. De enige reden dat ik er eindelijk iets aan deed en over heb gezegd, is dat Edwin hem al jaren in de weg staat. Ik kon niet anders dan eindelijk een keer mijn lieve vriend de waarheid zeggen. Het was mijn bedoeling een schok bij hem teweeg te brengen, maar zijn venijn op de band heeft me zeer geschokt.

29 november 1999

Droomde van Peter (en Edwin), maar zoals altijd weet ik er absoluut niets meer van. Sinds ik de Haagse affaire uit mijn hoofd heb gezet en ook geen woede meer onderdruk (en de infecties verdwenen zijn), droom ik ook weer. Vreemd.

Arjan Visser zegt dat ze van Trouw opbelden ‘wat ze anders niet doen’ en zeer enthousiast waren. ‘Als ze er een radiospotje van maken...’

Broertjes en de rest van het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren ontmoetten ter gelegenheid van hun veertigjarig jubileum afgelopen vrijdag Beatrix en Claus. In zijn toespraak riep Broertjes op tot meer openheid vanuit de kant van Beatrix. Trouw meldde dat Beatrix zich juist had beklaagd over de pers en dat ze zich niet kon verdedigen. De Volkskrant vroeg me om een kort commentaar over deze kwestie, dus ik schreef ze het grote onzin te vinden dat Beatrix niets zou mogen zeggen als iemand een film uitbrengt dat Juliana in het geheim Sukarno ontmoet zou hebben in het Tropenmuseum, wat volslagen onzin is.

Herman van den Berg van Netwerk belde over de stand van zaken inzake arbitrage. Ik vroeg hem Marijnissen en Koenders erover te bellen.

Had ik de artikels over de pers en Beatrix maar beter gelezen! Beatrix heeft gezegd dat ‘de leugen regeert’ in de vaderlandse pers, dan had ik van mijn reactie voor de Volkskrant heel wat anders gemaakt. Nou ja, ik zal haar in een brief schrijven dat het hele Haagse apparaat, dat zij voorzit, aan elkaar hangt van leugens en halve waarheden en dat het kantoor van de landsadvocaat er ook wat van kan.

Ellen belde (en sprak met geen woord over Trouw, welke ze zaterdag al vroeg bij Struwe heeft opgehaald) dat ze wachtte op mijn schadeberekening. Er wordt volgende week met Van Aartsen gesproken.

[p. 178]

Wouter Kok hoorde over Trouw op de radio en ging het kopen. Hij was geschokt over mijn openheid en taal.

30 november 1999

Ik stond een paar dagen geleden in een straatje ineens tegenover een Sinterklaas met enkele Zwarte Pieten. Ik gaf hem een hand en zei dat hij erg bleek was en op zijn gezondheid moest passen.

Nu wil Diners Club de rekening van 2.800 gulden vanwege mijn uitzetting uit Zuid-Afrika (die inmiddels is verhoogd naar meer dan 8.000 gulden vanwege wat ze noemen vertragingsrente) binnen vijf dagen hebben. De truc lijkt nog steeds om me een faillissement in te krijgen, want dan vang ik helemaal niets. Ik heb ze een briefje teruggeschreven dat ze bij Nicolaï en Pasman moeten zijn. Ik kreeg de brief vandaag binnen, terwijl hij op vijf dagen geleden gedateerd is. Ik heb Ellen schriftelijk hierover geïnformeerd en haar voorgesteld nog eens te praten wat te doen, want alles staat volgens mij nog steeds stil.

Ik heb Trees een brief geschreven over mijn breuk met Peter die zal duren zolang hij zich laat meeslepen door Edwin.

Ik heb door Diners en Peter toch weer last van mijn hoofd gekregen, en moet even gaan rusten.

1 december 1999

Ik vind de grote rellen gisteren in Seattle bij de who-bijeenkomst een zeer goede zaak. Het zal nog maar het begin zijn. Als de National Guard moet komen bij een anti-globaliseringsprotest wordt het toch wel interessant.

Er zat één patiënt toen ik vanmorgen om 08:10 uur bij dokter Renate Zwiers arriveerde, en wanneer ik wegging wachtten er twaalf. Zwiers gaat met Ellen Pasman bellen. Ze begreep dat ik de psychotherapeute Sonja van Zweden, die Dries van Dantzig mij adviseerde, niet kon betalen, maar zij zou aan de Sociale Dienst een brief schrijven, want die zouden daar een potje voor hebben. Ze ging ook contact opnemen met de therapeute.

Ik schrijf Jan Marijnissen over mijn gezondheid en de oplopende schulden en benadruk en vraag hem rechtstreeks of hij kan helpen een voorschot voor me los te krijgen. Dan kan ik in ieder geval de behandeling bij Van Zweden betalen die ik nodig heb, en kan ik voorkomen dat schuldeisers me failliet kunnen laten verklaren, wat helemaal een ramp zou zijn. Dan maken de schuldeisers een overeenkomst met de Staat en krijg ik helemaal niets meer.

[p. 179]

Paul heeft godzijdank alles binnen. Hij denkt dat Kok razend zal zijn, maar is het met de titel eens.

Ik heb nu weer pijn in mijn hoofd, dat is voor het eerst in lange tijd.

Foudraine belde. Hij denkt alleen maar aan Foudraine dus ik deed of ik niet thuis was en liet hem de band inspreken.

cnn wordt steeds propagandistischer in het verslaan van de toestand in Tsjetsjenië. Sinds de overname door Time Warner is deze zender snel bergafwaarts gegaan. Trouwens, de onzin in Nederland op de tv wordt ook steeds beschamender. De zaak gaat gewoon gestadig naar de knoppen.

Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen de brief die ik gisteren over Peter voor Trees schreef op te sturen. Zij zou er alleen maar meer nerveus van worden en dat wil ik haar niet aandoen.

Ellen belde, maar ik had weinig zin om te praten. Ik vertelde haar dat ik Marijnissen geschreven heb en dat ik niet eens naar de psychotherapeut kan die Zwiers en Van Dantzig adviseerden. Ik zei het vervelend voor haar te vinden, maar ze zoeken het allemaal maar uit, ik ben in staking.

Ik schreef Kadarisman mijn gedachten over de situatie in Indonesië. Over Suharto was voldoende bekend hoe hij zijn macht verkreeg en behield. ‘Maar wat nu gebeurt, is mogelijk nog erger, want die nieuwe mijnheer is, vrees ik, niet goed bij zijn hoofd en lijkt in het buitenland te wonen. Hij speelt gewoon dictatortje, en ging nauwelijks geïnstalleerd, en zonder iemand verder te raadplegen meteen de hort op. Je zou hebben kunnen verwachten dat er enkele maanden think tank-gesprekken nodig waren geweest om orde op zaken te stellen en een plan de campagne te maken, maar deze wandelende puinhoop - was dit de enige Indonesiër die de democratie kon ophoesten? - gaat gewoon zijn eigen gang en ik zie Mega al tegen haar baas zeggen, dat hij nu eens drie maanden op honk zou moeten blijven.’ Ik schreef hem geen contact te krijgen met de nieuwe ambassadeur en te vrezen dat die dit van Den Haag niet mag. En nu Alatas niet meer in functie is, heb ik geen contact meer om mijn toegang tot Indonesië te regelen los van wat Den Haag wil. Ik vroeg Kadarisman indirect of hij mij kon helpen Indonesië in te komen en legde een bezoek volgend jaar februari in de week.

2 december 1999

Herman van Gelderen van de avro belde Koenders (die zit in het buitenland), Van Oven en Marijnissen over mijn zaak en

[p. 180]

kreeg te horen dat Van Oven er niets van wist en Marijnissen zei dat hij er de laatste keer niet bij was, terwijl Ellen zei met hem gesproken te hebben. Ik belde haar op en zei dat dus opnieuw de informatie niet klopte en dat ik zo niet doorging. ‘Ja maar ze gaan deze week of de volgende naar de minister.’

‘Ellen, dat hoor ik al jaren. En anders gaan ze volgend jaar.’

‘Ik stap er ook uit,’ was het laatste dat ze zei, en dat is misschien inderdaad het beste. Zo kan het echt niet verder. Ik zei dat ik de 461 pagina's van Buringh Boekhoudt nog altijd in de portefeuille had, waarop ze zei: ‘Daar kan ik niets mee te maken hebben.’

‘Dat heb je ook niet. Dat zijn brieven van haar aan mij. Maar als ze niet ophouden, heb ik geen andere keus.’ Zou Sillevis Smitt het gesprek met haar hebben gebruikt om haar ervan te overtuigen mijn zaak te laten schieten? De Heer zal het weten.

Ellen had gebeld met het incassobureau van Diners Club en duidelijk gemaakt dat ik in de bijstand zit en de rekening met geen mogelijkheid kan betalen zolang de Staat nog niet betaald heeft. Dat werkte, want ze gaan wachten tot het zover is.

Verder zegt Ellen niets over of Peter haar heeft gebeld - misschien deed hij dat, misschien niet - maar alles is grondig verziekt. Er komt dus hoogstwaarschijnlijk een brief dat zij zich terugtrekt. Tenzij Nicolaï haar er terug in kletst.

Straks ga ik naar Theo van Gogh voor de opname van zijn programma Het laatste oor, waar ik eigenlijk niet voor in de stemming ben.

Ik schreef Sillevis Smitt een briefje dat ik weer aan de medicijnen zit en dat ik de geadviseerde behandeling bij psychotherapeute Van Zweden niet kan betalen. Ik geef niet op maar ‘misschien krijgen jullie mij toch kapot’. Ik heb altijd volgens de regels gehandeld, maar misschien, schreef ik hem, moet ik bij Van Gogh toch over de brieven van Buringh Boekhoudt beginnen. ‘Er schijnt geen andere methode te zijn ook de tegenpartij tot gentleman-gedrag te bewegen.’

Pieter Storms, die toch wel aardig is, zat ook in de studio van Van Gogh. Ook Gijs van de Westelaken en Theodor Holman liepen binnen en de hemel mag weten hoe de tv-opname ging. Ik vroeg hen voor de opname wat te doen met de 461 pagina's brieven. ‘Publiceren,’ riepen ze in koor. Ze vonden me ambivalent. Ik nam het in de discussie onder leiding van Theo van Gogh met Justus van Oel en Frénk van der Linden op voor Pieter Broertjes, die onder vuur lag vanwege het feit dat hij vond dat informele gesprekken met Beatrix tijdens het jubi-

[p. 181]

leum van het Genootschap van Hoofdredacteuren niet in de krant zouden mogen komen.²³⁷

Vervolgens ging ik naar Keyzer aan de Van Baerlestraat, waar ik met Ellen had afgesproken. Ze gaat breken met Nicolaï, en zal als firmant naar een ander kantoor gaan. Ze huilde. Ze zal wel mijn zaak afmaken. Maar misschien kan ik beter toch met Willem van Manen contact opnemen of hij haar kan helpen, want van Nicolaï en Vermeer heeft ze dit jaar ook maar weinig steun gehad. Ellens vader (82) is bovendien ziek, hij heeft leukemie.

237 Redactie: In zijn toespraak vroeg Pieter Broertjes koningin Beatrix meer openheid te betrachten. In een gesprek na afloop bekritiseerde ze de Nederlandse pers, die ze de afgelopen twintig jaar enorm in niveau gedaald vond. Ze deed toen de uitspraak dat ‘de leugen regeert’ tegenover de hoofdredacteuren. Pieter Broertjes zei aan het eind van het diner tegen zijn collega's dat hij ervan uitging dat zij geen uitspraken van de koningin zouden publiceren, refererend aan het heersende gebruik om het staatshoofd nooit direct te citeren. Trouw, NRC Handelsblad en het Brabants Dagblad publiceerden hierover toch, (Bronnen: Wikipedia, en De Groene Amsterdammer, 1 december 1999.)

3 december 1999

Renate Zwiers heeft voor mij om 14:00 uur al een afspraak gemaakt met de fameuze mevrouw Van Zweden. Ik ga erheen, op een soort invalafspraak. Het zal me benieuwen.

Ondanks de woeste wind was ik maar vijf minuten te laat bij Sonja van Zweden - een beetje korzelige vreemde dame. Ze had anderhalf uur de tijd, want er was iemand uitgevallen. Ja, mijn weerstand was laag door roofbouw op mijn lichaam, geest en gezondheid. Haar eerste advies was om een vertrouwenspersoon mijn post te laten behandelen, en geen telefoon meer aan te nemen. Maar dan word ik nog meer een gevangene dan ik nu al ben. Toch begon ze geleidelijk aan mijn toestand toch wel ernstig te vinden. Soms kan een mens opeens ineenklappen en dan komt het nooit meer goed, vertelde ze. Ook zei ze: ‘U zou ergens moeten gaan logeren tot de arbitrage voorbij is.’ En: ‘Stress is een sluipmoordenaar, en er komt een onomkeerbaar moment. Je hebt stresshormonen die een systeem onherstelbaar beschadigen.’

Sonja van Zweden zei dat naar verwachting alle ziektes in het volgende millennium stressgerelateerd blijken te zijn. Stress verstoort het hormonale evenwicht in een lichaam. ‘Het is toch ernstig, de situatie waar u zich in bevindt. U moet tien mille lenen en een aantal maanden weggaan.’ Bij de deur zei ze zelfs: ‘Ik zou niet wachten tot januari en zo snel mogelijk gaan.’

