De jeeste van Walewein en het schaakbord (2 delen)

[p. 7]

Roman van Walewein. *

⁺ ‘Vanden coninc Arture *
Es bleven menighe avonture *
Die nemmer mee ne wert bescreven.
Nu hebbic ene scone up heven
Consticse wel in twalsche vinden *
Ic soudse jou in dietsche ontbinden: *
Soe es utermaten scone!
Alle die ingle vanden trone
Moeten mi gheven herte ende sin
Ende zulke wijsheit daer in
Ende minen sin also ghestarken
Dat sire doghet in moeten marken
Alle diese zullen horen.
God die dor ons was gheboren
Ende vanden stene maecte broot
Verlene mi die wijsheit so groot
Indesen bouc, sonder meswende
Van beghinne toten ende!
Dies biddic Gode dor zine ghenaden
Dat hi mi vergheve die mesdaden
Die ic an dese redene doe
Bede spade ende vroe.’
Dies bat Penninc diene maecte *
Ende menighen nacht daer omme waecte
Eer hijt vant in zijn ghedochte
Dat hi den boec ten ende brochte
Daer hi tbeghin of heift gheseit.
Nu bid hi u up hovescheit

[p. 8]

 

Dat ghi zwighet altemale:

30

Hi sal u vort die scone tale

 

Segghen, al wert het hem te zure

 

Vanden coninc Arture.

 

 

 

Die coninc Artur sat tenen male

 

Te Carlicen in zine sale *

35

Ende hilt hof na coninc sede

 

Also hi menichwerven dede

 

Met een deel zire man

 

⁺ Die ic niet wel ghenomen can:

 

Ywein ende Perchevael

40

Lancheloot ende Duvengael

 

Entie hoofsche Walewein *

 

- Sijn gheselle was daer ne ghein -

 

Ooc was daer Keye die drussate.

 

Daer die heren aldus saten

45

Naden etene ende hadden ghedweghen

 

Also hoghe liede pleghen

 

Hebben si wonder groot vernomen:

 

Een scaec ten veinstren in comen *

 

Ende breedde hem neder uptie aerde.

50

Hi mochte gaen spelen dies beghaerde.

 

Dus laghet daer uptie wile doe.

 

Daer ne ghinc niemen of no toe

 

Van allen gonen hoghen lieden.

 

Nu willic u tscaecpel bedieden: *

55

Die stapplen waren root goudijn

 

Entie spanghen zelverijn.

 

Zelve waest van elps bene

 

Wel beset met dieren stene.

 

Men seghet ons in corten worden:

60

Die stene die ten scake behorden

 

Waren wel ghewaerlike *

 

Beter dan al Aerturs rike.

 

Dus saghen zijt alle die daer waren.

[p. 9]

 

Metten hieft up ende es ghevaren *

65

Weder dane het quam te voren.

 

Dies adde die coninc Artur toren *

 

Ende sprac: ‘Bi mire coninc crone

 

Dit scaecspel dochte mi so scone!

 

Maerct ghi heren ende siet

70

Hen quam hier sonder redene niet.

 

Die up wille sitten sonder sparen

 

Dit scaecspel halen ende achter varen *

 

Ende leverent mi in mine hant

 

Ic wille hem gheven al mijn lant

75

Ende mine crone na minen live

 

Willic dat zijn eghin blive.’

 

Van alden heren die daer waren

 

Sone durster een niet varen.

 

Si saten alle ende zweghen stille.

80

Die coninc seide: ‘Wie so wille

 

Goet rudder in mijn hof betalen

 

Hi sal mi dat scaecspel halen

 

Of wine ghecrighen nemmermere *

 

⁺ Vandesen daghe voort wert mere *

85

Laten wijt ons aldus ontfaren.’ *

 

Noch zweghen si alle die daer waren.

 

Daer ne antworde noyt een van worde. *

 

Alse die coninc dit verhorde

 

Sprac hi: ‘Bi mire coninc crone

90

Ende biden here vanden trone

 

Ende bi al diere ghewelt

 

Die ic ye van Gode helt

 

Ne wille mi niemen tscacspel halen *

 

Ic sect jou allen in corter talen

95

Ic salre selve achter riden.

 

Ic [ne] wils niet langher onbiden *

 

Eert mi alte verre ontfaert.

 

Ic bem die gone diet beghert

 

Dat ict weder halen sal

[p. 10]

100

Mine lette ramp ende ongheval

 

Eer ic meer te Carlicen kere *

 

Of ic blive doot inde ghere.

 

Ic salre jou mede doen die ere:

 

Ic soude met rechte zijn jou here

105

Nu salic zijn jouwer alre knecht.’

 

Deer Walewein die nu ende echt

 

In dogheden es ghetrect voort

 

Hi scaemde hem als hi dit hoort

 

Datter niemen was soghedaen

110

Die dat belof durste anevaen

 

Van sinen here den coninc

 

Ende hi trac voort metteser dinc *

 

Ende seide: ‘Coninc Artur here

 

Die worde die ghi heden ere

115

Seid, die hebbic wel verstaen:

 

Die jou ghelof wille anegaen

 

Suldi houden also ghi seit te voren

 

Dien eet die ghi hebt ghezworen?’

 

Die coninc andworde mettien:

120

‘Ja ic, so moete mi goet ghescien!

 

Ware enich rudder bin minen hove

 

So starc of van zulken love

 

Diet mi leverde in mine hant

 

Ic wille hem gheven al mijn lant

125

Ende mine crone na minen live

 

Willic dat zijn eghijn blive.

 

Dies ne keric heden mijn wort.’

 

Alse die here Walewein dit hort

 

So dede hi zine wapene ghereiden

130

⁺ Ende wapende hem al sonder beiden

 

Ende seide: ‘Vindict in enich lant

 

Ic saelt u leveren in uwe hant

 

So helpe mi God die u gheboot

 

Of ic blive in den wille doot!

135

Dies sijt seker ende ghewes.’

[p. 11]

 

Als Walewein ghewapent es

 

Brochtemen hem Gringholetten voren

 

Dien hi lief adde ende vercoren

 

In sinen sin vor alle paerde

140

Ende hi sater up, die onvervaerde *

 

Ende seinde hem metter rechter hant.

 

Doe nam orlof die wigant

 

An coninc ende an coninghinne

 

Ende an alle diere waren inne

145

Metten coninc indie zale.

 

Si antworden altemale:

 

‘Vaert! God onse alre here

 

Verde jou van lachtre ende van zere *

 

Ende late jou dinc ten besten comen!’

150

Als hi orlof adde ghenomen

 

Reet hi wech met deser tale

 

Ende die daer bleven in die zale

 

Waren vul van haren moede *

 

Ende seiden: ‘Verghinct hem tongoede

155

Bi Gode ende biden goeden daghe

 

Hi souds hebben clene claghe

 

Dat hi die dinc dar anevaen

 

Die ne gheen man dar bestaen *

 

No noit kerstijn horde tellen

160

Dat si yewer oyt ghevellen.

 

Dies dinct hi ons zijn onvroet.’ *

 

‘Here Walewein, siet wat ghi doet’

 

Sprac die coninc tsinen neve

 

‘Ende hoort den raet dien ic u gheve

165

- Een sot mach enen vroeden wel raden

 

Van dat hem mach staen te staden - *

 

Emmer wacht u ende u paert

 

Dat ghi niet so na ne vaert

 

Den scake dat ghijs hebt toren.’

[p. 12]

170

Deer Walewein hi slouch met sporen

 

Gringolette al dat hi mach.

 

Ende als deer Keye dat versach

 

- Nu moghedi horen Keyes tale -

 

Hi liep ten veinstren vander sale

175

Ende riep: ‘Here Walewein, maerct ende verstaet:

 

⁺ Haddi ghenomen enen draet

 

Ende hadde den ant scaec ghestrect *

 

So mochtijt nu hebben ghetrect *

 

Dat u niet ne ware ontvaren.’

180

Deer Walewein seide: ‘Wildi ontbaren

 

Heer Keye, van uwen quaden scerne

 

Ic bads u utermaten gherne

 

Ende laet mi hebben mine avonture!

 

Es soe soete of es soe zure

185

Comt soe te goede ofte te quade

 

Here Keye, ic ne roups u niet te rade.’

 

Dus reet hi henen metter vaert

 

Stoutelike als een liebaert.

 

Deer Keye seide: ‘Slaet met sporen

190

Heer Walewein, het hout daer voren

 

Tscaecspel; hen dar jou niet ontvaren.’ *

 

Die coninc ende die met hem waren

 

Si seiden: ‘Here Keye, waert u ghevouch

 

Deser talen hebwi ghenouch.

195

Twine lati den rudder varen

 

Daerne God moete bewaren?

 

Ghine waert zelve niet so ghedaen

 

Dat ghi tghelof durst anegaen

 

Dat hi an hem hevet ghesleghen.’

200

Walewein reet wech ende zi zijn bleven

 

In harde menigherande tale

 

Omme Waleweyne binder zale.

 

Die coninc entie coninghinne

 

Ghinghen boven ten hoghen tinne

205

Ende saghen achter Waleweyne.

[p. 13]

 

Daer ne was no groot no cleyne

 

Sine liepen ten veinstren harentare

 

Ende saghen uut ende namen ware

 

Warewaert Walewein henen soude.

210

Hi reet met crachte ende met ghewoude

 

Als die gone die niet ne spaert

 

Achter tscac spel dat vorem vaert *

 

Bi wilen hoghe, bi wilen neder

 

Bi wilen voort, bi wilen weder

215

Bi wilen verre, bi wilen bi.

 

Over waerhede seghet men mi.

 

Dus zaghet dere Walewein vor hem gaen

 

Ende hadt wel metter hant ghevaen

 

Maer hi liet dor der gore tale

220

Die boven laghen in die zale:

 

Hadsine sien daer achter vaen

 

⁺ Endt hem danne ware ontgaen

 

Si mochter mede hare sceren maken.

 

Hine liet om el ne ghene zaken.

225

Dus reet hi wech al zinen telt

 

Deer Waleweyn, up een scone velt.

 

Doe quam hi in ene valeyde.

 

Doe stont die coninc ende seide:

 

‘Here Walewein, God moet u gheleyden!

230

Mijn oghen moeten hier van u sceiden

 

Sine connen jou langher niet ghezien.’

 

Hi keerden omme ende ghinc mettien

 

Entie heren alle te male

 

Vanden veinstren in die zale

235

Ende spraken alle ghemeenlike:

 

‘Here Walewein, God van hemelrike

 

Verde jou van lachtre ende van scaden

 

Ende van dorperliken daden

 

Ende late jou behouden weder keren

240

Metten scaecspele tuwer eren.’

 

Doe namen si ander tale an hant.

[p. 14]

 

Ende hi reet wech, die wigant

 

Na tscaec daer hi omme uut was comen.

 

Mettien hevet Walewein vernomen

245

Enen berch vor hem staen:

 

Hi dochtem toten hemele gaen!

 

Doe sprac hi daer hine vint:

 

‘Help God, Sinte Marien kint

 

Waerwaert mach ic varen omme?

250

Inne zie wech, no recht no cromme

 

Daer ic den scake volghen mach.

 

Nune sach ic noyt so drouven dach

 

Als dat mi nu sal ontvaren.’

 

Mettien wart Walewein gheware

255

Sciere waer die berch ondede

 

Daer tscaec in voer ende hi mede.

 

Die berch die werts sciere gheles *

 

Als Walewein daer binnen es:

 

Dat gat [dat] te voren was open *

260

Wert nu sciere toe gheloken. *

 

Ende Walewein moeste daer binnen bliven

 

Allene sinen rouwe driven

 

In enen berch die donker es!

 

Dies zijt zeker ende ghewes.

265

Hine horde daer creature ne ghene:

 

Inden berch waren stene

 

Daer hi jeghen mochte spreken!

 

⁺ Wel na dochte hem therte breken

 

Dat hi tscaec adde verloren.

270

Die rouwe ghinc hem verre te voren

 

Dat hijt so verre hevet ghesocht

 

Ende in so zwaerre pinen [es] brocht. *

 

Dies was hi zere tonghemake

 

Ende peinsde menigherande zake.

275

Hi seide: ‘Al ware die berch ondaen

 

Ende ic hier ute mochte gaen

 

Quamic zonder scaec te hove

[p. 15]

 

Ic worde gheworpen buten love.

 

Ic bem vroet van zulken zaken.

280

Men soude sceren niet mi maken. *

 

So wel kennic den here Keyen.

 

Van hem souds mi meest verneyen.

 

Mi ware liever soudic sterven

 

Ende in desen berch verderven

285

Also ic wane dat ic sal

 

Mine helpe God ende goet gheval!’

 

Des nacht doghedi groot verdriet *

 

Van navons dat die sonne liet

 

Haer scinen tes soe weder up ghinc. *

290

Deer Walewein, die jonghelinc

 

Hi viel in knieghebede terre waerf

 

Ende seide: ‘God die dor ons staerf

 

Ende om ons coret die bitter doot

 

Nu helpt mi, here, uut deser noot!

295

Waric yewer in een plein’

 

Sprac die rudder Walewein

 

‘Al waren si ·c· om mi ghestaen

 

Ende si mi alle wilden slaen

 

Ic sette mi jeghen hem ter were

300

Metten scilde ende metten spere!

 

Hier moetic sterven dor die noot

 

Sonder slach ende sonder stoot!

 

Dies bem ic tonghemake zere.’

 

Dus claghede Waleweyn, die here.

305

Hi seinde hem ende es up ghestaen

 

Ende ghinc te Gringoletten zaen

 

Ende stac den breidel an sinen arme

 

Ende riep wel dicken ‘Owi, wacharme!’

 

Omdat hi tscaecspel hadde verloren.

310

Die rouwe ghinc hem alles te voren.

 

Dat was tmeeste dat hem daert.

 

Doe nam hi zinen breidel ter vaert

 

Ende doolde in gonen berch allene

[p. 16]

 

⁺ Hi ende Gringolet zijn wrene

315

So langhe dat hi sach van verren

 

Den dach ghelijc ere sterren.

 

Ende jeghen dat licht es hi comen

 

Ende hevet een serpents nest vernomen

 

Daer ·iiij· jonghe in laghen ende sliepen

320

Die so groot waren dat si liepen

 

Der waert dat si wesen wilden.

 

Wat radi Waleweine, den milden

 

Te doene, na dat es comen?

 

Doch ne hevet hi niewer vernomen

325

Toude serpent: hi was ghevaren

 

Buten berghe hem ghenaren

 

Ende halen daer si bi souden leven

 

Sine jonghe, die waren bleven *

 

Achter ende als dit Walewein sach *

330

Ne weet hi wat hi best doen mach.

 

Maer hi haeste hem ende trac zijn zwaert

 

Ende tert hem bet an ter vaert

 

Ende slouch middel inden hoop.

 

Dat outste hadde den quaetsten coop

335

Want hi cloofdet mids ontwe.

 

Den andren dedi so wee

 

Dat het daer omme sterven moet.

 

Den derden slouch hi of enen voet.

 

Dat vierde sette hem ter were

340

Ende hadde te Waleweine grote ghere.

 

Het ontspranc met groten vake:

 

Het was ghewect met onghemake.

 

Het was zere fel, al waest cleyne

 

Ende scoot upten here Waleweine

345

Bede met claeuwen ende met tanden.

 

Deer Walewein weerde hem metten handen

 

Ende metten zwaerde ende metten scilde

 

Weerde hem Walewein, die milde

 

Dapperlike metter vaert

[p. 17]

350

Als die gone die begaert

 

Tserpent te dodene ende hine can.

 

Het was gheleghen in enen dan

 

Daer noit wijf no man was comen.

 

Tserpent hevet zinen staert ghenomen

355

Ende slouch Waleweine so harde

 

Dat hi neder viel up die aerde

 

Al waest hem te doene leet.

 

Doe scoot hi up ende nam ghereet

 

Tserpent vaste met beden handen

360

⁺ Boven ende beneden biden tanden

 

Ende scuerde hem zinen bec so wide

 

Dat hem thovet hinc in twier side.

 

Doe haesti hem ende vinc ten zwaerde *

 

Deer Walewein, die onvervaerde.

365

Maer tander serpent, dat hadde verloren *

 

Sinen voet: het hevet vercoren *

 

Gringoletten, seer Waleweins paert

 

Ende maecte hem vaste darewaert.

 

Mettien heift Gringolet vernomen

370

Waer tserpent es totem comen

 

Ende hevet sinen voet verheven

 

Ende den serpente enen ghegheven *

 

Wel te pointe jeghen tbeste been

 

Dat hem vlooch mortelinghe ontween.

375

Doe moest vallen up die aerde

 

Ende Walewein quam metten zwaerde

 

Ende nam hem tleven haestelike.

 

Doe danctijs Gode van hemelrike

 

Dat hi hem aldus es ontgaen.

380

Te Gringolette quam hi zaen

 

Ende sette hem in zijn ghereide

 

Ende reet wech al zonder beide

 

Daer waert dat hi den dach sach baren.

 

Nu moetene Onse Vrouwe bewaren!

385

Aldus reet hi den berch dore

[p. 18]

 

Tote hi quam vor ene score

 

Daer die berch ghescoort es. *

 

Toude serpent was wel gheles

 

Daer te vaerne uut ende in

390

Want het haelder zijn ghewin

 

Daert altoos bi moeste leven

 

Ende sine jonghe die waren bleven

 

Achter hem doe hetse liet.

 

Ende alst Walewein comen siet

395

Sone was hijs bore blide

 

Ende trac hem an ene side

 

Dat hetne niet ne mochte sien.

 

Hi ghereedde hem ende vinc mettien

 

Bede ten scilde ende ten spere

400

Ende hi reedde hem vaste ter were:

 

Hi greep den scacht met beden handen

 

Ende ghinc vor die scuere standen

 

Ende keerde den ort ter scuere waert.

 

Ende gont serpent dat quam ter vaert

405

Ende waende liden sonder were,

 

⁺ Ende Walewein gheraket metten spere

 

So wel dat hijt stac al dore

 

Dat het viel neder in die score

 

Tserpent, ende began hem recken.

410

Walewein waende ute trecken

 

Den scacht ende hi was mids ontwe!

 

Dat trensoen dede den serpente wee

 

Dat hem tvier ter kele uut scoot:

 

Doe waende Walewein wel wesen doot *

415

Vander hitte vanden viere.

 

Hi ghinc an sine side sciere *

 

Ende liet die grote blaexeme liden

 

Die daer vlooch in allen siden

 

Enten serpente uter kele scoot

420

Om die anxene vander doot.

 

Ware hem zijn staert niet buten bleven

[p. 19]

 

Het adde Walewein ghenomen tleven:

 

Hi hevet brocht in zulker noot.

 

Gont serpent slouch slaghe groot

425

Metten sterte jeghen die stene

 

Dat si vielen groot ende cleine *

 

In beden siden vander scuere.

 

Daer mochten drie rudders riden duere

 

Duer tgat dat serpent hadde ghemaect.

430

Hadt Waleweine also gheraect

 

Ic wane hi waerre doot bleven

 

Al haddi ·xx· manne leven.

 

Deer Walewein stont ende louch

 

Ende seide: ‘Dits wel mijn ghevoech

435

Tserpent heift mi die porte ondaen!

 

Nu mach ic uten berghe gaen

 

Ende henen riden daer ic wille.’

 

Tserpent ne lach niet langhe stille:

 

Dat trensoen dede hem onsochte

440

Het stont up so het eerst mochte

 

Ende scoot upten here Waleweyne.

 

Tserpent was groot ende hi was cleyne!

 

Het quam bernende als een vier:

 

Hen sach nieman so lelijc dier! *

445

Alst Walewein sach, wart hi vervaert

 

Ende hi vergat zijn goede zweert

 

Want hem uter hant ontgleet.

 

Dat was hem sident herde leet:

 

Hine wiste noyt hoe hijt verloos.

450

Tserpent Waleweyne vercoos

 

Om te deerne so het meest mach:

 

⁺ Het gaf hem herde menighen slach

 

Metten staerte al tenden een

 

Wel ·xx· waerven eer het ghefeen:

455

Het was up hem verbolghen zere!

 

Mettien naemt Waleweine, den here

 

In sinen staert ende soudene draghen

[p. 20]

 

Sinen jonghen ende latene cnaghen: *

 

Up dat so liet hettene leven.

460

Maer God hevet hem tgheluc ghegheven *

 

Dat hise te voren slouch alle doot.

 

Walewein was in groter noot:

 

Haddi vor tserpent ghestaen

 

Also hi bachten hevet ghedaen

465

Hi ware verbernt altemale

 

Sonder enighe wedertale.

 

Gringolet dat ne conste gheduren

 

Binnen den mure: het liep ter scuren

 

Ute ende ghinc an ene side.

470

Dies was Walewein onblide!

 

Hi bleef allene ende onberaden

 

Hem ne stont niemen te staden;

 

Hi seide: ‘Die duvel hout mi ghevaen

 

So vaste, in can hem niet ontgaen;

475

Ende metten staerte so ghebonden

 

Mochtic belyen mine sonden

 

So waric blide vor mine doot.

 

Die selve God die mi gheboot

 

Hi moet mi helpen ende beraden

480

Ende staen mire zielen te staden

 

Want mijn leven es ghedaen.’

 

Tserpent ne lette niet sonder waen

 

Ende vlooch danen metter vaert

 

Ende drouch Walewein in zinen staert

485

Voortwaert in enen nauwen pat.

 

Walewein was vander pinen mat

 

Die hem tserpent hadde ghedaen.

 

Mettien so bleeft ghevaen

 

Tenen ghate; het ne mochte niet duere:

490

Het was te nauwe buten muere.

 

Nochtanne waester dicke dor comen

 

Maer trensoen hevet hem benomen

 

Dat hem bleef stekende in de zide.

[p. 21]

 

Doet Walewein sach, was hi blide.

495

Hi seide: ‘God here dor uwe doghet

 

Also waerlike als ghi wel moghet

 

So moeti mi here heden *

 

⁺ Jeghen dit felle serpent bevreden

 

Dat mi desen anxt hevet ghedaen.’

500

Dus moeste Waleweyn ghinder staen.

 

Si waren ghevaen onder hem beden

 

So vaste, sine mochten niet sceden

 

No weder achter gaen no vort.

 

Walewein mochte cume een wort

505

Spreken: hi was so zere ghebonden

 

Met tserpents staerte tien stonden.

 

Het heveten brocht in groter noot

 

Ende gaf hem herde menighen stoot

 

Metten staerte jeghen die stene

510

Bi wilen groot, bi wilen clene

 

Ende heveten in enen pit ghesteken

 

Dat hi cume mochte spreken

 

No gheen let verbrawen.

 

Tserpent scuerde metten clauwen

515

Walewijns wapine te dien stonden. *

 

Ooc es hi in zinen staert ghewonden

 

Ende so vaste daer in ghevaen

 

Cume sal hi meer ontgaen

 

Vander pine daer hi in es

520

Deer Walewein, sijt seker des.

 

Hi verloste sine ene hant

 

Doe taste hi om zinen brant

 

An zine side: hi was verloren!

 

No weder sider no daer voren

525

Ne quam Walewein in zulker noot.

 

Nu alreerst waendi bliven doot.

 

Doe tasti voort an sine side

 

Ene misericorde: dies was hi blide!

 

Hi dankets Gode; hi hads te doene.

[p. 22]

530

Doe tracse uut Walewein, die coene

 

Ende stac na tserpent harentare.

 

Hi dede hem harde clene dare

 

Ende het ne mochte hem niet versluten.

 

Hadt zijn hovet ghehadt buten

535

Het ware hem tonneren vergaen

 

Dat hijt soude steken of slaen. *

 

Bedi hevet Walewein te doene *

 

Wel der helpen vanden trensoene

 

Dat serpent dus ghevaen hevet.

540

Walewein, die met pinen levet

 

- Hine mochte waer met ere hant -

 

Die misericorde nam die wigant

 

Daer hi tserpent mede stac *

 

⁺ Sodat hem zijn herte brac

545

Ter navelen no min no mee.

 

Tserpent creesch lude: hem was wee *

 

Omme die anxene vander doot.

 

Noch was Waleweins anxene groot:

 

Hi lach onder tserpents voet.

550

Uter wonde quam ghelopen tbloet

 

Up hem heter dan een vier.

 

Walewein sprac: ‘Dit nes gheen dier;

 

Het es die duvel uter hellen

 

Die hier comt ende wille mi quellen

555

Ende hevet mi desen anxt ghedaen!

 

Ende noch ne can ics niet ontgaen

 

Al eest gherovet vanden live.

 

Ende al waric sterker dan si vive

 

Sone mochtic mi niet beraden

560

Ic ne moet sieden ende braden

 

- Die duvel hevet mi so ghebonden -

 

Int bloet dat comt uut deser wonden.

 

Het dinct mi heter dan een vier!’

 

Aldus lach Walewein onder dat dier

565

Inden pit, onder tserpents bloet

[p. 23]

 

Dat hem ten scoudren over woet.

 

Dus dede hem tserpent groten pant.

 

Deer Walewein trac uut metter hant

 

Die misericorde metter vaert

570

Ende hieu up tserpents staert

 

Tote hine altemale ontknochte

 

Ende hem zelven uter pinen brochte

 

Die hem tserpent hadde ghedaen.

 

Maer God danc hi es ontgaen!

575

Ende hi dankets blidelike

 

Gode van hoghen rike.

 

Doe was hi blide, doe hi dat sach

 

Dat tserpent also doot lach

 

Dat hem die anxene hadde ghedaen

580

Ende hi hem aldus es ontgaen.

 

Hi seide: ‘Ic ne wille niet sorghen

 

Dattu heden ofte morghen

 

Enen andren sult doen verdriet.

 

Ic hope, dat ne ghevalt di niet. *

585

Ic sal di eer die voete of slaen.’ *

 

Hi haeste ende als hijt hadde ghedaen

 

Sprac hi: ‘Ic hope an onsen here

 

Dune dwinghes mensche nemmermere

 

Alstu hier vormaels heves ghedaen.

590

⁺ Het ne mochte niet vordi ghestaen

 

Mijn goede halsberch vander aventuren

 

Hine mochte niet vordi gheduren:

 

Dune hebstene ghescort ende ondect

 

Al mijn lijf ende dorpect. *

595

Ende duer die scoren hebbic vonden

 

In minen live diepe wonden

 

Alomme [ende] omme in mine zide. *

 

Walewein was drouve ende blide:

 

Dat hi tserpent hadde doot

600

Dies so haddi bliscap groot;

 

Banderside so haddi toren

[p. 24]

 

Dat hi zijn zwaerd adde verloren.

 

Sijns scilts moeste hi ooc derven

 

Al soudi daer omme sterven:

605

Hi lach onder tserpent te broken.

