Syntaktische-elementenlijst

als-groep na stell. en vergr. trap, en als-groep na niet-woorden

I. Overeenkomsten

Er zijn twee types als-groepen: die na stell. en vergr. trap, en die na niet-woorden. Ze komen overeen doordat ze allebei kopperls kennen, samentrekking en (soms) blokkering van het lv.

1. Allebei vergelijken ze koppels, maar het eerste kent in beginsel meer als één koppel:

Aart ontleedt tuis beter als Dirk en Roel op school

De koppels zijn Aart en Dirk en Roel en tuis en op school.

Het tweede type kent hoogstens één koppel, en het niet-woord is per se het eerste lid daarvan:

ik ben nergens zo plezierig ontvangen als bij jouw moeder

Dat ene koppel is nergens en bij jouw moeder.

2. Allebei de types kennen samentrekking:

Aart ontleedt tuis beter als Dirk en Roel op school ontleden
nooit heb ik zo gelachen als ik om die mop van jou gelachen heb

3. In de als-groep is het lv soms geblokkeerd. Er zijn nl. twee soorten lv-ww's: een met verplicht en een met fakultatief lv:

ik vermoed	sterk	(verplicht lv)
ik lees		(fakultatief lv)

Een voorbeeld van zo'n blokkering is:

[gister als ik dat vermoed had] (was)     (het) zo niet     (uitg.)
nergens lijkt het me zo plezierig als ik dat vind bij je moeder (uitg.)

II. Als-groep na stell. en vergr. trap enz.

A.

De als-groep hoort niet bij de stell. trap maar bij de voorbep.:

even	groot als ik geschat had
net zo
precies zo

Even en als (net... als, precies zo... als) lijken op reeksvormers. Ze kunnen elementen van dezelfde gramm. waarde verbinden, althans twee zn's en twee bwbn's:

Jan (fietst) even hard als Piet (twee zn's)
Dirk (lijkt) me even slim als sterk (twee bwbn's)

B.

Enkele halfvaste zn-p's zijn verwant met een stell. trap; dat blijkt uit nevenschikbaarheid:

Jan is vlug uit z'n humeur en driftig
na het ongeluk waren de passagiers ontdaan en in alle staten
zijn de kinderen op hun gemak of onrustig

C.

Zelfde en ander(e). - Ook zelfde en andere kunnen met een als-groep door nevenschikbaarheid hun verwantschap bewijzen:

dat zijn [niet dezelfde maar hele andere boeken, die je me nou laat zien]

Ander enz. kunnen dus een nevenschikking vormen met zelfde enz.

D. Vergr. trap en anders

Een vergr. trap is een bwbn dat voorbep. kan krijgen als iets, een beetje, heel wat, veel, een stukje. De meeste daarvan kent ook anders: alleen veel en een stukje geven als voorbep. geen mogelijkheid:

heel anders		|	veel beter
een stukje	anders (uitg.)	|	een stukje beter

Zo ook is totaal wel mogelijk voor anders, maar uitg. voor een vergr. trap:

totaal anders
totaal beter (uitg.)

Anders onderscheidt zich bovendien doordat het enkel ww-pd kan zijn, tegenover ander(e) wat beperkt is tot zn-pd's:

doe het maar anders	(ww-pd)
ik heb geen andere pen	(zn-pd)

Meer en minder hebben aparte mogelijkheden: ze kunnen voor beperkte zn-p's staan en ook voor bepaalde stell. trappen, bv. als die vergeleken worden:

ik voel me hier	meer	op m'n gemak als tuis
	minder

hij is meer timmerman als sekretaris van de vereniging

III. als-groepen na niet-woorden

Een heel apart - vrij klein - type als-groep vinden we na sommige niet-woorden.

A. Buitenbouw, syntagmatiek

1. Van de twee vergeleken elementen is het niet-woord er hier één:

hij komt nooit bij ons als met Pasen
we werken nergens zo hard als bij Willemse
niemand kent z'n les als m'n buurjongen
(ik) (zag) niks als bloemen
hij komt hier niet als met Pasen
ik had [geen sukses als in Nederland]

2. de vergeleken elementen zijn semantisch heel sterk verwant: ze betekenen allebei ‘een uitzondering in tijd’, ‘plaats’, ‘persoon’, ‘ding’ of ‘ontkenning’.

3. na als is alleen/enkel invoegbaar:

niemand als alleen m'n buurjongen

B. Binnenbouw, syntagmatiek

De syntagmatische uitbreidingen van het type na trappen van vergelijking ontbreken hier volledig, net als samentrekking:

niemand kent z'n les als ze zeggen dat m'n buurjongen doet (uitg.)

Zie verder niet-woorden.

IV. Besluit

De verwantschap tussen stell./vergr. trap en niet-woorden blijkt uit gelijkheid van groepen en uit de aanwezigheid van een koppel met vergelijking, ook bij de niet-woorden:

ik ben nergens liever als bij m'n tante

als + zn-p

Als + zn-p vormt een bvg, d.w.z. ‘een zinsdeel dat gelijktijdig ‘verbonden’ is met hoofd- of hulpww's en met ond. of hulpww-lv:

[als chef-kok] (was) (ie) [de baas in de keuken]	(als chef-kok slaat op het ond. (ie) en op het hoofdww was)
(ik) (hoorde) (hem) [als chef-kok] kommando's [uit] {delen}	(hem is hulpww-lv en slaat op als chef-kok en op het hoofdww uitdelen)