Ik heb direct bij thuiskomst Ellen gebeld om verslag te doen

[p. 182]

van de bevindingen en adviezen van mevrouw Van Zweden. Ellen wilde dit advies graag van Van Zweden zelf op papier krijgen, dus ik heb al een brief klaar met dat verzoek, ook omdat ik dat advies nodig heb om 10.000 gulden los te krijgen om naar Indonesië te kunnen.

4 december 1999

Ik werd weer om 04:00 uur wakker (door het gesprek met Van Zweden) en nam een slaappil. Ik sliep vervolgens tot 08:15 uur. Ik droomde dat ik in Suriname werd gearresteerd, maar Harvey was erbij dus echt ongerust was ik niet.

Trein naar Den Haag

Alhoewel met enige tegenzin, besloot ik toch naar de opening van de expositie van Frits van Eeden te gaan, waar hij me voor uitgenodigd had. Ik ben wel te vroeg, maar ik hoop vooraf Alfred Vierling nog te treffen.

De Posthoorn

Heb bijna twee uur volgekletst met Alfred Vierling. Hij heeft veel documentatie over Kosovo verzameld en vindt dat zijn klacht tegen Kok en co. als oorlogsmisdadigers, in mijn boek vermeld zou moeten worden. Daar heeft hij wel gelijk in, maar hoe? Ik zou het liefste nu naar huis gaan, maar de opening moet nog beginnen.

Trein naar Amsterdam

De moeder van Frits verblijft nog steeds in de kliniek. Haar huis gaat weg, waar ze een halve eeuw heeft gewoond. Frits leek korter, dikker dan ooit, maar hij had zeer mooie schilderijen gemaakt. Ik kocht de catalogus en wat kaarten. Hij, zijn zus Inez en Iris waren duidelijk blij om me te zien. Inez gaat ook in Florida exposeren. Verder waren er de gebruikelijke gasten.

Westerkade

Ik probeer te werken, maar mijn hoofd zweeft op een vreemde manier.

Wat me eergisteren opviel bij de opname bij Van Gogh, was dat Pieter Storms en de anderen zeer opgewonden reageerden toen ik het over Willibrord Frequin had, alsof ik die naam niet had moeten noemen. Theo belde vanmorgen. Hij zal in een volgende uitzending wat aan het proces doen. Hij zei dat ik tijdens de opname verstandig bezig was geweest.

[p. 183]

5 december 1999

Ik werd al om 03.15 uur wakker en er was geen houden aan. De slaapproblemen zijn dus weer terug, net als in april. Ik ben tot nu toe gaan werken aan het manuscript, maar nu neem ik nog een pil in de hoop nog wat te slapen.

Door de pil heb ik toch nog bijna vier uur geslapen.

Ik boek vorderingen sinds half negen, maar moet even ophouden. Het is nota bene zondag.

Aart belde. Hij is nog steeds adjunct-directeur van Het Parool. Hij vond dat de Beatrixrel aantoonde dat een koningin niet meer kan. Ik vertelde hem over mijn bezoek aan Van Zweden. Om 14:00 uur ging ik naar Adonis en om 14:45 uur zat ik weer op de fiets, doorgeblazen en al. Het is de eerlijkste manier om van overtollig lichaamsvocht af te komen. Bovendien is het ‘gratis’. Prima zaak en ik voel me zeer opgelucht.

Ellen belde. Sonja van Zweden heeft bij Ellen een brief in de bus gedaan, die ze morgen naar Koenders wil sturen.²³⁸ Ellen eindigde het telefoongesprek (ze probeerde vrolijk te zijn) in tranen, ze kon zelfs niet meer spreken.

Toon Quarles belde. Hij zei: ‘Marleen zit op de plee, dus ik bel je even. Marleen heeft een depressie. Er is niets mee te beginnen, want je kunt een varken ook niet leren zingen.’ Hij had nooit gehoord van Pierre Vinken en adviseerde me vooral Pieter Lakeman erbij te houden. Ik zei hem dat ik met Kerstmis weg zou zijn, om ze van de verwachting af te helpen en dat ik met Oud en Nieuw bij hen in Vught zal zijn. Daarna belde Trees, die vroeg of Peter en ik woorden hadden gehad. Hij had het Trees blijkbaar verteld, dus ik probeerde het haar uit te leggen.

Ik ben de rest van de middag heerlijk gaan fietsen, het hele Vondelpark rond en heb Sonja van Zweden een bedankbriefje gebracht omdat ze zo snel een advies aan Ellen had geschreven. Er is morgen veel te doen. Ik zal Trees toch die brief van 30 november maar toesturen. Niets aan te doen.

Toen Peter en ik uit Kaapstad kwamen groetten Edwin en ik elkaar gewoon op het vliegveld. Peter riep: ‘Omhelzen jullie elkaar niet meer?’ Peter moet feilloos hebben aangevoeld wat erin me omging. Edwin is voor mij - voor de tijd die ik nog leef - de ramp van Peters leven. Punt.

Ik voel me een stuk beter na de fietstrip. Er was bijna geen levende ziel in het park, onbegrijpelijk.

Ik stel me eigenlijk al op Djakarta in.

238 Zie bijlage 37. De brief van Van Zweden is abusievelijk op 2 december gedateerd.

[p. 184]

6 december 1999

Ik werd weer om 04:00 uur wakker, maar wist met een slaappil toch tot 08:30 uur door te slapen. Nu voel ik me een stuk beter.

Paul de Ridder had Het laatste oor niet gezien, want hij ging op tijd naar bed.²³⁹ Pieter Broertjes had het wel gezien en belde me vanmorgen al op: ‘Ik zat op het randje van mijn stoel en dacht als hij me nu aanvalt...’, maar hij was er dankbaar voor dat ik hem steunde. We hadden best een lang gesprek en hij repte met geen woord over het proces. Typisch. Het ging ook niet over een broodje eten met Tromp, noch over een hoofdredactioneel commentaar.

Ik heb Ellen nog een briefje gestuurd dat zij de brief van Van Zweden uitsluitend vertrouwelijk met Koenders mag delen en dat ze er verder met niemand over mag spreken zonder overleg vooraf met mij, en zeker niet met Lakeman en Broertjes. Ik stuur Broertjes de brief van Van Zweden namelijk zelf, met een persoonlijk beroep op hem om een redactioneel aan mijn zaak te wijden.

Ik stuurde Kok ook een kopie van de brief van Van Zweden, formeel via het Torentje, zodat hij later nooit kan zeggen dat hij er niets van wist. Ook Beatrix, Sillevis Smitt, en zelfs Delprat en Aart van der Want heb ik de brief van Van Zweden toegestuurd.

Ik heb moeite me te concentreren dus er is echt iets loos.

Ik heb ook Pak Kadarisman geschreven over het advies van Van Zweden en hem gevraagd of hij voor mij wat kan regelen bij Garuda, zoals Alatas dat eerder voor me deed. Ik heb er zelfs op aangedrongen dat hij contact opneemt met Alatas, in de hoop dat er wat geregeld kan worden. Ik heb een voorgevoel dat ik inderdaad een paar maanden naar Djakarta zal gaan om de Nederlandse rotzooi te vergeten.

Ik heb met veel aandacht de zogenaamde documentaire gevolgd over het Srebrenica-schandaal, een productie van de bbc.²⁴⁰ Van Servische zijde werd gereageerd op Bosnische moslims die vanuit Srebrenica bewapend tekeer gingen. Dat werd gezegd, maar daar werd verder niet op ingegaan. Een Franse voormalige politieagent die een soort one man's parade voert om lijken op te graven en een voormalige islamitische tolk voor Dutchbat - die zijn vader en broer verloor - waren de hoofdfiguren. Maar ze gebruikten ook de door Belgrado gefilmde ontmoetingen van Mladić en Karremans. Ik herkende

239 Het laatste oor, Veronica, 5 december 1999, 23.55 uur.

240 A Cry from the Grave, NPS Doc, 6 december 1999, 20:16 uur, Nederland 3.

[p. 185]

de Slavische mentaliteit van druk zetten: ‘Dus jij hebt opdracht gegeven dat jouw soldaten op mijn soldaten moesten schieten?’ vroeg Mladić aan Karremans. Het liefste zou ik zelf naar Belgrado gaan om ze allemaal te interviewen: Milošević, Mladić, de hele bende.

Er zaten 60.000 moslims ingesloten in Srebrenica van wie er ruim 7.000 werden vermoord in juli 1995 door de troepen van Mladić. Srebrenica was de ergste misdaad in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. Onder Tito was driekwart moslim, maar niemand gaf er iets om. Nu is de voormalige moslimstad Srebrenica - na de volkerenmoord - Servisch. Zoiets gebeurt nu in Grozny. Wanneer de Russen er klaar zijn, zal het een ander plaatje te zien geven. Wat Moskou nu in Grozny doet is Srebrenica all over again.

Intussen zat Van den Broek in Het Elfde Uur, die Kohl, Gorbatsjov en Mandéla (verkeerd uitgesproken) als de grote geesten beschouwde.²⁴¹ En de meest negatieve? ‘Milošević’, waarmee hij zichzelf verraadde. Hij vertelde in 1984 bij minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet Unie Gromyko te zijn begonnen over mensenrechtenactivist Anatoli Sharansky, die in Siberië als dwangarbeider gevangen werd gehouden op beschuldiging van spionage voor de vs. Gromyko antwoordde dat het noemen van die naam zijn (Van den Broeks) goede naam in diskrediet bracht.

Van den Broek gaf toe dat de 54 zetels voor het cda aan Lubbers te danken waren. De onbetrouwbare smoel van Van den Broek sprak boekdelen. Het verbaast me dat niemand dat lijkt te zien. Kok wilde Van den Broek kennelijk niet bij de navo hebben, maar Robertson was ook prima, die Kok wel steunde.

Wat had Van den Broek bereikt? ‘Einde Koude Oorlog, terugdringen communisme, dreiging kernwapens verminderd en’ - hij kon het niet laten - ‘Joegoslavië,’ aldus Van den Broek. En hij had zich als politicus ingezet voor een rechtvaardige samenleving. Ja, daarom tekende hij in 1991 die leugenbrief aan mij. De man droop van hypocrisie, een typisch Nederlandse lul.

Toen kwam Thom Karremans bij Rob Trip.²⁴² Een nog grotere lul, maar niet gemeen. Karremans zat niet lekker in zijn vel nu hij dit allemaal terugzag en hij had bij het aannemen van de cadeautjes van Mladić een ander gezicht moeten trekken. Vierenhalf jaar had hij niets gezegd, nu was het tijd. De documentaire liet één stuk van de hele geschiedenis zien, zei hij. Neder-

241 Het elfde uur, EO, 6 december 1999, 22:00 uur, Nederland 2.

242 NOVA, NPS/VARA, 6 december 1999, 22:34 uur, Nederland 3.

[p. 186]

land doet alsof de ellende van Srebrenica het begin van het Balkandrama was omdat er polderjongens gegijzeld werden. Rob Trip bleef erop hameren dat Karremans 6.000 moslims uit de compound liet vertrekken om er als Dutchbat heelhuids uit te komen. ‘U hebt dus 6.000 moslims, waarvan u wist dat ze vermoord zouden worden, tegen Dutchbat geruild,’ zei Trip. Ja, hij wilde veilig vertrekken.

En wat vond hij van Mladić? Daar kon Karremans geen woord voor vinden.

Bij Barend & Van Dorp zat een blonde escortjongen, die eigenlijk niets meer om het leven gaf, waarop Van Dorp zei: ‘Christus,’ en ze schakelden over naar iets anders, niet wetende hoe ermee om te gaan.²⁴³

243 Barend & Van Dorp, 6 december 1999, 22:50 uur, RTL4.

7 december 1999

Clinton beklaagt zich, en de eu is boos op Rusland vanwege het ultimatum dat aan de bewoners van Grozny is gesteld om te vertrekken en aan de verdedigers van de stad het op te geven, anders zullen er meer luchtaanvallen en beschietingen volgen.²⁴⁴ Maar in Grozny krijgen ze tenminste een kans om te vertrekken. In Hiroshima kreeg niemand een kans...

Ik had een venijnig briefje voor Ellen gemaakt, of ze niet aan Koenders kon vragen of hij in 2002 naar Van Aartsen kan gaan, want dan ben ik er niet meer. Dat ‘volgende week’ hoor ik nu al jaren. Uiteindelijk heb ik de fax toch maar niet gestuurd. Ze ging vandaag de brief van Sonja van Zweden naar Koenders thuis sturen. Ik stuurde het naar zijn kantoor. Ze heeft ook Lammers ontmoet: ‘Die is razend, hij heeft gezegd: “Ik denk dat het tijd wordt dat ik maar eens naar de media stap.”’ Dat is het soort berichten van Ellen.

Christiane Amanpour heeft het op cnn over het Libiëproces in Soesterberg en heeft het over ‘a neutral country, the Netherlands’. Die juffrouw is dus ook geschift.

In de stoomkamer krijg ik vaak ideeën. Ik bedacht me Marijnissen te vragen om Kamervragen aan Van Aartsen te stellen over de arbitrage. Ik faxte hem bij thuiskomst.

Jan Willem van Cruysen liet weten dat ik zelf warenhuis Metz & Co even moest bellen, dan kan ik donderdag aanstaande een cheque ophalen, en daarmee kan ik in principe naar Djakarta.