 

Maer dies es hi wel ghewroken.

 

Sijn scacht was ooc mids ontwee:

 

Diene wert hem nemmermee.

 

Gringolet es hem ontgaen:

610

Dies moeste hi daer allene staen

 

In avonturen van zinen live.

 

Hi adde wonden driewerf vive

 

Die hem tserpent adde ghegheven.

 

Dus leeddi een onsochte leven.

615

Nochtan ne micte Walewein niet

 

Up die pine ende up tverdriet

 

Dat hem tserpent adde ghedaen

 

Addi gheweten waer waert gaen

 

Dat hi niemare hadde moghen horen

620

Vanden scaecspele achter of voren.

 

Dus doolde hi den berch al dure

 

Omme te zoekene avonture

 

Die hire ghenouch vinden sal.

 

Daer ghesciede hem dit gheval

625

Dat hi vant zijn goede zwaert

 

Dat hi lief hadde ende waert.

 

Doe hief hijt up ende was blide

 

Ende staect sciere an zine side

 

In zinen scoe dien hi noch hevet.

630

Walewein zucht ende bevet:

 

So zere smerten hem die wonden.

 

Ende hi gheraecte ten selven stonden

 

Daer die berch was ondaen.

 

Doe ghinc hi vor die score staen

635

Ende vernam daer een scone lant.

 

⁺ Ende Gringolet quam te hant

 

Tote zinen here alstene sach

[p. 25]

 

Ghelopen aldat ghelopen mach

 

Die vanden slaghen was mesmaect

640

Alsone tserpent adde gheraect

 

Metten claeuwen in menigher stede.

 

Nu hoort wat Walewein dede:

 

Hi sat ende tinte sine wonden

 

Die hire menighe hevet vonden

645

Over zijn lijf, doe hise sochte.

 

Men seghet dat men niet ne mochte

 

Waleweine van ghenen talve *

 

Vinden, hine hadde werc ende salve.

 

Nu eist comen dat hire te doene hevet

650

Also zere als yemen die levet.

 

Maer water was hem daer wel diere:

 

Metten bloede moesti sciere

 

Sine wonde wieken ende binden

 

Alle die hire conste vinden.

655

Als hijt dus al hadde ghedaen

 

So es hi weder up ghestaen

 

Ende quam ghegaen te sinen paerde.

 

Doe sach hi neder na die aerde:

 

Doe dochte hem dat hi stont so hoghe

660

Men hadde niet met enen boghe

 

Vander aerde connen gheslaen

 

Tote daer Walewein was ghestaen!

 

Hoe sal hi neder comen up daerde

 

Met Gringolette sinen paerde?

665

Want die berch es also ghemaect:

 

Al waerre een kerstijn up gheraect

 

Hine mochte nieuwer neder gliden

 

Hine viele int water in allen siden:

 

Om dien berch liep ene riviere.

670

Soe was groot wijt ende liep sciere.

 

Die berch waser uut ghewrocht

 

Uter rivieren - heift hem ghedocht -

 

Met groten stenen ende met starken

[p. 26]

 

Recht ghelijc ere karken.

675

Ende inden berch ghinc ene score

 

Daer tserpent voer dicken dore

 

Ende hadder zijn nest in ghemaect

 

Ende wilde niet dat men hem ghenaect:

 

Men mochter qualike in ghewinnen. *

680

Het verghinc Waleweine tonminnen

 

Dat hi was comen in den berch. *

 

⁺ Hets wonder hine hadde groot erch

 

Ontfaen: tserpent was so fel; *

 

Maer sine sake verghinc hem wel.

685

Also laghen sine avonturen.

 

Bedi mochtijs te bet gheduren

 

Hi seide: ‘Ic bem der anxene ontgaen

 

Die mi tserpent hevet ghedaen.

 

Nochtan staet mi hier te zine

690

In vresen ende in groter pine

 

Van minen live, in springhe sciere

 

Vandesen berghe in die riviere.

 

Beter es camp danne hals ontwee!

 

Blevic hier binnen emmerme

695

Ic ne wiste wat eten no drinken.’

 

Aldus began hi hem bedinken.

 

Nu moeti avonturen zijn leven

 

Hi seide: ‘Sterve ic, ic come ghedreven

 

Weder daer men mi sal kinnen.

700

Hier mochtic lettel prijs ghewinnen.

 

Storvic hier’, sprac doe die here

 

‘Menne ghevreeschte nemmermere

 

Waer dat ic becomen ware.’

 

Dus stont hi in groten vare

705

Bi Gringolette sinen wrene

 

Ende gordene ende sat daer up allene.

 

Hi seindem achter ende voren.

 

Ende Gringolet hevet vercoren

 

Die riviere ende spranc daer neder.

[p. 27]

710

Boven ne keerden si nemmeer weder!

 

Dies zijt seker ende wijs.

 

Haddi gheweset van Parijs

 

Here, hi adt wel gherne ghegheven *

 

Ende hi te Carlicen ware bleven! *

715

Hi hilt hem vaste up zijn paert

 

Dat menigher marc was waert

 

So waer so hijs hadde te doene.

 

Het was een deel nader noene

 

Als hi dus voer in die riviere

720

Ende Gringolet ghinc zwemmen sciere.

 

Nu es der Walewein gheraect

 

Die vanden bloede was mesmaect

 

Daer hi mach spoelen sine lede

 

Die wel zere te menigher stede

725

Waren van wonden ende van bloede.

 

Ende Gringolet dat wert so moede

 

Van zwemmene dat nemmeer ne mochte.

 

⁺ Doch swamt dat het lant gherochte

 

Metten voeten ende stont al stille

730

Om dat hem rusten wille

 

In gone riviere up een eylant.

 

Het quam hem wel dat hijt vant:

 

Hen hadde el niet dan thovet boven.

 

Walewein mochts hem wel beloven *

735

Dat hi zijn goede ors adde bescreden: *

 

Ic hope het salne wel bevreden.

 

Het zwam vort an tander lant.

 

Doe beette Walewein te hant

 

In enen mersch die scone was

740

Ende ghinc sitten int groene gras.

 

Die vanden live was mesmaect

 

Hi was in felre stede gheraect

 

Daer men hem deelde evel spel.

 

Dat sceen an Gringoletten wel

745

Die lach als of hi ware doot.

[p. 28]

 

Dies was Waleweins rouwe groot.

 

Hi trac dat gras uter aerde

 

Ende ghinc tote sinen paerde

 

Hi begonst torken ende wriven

750

Proeven oft hem mochte bliven.

 

Doe spranct up: dies was hi blide

 

Walewein, ende stont bi zire zide.

 

Al haddem yemen willen deren

 

Hine adde hem niewaer mede verweren: *

755

Hine hevet no weder scilt no spere

 

Daer hi hem mede mochte ter were

 

Setten of hijs hadde te doene.

 

Al was hi bloot, hi was coene.

 

Sijn halsberch adde menighe scure:

760

Men sach zijn scone lijf al dure

 

Dat hem tserpent hevet ghedaen.

 

Nu moet hi dus allene staen

 

Bi Gringolette zinen wrene.

 

Echt gordine ende sat up allene.

765

Die tonghemake was wel zere

 

Dat was Walewein, die here.

 

Want hi ghenen wech ne sach

 

Daer hi den scake volghen mach.

 

Doe reet hi vaste al over dwers

770

Walewein, die scone mersch *

 

Onthier ende hi vernam

 

Dat hi tenen weghe quam:

 

Die hilt hi so hi best mochte. *

 

⁺ Doe sach hi also hem dochte

775

Ene borch of soe ware van goude.

 

Doe peinsde Walewein dat hi soude

 

Daer in herberghen of hi mochte.

 

Aldus sette hi zijn ghedochte.

 

Doe reet hi darewaert herde zaen.

780

Doe docht soe hem in een water staen

 

Ende up enen standaert ghewrocht van ondre.

[p. 29]

 

Daer woonde die coninc vanden Wondre. *

 

Wetti waer omme hi Wonder hiet?

 

Ic saelt u segghen, ic ne laets niet: *

785

Hi versciep hem tallen dieren

 

Die zijn upt lant of in rivieren.

 

Bander side sciep hi hem wedere

 

Tallen voghelen die met vedere

 

Moghen vlieghen in enich lant.

790

Ic wane wel dat men noit ne vant

 

Scoonre borch dan hi hevet ene:

 

Hen ware van kalke ende van stene

 

Nochtan mocht soe niet scoonre wesen.

 

Soe was ghescreven, diet conste lesen

795

Met goude buten ende binnen:

 

Men mach die borch niet ghewinnen.

 

Twater datter omme gheedt

 

Het es ere alver milen breet: *

 

Men mach die borch niet ghenaken

800

Die die coninc hevet doen maken

 

Hen si namelike van voren.

 

Die strate hevet Walewein vercoren

 

Diene toter porten brochte.

 

Menich sins was zijn ghedochte.

805

Doe beette hi vordie borch sciere.

 

Daer sach hi wonder menighertiere

 

Alomme van herde menigher saken

 

Die die coninc adde doen maken.

 

Sijn paert liet hi beneden staen

810

Ende hi quam in die borch ghegaen. *

 

Daer vant hi den coninc Wondre *

 

Ende zinen sone Alydrisondre

 

Ende tscaecspel tusschen hem beden staen

 

Dat hem die pine al hadde ghedaen:

815

Daer up so speilden si ten scake.

 

Doe was Walewein bet teghemake

 

Danne hi was in langhen stonden

[p. 30]

 

Omme dat hi tscaecspel adde vonden *

 

Dat hi langhe adde ghesocht

820

⁺ Ende [hem] in menigher pinen brocht. *

 

Doe neech hi ende groette den coninc

 

Ende sinen sone den jonghelinc.

 

Si groettene weder in waren saken

 

Ende stonden up vanden scake

825

Ende onthaelden Waleweyne den here

 

Ende leeddene in waert biden ghere

 

Die ghemaecs wel hadde te doene:

 

Hi adde van sanderdaghes noene

 

Gheweset in herde groter pine;

830

Dats sinen wapinen wel anschine

 

Die so ghescuert zijn ende ghetrect:

 

Hi scaemde hem dat menne sach ondect.

 

Sijn sone leddene harentare. *

 

Die coninc Wonder werts gheware

835

Ende riep twe knapen dat si quamen

 

Ende den here Waleweyne namen

 

Ende leedden in ere kemenaden.

 

Een ander cnape was die[s] beraden *

 

Ende quam te Gringoletten ghegaen

840

Daerne Waleweyn liet staen

 

Beneden der brugghe als hi up quam.

 

Men seghet ons dattie knape nam

 

Gringoletten die wel sciere

 

Was comen mesmaect uter riviere *

845

Ende leeddene up een scone stal.

 

Daer dedi hem tghemac al

 

Dat men mochte doen enen paerde.

 

Ic wane dat Walewein also begaerde.

 

Hi torctene vaste ende wreef *

850

Dat hem een twint niet ne bleef

 

Over hem dat hem messat.

 

Het hads te doene: het was so mat.

 

Doe dedi hem of zijn ghereide

[p. 31]

 

Ende decket weder sonder beide.

855

Doe liep die cnape ende haelde coren

 

Ende stortets hem ghenouch te voren.

 

Doe quam hi weder up ghegaen.

 

Dander twee cnapen waren ghestaen

 

Bi Waleweine inder kemenaden *

860

Ende daden hem grote ghenaden:

 

Deen haelde water wel ghereet

 

Te pointe cout te pointe heet

 

Ende goot in ene cupe zaen;

 

Dander knape was ghestaen

865

Bi hem ende ontwapenden gherede.

 

⁺ Doe dwoughen si zine scone lede

 

Die waren mesmaect van diepen wonden

 

Dier si menighe over hem vonden.

 

Als sijt aldus hadden ghedaen

870

Doe leiden sine up een bedde zaen *

 

Dat rikelijc was ende diere

 

Ende vulmaect in alre maniere:

 

Van finen goude die pilare

 

Entie sponden van yvare

875

Wel duer sneden ende duer houwen.

 

Men mochter wonder groot in scouwen:

 

Die maerken conste, hi mochter in zien

 

Twonder dat in de warelt soude ghescien *

 

Vanden beghinsele tote dat soe enden

880

Sal: daer mochtijt ondervenden. *

 

Vier ingle stonden daer goudijn

 

Die niet verbetert ne mochten zijn *

 

Die scone songhen ende clare.

 

Der Walewein hi wert gheware

885

Dattie sanc die si gaven ute

 

Was ghemaect met enen condute

 

Dattie coninc vanden Wondre

 

Dede maken inde borch van ondere.

 

Ende elc hevet in zine hant

[p. 32]

890

Enen saphier ende enen jochant;

 

Indander hant enen carbonkel: *

 

Die maket licht daert was donker

 

Dat te minnachte was also clare

 

Als oft noenen daghes ware *

895

Binnen der burch vanden stene.

 

Daer wasser menich groot ende clene

 

Omtrent dat bedde daer mense sach.

 

Nu hoort wat crachte ant bedde lach:

 

Ware een man up tbedde gheleghen

900

Al wari dor houwen ende duer sleghen

 

Of haddi over hem enighe wonde

 

Moeste hire up ligghen ene stonde

 

Tote hi met slape ware bevaen *

 

Als hi weder up wilde staen

905

So wari gans ende ghesont

 

Als hi noit was in enigher stont.

 

Daer omme dedene die coninc Wonder

 

Daer upligghen ende decken onder

 

Die coverture daer hi ghenesen

910

Van sinen wonden soude wesen.

 

Dus bleef hi met slape bevaen.

 

⁺ Die inglen lieten haer singhen staen

 

Die te voren songhen clare.

 

Doe wert die coninc wel gheware

915

Dat Walewein lach ende sliep.

 

Enen cnape dat hie riep *

 

Ende hi hiet hem of hi mochte

 

Dat hi Waleweins wapine brochte.

 

Men ghincse scueren ende maken clare.

920

So waer dat men wart gheware

 

Datter ene maelge ghebrac

 

Ic wane mer ene nieuwe in stac.

 

Dus ghinc men scuren ende ghereiden

 

Sine wapine sonder beiden.

925

Hier of ne wiste Walewein niet *

[p. 33]

 

Die lach up tbedde daer menne liet

 

Up slapen, dat diere was ende goet:

 

So wel hem diere up slapen moet!

 

Ende als sine wapine waren ghereit

930

Doe leidemer bi datter toe steit:

 

Bede scilt ende daer toe spere *

 

Daer hi hem mede soude ter were

 

Setten of hijs hadde te doene;

 

Ende ene coverture groene

935

Met siden arde wel ghewrocht. *

 

Die coninc Wonder was wel bedocht

 

Van harde menigherande saken

 

Ende sprac tote sinen cnapen:

 

‘Sect ons, es die spise ghereet?’

940

‘Neen soe, here, Godweet.’

 

‘So spoet daer mede, hets wel ghedaen

 

Hets tijt dat wi eten gaen.

 

Hier zijn zulke die gherne aten.

 

Danne hevet mi ghene onmate

945

Al waert niemen danne mijn gast.

 

Ic wane wel dat hi noch vast

 

Also helpe mi God, van desen daghe!’

 

Doe leidemen taflen uptie scraghe.

 

Daer boven spreedde men die dwale.

950

Walewein ontspranc metter tale *

 

Uut sinen slape gans ende ghesont

 

Als hi noit was tenigher stont.

 

Daer omme dedene die coninc slapen *

 

Dat hi van allen onghemaken

955

Eer avont soude zijn ghenesen.

 

‘Helpt God!’ sprac Walewein mettesen

 

‘Waer waert bem ic nu gheraect?

 

⁺ Ligghic hier al moedernaect?

 

Ic ne hebbe cousen no scoen *

960

No cleder die ic ane mach doen!

 

Dies bem ic tonghemake zere.’

[p. 34]

 

Sprac deer Walewein die here.

 

Dus verhorde die coninc claghen *

 

Waleweine ende dedem draghen

965

Een paer cleder van witter zide.

 

Men brocht: dies was hi blide

 

Als hise hadde in sine hant.

 

Ic wane wel dat men noit ne vant

 

Cleder die waren also diere.

970

Dat wonder was so menighertiere *

 

Dat andie cledre stont ghewrocht

 

Men hadse om ·M· pont niet ghecocht.

 

Hen es gheen clerc in al Parijs

 

So wel gheleert no so wijs

975

Diet adde ghelesen oft gheraec[t] *

 

Dat andie cleder was ghemaect.

 

Hi deedse an ende waser blide.

 

Die coninc adde ten selven tide

 

Doen maken een surcoot:

980

Het was scarlakijn root

 

Met ermenien uut ghewrocht. *

 

Dit hevet men Waleweyne brocht

 

Ende niewe cousen ende nieuwe scoen

 

Die die rudder an sal doen.

985

Hi cleedde hem ende es up ghestaen.

 

Doe brochtemen Waleweyne zaen

 

Een beckijn van roden goude

 

Daer men hem mede dienen soude;

 

Ende een hant vadt dies ghelike: *

990

Diet dede maken hi was rike.

 

Men gaf hem water ende hi ghinc dwaen.

 

Doe brochtemen hem die dwale zaen

 

Daer hi zine hande mede droghen soude.

 

Hi hadde al dat hi hebben woude.

995

Bin desen quam die coninc Wonder

 

Ende zijn sone Alidrizonder

 

Met zes rudders uut vercoren

[p. 35]

 

Scone, rike ende wel gheboren

 

Toten here Walewein ghegaen

1000

Ende seide: ‘Zidi up ghestaen

 

Here, ende hoe sidi teghemake?’ *

 

‘Mine deert ne ghene sake.

 

Ic bem ghenesen in corter tijt.’

 

⁺ ‘Dies si God ghebenedijt’

1005

Sprac die coninc ‘ende zijn kint!’

 

Doe namen si den jonghelinc

 

Met groter joyen met groten spele

 

- Daer waren hogher liede vele -

 

Ende quamer mede voort ghegaen

1010

Daer alle gone taflen staen

 

Som van yvore ende som van stene

 

Ende som waren si van elps bene.

 

Sconincs tafle was van goude

 

Daer Walewein up eten soude.

1015

In enen setel settemenne allene

 

Daer chierheit ende diere stene

 

An stonden, daer cracht an lach:

 

Hen mochte blexeme no donreslach

 

No ne gherande saken

1020

Ne mochte den gonen ghenaken

 

Die inden setel was gheseten.

 

Dus began deer Walewein eten

 

Ende die heren altemale

 

Boven ende beneden in die sale.

1025

Ten elps bene saten die graven

 

Ende hertoghen van groter haven

 

Ende ten yvore hoghe liede

 

Rudders, maer hare maisniede

 

Saten beneden ten marberine.

1030

Men scincte van den coelen wine *

 

Ten taflen boven ende beneden.

 

Al hadde der Walewein ghebeden

 

Omme goede herberghe een jaer

[p. 36]

 

Ic wane, hi hevese vonden daer.

1035

Hi sat neven sconinx zide

 

Die zire comst was harde blide.

 

Vor hem stonden die stopen van goude

 

Daer men den wijn uut scinken soude

 

Ende nappe die waren menighertiere.

1040

Gone gherechten waren diere

 

Daer men den heren diende mede.

 

Die coninc was blide ende sede

 

Toten here Waleweine: ‘Here

 

Sijt te ghemake, ic bids u zere

1045

Met al zulken als hier es.’

 

Deer Walewein, des zijt ghewes

 

Was wel beraden ende hi louch

 

Ende seide: ‘Hier es, here, ghenouch.

 

Mine ghebreket ghene sake.

1050

⁺ Ic bem herde wel te ghemake.’

 

Dus saten si metteser tale.

 

Walewein sach binnen der sale

 

Tortijtsen staen up candelare *

 

Die alle gader goudijn waren

1055

Diet maecten binnen der boren clare

 

Alst oft noenen daghes ware

 

Die wel groot was ende wel wide. *

 

Walewein sach an elke side:

 

Hi mochte daer menighen rudder scouwen

1060

Maer hine sacher vrouwe no joncfrouwen. *

 

Dat dochte hem ene vremde sake.

 

Dus saten die heren met ghemake

 

Ende aten ende waren metten bliden. *

 

Die coninc sprac ten selven tiden:

1065

‘Rudder, waert u wel bequame

 

So wistic gherne uwe name.’

 

Walewein andworde mettien:

 

‘Here, also moete mi goet ghescien

 

Ic sect u utermaten gherne;

[p. 37]

1070

Dies ne staet mi niet tonberne:

 

Walewein es mine name.

 

Eist u wille ende wel bequame

 

- Ic bem u gast ende ghi mijn waert -

 

So sect mi duwe of ghijs begaert

1075

Ende waer dat ic gheraect bem.’

 

Die coninc andworde hem:

 

‘Heer Walewein, ghi zijt gheraect int wonder

 

Van allen sinne boven ende onder.

 

Selve es Wonder mine name.’

1080

Der Walewein seide: ‘Zonder blame

 

Moghedi met rechte heten Wonder:

 

Hier eis so vele boven ende onder *

 

Ende in allen siden ghemaect

 

Ic weet wel, ic ne was noit gheraect

1085

In steden daer ic so vele vant

 

- Ende hebbe gheweist in menich lant -

 

Als ics nu hier hebbe ghezien. *

 

Maer also moete mi goet ghescien!

 

Dit wonder gaet alles te boven

1090

Coninc rike ende van love

 

Dat ic hier so menighen radder scouwe

 

Ende ic ne sie hier vrouwe no joncfrouwe.

 

Ne hort hier ghene coninghinne?’

 

‘Jaet, Walewein, wel soete minne

1095

Die ghi wel varinghe sult sien.’

 

⁺ Die coninc hi ondede mettien

 

Ene veinstre daer Walewein dure

 

Sach sitten bander side den mure

 

In ene zale scone joncfrouwen

1100

Die hire vele mochte scouwen.

 

Allene sat die coninghinne

 

Met enen wel ghestaden zinne

 

Ende hevet ghedweghen ende es gheseten

 

Tere tafle ende soude eten

1105

Die rike was ende diere

[p. 38]

 

Met herder menigher cameriere *

 

Die alle waren tharen ghelove.

 

Deer Walewein seide: ‘In ghenen hove

 

Ne quam ic noit in gheen lant

1110

Daer ic dus groot wonder vant

 

Als ic nu hier hebbe ghezien.

 

Maer also moete mi goet ghescien!

 

Nochtan hevet mi dit wonder mere’

 

Sprac Walewein ‘here coninc here

1115

Bi wat manieren ende bi wat saken

 

- Dies moeti mi vroet maken -

 

Twi ghi woont aldus versceden.’

 

Dus sprac si onder hem beden.

 

Die coninc andworde mettien:

1120

‘Her Walewein, ghi moocht hier zien

 

Wonder van herde menigher zaken

 

Die ic hebbe hier doen maken. *

 

Die coninghinne was noit indien

 

Dat soet noyt wilde comen zien

1125

Hoet ghemaect ware ende ghewrocht;

 

Maer altoos es soe in dien bedocht

 

Dat soe wille wone[n] in die zale.’ *

 

Mettesen dedemen up die dwale.

 

Daer was gheten int ghevouch.

1130

Men gaf water ende men dwouch

 

Die hande scone vander spisen.

 

Men diende daer wel in allen wisen.

 

Na den etene gaf men wijn

 

Alst doet daer hoghe liede zijn.

1135

Men scijncte ende men dede omme gaen. *

 

Die heren dronken. Men dede staen

 

Die stope ende nappe an ene zide.

 

Si waren alle gader blide

 

Die daer waren binder zale.

1140

Wat holpe dat ic langhe tale

 

Maecte? Doe sprac Alydrisonder:

[p. 39]

 

⁺ ‘Heer Walewein, mi hevet wonder

 

Wat saken dat ghi hebt vernomen

 

Dat ghi int Wonder dus zijt comen.

1145

Comdi om riden of om josteren *

 

Of comdi zouken avontueren

 

Of begherdi goet ofte quaet?

 

Ghi vint wel die u weder staet

 

Eer ghi van henen moghet keren.

1150

Of wildi bliven mettesen heren?

 

Mijn here es uwes herde blide.

 

Ende set jou neven zire zide

 

Al wildire bliven ewelike.’

 

Walewein sprac: ‘God die rike

1155

Moete jou lonen dit scone ghebot!

 

Maer neen ic niet, also helpe mi God!

 

Dat verstaet wel in uwen sin

 

Dat ic int wandelen comen bin

 

Dat hevet mi tscaecspel al ghedaen *

1160

Dat ic heden sach vor u staen.

 

Daer wi saten tArturs hove

 

Eens coninx van groten love

 

Met groter joye met groten spele

 

Saten daer zire rudders vele

1165

Na dat eten ende adden ghedweghen

 

Also hoghe lieden pleghen.

 

Daer hebsi wonder groot vernomen:

 

Tscaecspel ten venstren in comen *

 

Ende breedde hem neder uptie aerde.

1170

Hi mochte spelen dies begaerde!

 

Dus laghet daer up die wile doe.

 

Daer ne ghinc niemen of no toe

 

Van al gonen hoghen lieden.

 

Here coninc, ic wilt jou bedieden:

1175

Wi saghent alle die daer waren

 

Mettien hieft up ende es ghevaren

 

Weder dane het quam te voren!

[p. 40]

 

Dies adde die coninc Artur toren *

 

Ende sprac: ‘Bi mire coninc crone

1180

Dit scaecspel dinct mi so scone!

 

Maerct ghi heren ende ziet

 

Hen quam hier sonder sake niet.

 

Die up wille sitten sonder sparen *

 

Dit scaecspel halen ende achter varen

1185

Ende leverent mi in mine hant

 

Ic sal hem gheven al mijn lant

 

Ende mine crone na minen live.

 

⁺ Dit willic dat zijn eghijn blive.’

 

Van alden heren diere waren

1190

Sone durster noyt een vare[n]: *

 

Si saten alle ende zweghen stille.

 

Die coninc seide: ‘So wie so wille

 

Goed rudder in mijn hof betalen

 

Hi sal mi dat scaecspel halen

1195

Of wine ghecrighen nemmermere

 

Vandesen daghe vort wert ere

 

Laten wijt ons aldus ontfaren.’

 

Noch zweghen si alle diere waren:

 

Daer ne andworde niemen van enen worde.

1200

Ic scaemde mi als ic dat horde

 

Dat daer niemen was so ghedaen

 

Die dat ghelof durste ane gaen

 

Van minen here den coninc;

 

Ende ic tert voort met deser dinc *

1205

Ende seide: ‘Here coninc Artur here

 

Die tale die ghi heden ere

 

Seit die hebbic wel verstaen:

 

Die jou ghelof wilde anegaen

 

Soudi hem houden alte voren

1210

Den eet dien ghi hebt ghezworen?’