De Russische ambassade antwoordt niet, net zo min als Cuba een paar jaar geleden, en nu ook ambassadeur Isnar van Indo-

244 International Herald Tribune, 7 december 1999.

[p. 187]

nesië. Joegoslavië heeft ook niet de moeite genomen om te reageren. Hoe zal Marijnissen reageren?

Marijnissen belde aan het eind van de middag op. Hij had Hoekema van d66 en Koenders gebeld. Ze willen de behandelingsbegroting van Buitenlandse Zaken deze week afwachten, en er dan Van Aartsen over interpelleren. Zou het dan toch eindelijk van de grond komen?

Ik ging weer een uur naar Sonja van Zweden. Ze adviseerde nogmaals alles over te laten aan derden, en weg te gaan naar Indonesië. Mocht de hele affaire in Djakarta toch weer in mijn gedachten komen: ‘Dan niet wachten, meteen een boek pakken en gaan wandelen, wegwezen.’ Ze zei dat ze met opzet in de brief had gezet dat ik van de Staat steeds meer schade begon te lijden. Sonja gaat met vakantie naar haar huis in Zuid-Frankrijk. ‘Taaie rakker,’ zei ze toen ik vertrok.

8 december 1999

Ellen belde. Ze wilde me even informeren over de laatste ontwikkelingen. Koenders was razend, want Melkert bemoeide zich er weer mee. Ik moest lachen dus ik vertelde haar dat het Jan Marijnissen was die de hele zaak had opgenaaid.

Ik ben Renate Zwiers gaan zeggen dat Sonja spijt had te weinig egards jegens haar te hebben gehad. Renate zei dat Ellen Pasman ook ‘wat opgewonden’ was geweest. Ze mat mijn bloeddruk, die gelukkig in orde was. Ik zal de jaarlijkse algehele controle morgen (nuchter) doen.

Marco Bakker stuurde me een paar exemplaren van zijn nieuwe krantje Fragment, met het interview met mij erin.²⁴⁵ Hij had me op de voorpagina gezet. Ik zal hem een aardig briefje schrijven.

Barbara Applegate stuurde me een erg vroege Kerst- en nieuwjaarswens, want ze wordt vanwege staar aan haar ogen geopereerd. Ik antwoordde haar te hopen dat ik haar over enkele maanden in Washington dc kan komen opzoeken.

Rens Broekhuis had het interview in Trouw gelezen en vond dat elementen van mijn denken en karakter er goed in naar voren kwamen. Hij gaat morgen nog een keer naar Florrie Rost van Tonningen - ze ‘fascineert’ hem - en 17 december gaat hij naar Italië, waar hij met de dochter van Karl Wolff over Florrie gaat praten. Voor hij vertrekt, wil hij nog met me praten.²⁴⁶

Ik werk rustig door en stuurde Omar Dhani 30 pagina's van

245 Zie bijlage 38.

246 Zie bijlage 39.

[p. 188]

mijn Kosovo-boek. Ik onderbreek zo vaak als Sonja adviseerde.

Ik hoor op de radio dat de schietpartij in Veghel waarbij gisteren op een school een scholier vier medescholieren en een leerkracht neerschoot, de Koerd Ali betrof, die het op de Turkse jongen Hassan had voorzien, die enkele maanden eerder Ali's vijftienjarige zus had meegenomen naar Turkije. De jonge dader heeft zichzelf aangegeven. Later op de dag arresteerde de politie de vader van de dader, die de jongen ertoe had aangezet. Merkwaardig dat geen enkel medium er blijkbaar op durfde te wijzen dat het om een Oosterse bloedvete ging.

Hofland kon niet achter blijven. Hij babbelde als altijd met de stroom mee, en was buitengewoon pro-Beatrix en zette Frénk van der Linden in het zonnetje, maar Frits Abrahams kwam met een kritiek die zeer juist is. Van der Linden stelde gisteren in nrc Handelsblad dat Beatrix' ergernis over de pers terecht is. Hij constateerde dat door de groeiende redacties de afgelopen decennia de betrouwbaarheid van de pers is toegenomen en vindt de verontwaardiging over de kritiek van Beatrix daarom terecht. Maar even verder schrijft Van der Linden dat geen fabrikant een product op de markt zou brengen waaraan zoveel hapert als aan de journalistiek, en bovendien vindt hij dat de pers de kritiek van Beatrix (slordigheden, spelfouten, eenzijdigheid, onzorgvuldigheid en leugenachtigheid) serieus moet nemen en publiekelijk beamen. Abrahams benadrukt dat de kern van Beatrix' kritiek de leugenachtig betrof en dat daar de pers over viel. Dat we volgens Van der Linden terecht verbolgen zijn over Beatrix' verwijt van leugenachtigheid, maar tegelijk dezelfde kritiek serieus moeten nemen en beamen, gaat er bij Abrahams niet in.²⁴⁷

Om 18:00 uur zegt het nos Journaal eindelijk dat de schietpartij om een Turkse familievete ging.

De eerste reactie van Ellen op de brief van Sonja was: ‘De beste tot nu toe.’ Vandaag had ze (na de reacties van anderen die ik de brief had gestuurd) blijkbaar door dat de brief wel eens doorslaggevend zou kunnen zijn. Ze zei 39 graden koorts te hebben. Ellen is overspannen volgens mij, zoals Renate Zwiers eerder ook opmerkte.

Vanavond had Margriet Vroomans de advocaat Bram Moszkowicz onder het mes over het proces tegen zijn cliënt Bouterse, dat vandaag voor het Hof begint. Twan Huys bereidde het perfect voor. Hij interviewde de leider van het CoPa-team, T.

247 NRC Handelsblad, 8 december 1999.

[p. 189]

Driessen, die het meeste werk heeft gedaan in een aparte villa. Zijn gezicht zegt alles: een ontzettende smeerlap. Het onderzoek kost tien miljoen en de villa staat inmiddels te koop. Rechter Punt veroordeelde Bouterse tot zestien jaar plus boete.

Moszkowicz beschuldigde Punt er subtiel van Driessen niet echt aan de tand te hebben gevoeld. Vroomans gedroeg zich schandalig. Bram Moszkowicz wil 107 getuigen horen, onder wie Sorgdrager en Docters van Leeuwen. Twan Huys liet beelden zien waarop Bouterse zei dat de beschuldigingen waarheidsverdraaiingen en leugens waren. ‘Wat voor criminele inborst en verdorven breinen hebben dit bedacht?’ Ook werd weer opgevoerd dat Bouterse ontsnapte in Brazilië omdat Van Mierlo dit liet gebeuren. Twan Huys weet niet dat Van Mierlo van de Braziliaanse minister te horen kreeg dat Desi Bouterse niet gearresteerd zou worden. Het klonk behoorlijk vreemd toen Desi zei de zaak in de handen van de Heer te hebben gelegd.²⁴⁸

248 NOVA, VARA/NOS, 8 december 1999, 22:38 uur, Nederland 3.

9 december 1999

Ik sliep zonder onderbrekingen tot 06:00 uur, nog steeds niet lang genoeg, maar wel zonder pil.

Ik pieker ineens over Van Dantzig. Hij liet gisteren weten dat hij gebeld was over mij. Is hij mogelijk vanuit BuZa gebeld omdat hij naar Van Aartsen heeft geschreven? Heeft hij misschien gelogen tegen mij - wat me dan weer opwindt. Maar dan moet ik het ezelsbruggetje van Sonja van Zweden toepassen: afdraaien, het malen stopzetten. Maar dat is moeilijk omdat het moeten leven onder criminelen en leugenaars leidt tot achterdocht. Maar heeft Van Aartsen naar Van Dantzig gebeld, of was het Pieter Broertjes misschien?

Op tv zie ik een interview met een Europees ‘meesterbrein’ die sancties tegen Rusland wil instellen, vanwege de oorlog in Tsjetsjenië... Het is ongelooflijk. Het is zoals de Veghelse politie, die sinds augustus niets deed aan een Turks-Koerdische familievete. De politie realiseerde zich niet wat het voor die mensen betekende. Nu realiseert de eu zich niet dat ze te maken hebben met Russen. Je kan ze maar tot een bepaald punt duwen, maar als je ze te ver duwt zullen ze alleen maar meer naar elkaar toe trekken.

Ik was bij Metz en hoorde daar dat Jan Willem vier keer een ingeklapte long heeft gehad van de stress. Maar hij zou mis-

[p. 190]

schien in januari terug zijn. De 10.000 gulden zijn in ieder geval contant binnen. Ik kan dus weg.

Om 16:30 uur belde een zeer aarzelende Pieter Lakeman. Hij kon morgen niet om 10:30 uur, en had Van Manen niet gebeld, maar toen kon hij weer wel om 12:00 uur, maar moest dan om 13:00 uur weg. Vervolgens begreep ik dat hij Van Manen alleen wilde inschakelen als Pieter arbiter zou worden.

Toon Quarles had ook gezegd Lakeman te nemen. Hij herinnerde me eraan dat Ellen hem indertijd had opgebeld of hij arbiter wilde worden. Dat had ze nooit moeten doen, maar goed dat is het enige niet.

cnn toonde duizenden demonstranten voor het zesjarige Cubaanse jongetje dat in Miami wordt vastgehouden. cnn ging een aantal minuten gewoon uit de lucht en ‘de mensen’ denken dat dit toevallig gebeurt.

Clinton zei op cnn: ‘All I do, is saying what I don't like in Russia.’ Dat Talbott hem niet heeft kunnen leren dat de vs - laat staan Clinton - er niets over te zeggen hebben, of zouden moeten zeggen. Arbatov en co. vroegen mij 30 jaar geleden al sinds wanneer staatslieden zich dienden uit te laten over interne aangelegenheden bij anderen. In Moskou werd er altijd op gewezen dat het Kremlin dit nooit deed.

Aart belde vanuit de auto, geschrokken van de brief van Sonja van Zweden. Hij adviseerde - ‘als lakmoesproef’ - Pieter Lakeman voor te leggen of hij bereid is de arbitrage onder specifieke voorwaarden te voeren. Ik zal het uittypen, want ik vind het een goed advies. Ik stelde een memo op voor Lakeman met de uitdrukkelijke vraag of hij als mijn arbiter akkoord gaat, zowel aangaande de keuze van de voorzitter als de uiteindelijke schadevergoeding, niets te beslissen zonder mijn goedkeuring. Ik zal de memo hem morgen geven.

Ellen zei dat Peter van Velzen in het ziekenhuis ligt.

De kranten besteedden nauwelijks aandacht aan het complot rond dominee King. James Earl Ray bekende in 1969 de moord op Martin Luther King en werd zonder strafzaak tot 99 jaar cel veroordeeld. In de gevangenis kwam hij op zijn bekentenis terug, maar dat werd in hoger beroep meerdere keren afgewezen. Ray is vorig jaar overleden, maar de familie van King nam Rays ontkenning serieus en probeerde de zaak heropend te krijgen door een symbolische schadevergoeding te eisen van Loyd Jowers, die in 1993 beweerde dat hij in opdracht van een maffiose zakenman een voormalige politieman inhuurde om King dood te schieten. Als dat zou mislukken, zouden scherpschutters van het leger het karwei afmaken. Nu heeft de jury in

[p. 191]

Memphis dus bepaald dat King inderdaad slachtoffer was van een groot complot en de familie een schadevergoeding van 100 dollar toegekend.²⁴⁹

Steve Brown is neergeschoten voor zijn huis nadat hij zijn kinderen naar school gebracht had. Ik heb met hem te doen - het zal je overkomen als je thuiskomt.²⁵⁰

De Belgisch overheid gaat een onderzoek instellen naar de Belgische betrokkenheid bij de moord op Lumumba, naar aanleiding van het boek van De Witte, die stellig betoogt dat de Belgische autoriteiten daartoe opdracht hebben gegeven.²⁵¹ Eindelijk wordt die zaak aan de orde gesteld. De Belgische betrokkenheid verbaast me niets - ik wist het altijd al.²⁵²

249 NRC Handelsblad, 9 december 1999.

250 Het Parool, 9 december 1999.

251 Ludo de Witte, De moord op Lumumba, kroniek van een aangekondigde dood. Leuven, Uitgeverij Kritak, 1999.

252 NRC Handelsblad, 9 december 1999.

10 december 1999

Van de zomer bood Willibrord Frequin hulp aan en ik vroeg hem dus wat aan mijn proces te doen. Wat deed hij? Hij maakte een item met ex-Buitenlande Zaken-ambtenaar Boerland en wachtte Van Aartsen bij zijn huis op, die zeer kortaf deed. Vroeger zou ik Frequin geschreven hebben waarom hij het deed, nu zwijg ik natuurlijk.²⁵³

Marijke Foudraine en Aaltje van Buuren, de vrouw van Jaap van Zweden, waren hier en probeerden mij te strikken voor een concert voor autistische kinderen.

253 De week van Willibrord, 9 december 1999 20:30 uur, SBS6.

Bij de tandarts

Ik voelde me totaal uitgeput na vijftig minuten geklets met Lakeman en Ellen. Het wordt Willem van Manen. Ellen beargumenteerde zeer goed dat Lakeman als arbiter ook vragen zal oproepen, mede omdat de Staat kan aanvoeren dat hij een betrokken partij is. Hij zei dat als de Staat protesteerde, hij zich na twee maanden zou terugtrekken. Ik zei: ‘Na drie dagen.’ Lakeman denkt nog op de lange termijn, maar dat kan dus niet. Hij pleitte nogmaals voor Asscher, onder andere omdat hij Joods is, maar op dat soort onzin zit ik totaal niet te wachten. Lakeman stelde rechter Willems voor als voorzitter, want die had een keer geglimlacht bij een grapje van hem in een zaak. Ellen reageerde zeer terecht: ‘Voor hetzelfde geld zet diezelfde rechter je een hak,’ waarin ze helemaal gelijk had. Ik neig er nu wel naar Van Manen te vragen arbiter te willen zijn en heb

[p. 192]

het memo aan Lakeman dat ik had geschreven naar aanleiding van het advies van Aart dus ook niet getoond of afgegeven.

Ik ging weg bij het gesprek met de smoes dat ik moe was, maar toen ik eenmaal op de fiets zat, op weg naar de tandarts, realiseerde ik me dat ik inderdaad uitgeput ben. Ik ga straks direct naar bed.

Westerkade

Ik heb Broertjes nog maar eens herinnerd aan zijn belofte uit 1998 om aandacht aan mijn zaak te besteden en mijn teleurstelling laten blijken dat zelfs de brief van Sonja van Zweden niet voldoende aanleiding was.

Ik ben door de avro gevraagd voor een muziekquiz op televisie op 14 januari.

Nellie Hazeu stuurde een prachtige kaart met een complete brief. Ze is 89! Ze was een beetje bezorgd door mijn briefje aan haar waaruit zij mijn wanhoop opmaakte en probeerde me een hart onder de riem te steken.²⁵⁴

Pieter de Vink mag nu propaganda maken vanuit Helsinki dat de eu de 65 miljoen moslims in Turkije bij Europa wil trekken door Turkije het lidmaatschap aan te bieden. In het kruisgesprek met presentatrice Margriet Vroomans tonen ze zich ware slippendragers van de macht. Prachtig, zo'n duo dat ‘veilig’ is en niets verkeerds zal doen of zeggen. Walgelijk.

254 Brief d.d. 6 december 1999.

11 december 1999

In de film gisteravond zat een scene over de bidsprinkhaan, waarvan het vrouwtje het hoofd van het neukende mannetje afbijt, dat door blijft neuken tot de coïtus compleet is, waarna het mannetje door het vrouwtje verder wordt opgegeten.²⁵⁵ Het was trouwens een prachtige film: Johnny Depp is in deze film een absolute beauty. Leonardo DiCaprio speelde de gehandicapte jongen subliem.

Nu moet ik snel verder. Al een week geen woord van Paul de Ridder, mijn ‘witte raaf’ die natuurlijk geen witte raaf is, maar het bevalt me allerminst, die onregelmatige tussenpozen in onze relatie. Net als je denkt dat alles prima gaat, belt hij ziek af. Misschien had ik de brief van Sonja van Zweden niet moeten sturen, zoals ik in eerste instantie ook niet deed.

Bob Lansberg had me bij Theo van Gogh gezien en viel over mijn uitspraak dat een van de beste psychiaters in Nederland tegen mij had gezegd dat Beatrix de oorzaak van Claus' ziekte

255 What's Eating Gilbert Grape, RTL5, 20.30 uur.

[p. 193]

was en dat zij samen met Claus in behandeling genomen had moeten worden. Hij ging ervan uit dat het om Lex Poslavsky ging en dat hij die uitspraak nooit zo gedaan zou hebben en er allerminst blij mee geweest zou zijn om zo geciteerd te worden.²⁵⁶ Ik heb hem duidelijk te kennen gegeven dat ik zijn adviezen niet nodig heb om te weten hoe ik om moet gaan met zaken die Poslavsky mij in verschillende gesprekken heeft verteld. Bovendien heb ik Lex' naam niet genoemd en zijn er meer vooraanstaande psychiaters met wie ik dergelijke gesprekken heb gevoerd. ‘Ik maak een duidelijk onderscheid tussen grensoverschrijdende confidenties en mededelingen die zeer voor de hand liggen, dat je beiden (en niet één) moet behandelen.’

Ik heb Hans Lonis op visite gehad. Hij bracht de video van het programma met Van Gogh mee, Zijn bezoek vermoeide me zeer.

Wahid is dus op staatskosten overal naartoe gegaan om te ontdekken of zijn ogen gered kunnen worden. Eentje is 100 procent blind, de ander 80 procent. Het is haast een belediging van het volk. In een land met 200 miloen inwoners, zetten ze uitgerekend een blinde aan de top. Het is zo symbolisch, maar wel een ramp.

Jonathan schreef me uit Chicago dat ik voor hem niet speciaal hoef te komen om hem op te zoeken, want voorlopig gaat het goed met hem. Hij begint met een behandeling die de verzwakking van zijn botten moet tegengaan. ‘In the mean time, keep me in your thoughts.’ Ik wist altijd dat hij erg speciaal was.

Ik keek naar Shirley Maclaine in The Evening Star wat zich afspeelt in Houston; zelfs de River Oaks Country Club, waar ik twee keer sprak, werd genoemd.²⁵⁷

Coen Stork werd weer eens opgevoerd in een programma over Roemenië. Hij stond voor het paleis van Ceauşescu en zei dat het vernietigd diende te worden omdat het teveel herinneringen aan ‘the worst regime in Europe’ vertegenwoordigde. En dat zegt hij terwijl hij zelf zijn eigen huisdieren verdelgt en vervolgens organiseert dat iedereen erover liegt.²⁵⁸ Die man denkt niet goed na. Iedere keer laten ze iets meer van het laatste uur van echtpaar Ceauşescu zien, wat werkelijk laat zien hoe ongeciviliseerd Roemenen zijn en waar aan gedacht moet worden wanneer over de Balkan wordt gesproken - of

256 Brief d.d. 7 december 1999.

257 The Evening Star, NCRV, 21:07 uur, Nederland 1.

258 Zie: Memoires 1984-A.

[p. 194]

over Turkije, dat als moslimland tot de eu wil toetreden.²⁵⁹ Slaat nergens op.

259 Columbus, EO, 23.22 uur, Nederland 2.

12 december 1999

Ik dacht aan Peter en het lijkt steeds meer of de zes dagen in Kaapstad ons afscheid waren. Beter zo dan meer verdriet als op 9 november 1999 in Hillbrow.

In De Volkskrant stond in een korte programmabeschrijving van vips dat ik over het huis van René Froger vlieg. Zou dit de laatste helikoptervlucht geweest zijn en hebben ze nog snel de publiciteit gebruikt?

Rob Trip sprak in Buitenhof met Van Aartsen over de beoogde uitbreiding van de eu met twaalf landen, waaronder Roemenië en Bulgarije. Deze landen dragen bij tot stabiliteit, betoogt Van Aartsen. Trip vraagt waar het gebied van stabiliteit ophoudt en of Oekraïne, Moldavië, Albanië dan ook maar mee moeten doen met de eu? De navo werkt al samen met Oekraïne, antwoorde Van Aartsen, dus het zou een beetje dwaas zijn om zomaar te zeggen: hier bij de grens met Oekraïne houdt het op. Van Aartsen heeft in vn gepleit voor verandering van het vetorecht in de Veiligheidsraad. Rob Trip zegt: ‘Maar in de Defensienota staat soevereiniteit toch boven humaniteit? Van Aartsen vindt het niet nodig te antwoorden, maar zegt wel dat we door Kosovo hebben geleerd hoe de wereld in elkaar zit. Trip slaagde er in feite in Van Aartsen ‘neer te zetten’ als een klootzak.²⁶⁰

Ze babbelen verder over Foster Parents Plan, dat in de nesten zit. Een mevrouw is naar het kind gereisd waar ze veel geld voor stortte, en nu blijkt dat het kind nooit iets had ontvangen. Frans van Loon, voorzitter van die club, zit duidelijk te liegen, een misselijkmakende vertoning.

Nelleke Noordervliet en Hans Hillen gaven hun visie op de toekomst van het koningshuis. Van Noordervliet mag Beatrix in de vut. Er ontstond een lange discussie waarvan ik niet uitsluit dat ik daaraan heb bijgedragen, door in Het laatste oor te zeggen dat Beatrix eigenlijk wat anders zou moeten gaan doen. Toen Kamerlid Hillen de erecode voor journalisten - aangaande de omgang met informatie over de Oranjes en hun recht op privacy - bekritiseerde en de journalistiek gelijk gaf dergelijke informatie te publiceren, vergat Rob Trip te zeggen dat Wim Kok inmiddels Jan Hoedeman van de Volkskrant als onbehoorlijk heeft gekwalificeerd en had gesteld dat de erecode hoog gehouden moest worden.

260 Buitenhof, NPS/VPRO/VARA, 12:07 uur, Nederland 3.

[p. 195]

Ik heb heerlijk gefietst na het warm eten om 15:30 uur. Ik kom weer te veel aan en ik denk dat het aan het brood ligt.

Ik ga contact opnemen met Willem van Manen ongeacht of Pieter Lakeman nu wel of niet mijn arbiter wordt.

Ik maakte nog een wandeling van een uur en zag aan het einde van de Dirk van Hasseltssteeg een oploop van 50 à 60 in het zwart geklede jongeren, die twee gerenoveerde panden aan het bezetten waren, matrassen naar binnen droegen et cetera. Ik bleef een tijdje kijken en bestudeerde hun gezichten. Ik vroeg me af wat hen bezielde.

De pijn in mijn mond, die gisteren weg was na het spoelen met het spul van de tandarts, lijkt weer terug te komen, net als mijn oorpijn.

Geen hond zal het geloven, maar ik ben behoorlijk tevreden (is dat gelukkig?) in dit hok met lampjes, boeken, muziek en tv. Vergeleken met broer Hendriks onderkomen is dit een paleis.

Wouter Kok had vandaag iemand gesproken die niet had begrepen dat ik me ervoor leende over het huis van René Froger te vliegen. Zo gaat dit dan. We spraken over de jury die nu heeft bevestigd dat Martin Luther King slachtoffer was van een samenzwering, terwijl zij die dit al jaren hadden beweerd, afgedaan werden als complotdenkers. ‘En het stomme volk trapt erin,’ zei ik. Dat vond hij een uitspraak om te onthouden en te noteren.

13 december 1999

Jeroen Pauw interviewde dominee Nico ter Linden, de hofpredikant, en deed dit absoluut geniaal. De vragen waren subliem.

‘Is een leugentje soms op zijn plaats?’

‘Zeker, als je ergens te eten bent en je vindt het afschuwelijk,’ zei Ter Linden.

‘Vindt u God met zijn Tien Geboden een aardige man,’ vroeg Pauw. Ter Linden keek of hij het in Keulen hoorde donderen.

‘Als God niet zou bestaan, is dat voor u hooguit jammer of is alles voor niets geweest? Hoopt u dat God bestaat of gelooft u dat God bestaat? Er was een lange discussie over de Bijbel.

‘Hoe meer we weten, hoe minder we geloven,’ zei Pauw, wat weer verwarring opleverde bij Ter Linden.

‘Wanneer u met de koningin spreekt, doet u dit dan als herder der schaapjes en is Beatrix één schaapje?’ Dat was beroepsgeheim, als bij een arts. De Bijbel was wereldliteratuur, daar hield hij zich mee bezig. Jan Kuitenbrouwer hield een pleidooi voor

[p. 196]

de republiek, waar de dominee niet op wilde reageren, want dat was plat.

Was er één God of had iedereen een eigen god? Is het christendom beter dan de islam? De dominee wist niets van de islam. Is de hemel een verzinsel of werkelijkheid? Antwoord: werkelijkheid. Was Jezus uit seks van Josef voortgekomen? Er was weer verwarring en Jeroen reageerde adrem: ‘Maar dan heeft u uw schaapjes al die jaren voor het lapje gehouden.’²⁶¹ Ik heb Jeroen een briefje gestuurd dat ik het geweldig vond en ik niet kan wachten tot hij volgende week Frank de Grave onder handen neemt.

Ellen heeft vanmorgen met Koenders bepraat wat er met Van Aartsen besproken moet worden. Er is blijkbaar een gesprek met de minister en Kamerleden. Maar ze bleef vaag of Koenders alleen ging of met ‘het clubje’. Ik geloof echt geen hond meer, behalve Luna, de hond van Hans en Carla.

Renate Zwiers verwacht een baby (mogelijk vandaag). Ze keek in mijn mond en oor en adviseerde me te spoelen met kamillethee en de prothese eruit te halen (een week pap eten!). Ik twijfelde, ook besloot ik de pillen die ze me wilde voorschrijven en waar je twaalf uur van slaapt af te wijzen. Ze zei: ‘Het gaat niet goed met u,’ wat ik nog nooit eerder van een arts gehoord heb.

Ik schreef Lakeman om te bedanken dat hij vrijdag bij het gesprek met Ellen was, maar dat zijn opmerking ze wel twee maanden tijd te geven, mij allerminst de indruk gaf dat hij ook maar iets begrijpt van de urgentie.

Vervolgens heb ik Willem van Manen gebeld, die ik meteen aan de lijn kreeg - dus mijn instinct was goed, Lakeman heeft het niet echt geprobeerd. Hij zei geen ja tegen arbitrage en had hoogstens een half uur om te praten dus ik verbrak het gesprek en zal Ellen hem vragen te bellen.