 

Die coninc andworde mettien:

 

‘Ja ic, so moete mi goet ghescien!

 

Dies ne wendic heden mijn wort.’

[p. 41]

 

Here als ic dat hadde ghehort

1215

Dedic mine wapine reiden

 

Ende wapende mi al sonder beide *

 

Ende seide, vondict in enich lant

 

Ic soudt hem leveren metter hant;

 

Also helpe mi God die mi gheboot

1220

Of ic bleve daer omme doot! -

 

Siet here dus hebbict vernomen

 

Ende bem na tscaec int Wonder comen

 

Ende wanet hier hebben ghevaen

 

Ne ware mi dinke hets mi ontgaen

1225

Ende es mi worden onghereet.’

 

Die coninc hi seide: ‘Godweet

 

Here Walewein, addijt ghevaen

 

So waerdi groter pinen ontgaen

 

Die jou nu te doghene steet.

1230

Maer mijn scaec es u onghereet *

 

Hen si dat ghi dort anevaen

 

Tghelof dat ic jou doe verstaan.

 

Ic sal delen ende ghi kiesen

 

⁺ Ghi moocht dat kiesen, ic sal verliesen:

1235

Hebdi ten scake grote ghere

 

So moet ghijt winnen metten spere

 

Up mi ende met uwen scilde.’

 

Doe sprac Walewein die milde:

 

‘So waric danne van dommen rade

1240

Soudic jou lonen goet met quade

 

Entie ere die ghi mi hebt ghedaen.

 

Neen ic here, al sonder waen!

 

Stakic jou of gherochte

 

Als het wel ghevallen mochte

1245

Ende ghi mi weder, coninc here

 

Dies ne ghecreghic nemmer ere:

 

Ic words gheworpen buten love

 

Waer dat ic quam in elken hove. *

 

Men soude segghen: ‘Ziet waer vaert

[p. 42]

1250

Die tasseerde zinen waert

 

Als hi hem goet adde ghedaen!’

 

Mi ware liever waric ghevaen

 

In enen kerker viertich daghe

 

Daer ic no zonne no mane ne saghe

1255

Danne mi den lachter hier ghesciede.’

 

Doe seiden alle die hoghe liede:

 

‘Ghi sect wel als een goet man.’ *

 

Die coninc seide: ‘Zuldi mi dan

 

Here Walewein, doen ene bede

1260

Ende winnen tscaec up hovescede?

 

Dan saelt staen tuwen ghebode.’

 

Heer Walewein seide: ‘Bi Gode!

 

Ic sal doen dat ghi begaert.’

 

‘Heer Walewein, so moeti tswaert

1265

Varen zoeken metten tween ringhen.

 

Wildi dat halen ende mi bringhen

 

So ghevic jou tscaec sekerlike.

 

Het hevet een coninc, hi es rike

 

Ende heet die coninc Amoraen.

1270

Sijn casteel es so ghestaen:

 

Men machene nemmerme ghewinnen.

 

Dat goede zwaert dat esser binnen.

 

Dat hevet hi binnen zire hoeden.

 

Heer Walewein, nu willic bevroeden *

1275

Wat crachten andat zwaert leghet

 

Eist also als men ons seghet:

 

Hem ne mach gheen man comen te voren

 

Es hi daer toe niet vercoren.

 

Ende trect hi ute dat goede zwaert

1280

⁺ Het slatene ontwe in de middewaert.

 

Daer ne dar niemen omme vraghen

 

Dat daer yemen sal draghen *

 

Hine si van duechden uut vercoren

 

Van alle den gonen die zijn gheboren

1285

Ende van rudderscepe mede.

[p. 43]

 

Heer Walewein, moghedi dese bede

 

Doen ende halen mi tgoede zwaert

 

So ghevic jou mijn scaec ter vaert

 

Uwen wille mede te doene.’

1290

Walewein sprac, die rudder coene: *

 

‘Here, mi ghebreict ene sake;

 

Dies bem ic zere tonghemake.

 

Waert dat icse ghecrighen mochte

 

Sone levet hi niet, diet mi ontcochte

1295

No om zelver no om goud

 

In leveret jou in jou ghewoud

 

Mede te doene al u ghebod.’

 

Die coninc seide: ‘Also helpe mi God!

 

Heer Walewein, sect mi wat dat es.

1300

Des zijt seker ende ghewes:

 

Ic saels jou helpen na mire macht.’

 

Hi seide: ‘Ic ne hebbe scilt no scacht; *

 

Mijn halsberch hevet menighe score: *

 

Die mi gherochte hi stakemi dore.

1305

Dies bem ic in groter zorghen.’

 

Die coninc seide: ‘Beit tote morghen.

 

Jouwe wapene die zijn al ghereet

 

Alsoot ten rudderscepe steet.’

 

Hier mede lieten si die tale.

1310

Doe ghinc men slapen in die zale.

 

Die bedden waren wel ghemaect.

 

Die here Walewein hi es gheraect

 

Tenen bedde goet ende diere.

 

Daerup ghinc hi slapen sciere

1315

Dien nacht duere tote dat daghede.

 

Doe cleedde hem Walewein ende vraghede *

 

Of yemen zine wapine weet.

 

Twe knapen brochtse hem ghereet

 

Ende wapenden wel in corten tiden.

1320

Walewein was metten bliden

 

Als hi zinen halsberch sach so clare.

[p. 44]

 

Doe vraghedi waer die coninc ware.

 

Binnen desen es hi up ghestaen

 

Ende quam te Waleweyne ghegaen

1325

Ende groeten herde hoveschelike.

 

⁺ Walewein seide: ‘God die rike

 

Gheve jou bliscap ende grote ere!

 

Blivet te Gode tote ic kere!

 

Ic sal jou halen tgoede zwaert

1330

Eist dat God mijn leven spaert

 

Eer ic wederkere int Wonder.’

 

Bin desen quam Alydrisonder.

 

Hi bevalne Gode haestelike.

 

Walewein ruumde die borch rike

1335

Ende quam ter brugghen of ghegaen.

 

Daer vant hi enen cnape staen

 

Die hem Gringoletten hilt

 

Ende sinen scacht ende sinen scilt.

 

Dus sat hi up in zijn ghereide

1340

Ende hi voer wech al sonder beide

 

Walewein, henen zire vaerde

 

In davontuere vanden zwaerde

 

Ter poorten uut al dat hi mach

 

Die strate die hi vor hem sach

1345

Tote dat hi ten ende es comen.

 

Mettien heift Walewein vernomen *

 

Een foreest vor hem, een wout

 

Daer voghele in singhen menichfout.

 

Het was nuchtens omtrent primen

1350

Die sonne verbaerde ende ghinc scinen. *

 

Als hi binden woude es comen

 

Eer hiet lanc heifti vernomen

 

Ene creature so zere carmen

 

Dies mochte onsen here ontfarmen.

1355

Hi hoorde roepen: ‘O wi! o wach!

 

Nu ne weet ic wat ic doen mach!

 

Mi verniewet mijn oude zeer

[p. 45]

 

Vortwaert ylanc so meer *

 

Dat ic langhe hebbe ghedraghen!’

1360

Dus verhorde Walewein claghen.

 

Hi slouch met sporen ende reet ter vaert

 

Daer die creature mesbaert

 

Te ziene of hi helpen mach.

 

Doe dochte hem dat hi comen sach

1365

Enen cnape van sconen leden

 

Up een arm paert ghereden:

 

Het was magher ende manc;

 

Sijn haer loke ende lanc;

 

Neder hinghen hem die oren;

1370

Het houtte bachten ende voren;

 

Sijn oghen liepen hem uten hovede.

 

⁺ Hine levet niet dies ghelovede

 

Hoe dat paert was ghedaen.

 

Het hadde tere armer crebbe ghestaen

1375

Daer hem coren dicke ghebrac.

 

Het hadde menich onghemac.

 

Men namer toe wel cranken ware:

 

Men liet lopen harentare

 

Nacht ende dach, waest heet of cout

1380

Winter ende somer in gont wout.

 

Ende hadde ghedaen wel menich jaer.

 

Dat mochtemen marken an zijn haer

 

Dat hem also verwerret lach:

 

Dies was leden wel menighen dach

1385

Dat gheconreit was of ghewreven.

 

Den parde ne was een twint niet bleven

 

Dan die huut daer men dore sach

 

Want men sine been tellen mach *

 

Ende zine rebben an elke side.

1390

Diere up sat hi was onblide;

 

Hem was onsochte te moede

 

Ende slouch vaste met ere roeden

 

Tpaert, maer hen halp hem niet:

[p. 46]

 

Temeer hi slaet, te min het diet.

1395

Hen mochte niet een voetstap gaen;

 

Hen moeste hem rusten ende stille staen

 

Of het ware ghevallen up daerde.

 

Dit sach Walewein donvervaerde

 

Dien dat verdochte vanden knape

1400

Omme dat hi maercte diere sake

 

Dat hi was van so sconen leden

 

Ende zulc een paert quam ghereden.

 

Over die scoudere was hi breet

 

Want hem zijn leven wale steet:

1405

Die nuese haddi scone ende recht;

 

Sijn vorhooft breet ende slecht;

 

Die oghen addi scone ende grawe;

 

Brune ende slichte winbrawen;

 

Sijn haer kersp ende blont;

1410

Den hals sne wit ende ront;

 

Sine lier bloeiden als ene rose;

 

Sijn adem ne rooc niet ghebose;

 

Die tande wit ende clene: *

 

Scoonre creature ne sach nieman ghene!

1415

Hi was omtrent die middel smal.

 

In sinen kin stont een dal.

 

Hi was vulmaect van allen leden *

 

⁺ Ende wel gheraect van allen zeden.

 

Hi mochte met eren vandien lande

1420

Grave wesen. Maer hi wranc zijn hande *

 

So dat hem dat rode bloet

 

Voren uut sinen naglen woet.

 

Dit sach Walewein, dies verdochte.

 

Hi groete den knape so hi eerst mochte

1425

Ende omboot hem goeden dach

 

Met al dat God vulbringhen mach.

 

Die cnape seide: ‘God lone u here!

 

Goet dach ne wert mi nemmermere:

 

Ic bem den goeden daghe ontgaen!’

[p. 47]

1430

Walewein seide: ‘Doet mi verstaen

 

Uwen rouwe ende u verdriet.’

 

Die knape seide: ‘Hen holpe jou niet

 

Dat ghi mi lettet, laet mi varen

 

Here, dat u God moete bewaren!

1435

Al teldic jou al minen rouwe

 

Het ne holpe u niet bi mire trouwe

 

Bedi mi es mijn herte zwaer.

 

Dies es wel leden ·xx· jaer

 

Dat ic verloos minen enen broeder.

1440

Gheen bet gheraecter no vroeder

 

So ne es int conincrike bleven

 

Sider dat hi verloos zijn leven

 

No van duechden bet vulcomen.

 

Die gone diene mi hevet ghenomen

1445

Hi gaet daghelijcs vor minen oghen.

 

Hoe mach mijn herte dat ghedoghen?

 

Hine boots mi noit ghene bate

 

Here, bi rechter caritate!

 

Nochtanne deert mi vele mere

1450

Ander zake, wel lieve here:

 

Waer hi mi ziet of can ghenaken

 

Gaet hi zijn sceren met mi maken

 

Eist in die kerke of daer buten!

 

Ic scuwene, hen can mi niet versluten:

1455

Hine hout altoos met mi zijn spot

 

Ghelijc of ic ware een sot.

 

Want hem dinct in zinen sin

 

Dat ic niet beters waert ne bin

 

Danne hi dus spiet omme minen scamp.

1460

Here, nu hebbic enen camp

 

Jeghen hem beroupen vorden coninc.

 

Siet hier, here, om dese dinc

 

So bem ic tonghemake zere.

 

⁺ Nochtan deert mi vele mere:

1465

Het es onse zede in dit lant

[p. 48]

 

Dat ne mach gheen seriant

 

Enen rudder roepen te campe

 

Daer ment trecken wille te scampe

 

Hi moet rudder zijn ghedaen. *

1470

Here, nu hebbict ghelaten staen

 

Ende mijn goet ende mijn lant

 

Minen here den coninc in sine hant

 

Ende wilde mi God goede avonture

 

Gheven, ic soude ten coninc Arture *

1475

Varen ende bidden hem up ghenade

 

Wildi dat hi mi rudder dade.

 

Dies zijt seker ende ghewes

 

Here, men seit ons dat hi es

 

Zeghezalich dien hi rudder doet.

1480

Nu hebbics u ghemaect vroet

 

Waer omme dat ic ute bem comen

 

Maer ongheval hevet mi benomen:

 

Heden alsoot wesen soude

 

Int begon van desen woude

1485

Waendic liden die passaedse:

 

Indie felle toolne, in die usaedse

 

Was mi ghenomen mijn goede zwaert

 

Mijn halsberch ende ooc mijn paert. *

 

Dit arme paert was mi ghegheven.

1490

Dus leedic een onsochte leven

 

Ende hebbe ghelaten al mijn lant

 

Minen here den coninc in zine hant

 

Ende ic sal keren te minen daghe

 

Ten campe ende volghen mire claghe.

1495

Nu selmen segghen sonder waen

 

Het hevet mi blootheit al ghedaen

 

Dat ic bem bleven buten lande. *

 

Hier omme doghic grote scande.

 

Nochtanne deert mi vele mere

1500

Ander saken, wel lieve here:

 

Men sal mijn scone [wijf] ontherven *

[p. 49]

 

Ende mine kinder moeten derven

 

Mijns, ic vare in vremden lande.’ *

 

Dies weende hi ende wranc zine hande

1505

Ende seide: ‘Ic ne weet wat anegaen!’

 

Walewein hevet dit wel verstaen

 

Ende seide: ‘Die gave een ronside *

 

Soudi moghen tuwen tide

 

Keren van sconincs Arturs hove

1510

⁺ Tuwen campe, tuwen ghelove?’

 

Die cnape andworde: ‘Ghodweit

 

Jaic, maer hets mi onghereit.’

 

Walewein seide: ‘Nemet hier tmijn.

 

June mach altoos gheen beter zijn.

1515

Het sal jou wel sochte draghen:

 

Het can wel telden ende draven

 

Ende lopen enen hoghen walop.’

 

Die knape seide: ‘Ghi hout u scop

 

Met mi, here, dat es mesdaen.

1520

Ghi soud wel node henen gaen

 

Te voet ende gheven mi u paert.’

 

Walewein die beette ter vaert

 

Ende seide: ‘Neimt hier mijn ronside.’

 

- Die knape ontfinct ende was blide - *

1525

‘Maer ic ghevet jou in dien

 

Dat ghi zult haesten ende spien

 

Ende vant keren van Arturs hove

 

Tuwen campe, tuwen ghelove

 

Ende behout jou goet ende jou lant *

1530

Ende vant ghederen jouwen viant

 

Ende penst emmer om die ere

 

Vandesen daghe voort waert mere.

 

Nu vaert ende keert so ghi eerst moghet

 

Ende peinst emmer om die doghet.’

1535

Do sat hi up seer Waleweins paert *

 

Die cnape, ende reet wech ter vaert

 

Ende dancte hem uter maten zere

 

Vanden goede ende vander ere

[p. 50]

 

Die hem der Walewein hevet ghedaen

1540

So dat hi wel hevet verstaen

 

Dat die knape was harde blide.

 

Hi quam ghegaen ten selven tide

 

Ten paerde dat daer die knape liet

 

Ende ghinc daer up sitten ende siet

1545

Of hettene soude connen draghen:

 

Het ne conste telden no draven. *

 

Hi beette neder ende liet daer staen

 

Ende moeste te voet henen ghaen

 

Duer gont foreest ende duer den dan.

1550

Daer men grote doghet an

 

Mochte marken ende grote ere

 

Dat was Walewein die here!

 

Aldus quam hi ghegaen duer twout

 

Daer voghele songhen menichfout

1555

Te voet, dies hi niet dicke ne plach.

 

⁺ Doe dochtem dat hi voor hem sach

 

Enen casteel ende ene riviere. *

 

Het was die casteel, dien hi sach sciere *

 

Die de toolne ende de quade zeden

1560

Hilt met overmoedicheden

 

Ende hadde ghedaen wel menighen dach.

 

Teerst dattene die castelein versach

 

Quam hi te Walewein metter vaert.

 

Hi hadde een overmoedich paert:

1565

Het was dapper ende snel

 

Dat gheleec Waleweyne wel.

 

Dus quam hi te hem waert zaen

 

Ende seide: ‘Rudder, ghi zijt ghevaen!

 

Want die zeden in dit lant

1570

Sijn jou hier wel onbecant.

 

Betaelt ons dat ghi sculdich zijt

 

Ende maect ons ghenen langhen strijt!’

 

Walewein andwordem zaen

 

Ende seide: ‘Waer omme bem ic ghevaen?’

[p. 51]

1575

‘Om dat [ghi] uwe tolne wilt ontdragen.’ *

 

Doe began deer Walewein vraghen:

 

‘Wat tolnen bem ic sculdich dan?’

 

‘Den halsberch dien ghi hebt an

 

Ende uwen scilt ende jou zwaert

1580

Ende waert dat ghi hier brocht een paert

 

Dat soudi mi mede gheven!’

 

Deer Walewein seide: ‘Hets achter bleven:

 

Ic gaeft den knape dien ghi heden

 

Met uwer toolne met uwen zeden

1585

Naemt zijn halsberch ende paert:

 

Hi vaerter mede te Cardole waert.’

 

‘Jane dedi wel, also helpe mi God!

 

Of hi ane u enen sot

 

Vant ende hi u daer over hilt?

1590

Haest u ende gheift mi uwen scilt

 

Ende uwen halsberch ende u zwaert

 

Doet of ende ghevet mi ter vaert!’

 

Deer Walewein andworde zaen:

 

‘Wie sal hier de tolne ontfaen?’

1595

Die gone seide: ‘Dats ic ghereet.’ *

 

Deer Walewein andworde: ‘Godweet *

 

Suldi van mi die toolne ontfaen

 

Ghi zult over uwe voete staen!

 

Eer icse jou gave up u paert

1600

Ghi voert mi liever hinder waert:

 

Ghine zult eer staen bi mire zide!’

 

⁺ Die gone beette in corter tide

 

Ende seide: ‘Ghi maect te groot dangier!

 

Ic wane die duvel brochte jou hier!’

1605

Hi haeste hem ende ghinc mettien

 

Ten zwaerde ende Walewein hevet versien:

 

Mettien trac hi dat zine zaen.

 

Hi seide: ‘Ghi zult nu ontfaen

 

Jou toolne eer ghi sult henen gaen!

1610

Dat segghic jou al sonder waen

[p. 52]

 

Sidemeer dat ghijt begaert!’

 

Aldus trecten si hare zwaert.

 

Harlijc hadde groten ghere.

 

Ende Walewein sette hem te were

1615

Jeghen den gonen die hi daer sach

 

Om te proevene of hi mach

 

Vellen die toolne ende die onsede

 

Daer men den menighen pine dede.

 

Maer sgoons overmoet was so groot

1620

Hem dochte wel dat zijn ghenoot

 

Ne was levende in gheen lant.

 

Doch verdrouch hi metter hant

 

Tswaert ende slouch met groten nide

 

Up Waleweine ende hi was onblide

1625

Dat hi so langhe vor hem stoet.

 

Waleweine decte hem ende was vroet

 

Metten scilde, so hi best mach.

 

Hi ontfinc van hem menighen slach *

 

Die niet onvergolden zijn bleven.

1630

Mettien heifti tswaert verheven

 

Ende gheraectene weder metter hant

 

Ende cloofde hem helm ende nesebant

 

Ende sloecht hem in al toten tanden.

 

Doe trac hijt uut met beden handen

1635

Ende hi seide: ‘Neimt ende ontfanct jou ghelt!’

 

Die gone viel neder up gont velt

 

Doot eer hi ter aerden quam.

 

Hi lietene varen ende hi nam

 

Dat goede paert, Walewein die coene

1640

Dat bi hem stont: hi hads te doene.

 

Hi seide: ‘Lyaert, ghi moocht wel staen:

 

Jou here heift zinen loon ontfaen;

 

Hi leghet hier ende zwighet al stille

 

Ende hevet dat hijs hebben wille.

1645

Hi seit hi sal minen halsberch borghen

 

Ende mijn zwaert al tote morghen

[p. 53]

 

Of tote echt dat ic weder kere.’

 

⁺ Doe sat up Walewein die here

 

Ende quam vorden casteel ghereden

1650

Die met herde fellen zeden

 

Hadde ghestaen menighen dach.

 

Ende alsene die portier versach

 

Doe began hi die porte sluten

 

Ende seide: ‘Entrouwen, ghi blijfter buten

1655

Inne late jou binnen comen niet!’

 

Ende als Walewein dat versiet

 

Noopti met sporen ende tors liep wel

 

Want het was dapper ende snel

 

Ende quam ghelopen met groten ghere

1660

Binnen der porten vort waert zere

 

Eer hise wel conste ghesluten.

 

Walewein seide: ‘Inne bem niet buten

 

Bleven; dat mach u wesen le[e]t *

 

Portier, dat segghic jou, God weet!’

1665

Mettien beetti vanden paerde

 

Ende haeste hem ende vinc ten zwaerde

 

Ende slouch den portier thovet of.

 

Doe wierp hijt vor hem int hof

 

Ende nam hem die slotele zaen.

1670

Ter poorten so es hi ghegaen

 

Ende ghinc die duere vaste sluten

 

Dat daer niemene van buten

 

Binnen den castele comen soude

 

Vor dien dat hijt selve woude;

1675

No van binnen ooc ute gaen

 

Vor dat hi al hadde ghedaen

 

Dat hi wilde ende begaert.

 

Doe ghinc hi up ende drouch zijn zwaert

 

Al bloot ghetrect in die hant.

1680

Wat so hi daer binnen vant

 

Binnen den castele ende in die zale

 

Dat moeste sterven altemale.

[p. 54]

 

Si vloen in cameren ende daer buten

 

Dat ne mochte hem niet besluten

1685

Hine haletse ute ende slouchse doot.

 

Daer ne bleef no clene no groot

 

Hine rovetse alle vanden live.

 

Hine wille niet dattie tolne blive

 

Staende no die quade zede *

1690

Daer men den menighen pine dede.

 

Als hijt aldus hadde ghedaen

 

Quam hi te zinen parde ghegaen

 

Ende ont[dede] die poorte ende ledet buten. *

 

⁺ Doe ghinc hi weder vaste sluten

1695

Den casteel so hi best mach

 

Alle die dueren die hi daer sach

 

Daer die slotele toe behorden.

 

Walewein sat up mettien worden

 

Ende wierp die slotele in die riviere.

1700

Mettesen reet hi danen sciere

 

Ende liet den casteel besloten staen.

 

Ic waenre niemen in sal gaen

 

Hine breke ontwe die mure.

 

Dus voer hi souken avonture

1705

Over berch ende over dal

 

Die hi ghenouch vinden sal.

 

Die knape daer ic eerst of seide

 

Hi quam ghevaren sonder beide

 

Tote Cardole al zonder sparen.

1710

Die coninc entie met hem waren

 

Stonden ten veinstren ende hebben vernome[n] *

 

Enen cnape up Gringolette comen.

 

Dat hadde hem wonder als zijt saghen.

 

Deen began den andren vraghen:

1715

‘Waer es mijn here Walewein bleven?

 

Dese hevet hem ghenomen tleven

 

Die hier comt, wanen wi best.’ *

 

Daer was deer Keye, hi sprac lest

[p. 55]

 

Hi seide: ‘Dat ghi sect, dats niet.

1720

Die cnape die ghi hier comen ziet

 

Hi es bode vanden scake.

 

Deer Walewein hi es wel te ghe[make] *

 

Ende hi hevet dat scaec ghevaen. *

 

Dat hebbic harde wel verstaen.

1725

Ende hi sent sinen cnape voren

 

Te hove. Met rechte hebbics toren

 

Dat hi hem zulker dinc vermat.

 

Here, over waer segghic jou dat:

 

Walewein hevet ondervonden

1730

Dat weet ic wel te desen stonden *

 

Sine beroemelike tale.

 

Ende ic seit hem te voren wale

 

Het soudem tonneren vergaen

 

Dat hi tghelof wilde bestaen

1735

Dat hier niemen nemen durste.’

 

Die coninc seide: ‘Wildi ons vurste

 

Heer Keye, gheven vandeser tale

 

So dadi uter matene wale:

 

Wi hebber of ghehoort ghenouch.’

1740

⁺ Keye was blide ende hi louch

 

Ende seide: ‘Bi Gode, here coninc here

 

Van Waleweyne moghedi ere

 

Hebben! Ghereet u, et es tijt

 

Ende onthaeltene sonder respijt

1745

Met uwen mannen, met uwen maghen!’

 

Noch sprac die coninc ende began vraghen

 

Hi seide: ‘Here Keye, waert u ghevouch

 

Van deser talen hebwi ghenouch.

 

Bi Gode! van uwen quaden scerne

1750

Stonde ons herde wel tonberne.

 

Hebbic Walewein aldus verloren

 

Bi al dien dat noit wart gheboren

 

Ghi mochtets noch wel werden erre!’

 

Die knape quam, hine was niet verre.

[p. 56]

1755

Die rudders seiden: ‘Wilwine vaen

 

Ende stappans zijn hovet of slaen?

 

Here, ghi moet die doot bespreken

 

Hoe wi Waleweine best moghen wreken.’ *

 

Doe was daer mijn here Lanceloot

1760

- Daer ne was niemen zijn ghenoot

 

Van duechden, dat weet ic wale

 

Van alden heren indie sale -

 

Hi seide: ‘Here Artur, coninc here

 

Duer Gode ende duer uwes selfs ere

1765

Onbeit tote die knape es comen

 

Ende ghi die waerheit hebt vernomen

 

Wat hi wille ende hi begaert

 

Eer dat ghine doot zwaert.

 

Men hevet menichwaerf gheseit

1770

Van seer Waleweins miltheit:

 

Hi es hovesch, milde ende coene.

 

Wat manne soos hevet te doene

 

Bescud hi, ziet hi dat hijs noot *

 

Hevet: zine doghet es groot. *

1775

Hi gaf hem tpaert, dat wanic best.’

 

Hi dede so dat die coninc lest

 

Ombeidde ende alle die met hem waren.

 

Die knape quam int hof ghevaren

 

Ende beete neder over zine voete.

1780

Die coninc quam hem te ghemoete

 

Ende die knape groete haestelike

 

Arture den milden coninc rike

 

Ende alle die met hem zijn hier binnen. *

 

Some seidsi: ‘God moete jou minnen.’ *

1785

Hine was ne bore wel ontfaen.

 

⁺ Die coninc seide: ‘Doet mi verstaen

 

Waer ghi zijt comen an dit paert.’

 

Die knape antworde metter vaert:

 

‘Here, also ic u segghen mach *

1790

Dies es heden die derde dach

[p. 57]

 

Dat mi gaf een rudder snel.

 

Hem dochte, ic hads te doene wel

 

Ende dede ane mi zine doghet groot.

 

Hem verdochte so mire noot.

1795

In een foreest eens morghens vroe

 

Quam ic ghereden, ic segghe jou hoe:

 

Up een paert van cranken leden.

 

Van ere tolne van fellen seden

 

Daer was mi, here, dat mijn ghenomen.

1800

Ende als die rudder adde vernomen

 

Dat ic was in zulker noot

 

So dedi zine doghet groot

 

Ane mi ende beette metter vaert *

 

Ende gaf mi zijn goede paert

1805

Bedi ic was in avonturen zere

 

Om te verliesene goet ende ere

 

Ende mijn leven alsoot mi stoet.’

 

Die coninc sprac: ‘Nu bem ics vroet:

 

Het was mijn here Walewein!

1810

Waer es hi?’ ‘Here, bi sinte Gravein *

 

Also als ic u segghen mach

 

Doe icken achterstwerven zach

 

Ghinc hi over zine voete ter vaert

 

Dor twoud ter quader tolne waert.

1815

Nie sider ne wistic waer hi voer.’

 

Die coninc seide ende hi zwoer:

 

‘Wet God, nu weet ic wel te voren

 

Dat Walewein hevet zijn lijf verloren

 

Bedi die tolne es so ghedaen

1820

Daer ne mach gheen man ontstaen.

 

Nemmerme ne werdic blide

 

Of icken haddene bi mire zide

 

Waleweine minen lieven neve!

 

Knape, dat u God ere gheve!

1825

Nu sect mi wat ghi begaert.’

 

Die knape andworde metter vaert:

[p. 58]

 

‘Here, mijn rouwe die es groot:

 

Mi was, here, mijn broeder doot

 

Ghesleghen, dies es wel ·xx· jaer.

1830

Daer omme es mijn herte zwaer.

 

Diet dede hout met mi zijn spot

 

⁺ Ghelijc of ic ware een sot

 

Ende pijnt altoos om minen scamp.

 

Here, nu hebbic enen camp

1835

Jeghen hem beroupen om dese dinc.

 

Nu biddic jou, here coninc

 

Uwen dienst bi uwer ghenade

 

Ende maect mi rudder of ghijs hebt stade

 

Ende laet mi keren uut uwen hove

1840

Te minen campe, te minen belove.

 

Eist dat ic hier yet langhe merre

 

Ic maechs wel lichte werden erre

 

Ende het sal ooc ane mijn leven gaen.’

 

Die coninc maectene rudder saen

1845

Ende gorde hem gonder een goet zwaert

 

Ende hi seide ten knape: ‘Niet ne spaert!

 

Vaert wech ende peinst omme die ere

 

Van desen daghe vort waert mere

 

Ende emmer pijnt u omme die doghet

1850

So waer ghi comt ende ghijt doen moghet

 

Ende vordert weduwen ende wesen

 

Ende alle die ghi vint in vresen

 

Bescudse ende set jou lijf daer voren!’

 

Die knape reet wech met sporen

1855

Ter porten uut so hi eerst mach

 

Die strate die hi vor hem sach.

 

Hine mach niet letten sal hi comen

 

Ten campe dien hi hevet ghenomen

 

Ende dat hire wesen sal tetijt

1860

Ter rechter uren in dat crijt.

 

Hi reet als een die niet ne spaert.

 

Hi mach wel wesen onvervaert:

[p. 59]

 

Daer men hem eer die pine dede

 

Soe es ghevelt die quade sede;

1865

Walewein heift daer vergolden al

 

Wat so men hem heesschen sal.

 

Dus reet hi henen aldat hi mach.

 

Ende Walewein quam aldaer hi sach

 

Enen berch; daer es hi comen

1870

Boven; ende hevet int dal vernomen *

 

B[in] dien berch ende dat dal *

 

Met rudderscepe verdect al.

 

Hi sach daer menighen rudder riden

 

Up grote orse ende diere ghesmiden.

1875

Hi sachse comen met groten scaren

 

Ende tenen castele vor hem varen.

 

Bachten quam een garsoen ghereden

 

⁺ Up een ors van sconen leden

 

Met enen zwaerde ende met twe[e]n scilden. *

1880

Doe groetene Walewein de milde.

 

Die garsoen was wel beraden

 

Hi seide: ‘Van lachtre ende van scaden

 

Here, so verde jou God onse here

 

Vandesen daghe vort waert mere!’

1885

Dus groette die garsoen metten scilden

 

Minen here Waleweine den milden

 

Die groter eren wel was waert.

 

Der Walewein sprac metter vaert:

 

‘Cnape, dat jou God moete eren! *

1890

Waer varen alle dese grote heren?’

 

‘Sine varen niet verre, newaer hier bi:

 

Teens conincs hove, heet Amadi.’

 

‘Soete vrient, wat doen si daer?’ *

 

‘Ic sect u, here, al over waer:

1895

Gone rudder die gonder voren vaert

 

Ende buten hevet ghegort zijn zwaert

 

Hi es beroepen van mordade

 

Te campe om dat hi met sinen rade

[p. 60]

 

Enen cnape nam zijn leven.

1900

Die beroepere es achter bleven

 

Die den camp jeghen hem heift ghenomen

 

Ende ne dar niet te crite comen.

 

Het es een knape van groten love

 

Ende seide, hi soude tArturs hove

1905

Varen ende bidden hem up ghenade

 

Wildi dat hine rudder dade.

 

Dit haddi tonsculden ende teren.

 

Noit sider ne dursti wederkeren.

 

Dus voer hi henen uten lande.

1910

Dies hebben sine vriende scande.’

 

Doe began deer Walewein vraghen:

 

‘Es hier danne enich van zinen magh[en] *

 

Die hem in hulpen moghen staen?’

 

Die knape die andworde zaen:

1915

‘Bi Gode, here, neen het niet!

 

Van alden gonen die ghi hier ziet

 

Sone bestaet hem ne gheen.

 

Nochtanne es hier menich een:

 

Die comen alle met minen here.

1920

Ende noch twintich werven mere

 

Souden hebben ghedaen teser steden

 

Hadsi gheweten dat hi heden

 

Soude hebben ghezijn int crijt.

 

⁺ Dies willic dat ghi zeker zijt.

1925

Bedi durren sine vriende niet comen

 

Daer si minen here horen nomen

 

Met haren neve in dat crijt. *

 

Uwen orlof - het es tijt -

 

Moetic hebben,’ sprac die knape.

1930

Dus es Walewein van deser zake

 

Berecht. ‘Nu vaert! God gheve jou ere!

 

Hets tijt ende volghet uwen here

 

Eer dat hi u te verre ontfaert.’

 

Die knape slouch met sporen tpaert

[p. 61]

1935

Ende reet wech al datti mach.

 

Deer Walewein quam daer hi sach

 

Ene scone linde staen upt velt

 

Daer voer hi onder ende helt

 

Onder die groene linde al stille

1940

Om dat hi bescouwen wille

 

Hoet metten campe soude vergaen.

 

Hi beete neder ende liet staen *

 

Sijn paert ghebonden an enen stile

 

Om dat hi zien wilde ter wile

1945

Of zire comen souden onder hem beden

 

Ende hoe die camp soude sceden.

 

Hi sach daer menighen rudder varen

 

Die metten gonen comen waren

 

Die den camp adde ghenomen.

1950

Als zire alle waren comen

 

Ende sire waren vergadert alle

 

Doe wasser daer bi rechten ghetalle

 

Twintich hondert ofte mere

 

- Dus dochte Waleweine den here-

1955

Ende bander zide nemmer een

 

No kempe no elne gheen.

 

Nochtan ghinc men up die tijt

 

Buten castele ghereden een crijt

 

Daer die heren in vechten zouden

1960

Quame die knape ende si wouden

 

So dat die vrouwen entie joncfrouwen

 

Uten castele mochten scouwen

 

Den camp buten ander heiden.

 

Dus ghinc men dapperlike ghereiden

1965

Ende staken in die aerde slaen.

 

Men deder corden omme gaen

 

Datter niemen in soude comen

 

Dan die den camp hadden ghenomen.

 

Alst al ghereet was ende ghedaen

[p. 62]

1970

⁺ Doe sprac hem an die coninc zaen:

 

‘Here ruddere, alst jou dinket tijt

 

So vaert ende beit uwes ghesellen int crijt.

 

Ic wane wel hi sal varinc comen.’

 

Mettien heifti zijn ors ghenomen

1975

Ende quam met overmoedicheden

 

Binnen in gont crijt ghereden

 

Ende beide om dat hem [s]tont te doene *

 

Tote een deel na der noene.

 

Nochtan ne quam die cnape niet.

1980

Doe sprac die rudder: ‘Here, ziet

 

Dinket u tijt, so laet mi varen.’

 

Alle die gone die met hem waren

 

Si seiden: ‘Het es meer dan tijt.

 

Die knape ne comt tameer int crijt;

1985

Hets over zinen tijt ghegaen.’

 

Doe andworde die coninc zaen:

 

‘Van haesticheden comt selden goet

 

Die wel beiden si zijn vroet.

 

Vrient, nu beit al met ghemake:

1990

Hem mach wel deren zulke sake

 

Daer hi bi vermarret es;

 

Dies zijt seker ende ghewes.

 

Nu ghevet hem noch een stic respijt.’

 

Si beidden toter vespertijt.

1995

Nochtoe ne quam die cnape niet.

 

Doe sprac die rudder ende seide: ‘Siet’

 

Toten coninc wel verbolghenlike

 

‘Biden here van hemelrike!

 

Hets meer dan tijt, nu laet mi varen!’

2000

Alle die gone die met hem waren

 

Seiden: ‘Hi hevet wel zijn ghelof

 

Ghedaen, here coninc, in u hof:

 

Ghi mogheten wel met groter eren

 

Uten crite nu laten keren.’

2005

Die coninc peinsde in zinen moet:

[p. 63]

 

‘Ghi pijnt al gader jeghen spoet

 

Mach ic, het sal al anders wesen.’

 

‘Ombeit een stic,’ sprac hi nadesen.

 

Eer yet lanc hebsi vernomen

2010

Den knape up Gringolette comen:

 

Dapperlike metter vaert

 

Quam hi ghevaren ten crite waert.

 

Sijn paert adde onder hem die vloghe

 

Alse een pijl uut enen boghe.

2015

Dus quam hi ghevaren int crijt

 

⁺ Een deel nader vespertijt.

 

Sijn paert was van lopene moede:

 

Vanden scumen ende vanden bloede

 

Hadt ghemaect die weghe nat;

2020

Het was moede ende het was mat.

 

Doe beette hi neder ende liet staen

 

Ende quam toten coninc ghegaen;

 

Hi seide: ‘Here coninc Amadijs

 

Ghi zijts wel vroet ende wijs

2025

Dat ic bem te crite comen

 

Ende hebbe hier jeghen mi vernomen

 

Menighen rudder goet van prise

 

Elken ghewapent na zire wise

 

Die metten gonen hier zijn comen

2030

Die den camp hevet ghenomen

 

Ende die vor hem willen vechten

 

Jeghen mi ende hem verrechten;

 

Ende ic ne hebbe hier niemen van minen magen

 

Die mi mochte helpen draghen

2035

Al waert dat si mi wilden houden

 

Daer met crachte ende met ghewouden.’

 

Die coninc andworde hem zaen:

 

‘Ic sal jou wel in hulpen staen

 

Vele bet dan al uwe maghe

2040

Bi u stonden ende ict saghe;

 

Dies zijt seker ende sonder vaer.’

[p. 64]

 

Doe ghingen si hem ghereden daer

 

Ende wapenden hem an beden siden.

 

Si waren ghereet in corten tiden. *

2045

Alle die gone die met hem waren

 

Moesten vorden coninc zwaren

 

Dien knape vrede ende vast ghelede.

 

Dus quamen si ten crite bede.

 

Die coninc ghinc ten veinstren staen

2050

Sien hoe die camp soude vergaen.

 

Ende alle die gone die met hem waren

 

Liepen ten veinstren harentare

 

Marken of gone hoghe lieden

 

Den knape yet souden mesbieden

2055

Die daer hilden an dene zide.

 

Doe onderstaken si hem met nide

 

Dat die scachte bede braken.

 

Doe lietsise vallen ende traken

 

Die zwaerde ende sloughen met omminnen.

2060

Men weet noch niet wie daer sal winnen *

 

Maer emmer sloughen si met nide.

 

⁺ Die knape ne was bore blide

 

Alst recht was, om zijns broeder doot:

 

Van rouwen wies hem die moet so groot *

2065

Dat hine weet wat hi best mach

 

Doen als hi den andren sach

 

Diene hem valschelike hadde ghenomen. *

 

Aldus zijn si te gader comen

 

Ende waren bede van slaghen milde.

2070

Die spaenre vloghen van den scilde

 

Dene na dandre sonder were.

 

Elkerlijc hadde anders ghere.

 

Die felle rudder hevet verheven

 

Tswaert ende upten knape ghesleghen

2075

Met overmoede ende met nide

 

Dat hi hem rovede vander side

 

Sinen scilt altenen male;

[p. 65]

 

Ende sinen halsberch goet van stale

 

Ontmaelgierdi te menigher stede.

2080

Nu hoort wat die knape dede

 

Hi seide: ‘Gaefdi mi deser slaghe vele

 

So ghinct met mi al uten spele

 

Ende ic ne mochte niet ghestaen;

 

Mijn leven ware sciere ghedaen.’

2085

Maer hi pensde dat hi hem soude

 

Wreken als hi mochte alse houde

 

Ende verdrouch tswaert avescher hant

 

Ende clovedem helm ende nesebant.

 

Hi gherochtene so dat hi hem rovede

2090

Boven den oren vanden hovede:

 

Beneden den oren bleeft upten buuc. *

 

Tswaert scanfelde ende ghinc uut

 

Ende gheraectene weder int ghevouch

 

Vander scoudren daer hi an drouch

2095

Den scilt ende slouch hem of den arm

 

Dat hi viel int dal al waerm.

 

Doe moesti rumen sonder hoverde

 

Tghereide ende vallen uptie aerde

 

Doot eer hi ter haerden quam.

2100

Dies waren sine vriende gram!

 

Alse houde als sine saghen vallen *

 

Daer ne was niemen van hem allen

 

Sine quamen met haesticheden *

 

Naden knape int crijt ghereden.

2105

Deen ghinkene steken, dander slaen

 

Die derde seide: ‘Wilwine vaen?’

 

Si staken sodat hi viel ter aerden.

 

⁺ Doe reden si met haren paerden

 

Over hem wech ende wedere

2110

Deen stakene up ende dander nedere;

 

Si gaven hem wel menighen stoot

 

Bi wilen clene bi wilen groot

 

Ende daden hem wel grote pine.

[p. 66]

 

Dus moeste hi doghen sine carine

2115

Allene; dies was hi drouve ende erre:

 

Die coninc was hem daer te verre.

 

Die knape ne weet wat hi doen mach.

 

Dits Walewein die dit versach *

 

Ende hi pensde in sinen moet:

2120

‘Langhe beide nes hier niet goet.’

 

Hi onbant vander linde saen

 

Zijn paert ende voer in hulpen staen

 

Den knape daer uptie heide.

 

Zijnen scilt ende spere beide

2125

Nam hi ende quam met haesticheden

 

Binnen in gont crijt ghereden

 

Recht ghelijc ere wilder lewen.

 

Ghine saghet noyt stuven een trop sprewen

 

Als si stoven die gonder waren

2130

Doe Walewein dus quam ghevaren.

 

Hi hilt ter steke so hi best mochte

 

Sijn spere; so wat so hi gherochte

 

Daer ne was gheen wedersegghen

 

Sine moesten daer den onseghe hebben.

2135

Hi deedse rumen sonder hoverde

 

Tghereide ende vallen uptie aerde.

 

Sulc brac zijn been ende zulc zinen arm

 

Ende vielen in dat dal al warm

 

Deen naden andren wel ghedichte.

2140

Ende Walewein seide: ‘Het mochte lichte

 

So comen, ghi soud den knape vrede

 

Gheven al sonder sconinx bede

 

Hoe leet soot jou te doene ware.’

 

Mettien reet hi vort int hare:

2145

En dorste niemend sijns onbiden; *

 

Si ruumden wech an beden ziden.

 

Wie so hem quam te ghemoete

 

Walewein quetstene so onzoete

 

Metten spere al sonder vraghen

[p. 67]

2150

Hine ghenas in ·xl· daghen.

 

Hi deder zulken over hals

 

Tumen die hem herde mals

 

Maecte eer dat Walewein quam

 

⁺ Die zire comsten was wel gram.

2155

Dus reet hi duere so hi eerst mach

 

Daer hi die campioene sach

 

Bede ligghen ane der heiden

 

Stille, daer si zijns onbeiden:

 

Deen levet, dander es doot.

2160

Sine smerte was wel groot *

 

Die daer levet: hi moest verdraghen

 

Dat men hem dede; hine wist wien clagen.

 

Walewein vercoos ter selver stede

 

Die hem die meeste porsse dede

2165

Ende riep: ‘Hoet u!’ Metten worde

 

So gheraectine metten orde

 

Vanden spere aldore den buuc

 

Ende wierpene doot ten zadele uut:

 

Doe moesti vallen uptie moude;

2170

Die siele voer daert God woude.

 

Walewein beette uptie aerde

 

Neder van zijns selfs paerde

 

Ende nam den knape, so hi eerst mach

 

Dien hi daer vorem ligghen sach

2175

Ende hi halpene up ter vaert

 

Ende settene up zijn ors Lyaert

 

Dat hi ter quader tolne wan.

 

Hi hevet onrecht dies hem verjan.

 

Dus bleef hi selve staende te voet

2180

Deer Walewein die rudder goet.

 

Die knape sat sochte in zijn ghereide.

 

Des goons scilt ende spere beide

 

Die daer doot lach, heifti ghenomen

 

Ende es tote den knape comen

2185

Ende seide: ‘Vrient, vant jou verweren

[p. 68]

 

Jeghen die gone die u deren

 

Wille.’ Mettien heifti vernomen

 

Enen up Gringolette comen

 

Neven mijns heren Waleweins zide

2190

Ende waentene duer steken met nide

 

Wel ghereet; ende mettien

 

Hevet dit die knape versien

 

Diene bescudde met zire cracht:

 

Ter steke hilt hi zinen scacht

2195

Daer hi den gonen mede stac

 

So dat hem zijn spere brac

 

In drien sticken vor die hant.

 

De gone viel neder in dat sant:

 

Hi tuselde so, ic wanem zwoer *

2200

⁺ Nader voeren die hi voer

 

Sijn hovet utermaten zere.

 

Ende Gringolet quam tsinen here

 

Ghelopen [teerst] dattene versach. *

 

Waleweyn spoedde hem als hi eerst mach

2205

Ende sater [up]: hi hads te doene. *

 

Nu zijn si tors, die rudders coene!

 

Elkerlijc moet andren bevreden!

 

Daer was menich man ghereden

 

Die hem tween gherne deren soude.

2210

Mach Walewein hi sal behouden

 

Tvelt jeghen hem allen met eren.

 

Doe ghinghen si te gader keren

 

Ghenendelike elc met zinen paerde

 

Ende met haesten vinghen si ten zwaerde.

2215

Daer was alle vrede ontseit:

 

Si ondergaven hem ghereit

 

Metten zwaerden ghenendelike.

 

Walewein ne slouch ghene zwike

 

Den gone daer hi mede was:

2220

Ic wane men noit in boeken ne las

 

Daer Walewein alzulc wonder wrochte.

[p. 69]

 

Dat sceen hem wel diet becochte!

 

Hine spaerde ors no man.

 

Wien dat hi gheraken can

2225

Dien doet hi toter aerden driven.

 

Hine es gheboren niet van wiven

 

Die die daden mochte vertellen

 

Die Waleweyne daer ghevellen

 

Entie hi dede up gonen dach.

2230

Hi gaf herde menighen slach

 

Uptie brune helme van stale.

 

Die ander rudder deit ooc wale

 

Men mochte daer zien uptie heide

 

Onder rudders ende knapen beide

2235

Wel twe hondert bi ghetalle

 

Die Waleweyn adde versleghen alle

 

Onder hem ende zinen gheselle

 

Daer ic dit wonder al of telle.

 

Die coninc es ghestaen mettien

2240

Ten veinstren ende heift al versien

 

Die daet die Walewein heift ghewrocht.

 

Nu alreerst es hi bedocht

 

Omme den knape ende om zinen vrede

 

Ende hoe dat hine up sine ghelede

2245

Ten campe liet bevaen int crijt. *

 

⁺ Hi seide: ‘Het es meer dan tijt

 

Dat ic den knape in hulpen vare:

 

Ic sie daer so menighe scare

 

Die up hem houwen ende slaen

2250

Maer inden wighe so es bevaen

 

Een rudder neven zire zide.

 

Dies es nu mine herte blide

 

Want hi vecht so deghenlike:

 

Ic wane het es van hemelrike

2255

Een inghel ende het heiftene ghesant

 

God omme thelpene den seriant:

 

Hen dede noyt rudder zulke daet.’

[p. 70]

 

Dus vonden si in haren raet

 

Dat si ghereedden hare scaren

2260

Ende quamen ten porten uut ghevaren.

 

Die coninc hi quam zelve voren

 

Met ·v^c· rudders uut vercoren

 

Die beste die waren in zijn hof

 

Omme te behoudene zijn ghelof

2265

Ende alle gheachemeert wale

 

Bede niet ysere ende met stale.

 

Dus quamen si met haren scaren.

 

Entie coninc voer sonder sparen

 

Daer deer Walewein entie seriant

2270

Bede vochten hant an hant

 

Die des vreden adden noot.

 

Si adden ghewrocht wonder groot

 

Onder hen tween in zulc een hare.

 

Deer Walewein hi wert gheware

2275

Vanden coninc ende seide: ‘Here

 

Waeromme haesti u so zere?

 

Ghi moocht wel keren: het es gedaen!

 

Ic hope wi zullen wel ontstaen

 

Jeghen die hier zijn, hebwijs gheval.

2280

Mine zorghen die zijn al

 

Dat ons die nacht al sal benemen.’

 

Die coninc die andworde heme

 

Ende seide: ‘Here radder, God weet

 

Ic hebbe mesdaen, dats mi leet!

2285

Van algader minen mesdaden

 

So willic staen tuwer ghenaden.

 

Bi u hebbic den knape verwrocht:

 

Ic sach up jou ende wart verdocht

 

Dat ic vergat al des vreden

2290

Dies mi die knape hadde ghebeden

 

Om dat [ic] jou sach zulc wonder werken. *

 

⁺ Maer rudder, ghine moet merken

 

Dit in ghene doorperheit *

[p. 71]

 

Dat ic tote jou hebbe gheseit:

2295

Hen quam om elne ghene sake

 

Dat ic bem so tonghemake

 

Dan mi dese lachter es ghesciet.’

 

Walewein seide: ‘Ghine durt niet

 

Tonghemake zijn, coninc here!

2300

Ghi sult doen uwes selfs ere.

 

Die niet mesdoet, hine dar niet boeten.

 

Ghie sult den knape scone groeten *

 

Ende zult hem voort in hulpen staen.’

 

Nu latic die tale voort gaen

2305

Van desen ende wille mine woort

 

Vanden gonen segghen voort

 

Die tonghemake waren zere

 

Om haren vrient, om haren here

 

Dien si in dien daghe verloren.

2310

Si hilden daer ende hadden ghezworen

 

Dat zijs ghewroken souden wesen.

 

Dus ghereedden si mettesen

 

Ghenendelike hare scaren

 

Ende trocken vort al sonder sparen

2315

Omme te wrekene hare scade

 

Daer die coninc hilt te rade

 

Jeghen Walewein van zire mesdaet

 

Ende soude ghaerne, hadde hijs raet

 

Betren om dat hi den knape liet *

2320

In zulker noot. Mettien hi ziet *

 

Dat si up hem comen met scaren.

 

Doe moesten si der tale onbaren

 

Ende ander zake ane gaen

 

Of hare leven ware ghedaen;

2325

Ende setten hem stoutelike ter were

 

Die up hem quamen met groten ghere

 

Omme vernieuwene den strijt!

 

Die nacht ghin[c] an: het was tijt *

 

Dat men des wighes adde onboren

[p. 72]

2330

Maer dat zijt alle hebben ghezworen *

 

Dat si den gonen zouden vaen

 

Die hem die scade hevet gedaen

 

Ende over hem ghewroken wesen.

 

Dus vergaderden si mettesen. *

2335

An beden ziden met ghewelde

 

So vochten si zere upten velde.

 

Die coninc zelve was rudder goet:

 

⁺ Hi wilde daer doen teerste ghemoet

 

Also als ic u mach bedieden

2340

Omme te verboudene zine lieden

 

Jeghen enen dien hi hevet vercoren

 

Ende was comen uten here voren.

 

Hi hiet mijn here Alangremant

 

Die stoutste rudder die men vant *

2345

Yewerinc tenigher stede.

 

Ende zijn broeder volghede mede:

 

Hi hiet mijn here Bancram die coene

 

Ende soudene bescudden, haddijs te doene

 

Jeghen dien coninc entie zine

2350

Die des daghes sonder pine

 

Hadde gheleghen indien castele;

 

Maer si zullens te haren dele

 

Ghenouch hebben eer si keren!

 

Die coninc die waerd was vele eren *

2355

Hi vinc ten scilde ende ten spere

 

Ende sette hem jeghen dien ter were

 

Die up hem quam ghenendelike:

 

Hi beval hem Gode van hemelrike!

 

Die cnape voer neven sconinx zide

2360

Die der hulpe was wel blide

 

Die hem de coninc hevet brocht. *

 

Elkerlijc hevet andren versocht

 

Upden velde met omminnen.

 

Men weet noch niet wie daer sal winnen

2365

Vort anders daer mede es vergaen. *

[p. 73]

 

Deer Walewein beette ende hi liet staen

 

Sijn paert vercoelen: het was moede.

 

Daer an dedi als die vroede.

 

Hi stac of den helm metteser dinc

2370

Ende sach hoe daer die wijch verghinc

 

Tusschen den coninc ende Alangremande:

 

Si namen die scachte in hare hande

 

Ende die breidele biden cnope;

 

Die orse setten si ten lope

2375

Die dapper waren ende snel.