Procureur-generaal Marzuki Darisman wil dat Indonesië zo snel mogelijk een soort waarheidscommissie krijgt, zodat Wahid zich kan richten op economische hervormingen.²⁶² Het instellen van zo'n commissie was acht weken geleden een van de argumenten in mijn artikelenserie voor The Jakarta Post. Maar ik weet nog altijd niet of die werd gepubliceerd.

Nadat Ellen om 16.00 uur met Van Manen had gesproken, belde ze me terug en zei meteen: ‘Hij doet het!’ Nadat ik wat doorvroeg over het gesprek, veranderde ze: ‘Hij zegt dat hij er

261 Een kwestie van kiezen, 12 december 1999 22:55 uur, RTL4.

262 International Herald Tribune, 13 december 1999.

[p. 197]

positief tegenover stond, dus hij doet het.’ Hij zei ook: ‘Als het niet teveel tijd kost.’

Max Westerman maakte een item bij Barnes & Noble, met nota bene Reinout Oerlemans als boekenzoeker (hij had nooit de beleefdheid om te bedanken voor het boekje dat ik hem zond). Maar het is waar, Barnes & Noble is uniek, zelfs in Coral Gables. Maar de kleine boekwinkels redden het, net als de kruideniers, niet meer.

Ik ging vandaag te langzaam vooruit. Van Paul de Ridder - met wie ik dacht nu eindelijk op de juiste lijn te zitten - kondigt Lidewij aan dat hij ziek is en je hoort weer wekenlang niets.

Ellen spreekt absoluut niet meer over wat ze vorige week nog zei: ‘Het zou me niets verwonderen als de zaak nu met een klap en het indienen van een rekening wordt afgemaakt.’

Trouwens, Pieter Broertjes reageerde ook verder niet op de brief van Sonja van Zweden.

14 december 1999

Ik werd om 04:30 uur wakker, maar kwam weer in slaap en sliep voor het eerst door tot 08:30 uur - godzijdank. Het is allemaal controle van de geest, ik ben er zeker van, maar het is niet eenvoudig.

Piet Hagen belde of ik had begrepen dat Elisabeth van Blankenstein in de biografie van haar grootvader Marcus van Blankenstein ook enkele pagina's aan mijn vriendschap met hem had gewijd?²⁶³ De tekst ervan was vooral gebaseerd op Den Vaderland Getrouwe, wat natuurlijk op basis van mijn dagboeken of Memoires had moeten gebeuren.

Ik schreef een dringende brief aan Eigen Haard over Mike Riechelman, wonende in 3F, die zich van niemand wat aantrekt. Hij zet vaak twee en soms wel drie fietsen in de hal, wat in geval van brand de doorgang ernstig belemmert. Verschillende bewoners hebben hem er al eens op aangesproken en ik heb hem ook al eens een brief gestuurd met uitleg over de afspraken met de brandweer en Eigen Haard. Nu moet Eigen Haard maar optreden, en wel snel.

Ik sprak lang met Ellen over het bezoek van Koenders en andere Kamerleden aan Van Aartsen, en ook over hoe hoog de schadevergoeding zou moeten zijn. Het leverde me weer eens een vervelende hoofdpijn op. Toch ben ik een ander mens als ik tot 08:30 uur slaap.

263 Elisabeth van Blankenstein, Dr. M. van Blankenstein. Een Nederlands dagbladdiplomaat. Sdu Uitgevers, Den Haag, 1999.

[p. 198]

Jan Marijnissen belde ook over het gesprek met Van Aartsen dat gisteren al had plaatsgevonden, en waar volgens Jan vooral Hoekema van d66 eisen schijnt te hebben gesteld. Ellen stelde het voor dat het juist Koenders zou zijn. Ook deed ze of het gesprek vandaag was geweest. Hoe komt het dat Koenders Ellen gisteren niet had ingelicht? Marijnissen stelde dat Buitenlandse Zaken met de precedentwerking zit, bovendien gaat het ze er ook om of de geleden schade tot 1980 of tot 1999 moet worden bekeken, dat is nogal een verschil. Voor Kerstmis zou Van Aartsen zijn standpunt kenbaar maken. Dan pas zal Marijnissen overleggen over Kamervragen.

Houdt de politiek Ellen aan het lijntje? Als ik haar bel, zegt ze voortdurend: ‘Ik ben op een andere lijn,’ wat ik niet meer geloof. En dan belt ze meteen terug. Ik heb de telefoon er uitgetrokken. Mijn overspannenheid komt voor een belangrijk deel door haar.

15 december 1999

Ik had een etentje bij Poek Zumpolle met (een lispelende) Marie Louise van Dedem (van de Alerdinck-clan). Ze heeft een huisje en ook nog een flat op het Minervaplein (van een ex). Ze kende iemand uit Martadinata's helikopter, die in 1966 verongelukte bij Poentjak. Bung Karno had een condoleancebrief geschreven aan diens vrouw.

Vlak voor ik van huis ging, belde Ellen. Van Aartsen beslist mijn zaak nu zelf, met Houtzagers. Er zal een uitnodiging komen voor een gesprek met de minister en Houtzagers. ‘Dan ga jij, jij alleen,’ zei ik. Maar bij nader inzien zei ik: ‘Misschien met Willem van Manen.’ Die heeft geen tijd, dus wordt het Ellens contact bij advocatenkantoor Stibbe: Herbert Verhagen. Peter Nicolaï is er niet. Zou hij weer in Moskou zijn? Ellen bedankte me voor het vertrouwen, maar ik zei haar: ‘Not at all, go ahead, you are the only one.’

Ik faxte Sillevis Smitt de laatste stand van zaken. Over het komende gesprek van Ellen met Houtzagers en Van Aartsen, en dat ik essentieel in de uitkomst vind dat ik mijn werk- en verblijfsvergunning voor de vs terugkrijg. Direct nadat hij mijn fax kreeg, belde hij Ellen om haar te feliciteren.

De ontmoeting is dinsdag 21 december, om 16.30 uur, in de kamer van de minister. ‘Het zou het uur U kunnen zijn,’ had Koenders gezegd.

Reinoud Roscam Abbing van nrc Handelsblad belde. Zijn vader is aan het dementeren. De journalistiek heeft Henk Hofland tot journalist van de eeuw uitgeroepen. Piet Hagen maakt

[p. 199]

dit vrijdag in De Journalist bekend. Of ik het geheim wilde houden. Ik zei dat Hofland nooit een vinger had uitgestoken, fundamenteel onbetrouwbaar was en lui, dat hij prachtig schrijft - zegt men - maar wat heeft hij nu op zijn naam staan? Tegels lichten - er staat 100 keer meer in mijn Memoires.

Ellen was het ermee eens dat Hagen en Verploeg op mij reageren zoals Buitenlandse Zaken doet, want met deze onzin over Henk Hofland, die echt niet de journalist van de eeuw is, laten ze zichzelf goed in de kaarten kijken.

Vierling kwam langs en bracht een collega mee zonder dat vooraf te vragen, uit vrees dat ik nee zou zeggen. Het was hier een bende, want ik werkte en ik vond het inderdaad vervelend. Ik deed vanavond mee aan een radioprogramma van de vara, Roodgloeiend, met Peter Rehwinkel, Fred van der Spek, Geert-Jan Laan (hoofdredacteur van Nieuwsblad van het Noorden), et cetera. Het ging vooral over de uitzending van Reporter gisteravond, waarin de Lockheed-affaire en de Commissie Donner aan de orde kwam.²⁶⁴ Koks standpunt vanmorgen dat er niets nieuws boven water was gekomen en dat de uitzending van Reporter geen aanleiding gaf tot een nieuw onderzoek werd door Peter Rehwinkel luid geëchood. Ik kreeg het dan ook even met Rehwinkel aan de stok: ‘Jij bent toch altijd op de barricaden,’ zei ik. ‘Gisteren in nrc Handelsblad nog over het koningshuis en nu doe je of er niets aan de hand is.’ Maar het ging verder verloren in het lawaai. Maar ik kon benadrukken dat Lockheed voor Beatrix een trauma van de eerste orde is geweest en nu werd alles weer opgerakeld, terwijl het met Claus ook al niet zo goed gaat. Dus was deze Reporter-uitzending een vervelende zaak voor haar. Ik herinnerde aan Klinkenberg, die over deze feiten al had geschreven maar toen iedereen over zich heen had gekregen. Het Torentje heeft echter al weer een ‘niets aan de hand’ uitgesproken en men zal overgaan tot de orde van de dag. Alleen Agnes Kant van de sp heeft vragen gesteld.

264 Reporter: Drie wijze mannen, Nederland 1, KRO, 23:04-23:43, 14 december 1999.

16 december 1999

‘Voor de krant,’ zei Reinoud Roscam Abbing gisteren over de benoeming van Hofland, ‘is het nogal gênant.’ Ik realiseerde me ineens dat hij me eigenlijk telefonisch om een reactie vroeg voor in de krant. Dan moet ik toch even wat gaan rechtzetten, want mijn reactie was volledige spontaan en zonder overdenking, terwijl ik Hofland belangrijk genoeg vind om een behoorlijke antwoord op te geven.

[p. 200]

cnn is nu geheel in handen van de verkeerde mensen. Er zijn totaal andere verslaggevers in het veld en de taal en de details zijn in een nieuwe stijl, van die van een nieuwe Koude Oorlog. Clinton loopt het Witte Huis uit naar de microfoons, gevolgd door zijn marionetten Ehud Barak (premier van Israël) en de Syrische minister van Buitenlandse Zaken al-Shara. De twee zijn te gast bij Clinton voor vredesbesprekingen tussen de twee landen. Clinton laat zijn gasten niet voorgaan als hij de deur uitkomt - heel typisch allemaal.

Eduard zegt dat Trees aan Hans Lonis heeft geschreven dat Peter en ik ruzie hebben gehad en elkaar nooit meer zullen zien. Het zou best eens waar kunnen zijn, maar daar kan ik dan verder niets meer aan veranderen. Edwin ligt er voor mij uit - dat is definitief - en dan heeft het geen zin verder met Peter om te gaan. Kaapstad was dus een afscheid. Jammer overigens dat Trees het nodig oordeelde Lonis in te lichten.

‘Dan heb je Menno ter Braak, Anton Constandse, André Spoor, Paul van het Veer et cetera,’ zei Arendo, die de keuze voor Hofland bezopen vond.

Ronald Gase belde met de tip om mijn dagboek op het internet te zetten.

Het Algemeen Dagblad belde om een reactie, hoe ik stond tegenover de reis van Beatrix naar India, waar ze de millenniumwisseling door gaat brengen. ‘Wil je het echt weten? Opgeruimd staat netjes. Ik hoop dat ze de paleispsychiater meenemen.’ De journaliste van het Algemeen Dagblad lulde over de Lockheed-affaire, maar had de reportage daarover van Reporter afgelopen dinsdag niet gezien. Even later belde een meisje van Nieuwe Revu ook over Lockheed. Ook zij had Reporter niet gezien. Bovendien wist zij niets van wat Nieuwe Revu er ooit zelf over had geschreven en had ze nog nooit van Wim Klinkenberg gehoord - dus ze kijken niet eens in het archief. Allemaal gelul in de ruimte. Vreemd hoe er dan weer voortdurend wordt gebeld en dan weer lange periodes niets.

Ik ontving een contract van de avro voor het muziekprogramma in januari.

Toen kwam er een kort briefje van Kok, die schreef te weten dat er regelmatig contact is tussen de advocaten over lopende procedures en andere oplossingen, wat aan kan geven dat de zaak wordt geregeld.²⁶⁵

Eduard zei vanmorgen nog dat hij het toch voor mogelijk hield dat ze opnieuw een onacceptabel aanbod zouden doen.

265 Brief d.d. 15 december 1999.

[p. 201]

Die smeerlap Peter d'Hamecourt voor de nos in Moskou, komt weer goed van pas met zijn anti-propaganda over grote verliezen voor Rusland in Grozny - net als de grote verliezen van Milošević in Kosovo. We zijn aan de heidenen overgeleverd met manipulatie en leugens.

17 december 1999

Ik moet toch langzamerhand antwoord krijgen van Kadarisman. Ik zal hem het briefje van Kok vandaag sturen, over de advocaten die naar een oplossing zoeken. Ik begin inderdaad nu zelf ook te geloven dat de afsluiting nabij is. Ik sliep - godzijdank - zonder slaappillen tot 08:00 uur (één brief van Kok en ik slaap).

Ik faxte Ellen dat ik wacht op bevestiging dat Verhagen dinsdag met haar meegaat naar Van Aartsen en Houtzagers. Ik benadrukte dat ik niet wil dat er een ander in zijn plaats meegaat, of iemand die ik niet ken, en onder geen beding wil ik dat ze alleen gaat. Ik zei haar nog steeds bang te zijn voor een overvalscenario, dat ze ineens een graag-of-niet bod op tafel leggen. Ik maakte haar duidelijk dat niemand anders dan ik een dergelijk voorstel zou kunnen accepteren. Ik stelde haar voor zondag nog een keer te overleggen.

Hans en Carla speculeerden met aandelen (ik vergat welke) en verdienden 45.000 gulden in een paar dagen. Ik voel ervoor om alle beurzen ter wereld op te blazen. Het is verkeerd, het is crimineel en asociaal.