 

Alangremant gheraecte wel

 

Den coninc daer neffens dat hi wilde

 

Een deel neffens sinen scilde

 

Ende haddene wel na met groter porsse

2380

Ghedaen tumen vanden orse

 

Maer dat hem zijn spere ontwant

 

Ende spranc te sticken vordie hant:

 

Dit dede dat die coninc ontsat;

 

⁺ Over waer seit men ons dat.

2385

Die coninc hine miste niet

 

Eist als men ghescreven ziet:

 

Hi geraecte Alangremante ter cure

 

Wel ende stac hem den scilt al dure;

 

So dedi halsberch ende curie

2390

- Salic jou der waerheit lyen -

 

Metten spere al die huut

 

Ende drouchene doot ten zadel uut

 

Ten ende van zinen scachte

 

Met ghenende ende met crachte

2395

Achterwaert uten ghereide

 

·Xijii· voete verre uptie heide

 

Ende lietene vallen uptie aerde

 

Doot; ende tors liep zire vaerde

 

Weder dane het quam te voren

2400

Met ydelen sadele: [het] hevet verloren *

 

Sinen here die doot bleef ter stede!

[p. 74]

 

Dat dede zine overmoedichede

 

Daer noyt kerstijn ane wan!

 

Dat versach mijn here Bancran *

2405

Die drouve was om zinen broeder

 

Maer hi was een deelkijn vroeder

 

Danne was mijn here Alangremant;

 

Hi seide: ‘Quamic in sconinx hant

 

Het mochte met mi also vergaen

2410

Alst met minen broeder es ghedaen.

 

Ic wane mi es beter tkeren

 

Die wile dat ic mach met eren

 

Dan ic hier yet langhe merre.’

 

Degone waren drouve ende erre

2415

Die daer achter waren bleven

 

Ende worden vervaert om hare neven

 

Dat si mochten wesen doot

 

Ende seiden: ‘Wi daden dulheide groot

 

Dat wi ·ij· rudders lieten varen *

2420

Die alre beste vander scaren

 

Ende diemen vant in enich lant

 

Allene indes conincs hant;

 

Dat was dompheit herde groot:

 

Ic segghe jou dat si bleven doot!’

2425

Doe ghereedden hem diere waren

 

Ende ghinghen hem in hulpen varen

 

Wel achtienhondert bi ghetalle.

 

Dese goede rudders ghereedden alle

 

Ende voeren te hulpen hare neven

2430

⁺ Ende haren here die was bleven

 

Binden zelve daghe doot:

 

Doe rees daer die storem groot!

 

Upten coninc quam gont here

 

Ende hi ghereedde hem ter were

2435

Ende ·v^c· rudder die met hem waren

 

Si ghinghen vechten sonder varen *

 

Jeghen die gone die up hem quamen.

[p. 75]

 

Die hem daer niet ne dorste scamen

 

Ic wane wel, dat was die seriant:

2440

Hi vacht met ghewillegher hant

 

Neffens den coninc zinen here.

 

Dus ghinc men daer vechten zere

 

Ghenendelike met groter cracht.

 

Het was goet stic inde nacht

2445

Dattie wijch gheduerde: ic wane

 

Si adden tlichte vander mane

 

Daer si alle bi ghesaghen.

 

Des conincs volc begonste versaghen *

 

Als si quamen in zulker porssen:

2450

Si traken achter metten orsen

 

Ende lieten haren here in groter noot.

 

Nu waren des knapen zorghen groot

 

Hoe hi den coninc bescudden mach.

 

Hi gaf daer harde menighen slach

2455

Uptie helme metten zwaerde

 

Ende die coninc die hem ooc verwaerde *

 

Ende weet: blijft hire, hi es doot;

 

Ende vliet hi, dat es lachter groot.

 

Dus waersi bede in groter sorghen

2460

God wouds, wiene daer sal borghen.

 

Haer ne gheen weet wat hi doen mach.

 

Dits Walewein die gont versach

 

Ende hi peinsde in sinen moedt: *

 

‘Langhe letten ne es niet goet!’

2465

Hi bant den helm up thooft ter vaert

 

Ende sat up Gringolette zijn paert

 

Ende quam ghereden in gont hare

 

Ghelijc oft ene valke ware

 

Die vloghe onder wilde ganse:

2470

Hi [deet] daer ghelden die hanse *

 

Den gonen dien hi vor hem vant.

 

Dat versach doe die seriant

 

Ende wert verhoghet herde zere

[p. 76]

 

Ende sprac ten coninc sinen here:

2475

‘Weten vechten, het es wel tijt!

 

⁺ Nu ghelievet mi de strijt:

 

Ic sie die bloeme van allen heren!’

 

Doe ginghen si te gader keren

 

Ende ginghen houwen metten zwaerde

2480

Die gone die hem eerst vervaerden

 

Stoutelike; si addens te doene:

 

Walewein maketse alle coene!

 

Ende dandre verdroughen hare zwaerde wedere *

 

Ghelike dat vogle doen hare vedere

2485

Ghenendelike metten armen.

 

Entie halsberghe begonsten verwarmen

 

Entie maelgen vlogher af

 

Achter velde oft ware caf.

 

Si maecten wonden indie huut:

2490

Gont bloet quam gheronnen uut.

 

Men mochte daer bi tween, bi drien

 

Gone rudders tumen zien

 

Ende bi vieren ende bi viven:

 

So ghinc mense daer ontliven!

2495

Sesse te gadere ende zevene

 

Roofde mense daer vanden levene!

 

Men ghinc daer houwen ende slaen

 

Den enen doot, den andren vaen

 

Sodat haer in wel corter uren *

2500

- Al wartet Waleweine te zure -

 

Daer nes niet een ontgaen

 

Sine bleven doot of ghevaen

 

Of mesmaect van diepen wonden!

 

Doe ruumden si in corten stonden.

2505

Die coninc keerde met groter minnen

 

Ende voerde inden casteel binnen

 

Waleweine met groter joyen:

 

Si begonsten alle vervroyen

 

Ende worden blide omme sconinx gaste.

[p. 77]

2510

Die ghevanghene leidemen vaste

 

Daer si niet ne mochten ontgaen.

 

Gone cnapen quamen zaen *

 

Ende namen die paerde over al

 

Ende ledetse up een stal

2515

Daer sise wel te ghemake daden.

 

Die sciltknechten worden wel beraden

 

Ende quamen ghelopen altehant

 

Tote Waleweine ende dien seriant

 

Ende ontwapenetse altemale.

2520

Die coninghinne die indie zale *

 

Was, soe dede ghereden sciere

 

⁺ Twe mantelen goet ende diere

 

Ende deedse den heren om hem slaen

 

Dat hem gheen coude soude an gaen:

2525

Si addent sdaghes ghehadt heet.

 

Binnen desen was selve ghereet

 

Die coninghinne ende altemale

 

Die camerieren: soe ghinc ter zale

 

Ende heift Waleweine bider hant ghenomen

2530

Ende seide: ‘Here, zijt wel comen

 

Te zulker herberghe als hier es!

 

Dies zijt seker ende ghewes:

 

Al waer soe beter hondert warven *

 

Ic wilde wel, here, waert uwe bedarve

2535

Ent u bequame ware ooc, here

 

Dat ghi ons blevet emmermere:

 

Ghi hebt ons zulke ere ghedaen!’

 

Mettien so quamen si ghegaen

 

Tenen bedde achter den haert

2540

Ende ghingher up sitten. Doe quam die waert *

 

Die coninc, ghegaen mettesen

 

Ende hietene willecome wesen

 

Hi ghinc daer sitten bi zire zide.

 

Si waren alle gader blide

2545

Die daer waren binder zale.

[p. 78]

 

Wat holpe dat jou langhe tale *

 

Maecte? Hi was daer wel ontfaen:

 

Men gaf water ende ghinc dwaen

 

Ende wilden eten; het was tijt: *

2550

Si hadden gheweset inden strijt

 

So langhe met groter cracht

 

Dat was bider middernacht

 

Eer si ten etene mochten vaen.

 

Die coninc hi es up ghestaen

2555

Hi dede Waleweyne grote ere

 

Hi seide: ‘Rudder, bi onsen here

 

Ghi moet gaen sitten bi trouwen

 

Eten met mire vrouwen

 

Minen wive die conincghinne *

2560

Die ic vor alle die warelt minne

 

Bedi soe wilt ende ic beghaert.’

 

Deer Walewein seide: ‘Ghi zijt mijn waert:

 

Dat ghi ghebiet, ic doet ghereet *

 

Here; nochtan so eist mi leet

2565

Dat ic soude eten met mire vrouwe:

 

Ic ne bems niet waert bi mire trouwe!

 

Maer jou ghebod willic niet laten.’

 

⁺ Die coninc seide: ‘Bi caritaten

 

Ghi zijt hondert werven mere

2570

Eren waert, wel lieve here

 

Dan icker vulbringhen mach:

 

Tote heden up desen dach

 

Ne was jou ghelike nie gheboren!’

 

Deer Walewein moeste gaen sitten [voren] *

2575

Ende jeghen hem die conincghinne

 

Die hovesch was in haren zinne;

 

Ende an zine zide die seriant

 

Entie coninc andander hant.

 

Si ghinghen sitten met ghemake

2580

Vriendelike met scoonre sprake.

 

Ter tafle dienden scilt knechte

[p. 79]

 

Van herde menighen gherechte.

 

Daer was al dies ghenouch

 

Dies de aerde ye ghedrouch

2585

Wat so si wilden ende begherden

 

Ende dies men vant boven der aerden.

 

Alse die maeltijt was ghedaen

 

Sprac men om een slapen gaen:

 

Gone rudders waren so mesmaect

2590

Vanden wapinen ende si hadden gewaect

 

Langher dan [si] plaghen te doene. *

 

Bindesen quamen die garsoene

 

Ende ginghen maken in die zale

 

Die bedden utermaten wale

2595

Daer die heren up slapen souden.

 

·Iiij· knapen quamen ende houden

 

Elc ene tortijtse scone ende groot

 

Alsoot hem die coninc gheboot.

 

Si brochtse uut ere kemenade;

2600

Si hiltse wel bi liever lade

 

Daer Walewijns bedde ghemaect was. *

 

Die stede was claerre dan een glas *

 

Ende verlichte so duer scone!

 

Die coninc seide: ‘Dat jou God lone

2605

Here Walewein, wildi slapen gaen *

 

Ende rust jou, het dinct mi wel ghedaen: *

 

Ghi hebbets herde wel te doene.’

 

‘Gherne, here,’ sprac Walewein die coene

 

‘Ghi sect wel, lieve here waert.’

2610

Doe nam hi orlof metter vaert

 

An zire vrouwen der conincghinnen.

 

Soe bevalne met soeten zinne

 

Gode ende hiet den sciltknechten

 

⁺ Dat si den rudder souden berechten

2615

Ende helpen dat hi slapen quame.

 

Sine wisten nochtoe niet sine name

 

No wanen dat hi was gheboren.

[p. 80]

 

Die metten tortijtsen ghinghen voren

 

Ende leeddene daer hi wesen zoude

2620

Indie kemenade die met goude

 

Was bescreven altemale.

 

Up een cussijn van sindale

 

Ende up enen setel van elps bene

 

Setten si den rudder rene

2625

Ende daden of met goeder moete

 

Sine scoen ende dwoughen sine voete

 

Met warmen borne, dat ic wane.

 

Een pellel lach daer ghespreet ane

 

Den vloer, dat hi niet vulen zoude

2630

Sine voete. Doe ghinc hi slapen houde

 

Up tbedde onder die coverture

 

Die rikelic was ende goet ter cure:

 

Soene mochte niet verbetert zijn.

 

Doe brochtmen hem een orcussijn

2635

Ende een hooft cleet scone ende sochte:

 

Si berechtene als si best mochten.

 

Hi seide: ‘Ic bem wel teghemake!

 

Inne beghere el ghene sake

 

Dan ghi den rudder dor uwe doghet

2640

Te ghemake doet, so ghi best moghet

 

Die tavont hier met mi es comen.’

 

Mettien hebsi orlof ghenomen

 

Ende seiden dat zijt gherne daden.

 

Dus ghinghen si uter kemenaden

2645

Ende bevaelne onsen here.

 

Den rudder namen si bi den ghere

 

Ende ghinghen met hem, die ·iiij· knapen *

 

Ter cameren daer hi soude slapen

 

Ende leidene up een scone bedde.

2650

Hi was uut enen quaden ghewedde

 

Dies daechs ontgaen bi Waleweins ghevecht. *

 

Dancte hijs hem niet, hi dade onrecht

 

Die den andren helpt uut zire noot *

[p. 81]

 

Ende uter anxene vander doot

2655

Als daer hi mede was bevaen

 

Ende nemmerme ne ware ontgaen

 

Ne waer die helpe Gods ende van Waleweine:

 

Die bescuddene ende elne gheine

 

Ende die hevet hem behouden tleven.

2660

⁺ Mettien heifti orlof ghegheven

 

Den knapen diene te bedde daden

 

Ende dancte hem zere alre ghenaden

 

Die si hem hebben ghedaen.

 

Si bevaelne Gode ende gaen

2665

Elkerlijc te zine here.

 

Si haesten utermatene zere

 

Bede rudders ende cnapen

 

Elc ghinc up zijn bedde slapen

 

Ende rusten hem: si haddens te doene.

2670

Nuchtens ontspranc Walewein de coene

 

Tilike metter lewerken zanghe

 

Ende hi seide: ‘Ic hebbe te langhe

 

Gheslapen; ic soude teser wile

 

Ghereden hebben ene mile

2675

Haddic wijsheide ghedaen.’

 

Hi cleedde hem ende es up ghestaen

 

Ende dede an cousen ende scoen.

 

Hen was rudder no garsoen

 

Nochtoe ontspronghen in de sale.

2680

Een scone beckijn ende ene dwale

 

Vant der Walewein ghereet. *

 

Daer es hi comen ende dweet

 

Sijn oghen ende zijn hande scone.

 

Hi seide: ‘God, here vanden trone

2685

Nu moeti mi heden ghewaerde *

 

Ghewisen daer ic vanden zwaerde

 

Vraey litekijn moete verstaen

 

Dat mi dese pine hevet ghedaen.’

 

Daer hi dus stont in deser tale

[p. 82]

2690

So quam die coninc in de zale

 

Van uter cameren daer hi lach.

 

Walewein onboot hem goeden dach

 

Teerst dat hine hevet versien.

 

Die coninc andworde hem mettien

2695

Ende seide: ‘God, onser aller here

 

Gheve jou bliscap ende groot ere

 

Ende moete jou groot gheluc verlenen!

 

Wat moghedi hier mede menen

 

Dat ghi dus vroech zijt up ghestaen?

2700

Het dinct mi herde zere mesdaen.

 

Hier nes niemen binden hove

 

Up, no grave no hertoghe

 

No ooc ruddren no cnapen.

 

Twine haddi noch gheslapen

2705

Ende hadt gherust ene wile?’

 

⁺ Hi seide: ‘Ic hebbe menighe mile

 

Te varne die ic riden moet;

 

Dies zijt seker ende vroet.

 

Ooc bem ic verlet bi desen campe

2710

Om dat ic sach dat si met scampe

 

Desen knape alle wilden deren.

 

Ic peinsde dat ict soude verweren

 

Ende behouden, mocht ic, zijn leven.

 

Siet here, dus bem ic hier bleven.

2715

Anders addic vort ghevaren.’

 

Alle die gone die daer waren

 

Binden hove zijn up ghestaen

 

Entie coninghinne quam ghegaen

 

Met haren camerieren in de zale.

2720

Walewein groetetse altemale

 

Ende altevoren die coninghinne.

 

Soe andworde met zoeten sinne:

 

‘Here, ic hebbe wel vernomen

 

Dat jou niene mach becomen

2725

Alzulke herberghe als hier es.’ *

[p. 83]

 

Walewein andworde na des:

 

‘Vrouwe, soe doet uter maten wale! *

 

Wat holpt dat ict langher hale? *

 

Ic hebbe elre nu te doene.’

2730

Binnen desen quam die rudder coene

 

Dien Walewein adde behouden tleven

 

Ende seide: ‘Onse here moete jou gheven

 

Bede bliscap ende groot ere!

 

Vandesen daghe emmermere

2735

Bem ic u knecht ende u ghersoen.’

 

Hi knielde ende custe zine scoen

 

Ende seide: ‘Hets recht, lieve here

 

Bi u hebbic lijf ende ere

 

Behouden dat ic hadde verloren.

2740

Dat weet ic sekerlike te voren:

 

Si hadden mi mijn lijf ghenomen.’

 

Die van duechden es vulcomen

 

Hi nam den rudder mettien

 

Die daer lach over zine knien

2745

Bider hant ende de[de]ne up staen. *

 

Hi seide: ‘Laet jou drouven gaen!

 

Dor mi ne drivet ghenen rouwe.’

 

‘Inne maecht laten bi mire trouwe *

 

Bedi ic weet wel dat: mijn leven *

2750

Dat hebdi mi naest Gode gegheven;

 

Ende nu moetic van u sceden! *

 

⁺ Die rike God moet jou gheleden

 

Als ghi niet langher hier wilt wesen!’

 

Walewein hi sprac mettesen

2755

Toten coninc ende toter vrouwe:

 

‘Ic bidde jou up rechte trouwe

 

Dat ghi den rudder duer ghenaden

 

Vant ghehelpen ende gheraden.

 

Bescermtene jeghen sine viande

2760

Ende helpt hem dat hi tsinen lande

 

Come ende blive in zine ere.’

[p. 84]

 

Die coninc seide: ‘Bi onsen here

 

Ic sal doen dat ghi begaert.’

 

Doe riep Walewein om zijn paert.

2765

Doe andworde die coninghinne

 

Die hovesch was in allen sinne:

 

‘Here, laet staen noch u paert.

 

Ic bidde dat ghi niet ne vaert

 

Uut desen hove heden mee.

2770

Rust u enen dach of twee;

 

Danne so vaert daer ghi ghebiet.’

 

Walewein seide, danne diet niet

 

Dat mens hem bade: hi moeste varen!

 

Si badens hem alle diere waren.

2775

Hine wilde in ghere wijs die vaert

 

Onberen. Doe brochtemen hem zijn paert *

 

Ende zijn harnasch was al ghereet.

 

Die coninc hi seide: ‘God weet

 

Waert u wille ende bequame

2780

So soudic gherne uwe name

 

Weten, eer ghie henen vaert.’ *

 

Deer Walewein sat up zijn paert;

 

Hi seide: ‘Dies ne staet mi tonberne *

 

Want ic wilse jou segghen gherne:

2785

So wat so mijns daer na ghesciet

 

Mire name ne loochen ic niet.

 

Nochtan ne was noit man geboren

 

Soudise we[t]en, hine moeste te voren *

 

Daer omme vraghen. Zijt u bequame:

2790

Walewein es mine name.’

 

Alse die coninc dat verstoet

 

Doe vervroyde hem die moet *

 

Ende seide: ‘Sidi Arturs zuster zone

 

Die der eren es ghewone

2795

Ende daer men alle doghet of telt

 

Ende menighe overdaet heift ghevelt? *

 

Ic hebbe uwes horen ghewaghen

[p. 85]

 

⁺ Maer ic ne sach jou noit te genen daghen.

 

God die zijs ghebenedijt

2800

Dat ic hebbe gheleeft den tijt

 

Dat ghi zijt comen bin minen hove: *

 

Ghi zijt van so groten love!

 

Nu beet neder ende laet jou paert

 

Up stal doen metter vaert

2805

Ende blivet hier, here, bi mi

 

Ende staet mi van herten bi!

 

Al mijn goet ende al mijn lant

 

Dat ghevic jou in jouwer hant

 

Mede te doene jou ghebod

2810

Ende daer na, also helpe mi God

 

Willic in uwen dienste staen

 

Indien dat ghijt wilt ontfaen

 

Ende met mi bliven al mijn leven!’

 

‘Wildi mi al die warelt gheven’ *

2815

Sprac Walewein ‘inne blever niet.

 

Maer saghic jou pine ende verdriet *

 

Hebben, here, het ware mi leet

 

Ende ic avontuerde wel ghereet

 

Mijn lijf vor jou bi mire trouwe.’

2820

Doe nam hi orlof andie vrouwe

 

Des coninx wijf, die coninghinne

 

Ende an alle die daer inne

 

Met hare waren in die zale.

 

Si andworden alle te male:

2825

‘Nu vaert! God, onser alre here

 

Verde jou van lachtre ende zere

 

Ende late jou dinc ten besten comen!’

 

Dus hevet hi orlof ghenomen

 

Ende reet wech met deser tale.

2830

Aldie maisniede vander zale

 

Ende alle die binden hove waren *

 

Ne weten hoe van rouwen varen

 

Om dat hem der Walewein ontfaert.

[p. 86]

 

Entie niewe rudder, hi mesbaert

2835

Van rouwen utermaten zere

 

Dat hem aldus ontfoer zijn here

 

Die hem behouden hevet zijn leven.

 

Hi seide: ‘God die moete jou gheven

 

Grote bliscap emmermere

2840

Ende lonen jou tgoet entie ere

 

Die ghi te mi waert hebt ghedaen!’

 

Nu latic jou die tale staen

 

Vanden coninc ende van sinen lieden

 

⁺ Ende wille jou van Waleweine bedieden *

2845

Die vaste reet ende node spaert

 

Als een die gherne wonne tswaert

 

Haddijs stade entie macht:

 

Over dach ende over nacht

 

Reet Walewein die rudder bout;

2850

Menich foreest ende menich wout

 

Reet hi duere ende menighe heide; *

 

Menighen berch, menighe valeyde

 

Leet hi in dese avonture

 

Die hem dicken wert te zure.

2855

Up enen dach quam hi ghevaren

 

Neven der wilder zeebaren

 

Ende hi sach scepe in die zee

 

Bi wilen min, bi wilen mee

 

Daersi in voeren up ende neder.

2860

Het was herde scone weder:

 

Die zonne sceen anden trone

 

Over al die warelt scone.

 

Dus quam hi inden sonnescine

 

Ghevaren neven die marine

2865

Sere claghende zijn ellenden

 

Om dat hi niet ne conste venden

 

Dat hi dicken adde ghesocht

 

Ende met menigher pine becocht.

 

Hi seide: ‘Wat helppet mi dat ic vare?

[p. 87]

2870

Want ic ne can ghene niemare

 

Ghevreesschen daer ic omme bem comen.’

 

Mettien hevet hi van verren vernomen

 

Ene steenroche hoghe ende clene

 

Die men hiet te Ravenstene.

2875

Al sceen soe smal, soe was ghereet

 

Boven ere halver milen breet

 

Ende die zeebaren lieper onder.

 

Dit hadde Waleweine wonder

 

Als hijt sach ende mettien

2880

Heifti enen casteel vorsien *

 

Daer boven staen: die hadde ane

 

Menighen tor na minen wane

 

Ende al van claren marberstene

 

So[me] groot ende some clene. *

2885

Dit sach hi al te deser wile.

 

Doe voer hi pensende ene mile

 

Dat hire gherne binnen ware

 

Om te vreesschene niemare

 

Daer hi noch niet of ne weet.

2890

⁺ Maer het es hem onghereet:

 

Het was al water dat hi sach;

 

Ne ghenen wech die mensche mach

 

No weder riden nochte gaen

 

Sone sachi vor hem staen;

2895

Ne gheen gat daer mensche binnen

 

Mochte comen al wildi winnen

 

Den casteel die vor hem stoet.

 

Maer hi wert gheware an sinen voet *

 

Int sant van menighen hoeveslaghe *

2900

Die ten castelewaert ghelaghen:

 

Hi sach wel dat mer moeste varen *

 

Alse der wilder zee baren

 

Waren gehebt ene wile:

 

So moeste men riden ene mile;

2905

Twater was breet alst was vloet.

[p. 88]

 

Doe peinsdi in zinen moet:

 

‘Ic zie wel dat hier es ghereden

 

Duer de zee: ic ne werde ooc heden

 

So versaghet, icne salre varen.

2910

Ons here God moete mi bewaren! *

 

Ic sal weten waer si zijn becomen

 

Daer ic hier of hebbe vernomen

 

Die hoeveslaghe van haren parden.’

 

Deer Walewein die onvervarde *

2915

Volghede achter daer hi vant

 

Die hoeveslaghe staende int sant

 

Daer die gone hadden ghereden.

 

Sijn paert was snel van allen leden:

 

Het drouch sinen here an dat eylant.

2920

Die vloet soe quam altehant

 

Als Walewein over quam ghevaren:

 

Omtrent hem liepen des sewes baren.

 

Daer moeste hi bliven al waest hem leet:

 

Te kerne ware hem onghereet

2925

Want twater was bachten hem te wijt;

 

Dies willic dat ghi seker zijt.

 

Hi hilt beneden up zijn paert

 

Ende sach ter steen roche up waert

 

Om den casteel: doene sach hijs niet.

2930

Hi seide: ‘Here God, wats mi ghesciet?

 

Waer in hebbic mi selven brocht?

 

Nu hebbic diere ghenouch becocht

 

Tswaert te soekene metten ringhen!

 

Het sal mi in groter pinen bringhen

2935

Ende hevet ghedaen al nu ter stont

 

⁺ Bedi het es mi zere oncont

 

Waer waert ic nu gheraket bem!’

 

Doe sach hi enen wech vor hem:

 

Dien reet hi voort. Mettien *

2940

Hevet dere Walewein versien

 

Ene porte wide ondaen

[p. 89]

 

Ende den wech daer binnen gaen

 

Also rechte alse hi doen mochte.

 

Doe peinsdi in zijn ghedochte: *

2945

‘Teser poorten moet ic in

 

Ende prouven daer mijn ghewin.

 

Ic wane dat dit die strate si

 

Vanden castele - dus dinke mi -

 

Die ic heden eer versach.

2950

Nu wese die strate of het mach:

 

Ic salre emmer duere varen.

 

God selve moete mi bewaren!’

 

Doe seindi hem ende zijn paert.

 

Ter poorten reet hi metter vaert

2955

Up waert duer ene haghedochte

 

Die wech diene ten ende brochte

 

Upten berch. Ende mettien *

 

Hevet deer Walewein vorsien

 

Den casteel die scone stoet.

2960

Doe peinsdi in zinen moet:

 

‘Ic bem hier comen wel met eren:

 

God late mi wel weder keren

 

Sonder lachter ende toren!’

 

Menighen rudder sachi daer voren

2965

Die alle speelden - weet dat wel -

 

Scaec of werp tafel spel

 

Ende vele sloegher daer den bal;

 

Den steen wierpmer over al

 

Voorden casteel up dat plein.