Ellen belde dat Verhagen dinsdag meegaat. Ze probeerde het gesprek dinsdag te bestempelen als het succesvolle resultaat van haar lobby met Koenders, maar daar kon ik haar maar gedeeltelijk gelijk in geven. ‘Net als vorig jaar met Lammers richting Van Mierlo. Maar de doorslag is nu enkel en alleen de brief van Sonja van Zweden,’ zei ik. Daar was ze het mee eens. Ik moet het dus met mijn eigen gezondheid betalen om betaald te krijgen.

Ik ben nu bezig met het laatste hoofdstuk voor mijn Kosovoboek. Paul de Ridder heeft de envelop die ik gisterochtend vroeg op Centraal Station postte, weer niet ontvangen. Hij zei verrast te zijn door de brief van Kok.

Delprat had de brief van Sonja van Zweden gelezen en maakt zich zorgen. Hij belde me om naar me te informeren, wat erg aardig was.

[p. 202]

18 december 1999

Trein naar Naarden

Nu heeft het Openbaar Ministerie bedacht dat Bouterse vervolgd kan worden voor foltering van gevangenen, want ze hebben een wetje tegen folteren gevonden.²⁶⁶ Ze zijn geobsedeerd door Bouterse - dezelfde ziekte als met Bung Karno destijds.

Eindelijk heb ik Bram Moszkowicz een fax gestuurd dat het vreemd is dat het om niet zou willen dat hij Van Mierlo, Sorgdrager of Docters van Leeuwen hoort in de Bouterse-affaire. Ik schreef hem dat ik iedereen kon horen, tot en met het halve koningshuis.

Ik ben onderweg naar Aart van der Want om de puntjes op de i te zetten wat betreft de instructies die ik voor dinsdag aan Pasman mee moet geven.

Mijn gezondheid lijkt zich redelijk te herstellen. Ik heb wel weer milde infecties aan de binnenkant van mijn benen, maar ik slaap vroeg en gewoonlijk tot 06:30 uur.

266 De Volkskrant, 18 december 1999.

16:45 uur, trein naar Amsterdam

Ik had een uitstekend gesprek met Aart in Hotel Jan Tabak. Ik denk dat ik Ellen in twee A4'tjes de juiste instructies kan geven.

19 december 1999

Westerkade

Ik ging weer vroeg slapen zonder medicijnen en werd om 07:00 uur wakker. Ik begon meteen over Peter te denken, maar ik dwing mezelf om te werken.

Ik voel me weer steeds beter en kan uitstekend geconcentreerd werken, zoals nu om 10:00 uur. Maar er is zon dus ik ga eerst fietsen. Ik dacht nog even bij Kok een briefje in de bus te stoppen, maar het is beter te wachten tot dinsdag.

Ellen zei vanmiddag dat Van Aartsen haar had uitgenodigd onder druk van de politiek. ‘Dat heeft er dus niets mee te maken. Maar dit betekent dat het voor jou een verkennend gesprek moet zijn,’ zei ik haar.

Paniek: ‘Wat bedoel je? Dat kan niet!’

‘Dat moet het zijn; luisteren, hem laten praten, vragen stellen, verduidelijkingen. Hij kent mijn zes punten uit het Beatrixboekje.’

‘Nee, dat denk ik niet.’

[p. 203]

‘Waar heb je dan met Koenders een jaar lang over gesproken?’ vroeg ik verbaasd.

‘Nee, ja, je hebt gelijk het is een verkennend gesprek...’

Ik heb voor Ellen een instructie geschreven met uitgangspunten voor het gesprek van dinsdag en nogmaals het verkennend karakter van het gesprek benadrukt waarin zij vooral moet luisteren en vragen stellen en geen enkele toezegging mag doen. Bovendien moeten we ieder voorstel op papier hebben, waarna ik binnen 24 uur met een antwoord zal komen.

20 december 1999

Hoofdstuk vier van het Kosovo-boek is naar Paul de Ridder en Wouter Kok. Ik denk dat het prima is geworden. Ik kan niet wachten om het laatste hoofdstuk te schrijven.

Ellen vroeg of ik morgen ‘stand-by’ wilde zijn, want stel je voor dat Van Aartsen een bod op tafel legde? Ik werd eigenlijk woedend toen ze dat vroeg. Iedere keer hetzelfde gezeik. ‘Geen sprake van. Ik laat me nergens in haasten. Geen ultimatums van Den Haag meer. Ik wil rustig een geschreven aanbod krijgen en zal binnen 24 uur beslissen.’ Dat is mijn opdracht aan haar. Ik had bovendien nog voor alle zekerheid vanmorgen een kerstkaart met een vergelijkbare tekst als de instructie van gisteren bij haar in de bus gedaan. Maar dan zegt ze weer zinnetjes als: ‘Ik begrijp dat je nerveus bent,’ waarop ik antwoord: ‘Ik zit niet in tranen aan de telefoon maar jij.’ Dat is hard, maar het is de fucking truth. De helft van de ellende de laatste tijd wordt veroorzaakt door haar gezeik en de woede die dit bij mij opwekt, waardoor mijn reacties uit de bocht vliegen. Als Pasman begreep wat de situatie langzamerhand voor me betekent, zou ze me niet hebben gebeld. Ik had druk op mijn hoofd na afloop en moest van ergernis meteen gaan wandelen. De sp annuleert het socialisme als heilprofetie voor een toekomstige samenleving, dat is zo fout en zot. De partij wil nog steeds dat managers minder gaan verdienen, maar zegt niet meer hoeveel dat dan moet zijn. Ze vinden nu ook dat het nationaliseren van grote bedrijven geen noodzaak meer is.²⁶⁷

Gisteravond kon ik rtl4 niet ontvangen en toen ik het eindelijk had, viel ik in slaap en sliep door Jeroen Pauw met Frank de Grave heen. Ik zag alleen nog de laatste tien dilemma's. Frank de Grave was daarin de lul die we kennen.

Per 1 januari houdt de politieke dagboekreportage hier op. Er moet een eind aan komen. Ook geen knipsels meer. Ik wil

267 De Volkskrant, 20 december 1999.

[p. 204]

meer lezen en mijn dagboek veranderen alsof ik niet langer een krantenjournalist ben. Het dagboek moet alleen gevuld worden met notities van de schrijver.

Hoe is het mogelijk dat de partij van Poetin, die drie maanden vanuit een kantoor ergens op de tweede verdieping (het was vandaag al dicht) een campagne voerde 23 procent van de stemmen haalde, en de cpsu maar 24 procent? Dat moet corruptie zijn. Maar de ellende komt nog, want de oorlog in Tsjetsjenië is allesbehalve gewonnen. Straks komt het uur der waarheid en verdwijnt ook Poetin even snel als hij kwam opzetten.

Ik heb Yale geschreven dat ik misschien van 1 tot 4 juni naar New Haven kom voor de 50ste reünie. Tony, Freddy en misschien Erling zijn er niet meer. Zou Lorna Blount nog leven? Ik zag een documentaire over de twintigste eeuw op de bbc over hoe de verschillen tussen arm en rijk in deze eeuw steeds groter zijn geworden.²⁶⁸ En dan gaat de sp overstag. Treurig. Ze begrijpen het dus niet.

Verder zag ik een film met Keanu Reeves, die ik niet geweldig mooi vind, maar hij heeft toch een magie die hem aantrekkelijk maakt.²⁶⁹

268 Millennium, a thousand years of history, deel 10, BBC 2, 20:15 uur.

269 Chain Reaction, BBC 1, 23:00 uur.

21 december 1999

Henk Strabbing komt vandaag met een uitstekende column over de onzin van de monarchie.²⁷⁰ Monarchie, schrijft hij, betekent letterlijk alleenheerschappij, wat in Nederland duidelijk niet het geval is. Thorbecke heeft met zijn grondwet het koningshuis boven het volk gelaten, maar de verantwoordelijkheid voor het doen en laten bij de minister-president gelegd. In de pers klinkt steeds meer de roep de leden van het koningshuis meer mensen van vlees en bloed te laten worden, maar de grondwet staat dat in de weg. ‘Wat let ons straks onder Willem IV alle formele en daadwerkelijke Oranjebindingen met de politiek door te snijden,’ schrijft Strabbing. Fijn voor Kok, Eef Brouwers kan met de vut en de koning kan zijn mond opendoen als volwassen staatsburger. Dit is volgens Strabbing het op een na beste scenario. ‘De meest volwassen manier om het derde millenium in te gaan, blijft het onverwijld stichten van een Republiek der Twaalf Verenigde Nederlanden.’ Ik schreef Strabbing een briefje dat zijn column me uit het hart gegrepen was, en verwees hem ook naar de boekjes die ik over de Oranjes geschreven heb.

270 De Volkskrant, 21 december 1999.

[p. 205]

Broertjes - ‘ingehuurd’ door Van Aartsen - stond op de machine toen ik thuiskwam en adviseerde me te pakken wat ik kan krijgen. Ik schreef hem een kattebelletje terug. Wie denkt me onder druk te kunnen zetten is mesjogge.

Minister Brinkhorst heeft een voorstel om militair in te kunnen grijpen bij schendingen van de mensenrechten zonder goedkeuring van het betreffende land, in de ministerraad geblokkeerd. Het voorstel kwam uit de koker van Van Aartsen en werd gesteund door minister Pronk.²⁷¹ Het is niet te geloven. ‘Genieten,’ aldus Sonja van Zweden. Ik ging daarom weer eens naar Thermos, maar het bezoek werd verpest door een ex-leraar uit Saba, die ervan uitging dat zijn geklets me zou interesseren.

Paul de Ridder heeft weer keelontsteking. We hebben steeds minder contact.

Ellen heeft vandaag weer verschillende malen gebeld en opgehangen. Ze spreekt dan niets in. Morgen schijnt Nicolaï terug te komen uit de vs. Ze zal nu wel in de trein zitten voor de ontmoeting om 16:30 uur met Van Aartsen.

Het is nu 19:00 uur, en ik heb nog niets van Ellen gehoord over de ontmoeting met Van Aartsen, dus ik trok de telefoon eruit om rustig te kunnen blijven.

271 De Volkskrant, 21 december 1999.

22 december 1999

Ik kon niet slapen dus nam ik een slaappil, maar ik werd toch al om 06:00 uur wakker. Dat is niet goed.

Wim Couwenberg wil het koningschap nog verder terugdringen.²⁷² Hij wil dat de koningin geen deel meer uitmaakt van de regering en uitsluitend nog een aantal formele bevoegdheden houdt, zoals het bekrachtigen van wetten en internationale verdragen, en benoemen van de leden van de regering. Maar met de formatie moet zij niets meer te maken hebben, de formateur of minister-president moet direct gekozen worden. Ook op Prinsjesdag blijft voor de koningin niet meer dan een inleidend praatje over, de begroting is dan immers van de regering waar zij niet meer aan meedoet. Dat maakt Beatrix helemaal belachelijk, maar waarschijnlijk is Willem-Alexander een voldoende klootzak om zo'n vermindering van importantie te accepteren.

Net toen ik Kok wilde schrijven dat er weer niets gebeurde, belde Ellen. Hoogtepunt van gisteren: Houtzagers had vijandig

272 NRC Handelsblad, 21 december 1999.

[p. 206]

gekeken, hij was steeds dwars. Ze zei dat Van Aartsen nog broeide, maar hij had ‘tot ziens’ gezegd.²⁷³ Houtzagers kondigde een brief aan en die kwam inderdaad. Ze faxte de brief naar Struwe. Ik las de brief daar en was opgelucht. Ik faxte meteen een kopie naar Toon Quarles, Peter, Aart van der Want en Paul de Ridder.²⁷⁴

Bij Struwe stond een jongen die ik eerder had gezien bij de gokmachine. Ik papte met hem aan en deed een gulden in de machine. Hij wees me op welke knoppen ik moest drukken en er kwam 25 gulden uit! Ik die nog nooit daarvoor ook maar een cent vergokt had, en nu gebeurde dit.

Reinoud Roscam Abbing van nrc Handelsblad belde om te vragen hoe het er nu mee stond. Zijn collega Harm van den Berg zou ook belangstelling hebben.

Hoe heeft hp/De Tijd kans gezien een Kerstnummer van 178 pagina's te maken, zonder dat ik er één pagina van wil bewaren? Ik vertelde het Arendo, die ook informeerde naar het gesprek met Van Aartsen.

273 Redactie: Zie voor het gesprek met minister Van Aartsen, landsadvocaat Houtzagers, en de advocaten Verhagen en Pasman: Ellen Pasman, Oud zeer, pagina 303-310.

274 Zie bijlage 40.

23 december 1999

Volgens Sergei Rogov schetsen de Westerse media een walgelijk beeld van Rusland, namelijk als een land dat zowel de eigen bevolking als de rest van de wereld barbaars behandelt.²⁷⁵ Hij gaat daartegen (terecht) in verweer alleen de wijze waarop hij dat doet is een echte Rus onwaardig. Hij zet Rusland neer als een armzalig, haast failliet land met een bruto nationaal product van 1,5 procent van het wereldinkomen, tegenover 21 en 50 procent voor respectievelijk de vs en de navo. Het leger van Rusland kwijnt weg door gebrek aan geld en van de wereldwijde militaire uitgaven komt 4 procent voor rekening van Rusland, terwijl Washington en bondgenoten goed zijn voor 60 procent. Ook de economische vrijheid van Rusland is ernstig ingeperkt door het Westen via de spelregels van het imf en de Wereldbank. Kortom, Rusland is geen enkele bedreiging voor de wereld en het kan niet anders dan het kleine beetje soevereiniteit dat het nog heeft, verdedigen in het conflict met Tsjetsjenië. Ik schreef Rogov een brief dat hij veel te defaitistisch was. Rusland bezit van 13 van de 16 grondstoffen voor de moderne industrie, en heeft daarvan de grootste voorraden ter wereld. Rusland verspeelt zelf die rijkdom door de opbreng-

275 Trouw, 22 december 1999.

[p. 207]

sten daarvan via crooks naar het buitenland te laten wegvloeien. Ook had hij duidelijk moeten maken dat de vs al decennialang er alles aan doet om Azerbeidjan, Kazachstan en de Kaukasus in Westerse invloedsferen te krijgen om greep te hebben op de grondstoffen daar. Ik besloot dat ik misschien in mei naar Moskou ga en dat ik hem dan graag wil spreken.

Ik werd plots overvallen door duizeligheid. Misschien omdat ik me toch weer ergerde aan punt tien van de voorwaarden, opgesteld door Houtzagers. Waarom wordt alleen van mij zo'n toezegging geëist? Dat zijn de redenen dat ik niet echt kan rekenen op Ellen. Zij had er gisteren wel op toegezien dat Houtzagers de laatste twee regels van punt negen toevoegde. Het is de poen van de advocaten, begrijpelijk. Maar hoe zit het met mijn vrijheid, beweging, contacten en poen? Ik heb Ellen gefaxt dat ik met niets akkoord ga zolang niet zwart-op-wit staat dat ik de mij resterende jaren gevrijwaard zal blijven van Haagse sabotage en ik volledig geholpen zal worden als er toch problemen komen.²⁷⁶ Na deze fax waarin ik Ellen heb uitgelegd dat er een garantie moet komen voor nieuw onbehoorlijk optreden van Buitenlandse Zaken en de Staat, belde ze dat ze er met Houtzagers over gaat spreken. ‘We vragen een brief van minister Van Aartsen.’ Nee Ellen, zo'n brief gaf Luns destijds via Drooglever Fortuijn aan Warendorf en werd ik vervolgens 40 jaar lang vrolijk gesaboteerd. Ik zei dat het anders moest dan toen. Ik wil nergens een rode kaart voor krijgen, ook niet voor de Koninklijke familie, alle belemmeringen moeten opgeheven worden. Maar wat kwam er tot mijn verbazing terug? De vervanger van Houtzagers, A.G. Castermans komt met letterlijk een herhaling van de belofte aan advocaat Warendorf uit 1964.²⁷⁷ Ik zal goed zorgen voor deze idioten en mezelf, want Ellen kan het niet.

Wouter belde dat in de Quiz van de 20e eeuw de foto werd getoond van Lubbers met mij in de rechtszaal met de vraag voor welke krant ik voor 1958 werkte.²⁷⁸

In Venezuela zijn door zware regens kolkende rivieren en modderstromen ontstaan die complete dorpen hebben weggevaagd. Duizenden mensen zijn omgekomen en honderdduizenden zijn dakloos. Nederland gaf 500.000 gulden voor de ramp in Venezuela, de Europese Unie 6,5 miljoen gulden, maar ze besteedden wel miljarden aan bombardementen op Kosovo. Het is beschamend.

276 Zie bijlage 41.

277 Zie bijlage 42. Fax d.d. 23 december 1999, foutief gedateerd 17 september 1999. Met ter illustratie bijgevoegd de brief aan Warendorf.

278 Quiz van de 20e eeuw, Nederland 2, EO, 17:00 uur

[p. 208]

Ben met de tv achterop de fiets naar Mons in de Haarlemmerstraat gegaan, om zenders vier, acht en tien te laten bijstellen, wat zo gebeurd was, maar het was een hele heisa er te komen. In Adonis wilde een Arabische jongen met een condoom mijn reet op, maar als je dat niet wilt, dan worden ze razend.

24 december 1999

Ik was om 04:30 uur wakker en om 05:30 ook nog, maar ik dwong mezelf tot 09:15 te slapen. Absoluut heerlijk en zonder pillen.

Ik heb eerst, na de bezopen boodschap van Castermans, Van Aartsen geschreven en gefaxt, plus een kopie aan Kok, met mijn eisen wat betreft de toezeggingen van de Staat.²⁷⁹ Ik wil zeer helder zijn. Je kunt het aan niemand overlaten, wat nog het ergst van alles is.

De publieke aankondiging van procureur-generaal De Wijkerslooth dat de Amsterdamse hoofdofficier Vrakking over een half jaar zou vertrekken, leidde tot grote ruzie tussen die twee. De ruzie heeft een uitkomst: Vrakking moet toch vertrekken, maar hij mag zelf bepalen wanneer. Dit compromis presenteert De Telegraaf als een overwinning voor Vrakking. Bespottelijk.²⁸⁰

Ben niet blij met het artikel wie denkt prins bernhard wel dat hij is? in Nieuwe Revu.²⁸¹ Naar aanleiding van Reporter over de Locheed-affaire belden ze verschillende mensen, waaronder ik. Ik had beter op moeten letten.

Willem Oltmans, journalist:
‘Kijk, het is heel simpel, Kok is gewoon een slappe dweil. Hij is een van die klootzakken die zogenaamd op de barricaden staan voor het volk, maar die nooit iets durven uit te knokken. Hij haast zich altijd om alles de kop in te drukken.
Reporter heeft het perfect bewezen, met een hele rij getuigen uit de senaatscommissies, en die liegen echt niet. Het is om te huilen dat Bernhard de boel bij elkaar liegt. Zielig hoor, hij is al 88. Het is iemand die basically geen fatsoen in zijn body heeft. Maar de mensen vinden hem fantastisch en daarom kan hij zo lang die grapjes uithalen. Dit loopt met een sisser af. Misschien is het ook wel te laat om het nog eens uit te zoeken. Bernhard weet niets meer en liegt nu nog erger dan vroeger. En Kok wil geen nieuw onderzoek.’

279 Zie bijlage 43.

280 De Telegraaf, 24 december 1999.

281 Nieuwe Revu, 22 december 1999,

[p. 209]

Ellen belde om te vragen wat ik van de fax van Castermans had gevonden. Toen ik zei dat ik Van Aartsen hierover al rechtstreeks had gefaxt, schrok ze en begon diep te zuchten. Ik heb daarom voor Ellen nog eens een briefje geschreven waarin ik het uitleg.

Even later volgde een fax terug. Ellen moet gepanikeerd hebben. Wat zou er gebeurd zijn?²⁸²

Lodewijk Sillevis Smitt belde. We gaan elkaar morgen om 11:30 uur voor koffie in het Hilton op de Apollolaan ontmoeten. Ik heb Ellen de kopie van de brief aan Van Aartsen in de bus gegooid met een briefje erbij of ze dan ook aanwezig kan zijn.

282 Redactie: zie ook Ellen Pasman, Oud zeer, pagina 310 en 311. Zie ook bijlage 44.

Kerstmis 1999

Koning Albert vertelde dat hij inderdaad 30 jaar geleden buiten het bed had gepiest en een dochter had ‘maar de koningin en ik zijn nu erg gelukkig’. Het was een privé-affaire en we wensen er niets meer over te zeggen. Dat is wat Bernhard had behoren te doen.

Zie het verschil tussen een pagina uit De Telegraaf en het voorpaginastukje in nrc Handelsblad. Bij het nrc wint De Wijkerslooth en heeft Vrakking moeten inbinden.²⁸³ Hoe je het ook bekijkt, Kok heeft met De Wijkerslooth opnieuw een gevaarlijk mannetje benoemd. Hij weet niet beter, hij heeft er geen antenne voor.

Toen ik om 11:30 uur aankwam in het Hilton zei Ellen, die er al was, meteen: ‘Lodewijk heeft twee uur gereden vanuit Zeeland,’ dus het schuldgevoel werd eerst geplant. Lodewijks vrouw is ziek, ze heeft een depressie.

Eerst probeerden ze te zeggen dat als ik wilde wat in de brief staat, de deal niet doorging. Ellen zat te zeuren, vond ik, dus ik zei glashard: ‘Laat mij alsjeblieft met Lodewijk praten, want jij werkt op mij als een rode lap op een stier.’ Ze stond op (ze zei later: ‘je hebt me weggestuurd’), maar ging blijkbaar pal achter mijn rug zitten, zodat ze alles kon horen. Ik dacht dat ze ergens in de lobby was gaan zitten. Toen Lodewijk en ik overeenstemming hadden bereikt, zei ik: ‘Waar is Ellen?’ en keek voor het eerst om. Ze zat dus à deux pas. Lodewijk zei: ‘Wees lief voor haar,’ zoals Peter ook altijd zegt, maar ik ken haar nu te goed. Ze wil winnen, omdat haar ‘advocaat-zijn’ er mee valt of staat. Uit alles bleek dat ook Lodewijk mijn zaak niet kent. Ellen had hem nota bene gezegd dat ik zelf de formule

283 NRC Handelsblad, 24 december 1999.

[p. 210]

van 1964 herhaald had willen hebben. Wat een idioten. Die toezegging van 1964 werd tot de dag van vandaag permanent geschonden. Die herhalen? Nee, er moet de toezegging bij van Buitenlandse Zaken dat als er problemen zijn, Buitenlandse Zaken mij gaat helpen. Dat ik afgehaald word in Djakarta, et cetera.

Lodewijk beweerde: ‘Maar als bekend wordt dat de Staat een regeling heeft getroffen, dan houden ambassades vanzelf op met jou te saboteren.’ Die nonsens verkoopt dan de advocaat van Beatrix en Bernhard.

Lodewijk wist ook voor mij een arbiter: Van den Berg, van een groot kantoor. Het zou de stomste streek ooit zijn om zelf mijn eigen arbitrage te gaan voeren, want dan zou ik er bekaaid van afkomen! Van den Berg kon vooral de internationale aspecten van mijn arbitrage goed beoordelen. De Staat zou Asscher nemen, volgens hem.

Ellen zei me bij het weggaan nog dat Lakeman had gebeld of zij met Verhagen bij Van Aartsen was geweest. Hij had haar gezegd zich nu permanent uit de zaak terug te trekken. Gelukkig, want Lakeman is een idioot. Asscher zou prima voor mij zijn als arbiter, want hij was Joods. Ik hoor het hem nog zeggen.

Ellen zei verder: ‘Let maar op de krant wat je over Peter Nicolaï te lezen krijgt.’ Daar hou ik niet van. Zo is ze precies als Etty Röell, ze wil alles corrigeren. Ook zei ze dat ik Nicolaï moest schrijven ‘want anders wil hij mijn brieven zien en hij heeft er toch alleen maar wat op aan te merken.’ Ik trouwens ook. Ik prijs de dag dat ik niet meer afhankelijk ben van advocaten. Ik vertrouw absoluut niemand.

Trein naar Utrecht

Iedereen schreeuwt van opwinding op het perron en in de trein. Het is Kerstmis.

Ik heb Peter de brief van 2 december van Sonja van Zweden gestuurd en gevraagd of hij naar Djakarta wil komen, want dat naar alle waarschijnlijheid de arbitrage op 3 januari gaat beginnen. We zullen zien. En anders in april naar Florida.

Bus naar Bilthoven

Vreemd, drie jaar geleden - of was het twee, je raakt de tel kwijt - was Erik er nog bij.

23:15 uur, trein naar Amsterdam

Het was buitengewoon gezellig met Wilma en tante Bep Mennega (87). Ze rijdt nog auto, gaat dagelijks naar het laboratori-

[p. 211]

um in Utrecht en woont alleen op de Rubenslaan in Bilthoven. Aliki was er ook. Ik botste in het begin van de avond met Guido over alleen kunnen zijn, en niemand anders nodig hebben. Guido had fantastisch gekookt, maar ik had twee aspirines nodig door de opwinding na onze botsing.

Westerkade

Er lag een briefje van Ellen, met bijgesloten de aanvulling op punt 10, door Sillevis Smitt geformuleerd. Ook vroeg ze als ik Van den Berg niet als arbiter wil, wie ik dan wel zou kiezen. Daar ga ik morgen over besluiten.

26 december 1999

Ik sliep tot 05:30 uur waarna ik een tijdje wakker lag, maar godzijdank viel ik weer in slaap tot 09:30 uur.

Ik ben toch een beetje bezorgd over Wilma. Zoals zij vertelde over de kinderen in haar klas. Ze hebben alles, zijn totaal verwend, hebben een grote bek en ga zo maar door. En dan is zij zo emotioneel betrokken bij alles - ook bij mijn litanie dat het de verkeerde kant opgaat met de wereld. Mijn analyse is dat de Russische revolutie van 1917 zal worden herhaald als de ‘verdollarisering’ niet wordt gestopt. De arme massa zal uiteindelijk hiertegen in opstand komen.

Ik heb dit jaar dertig dagboekklappers gevuld.

Ik heb broer Hendrik toch maar een briefje gestuurd voor de jaarwisseling ook al schrijft hij me zelf nooit.²⁸⁴

Vlasblom schrijft over de groeiende haat van de bevolking van Atjeh tegen de Indonesische militairen die al acht jaar lang een binnenlandse oorlog voeren tegen Beweging Vrij Atjeh (gam). Steeds meer Atjehers hebben liever de onafhankelijke islamitische staat die het gam voorstaat, dan dat zij nog langer moeten leven met de aanwezigheid van Indonesische militairen.²⁸⁵ Vlasblom begrijpt blijkbaar niet dat het gaM in Atjeh een herhaling is van de uçk in Kosovo.