2970

Als dat sach deer Walewein

 

Die hovesch was ende onvervaert

 

Beetti neder ende liet zijn paert

 

Staen. Danne dedi niet van vare: *

 

Hi wilde vreesschen niemare

2975

Wat castele dat dat si

 

Deer Walewein die rudder vri. *

 

Mettien hevet hi vernomen

[p. 90]

 

Twe garsoenen totem comen:

 

Die groetene herde hoofschelike;

2980

Si seiden: ‘God van hemelrike

 

⁺ Die gheve jou al dat ghi begaert!

 

Of ghijt ghebiet, gheift ons u paert

 

Ende latet ons doen up stal.

 

Dat jou God gheve goet gheval!

2985

Wi bids jou dor jou selfs ere:

 

So moghedi gaen tonsen here

 

Dinket jou goet ende ghijt begaert.’

 

Doe gaf hi den garsoen zijn paert

 

Entie een knielde hem voren

2990

Ende dede hem of zine sporen

 

Ende ontgorde hem zijn zwart

 

Ende ontwapendene metter vart

 

Waleweine, altemale.

 

Een par cleder van sindale *

2995

Haddi an dat hem wel stoet;

 

Ende ·i· scone ghescoeite an zinen voet

 

Hadde hem ghegheven, dies zijt wijs *

 

Die rike coninc Amadijs *

 

Al bedroopt met roden goude

3000

Om dat hi om hem pensen zoude

 

In vremden lande, als hise adde ane.

 

Deen garsoen na minen wane

 

Nam Waleweins wapine ende zijn paert

 

Ende ledet ten stalle waert:

3005

Hi besteedde die wapine ende hevet zaen

 

Tpaert upten stalle ghedaen

 

Ende lietere zinen gheselle bi.

 

Walewein die rudder vri

 

Die bloeme was boven allen heren

3010

Hi seide: ‘Dat jou God moete eren *

 

Soete knape! Nu sech mi

 

Hoe dat vanden castele si

 

Die name daer ic hier allene *

[p. 91]

 

Bem comen.’ ‘Here, Ravenstene’ *

3015

Sprac die knape ende was vroet. *

 

Deer Waleweyn was wel ghemoet

 

Ende hovesch van zinen sinne;

 

Hi seide: ‘Vrient, dat jou God minne!

 

Dor ghenaden, dat sect mi:

3020

Wie van desen castele si

 

Here, die ic hier zie staen.’

 

‘Die rike coninc Amoraen: *

 

Hi dedene maken, des zijt vroet.’

 

Als Walewein dat vorstoet

3025

Was hi verblijt harde zere;

 

⁺ Hi seide: ‘Dat jou God gheve ere

 

Soete knape! Dat sect mi *

 

Door uwe ghenaden, welc dat si

 

Jou here, die coninc Amoraen.’

3030

Die knape hi andworde zaen:

 

‘Siet waer hi sit bi mire trouwen

 

Onder gone linde tusschen ·ij· joncfrouwen

 

Ende met hem jonghe rudders vele

 

Die spelen van menigherande spele.’

3035

Die knape sprac al over waer:

 

‘Ghebiedijt here, ic lede jou daer.’ *

 

‘Ja ic, dat jou God gheve ere!’

 

Aldus ghinc Walewein die here

 

Ten coninc waert: ende mettien

3040

Heveten die coninc verzien

 

Ende hi stont up van zire stede

 

Ende alle zine rudders mede

 

Lieten hare spel ende si onthalen

 

Waleweyne met zoeter tale

3045

Ende seiden: ‘Here, zijt wellecome!

 

Ene rose ne bloeit niet up de bome

 

Also scone als Walewein boven hem allen!’ *

 

Die coninc seide: ‘Mi es ghevallen *

 

Grote ere- God zijs ghebenedijt! -

[p. 92]

3050

Here Walewein, dat ghi comen zijt

 

Te minen hove; dies hebbe God danc!

 

Dat ic jou zoeken zoude zonder wanc

 

Hebbic ghepeinst also houde:

 

Nune wildic om ·M· marc van goude

3055

Ghine waert hier comen ende om mere!’

 

Walewein seide: ‘God lone jou, here!’

 

Ende andworde alse die vroede:

 

‘Of ghijt te mi waert sect in goede.’

 

‘Jaic here, bi mire wet

3060

Dat zuldi noch heden bet

 

Weten dan ghi hebt ghedaen.’

 

Sine wilden daer niet langher staen:

 

Elkerlijc nam andren bi hande

 

Ende die baroene vanden lande

3065

Ghinghen alle metten ·ij· heren

 

Ende toomden Waleweine met eren

 

Toten castele in die zale.

 

Gone joncfrouwe altemale

 

Bezaghen minen here Waleweine;

3070

Daer ne was so groot no so cleine

 

⁺ Sine bezaghene alle ghemeenlike:

 

Daer was niemen sine ghelike

 

Van scoonheden, dat wetic wale.

 

Dus zijn si comen in die zale

3075

Die scone was als ·i· paradijs:

 

Die hadde ghewesen letter wijs

 

Hi mochte daer wonder hebben ghelesen.

 

‘Hier moetti willecome wesen’

 

Sprac die coninc ‘Here Walewein!

3080

Uwer ghelike nes ne ghein

 

Van dogheden onder semels trone.’ *

 

Die vloer, hi was al gader scone

 

Met sconen pellele over spreit

 

Daerne die coninc brinct gheleit.

3085

Der Walewein entie waert

[p. 93]

 

Ghinghen te gader bachten haert:

 

Up een bedde daer ghinc si bede

 

Sitten, dat met enen clede

 

Was ghespreet: diet prisen woude

3090

Ic wane, hire omme waken soude

 

Menighen nacht: het was so goet!

 

Een pellel lach onder haren voet.

 

Ghene heren altemale

 

Ghinghen sitten indie sale.

3095

Bede rudders ende joncfrouwen

 

Die minen here Waleweine bescouwen

 

Sine consten niet ghenouch bezien.

 

Deer Walewein sprac mettien

 

Toten coninc ende seide: ‘Here

3100

Mi wondert utermaten zere

 

Waer ghi mi kent: bi mire wet!

 

In sach jou noyt, daer ic te bet

 

Ghevroede, nieuwer in ghene stede

 

No ghenen van uwen rudders mede!’

3105

Die coninc seide: ‘Ghi zullet weten

 

Also zaen als wi hebben gheten;

 

Danne salict jou doen verstaen.’

 

Men gaf water ende ghinc dwaen

 

Ende souden gaen eten in die zale. *

3110

Gone heren altemale

 

Waren van Waleweins comste vro

 

Entie coninc seide selve also.

 

Si dwoeghen alle ende zijn gheseten.

 

Gherechten quamen, men ghinc eten

3115

Ten taflen boven ende beneden.

 

⁺ Hen quam noit man in ghere steden

 

Daer hi so sach dienen met eren

 

Als men daer diende vor die heren: *

 

Die gherechten quamer so ghedichte

3120

Hen mochte gheen mensche lichte

 

Ghenomen so menich quamer daer;

[p. 94]

 

Goeden wijn versch ende claer

 

Dronken si alle dies begaren

 

Ende die binnen sconinx hove waren.

3125

Als si der spisen adden ghenouch

 

Elkerlijc na zijn ghevouch

 

So diende men van clareide naer. *

 

Ende als men gheten adde daer

 

So heift men scolakene up ghedaen

3130

Vor die heren ende men liet staen

 

Die taflen; twater was ghereet

 

Te pointe warm ende men dweet

 

Die hande scone vander spise.

 

Men diende daer in elker wise.

3135

Naden watre gaf men wijn

 

Alst pliet daer hoghe liede zijn;

 

Men scijncte ende dede ommegaen. *

 

Doe sprac die coninc Amoraen:

 

‘Here Walewein, nu eist tijt

3140

Alreerst dat ghi berecht zijt

 

Dies ghi mi vraghet heden eere.

 

Verstaet, ic sal jou segghen mere

 

Die waerheit al bi mire trouwe:

 

Ic huwede ende nam ene joncfrouwe;

3145

Dies mach herde wesen lanc

 

Tien jaer: ic wists Gode danc *

 

Vele meer hadsoe ghelevet

 

Dan hise noch ghehaelt hevet.

 

Soe was sconinx dochter van Irlant *

3150

Entie scoonste die men vant;

 

Van ghelate ende van manieren

 

Sone vintmer so scone viere

 

Indie warelt als soe was ene!

 

Diere burghe ende hoghe stene

3155

Behuwedic ende menighe stede

 

Ende soe dede mi grote waerdichede

 

Meer dan ic ghesegghen can.

[p. 95]

 

Al dat ic hare zielen jan

 

Dat moet hare heden comen te staden!

3160

Ic hope soe es ter Gods ghenaden.

 

⁺ Doe icse haelde - dat was waer -

 

Voer ic tArturs hove, naer

 

Uwes ooms die mi grote ere dede.

 

Ic ne quam noyt in ghere stede

3165

Daer ic rudder horde prisen

 

In so menigherande wisen

 

Als ghi daer waert van groten love.

 

Alle die gone die vanden hove

 

Waren, si seiden allegader

3170

Dat ghi der aventuren vader

 

Waert; dies ne vergatic niet.

 

Als ic uten hove sciet

 

Ende wi uter porten waren

 

Quaemdi jeghen ons ghevaren

3175

Ende met jou ander rudders viere.

 

Als ghi ons saghet hildi sciere

 

Al stille ende groetet ons hovesschelike.

 

Bi onsen here van hemelrike! *

 

Ic maercte dat ghi vander steden

3180

Niet ne quaemt vor wi leden; *

 

Ende alle die gone die met ons waren

 

Ghine lieter jou gheen ontfaren

 

Ghine groetet elken een ende een

 

Datter jou ontghinc ne gheen

3185

Hine moeste van jou ghegroet wesen.

 

Als ic gheware wart van desen

 

Doe wasic gram, bi mire wet!

 

Dat ghi mi ledet, ic ne hadde bet

 

Gheweten, here, wie ghi waert.

3190

Een garsoen die up een paert

 

Als ghi waert leden, quam ghevaren

 

Hi seide: ‘God moeste mi bewaren

 

Den coninc ende alle dandre heren!’

[p. 96]

 

Ic seide: ‘Dat jou God moete eren

3195

Soete knape! Segghet mi *

 

Wie gone scone rudder si

 

Die gonder vaert ende gone viere.’ *

 

Hi seide van minen here Ydiere

 

Dat hi was deen, ‘ende Lanceloot

3200

Wies dogheden dat zijn so groot

 

Dat mer ave spreken mach

 

Hier na over menighen dach

 

Es dander ende mijn here Ywein;

 

Die vierde es mijn here Walewein

3205

Die jou groette, coninc here.

 

⁺ Sine doghet ende zine ere

 

Es meerre ende van betren love

 

Dan yemens binnen sconinx hove

 

Van al gader zinen lieden.

3210

Wat mochtic jou van hem bedieden?

 

Hi es der aventueren vader!

 

Hi bescudse alle gader

 

Die der hulpen hebben noot; *

 

Sine doghet es so groot:

3215

Hi vordert weduen ende wesen

 

Ende alle die hi vint in vresen

 

Bescud hi ende hi set daer voren

 

Sijn lijf.’ Die knape slouch met sporen

 

Als hi mi hadde berecht, here.

3220

Daer na ne saghic u nemmermere

 

Vor heden up desen dach.

 

Ende talre eersten dat ic jou sach

 

So kendic jou bi uwer ghedane.

 

God selve na minen wane

3225

Sende jou hier tote mi:

 

Mine mach niemen danne ghi

 

Ghehelpen van dat mi daert!’

 

Walewein sprac: ‘Lieve waert

 

So sect mi danne in Goods namen

[p. 97]

3230

Of ghijt ghebiet, uwe mesquame.

 

Sijnt saken die mi staen te doene’

 

- Sprac deer Walewein die coene-

 

‘Ende ict mach doen bi mire ere

 

Ic helpe jou gherne, coninc here.’

3235

Die coninc seide: ‘Bi mire wet

 

Here Walewein, ja ghi vele bet

 

Danne enich mensche die nu levet.

 

Eist dat jou God die gracie ghevet

 

Ende ghi vulbringhen moocht die vaert

3240

So ghevic jou mijn goede zwaert

 

Dat niet verbetert mochte zijn:

 

Het gaf mi een mijn peterijn

 

Ende hetet zwaert metten twe ringhen. *

 

Dorstict jou te voren bringhen

3245

Ic soudt jou toghen, maer neen ic niet:

 

Want wat manne diet met oghen ziet

 

- Sine nature es duer fel - *

 

Het neimt hem tlijf, wetic wel!

 

Daer ne dar niemen omme vraghen

3250

Dat het yemene sal verdraghen

 

Hine si van duechden uut vercoren

 

⁺ Voor alle die gone die zijn gheboren

 

Ende van ridderscepe mede.

 

Mi heveter omme menighe bede

3255

Ghedaen die rike coninc Wonder;

 

Ende zijn sone Alidrisonder

 

Hevets hem ghepijnt met liste

 

Om dat hijt mi hebben wiste

 

Te ghewinnen al zijn leven.

3260

Here, nochtan eist mi bleven.

 

Maer jou so eest al ghereet

 

Up een covent, up een beheet:

 

Dat ghi mi bi uwer ghenaden

 

Van ere bede wilt ghestaden

3265

Ende houdet swaert metten twee ringhen.’

[p. 98]

 

Walewein was vro van dien dinghen

 

Dat hi den coninc horde nomen

 

Tswaert daer hi om uut was comen;

 

Maer hine wils hem niet ghewaghen.

3270

‘Here, soudict durren draghen

 

Tswaert, of ghijt mi hadt ghegheven?’

 

‘Here Walewein, jaghi, al u leven

 

Mochti wel draghen tgoede zwaert

 

Ende zeker zijn ende onvervaert

3275

Indien dat ict jou gave bedect:

 

Up wat manne daer ghijt up trect

 

Diene mochte vor jou niet ghestaen.

 

Al wildi mi selven slaen

 

Ende van minen live deren

3280

Wilt, inne mochte mi niet verweren *

 

Trocti tswaert, dat wetic wel

 

- Sine maniere die es so fel -

 

Indien dat ict jou hadde ghegheven

 

Nochtan dat ict al mijn leven

3285

Hebbe ghehadt in mijn bedwanc.

 

Met rechte weet mens den gonen danc

 

Diet maecte: hi was wel bedocht.

 

Hi screefer an, als hijt ghewrocht

 

Hadde: ‘So wat manne die levet

3290

Die dit zwaert ghecrighet of hevet

 

Ic rade hem dat hijt houde wel:

 

Sine manieren sijn so fel. *

 

Of hijt yemen wille gheven

 

Voort, ende behouden zijn leven

3295

So ghevet inden scoe bedect

 

Ende toghet hem niet bloot ghetrect;

 

So mach hi zinen vrient behouden

 

⁺ Entie gone mach zwaerts ghewouden

 

Dien hijs jan entien hijt ghevet.

3300

Hen es gheen man die nu levet

 

Die mach kennen sine maniere.

[p. 99]

 

Het es fel ende goedertiere: *

 

Diet draghet dien eist goedertiere.’

 

Dit machmer an lesen sciere

3305

Want het stater an ghescreven.

 

Here, dit zwaert willic jou gheven

 

Moochdi mi ere bede ghestaden.’

 

Deer Walewein seide: ‘Bi uwer ghenaden

 

Coninc, toghet mi dat zwaert!

3310

Ic wille al doen dat ghi begaert

 

Indien dat ict vulbringhen mach.’

 

Doe ghinc die coninc daert lach

 

Met enen pellele bewonden

 

Ende reket voort ten selven stonden.

3315

Hi toghet Waleweine die begherde

 

Tscaec te winnene metten zwerde

 

Tscoonste dat men oyt vant.

 

Daer hijt uten pellele want

 

Ent Walewein met oghen sach

3320

Sine herte ontplooc alse die dach!

 

Hem dochte wel in zinen moet

 

Hine sach noit gheen so goet:

 

Die appel entie hilte bede

 

Waren root goudijn entie scede;

3325

Die rieme die ten zwaerde behoorde

 

Was van enen blakenden goutborde;

 

Die ghispe die daer ane stont

 

Soe hadde ghecost menich pont;

 

Tsmelt vander riemen entie lede

3330

Waren alle goudijn mede.

 

Men sach noyt gheen so scone! *

 

Der Walewein seide: ‘Dat u God lone

 

Here coninc, trecket uter scede.’

 

‘Dat soude jou comen tallen lede *

3335

Here Walewein, verstaet dit wel!

 

Treckedic tswaert, het es so fel:

 

Al haddi al die wapine ane

[p. 100]

 

Die ghi noyt droucht na minen wane

 

Sone mochti niet daer voren staen

3340

Het ne soudse alle dor slaen;

 

Ghine mochtets altoos niet ontvlien.’

 

Walewein andworde mettien

 

‘Den appel entie hilte bede

 

⁺ So toghedi mi, entie scede:

3345

Laet mi doch den egghe zien!’

 

Die coninc trecket uut mettien

 

Ende eer hijt half brochte uter scede *

 

Over appel ende over hilte bede

 

Spranct vor Waleweine uptie aerde

3350

Oft ware een mensche die beghaerde

 

Omoede te soekene ende hi mesdaen

 

Hadde ende wils in boeten staen.

 

Aldus so ghebarde dat zwaert.

 

Die coninc tart daer na ter vaert: *

3355

Tusschen appel ende hilte bede *

 

Nam hijt ende staect inde scede

 

Ende hi seide: ‘Bi onsen here!

 

Jou es ghesciet groot ere

 

Heden vor dit goede zwaert!

3360

God selve hevet jou ghespaert:

 

Noit man mochter voren ghestaen.’

 

Walewein andworde zaen

 

Ende seide: ‘Dies dankic vriendelike

 

Gode, onsen here van hemelrike

3365

Die boven ons allen hevet ghebot!

 

Here coninc, also help mi God!

 

Nu sect wat ghi ane mi begaert: *

 

In wille niet dat ghi mi spaert.

 

Sidi in pinen of in sorghen

3370

Daer ute so willic jou borghen

 

Gherne ende staen te staden

 

Ende ghi zult mi dor uwe ghenaden

 

Gheven tswaert: hets mijn ghe[vo]uch.’ *

[p. 101]

 

Die coninc was bilde ende louch

3375

Als hi dat horde ende zere vro

 

Ende hi seide: ‘Wildi also

 

Ghelovet mi dan bi uwer trouwen

 

Bi rudderscepe, bi onser vrouwen *

 

Dat ghijs niet ne sult onbaren

3380

Daer ic jou sende, ghine zulter varen

 

Duer noot no duer ghene dinghen:

 

So ghevic jou tswaert metten ·ij· ringhen;

 

Hen ware recht dor ene zake

 

Dat jou noot sin ghebrake:

3385

Noot sin breket al belof.’

 

‘Ic wille jou seker doen hier of’

 

- Sprac Walewein - ‘bi mire trouwe

 

Bi rudderscepe, bi onser vrouwe

 

Here coninc, van desen dinghen:

3390

⁺ Ghevet mi tswaert metten ·ij· ringhen.

 

Nochtan ne weet ic niet wat ghi beghaert.’ *

 

Doe gaf hem die coninc tswaert

 

Dat niet verbetert mochte wesen;

 

Hi seide: ‘Here Walewein, mettesen

3395

Moeti een goet gheluc ontfaen

 

Ende alle die gone wederstaen

 

Die onrecht willen ende jaghen.

 

Hen mochte gheen beter rudder draghen

 

Entien ics bet jonste min no mere:

3400

Tswaert es comen tsinen rechten here!

 

Bedi makicker jou voghet of.

 

Ende hout mi vort mijn belof

 

Enties ne moeti niet ofgaen.’

 

Dus hevet Walewein tswaert ontfaen

3405

Die niet blider mochte wesen.

 

Hi sprac ten coninc mettesen:

 

‘Sect mi, here, waer ic sal varen:

 

In wils langher niet onbaren

 

Inne wille quiten mine trouwe!’

[p. 102]

3410

‘So moeti halen ene joncfrouwe

 

Her Walewein, die ghi niene kint.

 

Ic hebse menighen dach ghemint.

 

Dat segghen de gone diese kinnen:

 

Hen es in die warelt binnen

3415

Ne ghene so scone no so goede.

 

Bedi es mi onsochte te moede

 

Dat icker so langhe moet derven:

 

Ic vruchte ic salre omme sterven

 

Dat icse niet ne can ghewinnen.

3420

Nu willic doen bekinnen *

 

Hare scoonhede uut ende uut:

 

Wit alse die snee heift soe die huut

 

Ende heet joncfrouwe Ysabele;

 

Soe hevet [meer] scoonheden tharen deele *

3425

Danne Venus doet, die godinne

 

Die ghebod heift over de minne;

 

Soe es scoonre danne Olympias

 

Die keyserinne te Rome was;

 

Soe es scoonre vele sonder sparen

3430

Danne die twalef vrouwen waren

 

Die ghescreven zijn te Rome binnen:

 

Dit waren die ·xij· godinnen

 

Daer men of telt ende saghet

 

Ende hare scoonheit achter lande draghet

3435

Om lof ende om prijs tontfane.

 

⁺ Soe es vele scoonre na minen wane

 

Danne Ysaude no Elene *

 

Noch die scone Torabene; *

 

Soe es scoonre vele danne Verghine

3440

Ofte joncfrouwe Barbeline;

 

Noch Ysaude van Yerlant

 

Noch Ysaude metter witter hant

 

Nes niet so scone als Ysabele.

 

Soe heveter vele tharen dele

3445

Die scone joncfrouwe, die ic minne: *

[p. 103]

 

Want Venus die godinne

 

Gaf hare dat scone goudine haer

 

- [Dat] segghic jou al over waer - *

 

Dat up hare hovet es ghestaen

3450

Daer hare scoonheit bi es vuldaen.

 

Dit es die joncfrouwe die ic minne!

 

Ic werde onvroet van minen zinne

 

Here Walewein, ghine haelse mi!

 

Nu hoort, wie hare vader si:

3455

Die rike coninc Assentijn;

 

Ende hevet ghedaen mijn minnekijn

 

In hoeden verre in gont Endi

 

In enen casteel, seghet men mi

 

Diene winnen soude, het souden tsure

3460

Werden: daer gaen ·xij ·mure

 

Omme; elc hevet tsinen dele

 

Vierwarf twintich torrele

 

Up ghewrocht staerc ende diere.

 

Tusschen elken twe muren loopt ene riviere *

3465

Dat men tcasteel niene mach winnen.

 

Die poorten, daer men gaet binnen

 

Si zijn van copere ende van metale

 

Ghebonden met ysere ende met stale.

 

Telker poorten zijn ghestaen

3470

Vierwarf twintich man sonder waen

 

Wel ghewapent, in dier ghebare

 

Als of si alle souden varen

 

Tene wighe al sonder blijf. *

 

Dits om te behoedene tscone wijf

3475

Datse gheen man soude ghewinnen

 

No comen inden casteel binnen

 

Men moeste eer weten wat hi begaert.

 

In can gheweten wat hare daert:

 

Soe hevet daer binnen groot deduut

3480

Want soene comt altoos niet uut

 

Te ghenen tiden binden jare.

[p. 104]

 

⁺ Soe gaet haer merghen harentare

 

In dien boomgaert, inden vergiere

 

Die dar zijn goet ende diere:

3485

Dars zulc praeyeel wel ghereet

 

Ere groter alver milen breet;

 

Daer in staet menigherande ware:

 

Peper anijs ende ghinghebare

 

Fighen ende notemusscaten

3490

Staen daer ende pumeghernaten

 

Amandelen ende castaengiere

 

Ende daer onder goet menighertiere

 

Dat ic al qualijc soude ghenomen:

 

Lelien, rosen ende blomen

3495

Staet daer ende menich soete cruut.

 

Daer es van voglen zoete luut.

 

Daer gaet soe hare merghen inde rosen:

 

Wat mach der scoonre joncfrouwen nosen?

 

In can ghemarken wat hare deert:

3500

Hens met dat hare herte begheert

 

Daer ne eis binnen een groot deel.

 

Noch es daer een ander praeyeel:

 

Daer staet een boom, es so ghedaen

 

Als ic u mach doen verstaen:

3505

Hi es beneden herde groot

 

Ende al van finen goude root.

 

Mi wondert, hoet noit man ghedochte

 

Dat hi den riken boom ghewrochte:

 

Hi hevet alse menighen telch van goude

3510

Als enich man ghesegghen soude.

 

Elc telch es hol van binnen.

 

Nu hort, ic sal u doen bekinnen

 

Waer bi het es ende doen verstaen:

 

Up elken telch, al sonder waen

3515

So staet een goudijn voghelkijn

 

Dat zere proper es ende fijn.

 

Die boom es rikelic ende diere

[p. 105]

 

Ende wel gheraect in alre maniere

 

Ende van sconeden wel vuldaen.

3520

Noch moet ics mee doen verstaen:

 

Want an elc scone bladekijn *

 

Hanct een goudijn bellekijn

 

Dat scone ludet ende claer.

 

Ooc esser an ghemaect daer

3525

- Dat seide die gone diet wel wiste -

 

Behendelike ende met liste

 

Ene duwiere ende daer in staen

 

⁺ ·Xvi· manne ende hebben bevaen

 

·Viji· blasebalghen die si verdraghen

3530

Ende den bome wint toejaghen

 

Van beneden inden wertel up

 

Tote boven inden top

 

Met groter cracht, met groter pinen;

 

Ende daer hi bewaeit die voghelkine

3535

Daer staen si recht ende beven

 

Inder ghelike of si leven:

 

Daer sinct elc voghelkijn zine stevene *

 

Zesse te gader ende zevene;

 

Ende so clinken die bellekine weder

3540

Some hoghe ende some neder. *

 

Dus ghevet elc voghelkijn zinen sanc

 

Ende elc bellekijn zinen clanc.

 

Als si den sanc danne werpen uut

 

Die moeste horen dat soete luut

3545

Al ware een toter doot ghewont

 

Wari daer ene corte stont

 

Ende moeste horen die voghelkine

 

Hi worde quite van alre pine:

 

So soete hoormense singhen daer!

3550

Ene fonteyne staet daer claer *

 

Scone onder enen oliviere

 

Die herde rike es ende diere.

[p. 106]

 

Hets recht dat ic den borne prise

 

Want uten ardschen paradise

3555

Comt ghespronghen een aderkij[n] *

 

Ende sprinct inden borne fijn

 

Die scone es ende harde claer.

 

Dat segghic jou al over waer: *

 

Diese maecte was wel bedocht!

3560

Een goudijn aren stater ghewrocht

 

Die den borne hevet verdect

 

Ende met zinen vlerken so vertrect

 

Dat ne gherande quade zaken

 

Den riken borne mach ghenaken

3565

Die so scone es ende so claer.