Om 11:30 uur heb ik Marjolein van der Want gesproken, Aart zat in bad. Ik vroeg of ze hem wil vragen of hij mijn arbiter wil zijn, want met de man die Sillevis Smitt aandroeg, zal ik pas goed door de tegenpartij ingepakt worden.

Ik heb vanmiddag tweeënhalf uur gesproken met Onno (20), de zoon van Pak Sukrisno, wat weer een zweverig gevoel in mijn hoofd tot gevolg had. Ik moet het niet meer doen. Ik heb (zoals gewoonlijk) te weinig rekening gehouden met Onno's

284 Zie bijlage 45.

285 Elsevier, 11 december 1999.

[p. 212]

leeftijd. Als hij nu niet naar Indonesië gaat, gaat hij nooit meer. Dit afschuwelijke weekend is gelukkig bijna voorbij.

27 december 1999

Peter Nicolaï belde om 11:00 uur. Ellen liet hem blijkbaar overal buiten en hij wist zelfs niets van de brief van Sonja van Zweden. Ik heb hem maar niet gezegd dat Ellen zondag zei: ‘Let maar op de kranten over Nicolaï.’ Dat wordt nog oorlog. Peter zei: ‘We hebben ontzettende ruzies gehad over jou.’ Lakeman had Ellen gefaxt dat Verhagen een louche advocaat was. Peter had die fax toevallig gezien, maar ook daar had ze hem (en mij) niets van gezegd. Het is gewoon vanaf het begin een felle strijd tussen die twee geweest, waarbij wáár is dat Nicolaï mijn zaak niet wilde doen en Ellen er pats boem in is gestapt. Na terugkomst uit Aruba heeft Ellen Peter niet meer ingelicht en vanochtend is ze uit hun kantoor verhuisd. Op 3 december (de dag na Sonja van Zwedens brief) kondigde Ellen aan dat zij op 1 januari ging vertrekken. Ik wilde hem een kopie van het gewijzigde arbitragevoorstel van Houtzagers en de brief van Sonja van Zweden - die Peter niet had - gaan brengen toen hij net kwam aanlopen. We spraken op straat verder. Ellen blijkt al drie maanden gescheiden te zijn van haar man. Ook had Ellen het Peter voorgesteld alsof de arbitrage kantje boord was geweest.

Vanmiddag is er tussen de advocaten onderling en mij verschillende malen getelefoneerd. Na een telefoongesprek tussen Ellen en Peter zegde ze tegen mij voor de zoveelste keer de samenwerking op: ‘Ik heb nooit in de drek meegesleurd willen worden en dat is wat er in deze zaak met Nicolaï gebeurd is, daarom wil ik weg.’ In ieder geval is de door ons geammendeerde tekst van het arbitragevoorstel naar Castermans gestuurd. Peter en Vermeer voegden nog een vitaal belangrijk woordje toe en punt 10 is uiteindelijk telefonisch in overleg met Ellen tot stand gekomen. Peter Nicolaï en Ellen Pasman reageerden vanmiddag beiden positief op de keuze voor Aart van der Want als arbiter.

Castermans liet Ellen eind van de middag weten dat men akkoord was en dat hij morgen zal tekenen. En dat zal ik ook doen.

Aart heeft de aanvraag tot arbiter bij het secretariaat gelegd voor de voorzitter van de Raad van Bestuur van het Parool. Ik, zelfverkozen vrije vogel, kan me zoiets niet indenken, noch voorstellen. Hij kan blijkbaar niet anders.

[p. 213]

28 december 1999

Wim Kayzer heeft 26 denkers geïnterviewd rond de vraag wanneer zij het waarnemen van schoonheid hebben ervaren als troost.²⁸⁶ Ik zag zondag, bij toeval, de introductieaflevering van deze serie Van de schoonheid en de troost, wat ik zie als een voortzetting van mijn Club van Rome-interviews. Aan deze serie had ik graag mee willen werken. Maar ik ben een leven lang als ‘gevaarlijk’ bestempeld, heb met mijn handen op de rug moeten manoeuvreren, en toch heb ik door listen te bedenken om te overleven iets van mijn plannen en gedachten weten uitvoeren.

Aart belde en zei dat hij ook na de arbitrage vrienden wilde blijven. Nu twijfel ik weer of hij de goede keuze wel is.

Ik ben de arbitrageovereenkomst wezen tekenen bij Ellen.²⁸⁷ Ik neem aan dat het goed is. God zegene de greep. Het kan zo niet langer doorgaan. Ik heb er geen zin in me druk te maken, niets is het waard. Ik moet dit overleven.

286 Vrij Nederland, 25 december 1999. Redactie: Van de schoonheid en de troost, interviews met internationale wetenschappers en kunstenaars in 26 delen, door Wim Kayzer, VPRO, Nederland 3. Uitgezonden vanaf 26 december 1999 tot en met 2 juli 2000.

287 Zie bijlage 46.

29 december 1999

Ik had toch weer een onrustige nacht, want toen ik even wakker werd, moest ik ineens denken aan de zin in de ondertekende overeenkomst, dat onze suggesties tot aanpassing van de tekst ‘niet de intentie hebben een opening te bieden voor nieuwe onderwerpen van debat’. Wat betekent dat? Gaat de arbitrage dan alleen over 1965-1980 of 1980-1999 of toch over de hele periode?

De advocaat van Rode-Khmercommandant Ta Mok vindt dat Kissinger uit moet leggen waarom hij de Rode Khmer heeft aangemoedigd twee miljoen mensen te doden.²⁸⁸ De man heeft gelijk dat Kissinger bloed aan zijn handen heeft; zijn oorlogsmisdaad is dat hij Cambodja bij de Vietnamoorlog heeft betrokken.

Marijke Foudraine belde. Het ticket ligt klaar voor de avond ten bate van autistische kinderen. Toen kwam Jan aan de lijn, die me Xeroxat voorschrijft - ‘dat roomt de agressie af’ - waar ik meteen mee zal beginnen, want mijn hoofd blijft zweverig. Ik belde naar de praktijk van Zwiers. Haar collega schreef een recept uit. En even later kon ik al bij Renate langskomen. Ze was bevallen van een dochter. Zwiers zei dat Fou-

288 De Volkskrant, 28 december 1999.

[p. 214]

draines pillen eerst veertien dagen vervelende effecten zullen hebben, maar daarna moet het beter worden. Ze zei ook: ‘Als u weggaat, zult u zien hoe snel u weer de oude bent.’

Ellen vertelde dat Zwiers had gezegd dat ik dan van zao²⁸⁹ ‘weer een dure dokter’ moest hebben. Dat viel bij Ellen verkeerd: ‘Ik werk al vier jaar voor hem zonder betaling.’ Ellen vertelde over haar contact met Castermans rondom de uitwisseling van de correcties op het arbitragevoorstel. Ze zei tenslotte: ‘Castermans eet uit mijn hand. Als ik opbel is zelfs de telefoniste geïnstrueerd hem te zoeken.’

Ik sprak lang met Ellen. Ze vertelde veel details over het gesprek met Van Aartsen. En tenslotte dat Peter Nicolaï haar had opgebeld en gefeliciteerd met het bereiken van de arbitrage. Ze begon ook weer dat ze niet meer met Peter kon samenwerken en dat ze daarom was verhuisd met haar kantoor. Ik praatte en praatte en uiteindelijk kwamen we overeen met zijn vieren bij elkaar te komen, wij met Vermeer en Nicolaï.

Vervolgens belde ik bijna twee uur met Nicolaï, wat op bepaalde momenten flink botste. Hij zei dat Aart van der Want meteen Pierre Vinken moet voorstellen als derde arbiter als hij met Dick Dolman, de arbiter die intussen door de Staat is aangewezen, belt. Ik vroeg hem geduldig te zijn en eerst maar eens rustig aan Castermans te melden waar hij Aart kan bereiken.

‘Na tien minuten met Ellen aan de telefoon krijg ik herrie met haar,’ zei Peter. Ik weet het. Alle problemen dit jaar zijn door Ellen gekomen - zoals de botsing met Caroline Delgado. Peter vertelde me ook hoe Ellen aan Verhagen was gekomen, ze had namelijk een secretaresse ingehuurd die voor hem had gewerkt.

Peter dacht dat Dolman was gevraagd door Sillevis Smitt en Beatrix. Dolman is lid van de Raad van State, wat eigenlijk absurd is, want hij heeft niet eens rechten gestudeerd, zei Peter. Hij eindigde in een tirade op de Raad van State en Dolman.

Volgens mij is Ellen Pasman met Peter Nicolaï gesplitst uit angst dat ze ‘de overwinning’ (die nog lang niet vast staat) met hem zou moeten delen. Ze is steengoed - zoals wat ze vandaag allemaal vertelde over het gesprek bij Van Aartsen. Ik denk nog steeds dat ze het prima heeft gedaan. Jammer dat ze het ene moment zegt dat ze met Peter niet meer kan samenwerken, en tien minuten later voorstelt een ontmoeting te hebben met Nicolaï en Vermeer.

289 Redactie: Zorgverzekeringen Amsterdam en Omstreken.

[p. 215]

30 december 1999

Ik voel me eigenlijk weer prima met het einde van de ellende in zicht. Eindelijk is het gelazer dan toch afgelopen.

Hoe is het Gods ter wereld mogelijk! Van Aartsen heeft Djakarta geschreven dat Den Haag bereid is de orde te helpen handhaven op Ambon. Hoe haalt de idioot het in zijn hoofd? Een ‘goed bedoelde’ (zeggen ze dan) klap in het gezicht van Indonesië.

Ik sprak vanmorgen Aart in Jan Tabak in Bussum, en legde hem uit hoe ik het gedaan wilde hebben, maar dat ik onder geen beding wil dat Asscher de derde arbiter wordt. Misschien Guus Jansen van uitgeverij Strengholt. Wat Aart zei over wat zich bij Het Parool afspeelde, was ook niet te geloven. De directeur was door de hoofdredacteur op een smerige manier weggewerkt. En nu moest Aart de klappen incasseren. Er wordt een nieuwe directeur benoemd in maart, maar het ziet ernaar uit dat Aart wordt gedumpt. Afschuwelijk verhaal. ‘Je hebt er geen benul van hoe smerig het is wat ze elkaar aandoen,’ zei hij.

Terug in Amsterdam gaf Ien Struwe me een heerlijke pot erwtensoep.

Van 15:00 tot 16:30 uur spraken Pasman, Nicolaï, Vermeer en ik in Keijzer met elkaar. Peter en Ellen slingerden de meest gênante hatelijkheden heen en weer. Vermeer had rode koontjes van één glaasje rode wijn. We werden het erover eens dat Verhagen de arbitrage gaat begeleiden. We bespraken verder dat ik een registeraccountant zal inschakelen, en na een discussie over wie dat dan zou moeten worden, zei Ellen: ‘Ik zal Sillevis Smitt vragen.’ Dat bracht me op een gedachte. Doe het maar, regel het voor donderdag, want dan ga ik naar Florida en dan weet Sillevis Smitt meteen hoe het is.

Peter vertelde me na afloop onder een afdakje dat hij er eigenlijk tegen was, want de traditie van Pasman en Nicolaï was altijd geweest om het hard te spelen, maar in plaats van tot het bittere einde hard te blijven, had Ellen gekozen voor Verhagen, een establishment advocaat. Dat was tegen het beleid. Dat is volgens hem de ware reden waarom Ellen en Nicolaï uit elkaar zijn. Maar toen ze vetrokken, kusten ze elkaar drie keer. Ellen bleef met Vermeer naroddelen.

Vanavond op televisie werd jfk van Oliver Stone weer getoond. Het riep herinneringen op aan Croiset, Enkelaar, George de Mohrenschildt en Marguerite Oswald, die nog eens bij mij en Loet Kilian kwam eten.

Ik had geen zin om naar het Concertgebouw te gaan voor het

[p. 216]

concert voor de autistische kinderen, met Freek de Jonge en la foule hideuse. Sorry Marijke Foudraine.

31 december 1999

Ik heb vanochtend eerst een fax naar Sillevis Smitt gestuurd met de vraag of hij een goede registeraccountant weet die voor 6 januari voor mij een schadeberekening kan maken, zodat ik met een gerust hart naar Florida kan.

Ik had geen zin vandaag naar de nieuwjaarsshow van de Staatsloterij en rtl4 te gaan, waar ik voor uitgenodigd was. Ik ging in plaats daarvan naar Adonis waar ik een goede blow job kreeg. Jeltsin heeft ontslag genomen, Vladimir Poetin neemt het over. Mijn analyse is luid en duidelijk. Al Gore en Viktor Tsjernomyrdin hebben besloten dat Jeltsin moest vertrekken. Ze gingen op zoek en kwamen uit bij Poetin om maar één reden: te voorkomen dat Primakov het over zou nemen. De Amerikanen hebben dat besloten - met Russische medewerking van Tsjernomyrdin, de nummer één verrader in de klasse Sjevardnadze.

Ook Beau en Minoesch lullen in rtl Live over Big Brother - er schijnt veel te doen zijn geweest over de winnaar Bart Spring in 't Veld. Op televisie vanavond de gebruikelijke ramp: leegte bij de vleet.

(Wordt vervolgd)