 

Ooc mach men boven den borne daer

 

Scouwen bome die scone blozen:

 

Lauwer bome ende rosen

 

Staenre ende menich soete cruut.

3570

Daer sinct elc voghelkijn zijn luut

 

Scone ende upden oliviere

 

Boven den borne die also diere

 

Was als ic u hebbe gheseit

 

⁺ Daer wandelt sonder dorperheit

3575

Die joncfrouwe die ic minne *

 

Entie mi onvroet van minen sinne

 

Sal maken - inne wils jou niet helen -

 

Met haren camerieren spelen *

 

In die lelien ende in die rosen.

3580

Wat mach der scoonre joncfrouwe nosen?

 

Wilso ten borne hare hande dwaen

 

Of nutten vanden borne een traen

 

So keert soe omme ander stont

 

Vanden aerne den mont:

3585

So sprinct die borne vor hare claer!

 

Al ware een man out ·v^c· jaer

 

Ende nutte hi vanden borne een traen

 

Sonder twifel ende waen

[p. 107]

 

Hi worde alse staerc ende also jonc

3590

Als hi was upten selven spronc

 

Als hi was doe te waren

 

Doe hi out was van ·xxx· jaren!

 

Aldus leet soe daer hare leven.

 

Wilde jou God die gracie gheven

3595

Dat ghi mi haelt die joncfrouwe

 

So quiti tswaert ende uwe trouwe;

 

Want met elne ghenen dinghen

 

Sone moghedi u ghelof vulbringhen

 

No quite wesen jeghen mi.’

3600

Walewein die rudder vri

 

Andworde den coninc hovesschelike;

 

Hi seide: ‘Nu jonne mi God die rike

 

Dat icse jou hier moete halen

 

Ende dat zwaert daer mede betalen

3605

Dat ghi mi gavet up mine trouwe!’

 

Dus sal Walewein die joncfrouwe

 

Halen, God gheifs hem die macht.

 

Het was een goet stic in de nacht

 

Eer si vul enden mochten die tale.

3610

Men ghinc slapen indie zale

 

Ende men bedde Waleweine met eren.

 

Die coninc ende alle dandre heren

 

Elc ghinc up zijn bedde slapen

 

Sciltknechte, joncfrouwen ende knapen.

3615

Deer Walewein die hem niene versaghede

 

Rustem tote dat daghede.

 

Teerst dat hi den dach versach

 

Stont hi up, so hi eerst mach

 

Omme te quitene zine trouwe

3620

⁺ Ende soude den coninc die joncfrouwe

 

Halen, constise wel ghewinnen.

 

Alle die ten kastele binnen

 

Behoren die zijn up ghestaen

 

Ende quamen te Waleweine ghegaen

[p. 108]

3625

Ende groettene herde hovesschelike.

 

Walewein sprac: ‘God die rike

 

Die gheve jou bliscap ende ere!

 

Nu blivet te Gode, coninc here!

 

Ic sal jou halen die joncfrouwe

3630

Ende quiten tswaert ende mine trouwe

 

Bi Jhesus Christus van Nazarene

 

Eer ic weder kere te Ravenstene

 

Sijt dat mi God mijn leven spaert!’

 

Doe ghinc men wapinen ter vaert

3635

Waleweine wel ter core.

 

Men brochtem Gringolette voren

 

Dat hi minde vor alle parde.

 

Hi sater up, die onvervaerde

 

Ende seindem metter rechter hant.

3640

Dus nam hi orlof, die wigant

 

An alle die heren in die zale.

 

Si andworden alle temale

 

Den here Waleweine hovesschelike *

 

Ende seiden: ‘Nu vaert! God die rike

3645

Moete jou van onghevalle bevreden!’

 

Hi was up Gringolette ghereden

 

Diene dicken adde ghedraghen. *

 

Doene wildi daer niet langher daghen.

 

Doe nam hi in zijn gheleide

3650

Gode ende zire moeder beide

 

Ende hi reet wech metter tale

 

Uten castele ende uter zale

 

Ende voeret zwaert metten ·ij· ringhen.

 

God late hem zijn ghelof vulbringhen!

3655

Ter selver strate reet hi nedere

 

Daer hi up quam ende kerde wedere

 

Ter passage daer hi was comen.

 

Mettien hevet Walewein vernomen

 

Twater vor hem ghehebbet wel:

3660

Sijn paert was dapper ende snel

[p. 109]

 

Ende vlooch ghelijc enen voghele;

 

Der Walewein [hilten] bi den toghele *

 

Des hi quam uptie marine. *

 

Sine herte was in groter pine

3665

Waerwaert hi hem mach bewinden

 

⁺ Dat hi die joncfrouwe mochte vinden:

 

Dat was meest dat hem verwach.

 

Doe dochtem dat hi voe[r] hem sach *

 

Enen wech ter rechter hant:

3670

Dien sal hi varen ende laten tsant

 

Achter hem bliven entie zee.

 

Twalef milen ofte mee

 

Reet hi weghes bindien daghe.

 

Menighen busch ende menighe haghe

3675

Reet hi daert was onghehiere.

 

Mettien quam hi up ene riviere

 

Die herde diep was ende wide

 

Ende hi [sach] over andander zide *

 

Enen rudder comen ghereden

3680

Die sceen van herde fellen zeden

 

Up een ors, was herde groot;

 

Ende zine wapine waren root:

 

Rood was zijn scilt ende zine vane

 

Ende rode wapine addi ane.

3685

An zijn ghelaet, an zine maniere

 

So sceen hi fel ende putertiere!

 

Doe sach hi comen up een rosside

 

Ghevaren neven srudders side

 

Ene joncfrouwe, ghecleet wale

3690

Met groenen cledren van sindale.

 

Ende up hare hovet wert gheware *

 

Twe vlechtkine van gheluwen hare

 

Die over hare scoudren hinghen beide

 

Tote upt archoen vanden ghereide

3695

Al uut ghetrect ende zere verwerret:

 

Die rode rudder die zere vererret

[p. 110]

 

Was up hare, hadse uut ghetrect

 

Hare cleder ghescuert ende ondect *

 

Hare scone lijf ende hare lede!

3700

Ene ghecele daer hi mede

 

Der joncfrouwen dede menighen pant

 

Brochti ghevoert in zine hant

 

Ghemaect met ·viij· starken riemen

 

Daer hi mede grote striemen

3705

Der joncfrouwen slouch in hare ansichte:

 

Grote slaghe ende ghedichte *

 

Gaf hi hare ende harde vele

 

Dat hare haer hals ende hare kele

 

Metten bloede al was beronnen.

3710

Soe seide: ‘Here, ghi moet mi jonnen *

 

Dor uwe omoet, dor uwe ghenaden:

 

⁺ Maect mi quite vandiere ondaden

 

Die mi dese doet onverdient!

 

Quame noch enich gods vrient

3715

Die mi verledichde van desen

 

Ic soude zijn dienst wijf wesen:

 

Hi doet mi leven in groten zere!’

 

Doe sprac Walewein die here:

 

‘Mochtic jou te spraken comen

3720

Fel rudder, het soude jou lettel vromen

 

Dat ghi doet der scoonre joncfrouwe

 

Leven met so ghedanen rouwe!

 

Maer mi dinket wel, neen ic niet.’ *

 

Waerwaert dat deer Walewein ziet

3725

Sachi up of sachi neder

 

Hine sach no voort no weder

 

Brugghe ooc no gheretiere

 

Passage over die riviere

 

Daer enich mensche mochte varen.

3730

Maer der joncfrouwen mesbaren

 

Dede den here Waleweine so wee

 

Dat hijs ne mochte nemmee

[p. 111]

 

Ghedoghen dat hi dat sach

 

Dat men hare gaf so menighen slach.

3735

Mettien wierp hi omme tpert

 

Ende keerde ter rivieren wert

 

Al dat het ghelopen mochte.

 

Ende Gringolet die bezochte

 

Den hoever ende spranc in ter vaert

3740

Tote over die medewaert

 

Vander rivieren ende hi zwam vort

 

Over tote an tander boort.

 

Doe bete Walewein die heere

 

Ende droochde zijn paert met zinen ghere

3745

Ende beterde hem al dat hem daert.

 

Als hi verbreidelt adde zijn paert

 

So wert deer Walewein gheware- - -:

 

Jeghen die sonne die so clare

 

Sceen sach hi blecken van verren

3750

·Iij· scilde oft waren ·iij· sterren

 

Claer van zelvere ende van goude

 

Ende hi sach stuven die moude.

 

Doe peinsdi dat die rudders [waren] *

 

Die naden rudder quamen ghevaren

3755

Entie joncfrouwe wilden bevreden

 

Ende naden roden rudder reden.

 

Dit peinsdi in zinen moet

 

⁺ Walewein die rudder goet.

 

Maer niet weet hi wat si begheren

3760

Weder si hem helpen ofte deren

 

Wille[n]. Si waren uptie wile *

 

Noch van hem ene starke mile;

 

Maer emmer hevet hi wel vernomen

 

Dat si naden gonen comen.

3765

Mettien begonsti hem ghereiden

 

- Hine dar niet langher beiden -

 

Up avonture wat si begaren.

 

Doe sat hi al zonder sparen

[p. 112]

 

Up Gringolette zijn goede paert

3770

Ende volghede achter metter vaert

 

Om te bevredene die joncfrouwe

 

Die was bevaen met groten rouwe.

 

Hi reet so na dat hi zach

 

Den rudder ende als hi spreken mach

3775

Deer Walewein die rudder vri

 

Riep hi: ‘Onbeit, spreict jeghen mi

 

Een lettel eer ghi vorder vaert!’

 

Dander slouch met sporen tpaert

 

Ende ghebaerde of hijs niene horde

3780

No ne andworde niet van enen worde

 

No hine sprac no hine louch

 

Maer hie hief die ghecele ende slouch *

 

Die joncfrouwe in hare ansichte

 

Grote slaghe ende ghedichte;

3785

Bi wilen stac hise metten scilde.

 

Alse dit sach Walewein de milde

 

Balch hi hem mee dan te voren.

 

Doe slouch hi zijn paert met sporen

 

Ende peinsde hi soudt hem doen ontghelden.

3790

Noch sprac Walewein: ‘Inne wille niet scelden:

 

Spreict jeghen mi, so doedi wel!’

 

Doe keerde hem omme die rudder fel

 

Ende seide: ‘Ghine doet niet wel ter vaert *

 

Dat ghi die selve strate begaert

3795

Die ghi mi vor jou zaghet riden.

 

Waendi dat ics soude vermide[n] *

 

Dor jou, inne soude die joncfrouwe slaen?

 

Neen ic! Ic doe jou zelven zaen *

 

Leven met wel groter onnere

3800

Spreicti enich wort mere

 

Te mi waert danne mi dinct goet!’

 

Deer Walewein was wel ghemoet

 

Ende hovesch van zinen sinne:

 

⁺ Grote doghet addi inne;

[p. 113]

3805

Hi andworde: ‘Vrient, te waren

 

In gheve om u dreghen niet ·ij· paren

 

Ende om dat ghi mi moocht ghederen.

 

Dinkets u goet, ghi zullets onberen

 

Also te blouwene die maghet

3810

Die ghi mesvoert hebt ende ghejaghet.

 

Wat hevet soe jeghen u mesdaen?

 

Menne soude ghene vrouwe slaen:

 

Van vrouwen comt ons alle ere.

 

Onberets ende ne doets nemmere!

3815

Ne latijs niet, ghi zullets tore

 

Hebben, ic sect jou wel te voren.

 

Het doet goet met ghemake leven.’ *

 

Die felle hevet andworde ghegheven

 

Ende seide: ‘Noch spreicti als een domme!

3820

Waerdi vroet, ghi voert al omme *

 

Van mi, dat segghic jou over waer:

 

Dor jou ne lietics niet een haer

 

Inne soudse blouwen ende slaen.

 

Ende wildijt ooc wederstaen

3825

Ic soude jou sulc een spel ooc leren

 

Ghi zout met scanden wederkeren

 

Ende het soude jou costen tleven!’

 

Mettien so hevet hi verheven

 

Die ghecele ende slouch die joncfrouwe

3830

Dies was bevaen met groten rouwe

 

In hare ansichte, dats mochte ontfarmen

 

Enen stene! Soe riep: ‘Wacharmen!

 

Edel rudder, dor uwe doghet’

 

Sprac die joncfrouwe ‘of ghi moghet

3835

So verledicht mi van desen!

 

Mach ic der groter slaghe ghenesen

 

Die ic van hem hebbe ontfaen

 

Ic wille in uwen dienste staen.

 

Doet dit in alre vrouwen ere!’

3840

Deer Walewijn seide: ‘Bi onsen here

[p. 114]

 

Ic saelt doen scone joncfrouwe!

 

Bi rudderscepe, bi mire trouwe *

 

Gheift hi u meer enen slach

 

Daer an leecht zijn domesdach!

3845

Dat segghic hem te voren wel.’

 

Doe keerde hem omme die rudder fel

 

Ende hiet Waleweine, of hi wilde

 

Dat hi hem decke metten scilde.

 

Doe decten si hem uptie wile.

3850

⁺ Hen vloghen noit twe pile

 

Daer men mede sciet in boghen

 

So zere als si te gader vloghen:

 

Sine speilde[n] niet ter faelgen! *

 

Vanden halsberghe alle die maelgen

3855

Faelgierden als si hem onderstaken

 

Ende hare twier scachte braken.

 

Deen was den andren herde fel.

 

Die orssen waren bede snel:

 

Si canselierden ende vellen.

3860

Van zulke joste mochte men tellen

 

Hier na over menighen dach.

 

Ende als die rode rudder sach

 

Waleweine staen te voet

 

Verhueghede hem sin ende moet

3865

Ende waende wel [te] voren all *

 

Sijn leet ende zijn ongheval

 

Hebben verwonne[n]; hi [merde] niet: *

 

Hi trac zijn zwaert. Walewein ziet

 

Ende hi was verhueghet zere

3870

Ende seide: ‘Vrient, bi onsen here

 

Ic wane, wi sullen onlanghe dinghen.’

 

Doe trac hi tswaert metten ·ij· ringhen

 

Dat ghi wel hebt horen nomen;

 

Entie twe rudders zijn comen

3875

Te gader. Nu laets Gode wouden:

 

Die veghe es, hi moet ter mouden

[p. 115]

 

Alsene God niet langher ne spaert. *

 

Deer Walewein adde zijn zwaert

 

Ghetrect: het moeste nature pleghen *

3880

Ende hevet den roden ghesleghen

 

Dat hi den helm altemale

 

Cloofde ende den hoet van stale

 

Neder toten tanden duere. *

 

Doe quam gheronnen dor de [scuere] *

3885

Die hersene ende dat rode bloet

 

Dat updie arde wederstoet. *

 

Doe moesti tumen omme lanc.

 

Deer Walewein seide: ‘God hebs danc!

 

Mijn zwaert hevet hem gheproevet wel *

3890

An desen roden rudder fel:

 

Ic macher mi wel toe verlaten.

 

Waer omme soudic den gonen haten

 

Diet mi gaf? Hi es ghetrouwe.’

 

‘Danc hebt, rudder,’ sprac die joncfrouwe

3895

‘Mettesen slaghe bem ic ghenesen.

 

⁺ Ic wille jou dienst wijf gherne wesen:

 

Ghi hebt mi gewroken wel

 

Jeghen den roden rudder fel

 

Die mi met sorghen dede leven;

3900

Ende een mijn broeder, die es bleven *

 

Vor hem doot, een rudder coene.

 

Inne ghecreech noyt ander zoene

 

Danne ghi saghet up desen dach:

 

Zwaer verdriet ende menighen slach

3905

Dat was die zoene die hijs mi dede.’

 

Doe ghinc Walewein ter zelver stede

 

Daer die rudder lach ghewont

 

Ende zere ziec ende onghesont

 

Ende dede hem den helm of ende sach

3910

Of hi yet jeghen hem spreken mach:

 

Hi lach in ommacht vandien slaghe.

 

Walewein leide nauwe laghe

[p. 116]

 

Of hine yet mochte ghenesen:

 

Sijns selves helm nam hi te desen

3915

Ende lieper mede ter riviere

 

Ende haelde water ende laefdene sciere

 

Den rudder ende als hie bequam *

 

Vander ommacht, Walewein nam

 

Die wonde ende loocse metten handen.

3920

Die gone sprac binden tanden:

 

‘Edel rudder, ic bidde ghenaden *

 

Ic hebbe ontfaen van minen mesdaden

 

Penitencie die mi es te zwaer.

 

Ic hebbe der doot over menich jaer

3925

Verdient ende nu es soe comen.

 

Ghi hebt mi mijn lijf ghenomen:

 

Dat es bi minen sculden wel’

 

- Sprac die rode rudder fel -

 

‘Mine mesdaden ne zijn niet clene: *

3930

Al waert an dese joncfrouwe allene

 

Ic hebs verdient ende mekel mere.’

 

Doe sprac deer Walewein die here:

 

‘Vrient, so lates jou berouwen

 

Ende roept ghenaden up onser vrouwen.

3935

So mach uwer zielen goet raet

 

Werden, na dien dat met jou sta[et]: *

 

Ghi hebt emmer jou lijf verloren.

 

Ende laet jou berouwen alte voren

 

Dat ghi der joncfrouwen hebt ghedaen.’

3940

Die rode rudder andworde zaen:

 

‘Waendicker mede te ghenaden

 

⁺ Comen, ic soude van minen mesdaden

 

Ghaerne te jou te biechten gaen.

 

Maer ic hebbe so vele mesdaen:

3945

Cume wert mire zielen raet.’

 

‘Neen, alder warelt mesdaet’

 

Sprac Walewein ‘es harde clene

 

Jeghen die Gods ghenaden allene.

[p. 117]

 

Dies bedinct jou wel te voren:

3950

God die wert dor ons gheboren

 

Hi ontfinc dor ons bittre wonden;

 

Hi mach u wel van uwen zonden

 

Quiten: secse al uut ende uut

 

Jou biechte, nu al over luut.

3955

Vrient, ne laet jou niet bedwellen *

 

Den groten duvel uter hellen.

 

Doedi dat, so sidi vroet.’

 

‘U raet dinct mi wesen goet’ *

 

Sprac die rudder die daer ghewont

3960

Lach ‘ic wille jou maken cont *

 

Mine mesdaet groot ende clene!

 

Die berouwen mi, maer allene

 

Hebbic vele te merren rouwe:

 

Daer heden dese scone joncfrouwe *

3965

Quam spelende uut haren hove

 

Ende een hare broeder van groten love *

 

Een jonc rudder ende een coene

 

Ende een staerc van zinen doene- - - -

 

Dese reet bi haerre zide:

3970

Si songhen ende waren blide

 

Ende voeren meyen harentare

 

Al spelende ende ic wards gheware

 

Als si quamen in een wout

 

Daer voghelkine menichfout

3975

Songhen ende dreven spel’

 

- Sprac die rode rudder fel -

 

‘Here, dit berouwet mie!

 

Met mi quamen rudders drie:

 

Elkerlijc hevet ene joncfrouwe

3980

Die es bevaen met groten rouwe:

 

Zi sijn tonghemake zere. *

 

Ic segghe jou waer omme, here

 

In dien dat ghijs ghelovet:

 

Si werden alle drie gherovet

[p. 118]

3985

Haren mannen ende haren maghen! *

 

Daer si ooc alle toe saghen

 

Naemwise; dies ne lieten wi niet.

 

⁺ Ende dese joncfrouwe die ghi hier ziet

 

Hare dedic grote pine daer. *

3990

Wi hebben gheweset ·xx· jaer

 

Scakers ende mordenaren.

 

Wine lieten ons noyt enen ontvaren

 

Daer wine vonden, wine daden hem pine.

 

Nu es mi die quaetheit anschine

3995

Here, ende nu hebbics rouwe.

 

Ende als ic dese scone joncfrouwe

 

Sach, doe voeric hare bet naer

 

Ende doodde haren broeder daer:

 

Inne wiste noit wat ic hem weet! *

4000

Haer selven dedic menich leet

 

Ende gaf hare menighen zwaren slach.

 

Ic bidde jou, here, oft wesen mach

 

Vraecht hare of soet mi wille vergheven.

 

Mine drie ghesellen die zijn bleven

4005

Achter ende souden mi bevreden *

 

Saghen si yem[en] comen ghereden *

 

Omme te haelne die joncfrouwe.

 

Comen si, here, bi mire trouwe

 

Si nemen jou tlijf, dat wetic wel:

4010

So quaet zijn si ende so fel; *

 

Si mickens lettel dat si jou toren

 

Doen: nu wachtets jou te voren.

 

Ghine hebt hier gheen langher sparen!

 

Sijt dat si jou bi mi bevaren

4015

Ghi moet emmer jou leven laten. *

 

Mi ware leet, bi caritaten

 

Soude jou yet bi mi messchien.’

 

Deer Walewein andworde mettien

 

Ende seide: ‘Ghi sect alse die goede.

4020

Die rike God dor sine omoede

[p. 119]

 

Moete jou vergheven all emesdaet.

 

Edele joncfrouwe, nu hebt raet’

 

- Sprac Walewein - ‘dor uwe ghenaden

 

Ende vant mi ene bede ghestaden

4025

Dor uwes broeder zielen wille!’

 

Die joncfrouwe ne zweech niet stille

 

Als soe dat horde, ende seide: ‘Here

 

Ghi doet jou selven grote onnere *

 

Dat ghi mi bidt, ghine heet mi:

4030

So wat saken so het si

 

Ic salse jou doen, bi mire trouwe!’

 

‘So biddic jou, wel scone joncfrouwe

 

Dat ghi verghevet alle mesdade

 

⁺ Desen rudder dor uwe ghenade

4035

Die hi hevet jeghen u mesdaen.

 

Bedi het es also vergaen:

 

Jou ne maechs werden ander wrake

 

Hen si dattene die duvel trake

 

Indie pine vander hellen

4040

Daer die arme ziele quellen.

 

Dies ne werdi niet te bet ghenesen.

 

Nu beraet jou van desen

 

Ende vanter mede verlossen sciere

 

Uter pine vanden helschen viere

4045

Uwes broeders ziele ende srudders mede.

 

Dor God ghevet mi dese bede;

 

Dies biddic jou up rechte trouwe.’

 

Doe andworde die joncfrouwe:

 

‘Hi hevet mi brocht in groter noot

4050

Ende minen wel lieven broeder doot

 

Dien ic minde vor alle die leven;

 

Maer die bede willic jou gheven

 

Ende vergheven die mesdaden

 

Dat mijns broeders ziele te ghenaden

4055

Met onsen here moete comen.’

 

Die rudder hevet een stro ghenomen

[p. 120]

 

Also cranc alse hi daer lach

 

Ende seide: ‘Joncfrouwe, up desen dach

 

Biddic jou vriendelijc ghenaden

4060

Ende verghevet mi mine mesdaden.’

 

Entie Joncfrouwe heveten ontfaen

 

Vandat hi jeghen hare hadde mesdaen

 

Ende andworde hem tien stonden:

 

‘God vergheve jou alle zonden

4065

Die dor ons coos die bitter doot.

 

Ghi hebt mi brocht in groter noot

 

Here rudder, ende in zulker pine

 

Daer mi in staet te zine

 

Hier na over menighen dach.’

4070

Walewein was blide als hijt sach

 

Dat also die scone joncfrouwe

 

Hadde vergheven met goeder trouwe

 

Den ridder alle zine mesdaet

 

Na sinen sin, na zinen raet.

4075

Daer na begonsti zere breken

 

Want hi qualijc mochte spreken.

 

Dus lachi ende zweech al stille.

 

Echt vraechdem Walewein wat hi wille

 

Ende of hi anders yet begaert.

4080

⁺ Nochtoe andwordi metter vaert

 

Die rudder die daer lach so cranc:

 

‘Ja ic’, seit hi ‘messanc

 

Mochti mi ghehelpen daer of;

 

Ende doet mi up een kerchof

4085

Graven, here, dor uwe doghet.’

 

Deer Walewein seide: ‘Of ghijt doen mog[het] *

 

Ghelooft mi dan dat ghi te mi

 

In so wat steden dat het si

 

Sult comen als ic jou vermane.’

4090

Die rudder sprac, na minen wane: *

 

‘Ic comer gherne, hebbics de macht;

 

Ende jaens mi die Gods cracht

[p. 121]

 

So salict doen bi mire trouwe.’

 

Deer Walewein seide: ‘Bi onser vrouwen

4095

Ic sal ooc doen dat ghi begaert

 

Sijt dat God mijn leven spaert.’

 

Hi nam aerde, daer hi stoet *

 

Onder zinen rechtren voet

 

Ende seide: ‘Nu gaept, in Gods name

4100

Ic moneghe jou, dat moete bequame

 

Gode zijn ende zire moeder mede.’

 

Dus staerf hi daer ter zelver stede *

 

Ende hevet zinen ende ghenomen.

 

Nu zijn die ander drie daer comen

4105

Also ghehende ende so bi

 

Dat Walewein, die rudder vri

 

In ghere wijs ne mochte ontvlien.

 

Hi ghereedde hem mettien

 

Ende sat up Gringolette zijn paert.

4110

Al bloot addi ghetrect tswaert

 

Daer hi hem mede soude ter were

 

Setten; hi was sonder spere *

 

Want hi hadt al daer te broken

 

Daer hi die joncfrouwe adde ghewroken

4115

Over den roden rudder fel:

 

Ic seit jou eer; nu weit dijt wel

 

Hoe die zaken toe zijn comen.

 

Deen vanden drien hevet vernomen

 

Die daer up Waleweyne wilde

4120

Dat hi hem decte metten scilde;

 

Ende hi sach zinen gheselle doot:

 

Dies haddi den rouwe groot

 

Ende hi peinsde, hi salne wreken.

 

Dus quam hi al sonder spreken

4125

Vaste toe, slaende metten sporen

 

⁺ Omme te wrekene sinen toren

 

Up Waleweine met groter cracht.

 

Ter steke hilt hi zinen scacht

[p. 122]

 

Daer hine mede dor steken wilde.

4130

Walewein decte hem metten scilde

 

Ende hilt bloot zijn goede zwaert

 

Ende slouch den scacht ontwe tervaert.

 

Binnen desen es die ander comen *

 

Ende hadde hem gherne tlijf ghenomen:

4135

Al dies ghelike so dedi dien.

 

Doe quam die leste vanden drien:

 

Hem dochte dat hi was verlet.

 

Dese hevet Waleweine so onset

 

Metter steke die hi hem gaf

4140

Dat die maelgen vloghen af

 

Vanden halsberghe te menigher stede

 

Ende hadde wel na hem zelven mede

 

Uten sadele ghedraghen.

 

Dander twe ooc niet ne daghen

4145

Sine trecken zwaerde sonder scelden

 

Ende reden bet an ende wilden ghelden

 

Waleweine sine achterstelle

 

Om te wrekene haren gheselle.

 

Dies was drouve die joncfrouwe

4150

Ende bat Gode met goeder trouwe

 

Over Waleweine den here

 

Dat hi moeste bliven in zine ere

 

Jeghen die drie up desen dach.

 

Ende als die joncfrouwe sach

4155

Waleweine in zulker noot

 

Doe dreef soe den rouwe groot

 

Ende wranc hare hande ende trac hare haer

 

Ende dreef wel groot mesbaer;

 

Soe seide: ‘Ic bem in meerre noot

4160

Dan doe ic minen broeder doot

 

Heden sach slaen vor minen oghen!

 

Hoe sal mijn herte dat ghedoghen

 

Dat ic sie desen rudder sterven?

 

Ic sal dor hem slives derven

[p. 123]

4165

Ende werden van minen sinne onvroet!’

 

‘Edele joncfrouwe, siet wat ghi doet’

 

- Sprac Walewein - ‘drivet ghenen rouwe

 

Dor mi, bi gherechter trouwe

 

In hebbe ghene dinc die mi daert.’

4170

Mettien so verdrouch hi tswaert

 

Ende gherochter enen metten slaghe

 

⁺ Dattene daer ne man no maghe

 

Nemmermee ghehelpen mochten:

 

Hi ruumde tghereide ende sochte

4175

Die arde sciere sonder beide. *

 

Nu hoort wat der Walewein seide:

 

‘Van desen hebbic vasten vrede.

 

Mi dinke, al sonder yemens bede

 

·Xl· jaer ende ·xl· daghe

4180

Gaf hi mi verde tesen slaghe!

 

Ic macher mi wel toe verlaten.’

 

Entie gone diene haten

 

Ghinghen hem an met omminnen.

 

Ic wane, si zullen lettel winnen

4185

Comt Walewein in zijn ghedochte.

 

Die ene haelde uut ende hi brochte

 

Weder verlaysiert zijn paert

 

Te minen here Walewein waert

 

Daer ic heden eer of sprac.

4190

Want hi den here Waleweine stac

 

Ende gherochtene wel ter cure

 

Ende stac hem den scilt al dure

 

Dat wederstont up die curie. *

 

Walewein sprac: ‘Sinte Marie

4195

Helpt mi, vrouwe: ic hebs te doene

 

Jeghen desen rudder coene!

 

Waren mine wapine niet so vast

 

Ic hadder an enen quaden gast;

 

Dies machic hem wel ghetrouwen.

4200

Maer ic hope het sal hem rouwen!’

[p. 124]

 

Mettien so verdrouchi tswaert

 

Ende slouch den scacht ontwe ter vaert

 

Vor sine hant in drien steden.

 

Ende den rudder van fellen seden

4205

Gherochti met enen slaghe

 

Dat hem binnen den derden daghe

 

Der hooftzwere niene mochte ghebreken:

 

Hi viel ter aerden sonder spreken

 

In ommacht vanden groten slaghe.

4210

Die gone seide: ‘Biden goeden daghe!’

 

Die daer achter hilt al ghesont

 

‘Nu hebdi toter doot ghewont

 

Mine gheselle, die zijn doot. *

 

Dies hebbic den rouwe groot

4215

Ende ic moets emmer ghewroken wesen.’

 

Dus vergaderden si mettesen

 

Onder hem tween, die niet ne daghen.

 

⁺ Walewein was van groten slaghen

 

Dicken ghenesen uptien dach.

4220

Ende als die gone die gonder lach

 

Vander ommachten bequam

 

Ende hi Waleweins zwaert vernam

 

So ver[kin]dijt metten ringhen. *

 

Ende hi sprac mettesen dinghen:

4225

‘Lieve ghezelle, ziet wat ghi doet

 

Ghi pijnt al gader jeghen spoet.

 

Ic zie tswaert, ic kennet wel:

 

Het es utermaten fel;

 

Ghine moghet vor hem niet ghenesen!’

4230

Die gone andworde mettesen:

 

‘Suldi met dus ghedanen treken

 

Onse ghesellen helpen wreken *

 

Die hier ligghen ghesleghen doot?

 

Haddi ghezijn in zulker noot

4235

Sine hadden niet also ghesproken

 

Ghine waert eerlike ghewroken;

[p. 125]

 

Dies mochti wel an hem ghetrouwen.

 

Ende so mochte ons beeden rouwen

 

Soudsi onghewroken bliven;

4240

Men soude segghen: ‘Gone keytiven

 

Lieten hem enen rudder dwinghen.’

 

Weten ons wachten van zulken dinghen.

 

Nu sit up ende vant verdraghen

 

Jou seer, ende laet jou niet versaghen:

4245

Al hebdi enen slach ontfaen

 

So vant enen andren weder slaen

 

Ende laet ons onse ghesellen wreken!’

 

Die gone sat up al zonder spreken

 

Omme wrekene sinen toren.

4250

Deen van achter dander van voren

 

Ginghen si minen here Walewein ane.

 

Met groten steken met groten slane

 

So dadensi hem grote pine.

 

Deer Walewein peinsde al stillekine: *

4255

Mochti, hi souds zijn ghewroken

 

Over hem die die hoghe sproken

 

Eerst sprac, conste hijt vulbringhen.

 

Hi verdrouch tswaert metten ringhen

 

Ende seide: ‘Wacht u vandesen slaghe!

4260

Mach ic, biden goeden daghe

 

Ghi zult onlanghe vor mi staen.’

 

Entie gone andworde zaen:

 

‘Om u dreghen ne ghevic niet.

 

⁺ Met minen zwaerde dat ghi hier ziet

4265

Salic jou emmer nemen tleven!’

 

Walewein hevet tswaert verheven:

 

Hi slouchem thovet of dat vlooch!

 

Hi seide: ‘Maria, die noit ne looch

 

Nu moetijs hebben lof ende da[nc]! *

4270

Dese rudder, al maectijt lanc

 

Heift zinen gheselle wel ghewroken

 

Eerlike met hoghen sproken

[p. 126]

 

So dat mer of spreken mach:

 

Hier na over menighen dach

4275

Sal mens hem segghen prijs ende ere.’

 

‘Het es recht, bi onsen here!’

 

- Sprac die gone die den slach

 

Eerst adde, als hi versach

 

Dat zijn gheselle was bleven doot -

4280

‘Ghi adt den hoghen moet so groot!

 

Ghi adt wel vor tswaert ontstaen

 

Haddi minen raet ghedaen:

 

Ghi adt jou leven wel behouden.

 

Hen es niet bi minen scouden

4285

Dat ghi dus zijt bleven doot.

 

Duer jou hebbic den rouwe groot

 

Ende om mine andre twe ghesellen *

 

Die doot zijn. Wie machic tellen

 

Minen rouwe, of die mi raet

4290

Ghevet nadien dat met mi staet?

 

Ic hadde wel goeds raets te doene:

 

Dese rudder dinct mi so coene:

 

Weric mi, ic bem verloren

 

Jeghen hem, dat weet ic te voren;

4295

Ende te vliene hebbic ghene macht.

 

Waer dese rudder also bedacht

 

Of ic ghenaden an hem sochte

 

Dat hem danne mijns verdochte

 

Men sout hem prisen emmermere.

4300

Ic saels ooc prouven bi onsen here.’

 

Mettien beetti vanden paerde.

 

Vore Waleweine uptie aerde

 

Viel hi neder in knie ghebede

 

Ende seide: ‘Dor uwe edelhede

4305

Here rudder, hebt mijns ghenade!

 

Ic wille werken bi uwen rade

 

Ende der quaetheit ave staen

 

Die ic hier vormaels hebbe ghedaen; *

[p. 127]

 

Ende ghelove jou bi mire trouwe

4310

⁺ Dat nemmerme vrouwe no joncfrouwe

 

Dor mi ne comt in pinen mere.

 

Laet mi levende, lieve here

 

Dor God ende duer uwe ghenaden!’

 

Der Walewein seide: ‘Uwe mesdaden

4315

Sijn groot die ghi hebt mesdaen;

 

Maer wildijs noch in boeten staen

 

So mach uwes wesen raet.

 

Nadien dat ghescepen staet

 

Ic hadde jou emmer tlijf ghenomen.’

4320

‘Ic wils an u zelven comen’

 

Sprac die gone die den vrede

 

Wel gherne nam up die stede.

 

‘Doet danne dat ics seker si’

 

Sprac Walewein, die rudder vri.

4325

Doe haesti ende vinc ten zwaerde

 

Ende leid vor Waleweyn up daerde

 

Ende hi seide: ‘Here, ic bem ghereet

 

Te doene sekerhede ende eet

 

Van al dien dat ghi begaert.’

4330

‘So heft up jou hant ende zwaert

 

Up dese hilte wel ghereet; *

 

So salic u staven den eet

 

Dat ghi zult eren die heligh kerke *

 

Ende starken Gods ghewerke

4335

Ende helpen weduwen ende wesen;

 

Ende alle die ghi vint in vresen

 

Die bescudt ende set jou daer voren

 

Om te wrekene haren toren;

 

Ende ghelovet mi bi uwer trouwen

4340

Dat ghi desen drien joncfrouwen

 

Sult helpen dat si weder comen

 

Daer si teerst waren ghenomen;

 

Ende alder quaetheit ave staen

 

Die ghi hier vormaels hebt ghedaen.

[p. 128]

4345

Dat ghelovet mi altevoren.’

 

Die ander hevet hem ghezworen

 

Wel te houdene bi zire trouwe.

 

‘God gheves jou cracht ende onse vrouwe!

 

Up dat so salic jou laten gaen

4350

Ende vergheven dat ghi hebt mesdaen

 

Up dat ghi dese sake doet.

 

God gheves jou cracht ende spoet!’ *

 

Aldus versciet daer die strijt.

 

Nu waert wel herberghens tijt

4355

Want die zonne die ghinc onder.

 

⁺ Die twe rudders - hens gheen wonder -

 

Si adden wel der rusten noot.

 

Die andre die daer ligghen doot

 

Si moeten bliven boven der aerden.

4360

Entie leveden, si begaerden

 

Herberghe te soekene, wist si [waer]. *

 

Sine hadden gheen langher letten daer:

 

Sullen si bi daghe comen

 

Ter herberghen die hem mochte vromen

4365

Of daer si ghenade hebben mochten

 

So waert tijt dat sise sochten;

 

Want daerne was ghene bi

 

Up ene mile. ‘Haesten wi’

 

- Sprac Walewein - ‘ende laet ons varen

4370

Dapperlike al sonder sparen

 

Daer wi herberghen moghen.’

 

Die joncfrouwe began verhoghen

 

Die des daghes was te blouwen;

 

Soe seide: ‘Here, bi mire trouwen

4375

Hier woont emmer, in weet waer

 

Up ene mile of also naer

 

Mijns vader broeder, een mijn oom.

 

Nu maerct wel ende nemet goom

 

Of ghi ons daer raet te vaerne:

4380

Hi saghe mi uter maten ghaerne.

[p. 129]

 

Ic bidde jou dat ghi daer met mi

 

Vaert.’ ‘Bi Gode, joncfrouwe, dat si’

 

- Sprac Walewein - ‘ic doet ghaerne.’

 

Doe noodde hi mede te vaerne

4385

Den rudder entie ·iij· joncfrouwen.

 

‘God lone jou, here, bi mire trouwen!’

 

- Sprac die rudder - ‘ic ne does niet:

 

Over de riviere die ghi hier ziet

 

So salic herberghen te nacht

4390

Eist dats mi jan die Gods cracht. *

 

Ic sal ooc dese ·iij· joncfrouwen

 

Met mi leden, bi mire trouwen.’

 

Hi bevalne Gode ende zine ghespele. *

 

Wat holpe dat ic der talen vele

4395

Maecte? Si moeten emmer sceden.

 

‘Die rike God moete u gheleden!’

 

- Sprac Walewein - ‘ende emmer zijt vroet

 

Ende nemet ware dat ghi wel doet

 

Dat ghi ghelooft hebt ende ghezworen.’

4400

Hi seide, hi soude. Doe reet hi voren

 

Die rudder entie joncfrouwen naer.

 

⁺ Walewein bleef biden doden daer

 

Dien hi ghaerne ter aerden broch[te]. *

 

Het es so comen, hine mochte

4405

Vander joncfrouwen dus niet sceden

 

Hine moestse andersins gheleden

 

Daer soe te wesene begarde.

 

Deer Wal[ew]ein nam die paerde *

 

Die daer stonden zonder here

4410

Ende seide: ‘Joncfrouwe,’ min no mere

 

‘Dese paerde die ghi hier ziet

 

Ne willic achterlaten niet:

 

Is salse coppelen ende ghereden;

 

Te uwes ooms zulwise leden.

4415

Hets beter dan si waren verloren.’

 

Doe sette hi die joncfrouwe voren

[p. 130]

 

Up tscoonste part dat hire sach

 

Ende hi sat up, so hi eerst mach

 

Ende voer wech herder dan den telt.

4420

Bi nachte over dat woeste velt

 

Voer Walewein met gonen parden

 

Ende metter joncfrouwe zire varden

 

Ende beval die dode dies si waren.

 

Dus quam der Walewein ghevaren

4425

Wel ene mile inde nacht.

 

Doe hordi grote here cracht

 

In ene buerch ende groot gheluut

 

Ende hi sach ter porten uut

 

Enen cnape van sconen leden

4430

Up een ors comen ghereden:

 

Het was dapper ende snel;

 

Ende selve was hi ghewapent wel

 

Vanden hovede toten voeten.

 

Eer si hem consten ondermoeten

4435

Groetene Walewein herde scone

 

Ende seide: ‘Alle die ingle vanden trone

 

Die moeten u gheven ghoden nacht!’ *

 

Die knape was wel bedacht

 

Al was hi tonghemake zere

4440

Ende seide: ‘God moete jou lonen, here!

 

Goeden nacht addic te doene.’

 

Doe vraechde Walewein die coene:

 

‘Hevet u ymen yet mesdaen

 

Knape? Dat doet mi verstaen; *

4445

Dies biddic u up hovescheit.

 

Of es dese burch beleit

 

Daer ic dit gheluut binnen horen? *

 

⁺ ....................*

 

....................

4450

....................

 

M ............gh ....

[p. 131]

 

Daer es [bin]nen menich dr[ouve man].’ *

 

Der Walewein seide: ‘So sect mi [dan]

4455

Soete knape, dor uwe doghet

 

- Dies biddic of ghijt doen mogh[et] -

 

Waer omme dat si zijn so zere

 

Tonghemake.’ ‘Ic sect jou, here;

 

Dies ne willic laten niet:

4460

Indese burch die ghi hier ziet

 

Es droufheden vele mere

 

Dan ic ghesegghen mach, lieve here!

 

Ic segghe jou waer omme, twi: *

 

Die vander burch here si

4465

Hevet enen rudder tenen broeder

 

Gheen bet gheraecter no vroeder

 

Ne woont hier niewerinc ghehende *

 

Die es heden comen in meswende

 

Here, ende in groter noot:

4470

Hem es een zijn sone doot

 

Ghesleghen, hine weet wiet dede.

 

Ende ene joncfrouwe zijn dochter mede

 

Es hem ontfoert, sine weten waer.

 

Dies drijft hi rouwe ende mesbaer

4475

Ende hevet ghesent boden hare

 

Omme te vreesschene niemare

 

Of mer yewer yet of weet.

 

Here, nu bem ic ghereet

 

Ende soude varen aldesen nacht

4480

Ende vergaderen grote here cracht

 

Mijns heren mannen ende zine maghe

 

Ende wi souden morghen metten daghe

 

Varen soeken die joncfrouwe

 

Daer si om hebben groten rouwe.

4485

Hier omme hebsi groot mesbaer

 

Om dat si ne weten waer

 

Die scone joncfrouwe becomen si.’

 

Deer Walewein seide: ‘Nu varen wi

[p. 132]

 

Vrient, ende laet ons weder keren

4490

Verhoghen alle die hoge heren:

 

Ic hebbe die scone joncfrouwe brocht

 

Die ghi morghin vro ghesocht

 

Sout hebben; knape, sietse hier *

 

⁺ ....................

4495

....................

 

....................

 

....................

 

.................qua(me)...

 

................... heren

4500

............. knape zien keren

 

............ (n) si wel zijn beleit

 

....... at hi hevet gheseit

 

.......... vernomen hevet daer buten.

 

[Die] here sprac: ‘Dar men yet sluten

4505

[D]ie porte?’ ‘Bi Gode, nenet niet’

 

- Sprac die knape - ‘here, ic liet

 

Uwes broeder dochter al hier bi.’

 

‘Soete knape,’ seiti ‘sech mi *

 

Waer soe es.’ ‘Here, binden hove.’ *

4510

Doe stonden up die rudders van love;

 

Met tortijtsen ende met stallechten

 

Scoten up knapen ende knechten

 

Ende vergaten allen rouwe:

 

Si ginghen bezien die joncfrouwe.

4515

Nu zijn si uter zalen comen

 

Die heren alle ende hebben vernomen

 

Waleweine entie joncfrouwe mede:

 

Dies waren si alle blide ter stede

 

Ende danctens vriendelike onsen here.

4520

Der joncfrouwen oom weende zere

 

Als hi zire nichten sach mesmaect;

 

Hi seide: ‘Nichte, ghi waert gheraect

 

Daer men u grote pine dede;

 

Dat machmen merken an uwe lede.

[p. 133]

4525

Ic hope, ghi zult ghewroken wesen.’

 

Die joncfrouwe andworde mettesen:

 

‘Oom, ic bems ghewroken wel

 

Over den roden rudder fel

 

Ende over zine ghesellen mede

4530

Die mi die grote pine dede: *

 

Dies ne danct no min no mere

 

Danne namelike desen here

 

Dat ic mijn leven hebbe ondraghen.

 

Hi es van vele zwaerre slaghen

4535

Van hem vieren heden ontstaen;

 

Maer God danc, hets so vergaen:

 

Den drien heifti tlijf ghenomen

 

Ende die vierde es te ghenaden comen;

 

Dien hevet hi ghelaten leven

4540

⁺ [Ende si]nen evel moet vergheven *

 

[Omme d]at hi hem ghenaden bat; *

 

Anders [ha]ddi hem up die stat

 

Met zinen ghesellen tlijf ghenomen.

 

Siet here, die paerde waer si comen;

4545

Noch zijn si alle gheverwet root

 

Metten bloede, die daer doot

 

Ligghen ghesleghen bi onsen here!’

 

Doe worden si alle verhueghet zere.

 

Si waren blide om die joncfrouwe

4550

Dat soe aldus van haren rouwe

 

Was ontgaen ende weder comen.

 

Der joncfrouwen oom hevet ghenomen

 

Den here Waleweine ende seide: ‘Here

 

God moete jou lonen alre ere

4555

Dat ghi mire nichten hebt behouden *

 

Hare leven: het wart jou noch vergouden

 

Addi met ons yet te doene.’

 

Doe sprac Walewein die coene

 

Ende seide: ‘Here, God weet

4560

Hare vernoy dat es mi leet.

[p. 134]

 

Ic wildict adde moeten doghen

 

Ende dat soe vor minen oghen

 

Die slaghe niene adde ontfaen.

 

Neware, God danc, hets so vergaen:

4565

Diet hare dede, hem es berouwen

 

Ende hi bat ghenaden der joncfrouwen

 

Vriendelike van sinen mesdaden.

 

Ic hope, hi es ter Gods ghenaden:

 

Want als hi ghevoelde zire wonden

4570

Doe beriewen hem zine zonden

 

Alle die hi oyte ghedede.

 

Zijn paert ende zire ghesellen mede

 

Ne wildic achter laten niet:

 

Ic hebse brocht. Nu beziet:

4575

Ic ghevese gherne der joncfrouwe

 

Over hare pine ende over haren rouwe

 

In dien dat soese wille ontfaen.

 

Haddic beter ghewin ghedaen

 

Ic gaeft hare gherne, in Gods name.’

4580

Die joncfrouwe seide: ‘Hets mi bequame

 

Van jou, ruddre! God onse here

 

Lone jou al goet ende alle ere

 

Die ghi mi heden hebt ghedaen.’

 

Drie knapen hebben die paerde ontfaen

4585

Ende ghincse leden up dat stal.

 

⁺ Die bliscap diene was niet smal

 

Die si hadden om die joncfrouwe.

 

Si vergaten allen rouwe

 

Ende zijn comen met deser tale

4590

Ende brochten Waleweine in die zale

 

Entie joncfrouwe neven zire zide.

 

Dor hare comste waren si blide.

 

Men dede Waleweine dat hi begaerde.

 

Twe cnapen knielden uptie aerde

4595

Den here Waleweyne te voren

 

Ende daden hem af coucen ende sporen

[p. 135]

 

Ende ontgoordden hem zijn zwaert

 

Ende ontwapenden ter vaert

 

Den here Waleweine, des zijt ghewes.

4600

Ende als hi al ontwapent es

 

Der joncfrouwen oom was wel beraden:

 

Een par cleder met nieuwen naden

 

Brochtemen te hant vander snede;

 

Daer cleeddemen Waleweine mede:

4605

Roc ende surcoot so dedi ane

 

Dat rikelic was, na minen wane.

 

Dus hevet hine eerst ontfaen.

 

Men gaf water ende ghinc dwaen

 

Met bliden zinne in die zale.

4610

Men decte gone taflen wale

 

Met nappen ende met diere spisen.

 

Waleweine, den rudder goet van prise

 

Dedemen sitten ende die joncfrouwe

 

Die hi loste uut allen rouwe

4615

Int alre scoonste: hi was wel waert.

 

Ende der joncfrouwen oom quam ter vaert

 

Ende ghinc sitten neven zire zide.

 

Die heren waren alle blide

 

Also si met rechte wesen mochten.

4620

Die knapen quamen ende brochten

 

Die spise ende dienden wel met eren

 

Vor Waleweine ende vor dandre heren.

 

Die gone die de scotelen setten

 

Ic wane, si onlanghe letten

4625

Sine vernieuweden die spise.

 

Men diende daer wel in elker wise.

 

Planteit van wine so w[as d]aer *

 

Root ende wit, versch ende claer;

 

Dies dronken si alle dies begaren

4630

Ende die daer te hove waren.

 

Als si der spisen hare ghevouch

 

⁺ Hadden gheten ende ghenouch

[p. 136]

 

Hevet men die amelaken up ghedaen.

 

Men haester mede, na mijn verstaen

4635

Om Waleweins wille dat hi soude

 

Hem rusten gaen ende slapen houde

 

Die hem sdaghes zere mesmaecte.

 

Maer ic wane hem lettel vaecte:

 

Hi adde vele meerre ghere

4640

Elre te zine daer hem dere

 

Wel mochte ghescien, zonder waen.

 

Ende als men up adde ghedaen

 

Doe ghinc men die bedde reden.

 

‘Scone joncfrouwe wi moeten sceden’

4645

Sprac Walewein ‘ic ende ghi.’

 

Die joncfrouwe andworde: ‘Twi *

 

Here rudder, wildi van ons sceden?

 

Het ware lachter groot ons beden

 

Ende mi alte voren mere.

4650

Ghine vaert nieuwer, bi onsen here

 

Van deser nacht, hen sal eerst daghen.

 

Ende rust jou vanden groten slaghen

 

Die ghi heden hebt ontfaen.’

 

Deer Walewein andworde zaen:

4655

‘Inne bleve hier niet om ghene have

 

Die mi aldie warelt gave.

 

Inne lette toten daghe niet:

 

Ten doden rudder, die ic liet *

 

Daer moetic emmer wederkeren.

4660

Ic sect alle desen heren:

 

Ic moest gheloven up mine trouwe

 

- Het horde jou nichte, die joncfrouwe -

 

Dat ickene helpe[n] soude ter aerde. *

 

Ic sal ooc doen dat hi begaerde

4665

Of ic loochende mire trouwe.

 

Ic ware bleven metter joncfrouwe

 

Ende met jou, ne ware dese zake.’

 

Doe waersi alle tonghemake

[p. 137]

 

Om Waleweine dat hi so houde

4670

Van hem lieden sceden soude:

 

Dat was die rouwe die hem daert.

 

Der joncfrouwen oom hiet zijn paert

 

Ghereden: hi wilde met hem varen

 

Ende alle die binden hove waren

4675

Minen here Waleweine gheleden.

 

Die here seide: ‘Wine zullen niet sceden

 

Also helpe mi God, ic ende ghi!

 

⁺ Ghi sult morghen met mi

 

Weder keren ter joncfrouwen:

4680

Dies biddic jou met goeder trouwen.

 

[E]nde danne, eer wi zullen sceden *

 

[Sullen wi] die joncfrouwe gheleden

 

Te hars vaders die met groten rouwe

 

Es bevaen, bi mire trouwe:

4685

Hi werd danne verhueghet zere.’

 

Der Walewein seide no min no mere: *

 

‘Met mi sone vaerdi niet!

 

Ten doden rudder dien ic liet

 

Salic allene weder keren.

4690

Doet jou te paise met desen heren

 

Ende vant verhueghen die joncfrouwe

 

Die bevaen es met groten rouwe:

 

Dat es tbeste dat gh[i] doen moghet. *

 

Ic bidde jou, here, dor uwe doghet

4695

Doet mine wapine ghereden!

 

Hets tijt dat ic henen scede:

 

Inne mach hier niet langher beiden.’

 

Twe knapen ghinghen hem ghereiden

 

Sine wapine ende daedse hem ane.

4700

Een ander knape na minen wane

 

Haelde hem Gringolette voort.

 

Ende als die here dat verhoort

 

Dat hi emmer varen woude

 

Dedi van zelvere ende van goude

[p. 138]

4705

Enen somer sciere ghereden

 

Ende seide: ‘Desen moeti met u leden;

 

Ende ·ij· knapen up ·ij· rosside

 

Die zullen neven uwer ziden

 

Varen entie ghevic u, here

4710

Om dat ghi mire nichten dese ere

 

Up desen dach hebt ghedaen.’

 

Deer Walewein seide: ‘Nu laet staen:

 

Jou goet ne begheric niet.

 

Maer der joncfrouwen die ghi hier ziet

4715

Ghevet hare, ic weets u danc.

 

Mijn beiden es hier alte lanc.

 

Aldit goet staet mi tonberne.

 

Maer weit ghi, wat ic name gherne? *

 

Enen scilt: die mine was duer steken.

4720

Daer ic die joncfrouwe soude wreken

 

Stackene mi dore een rudder fel;

 

Ne ware ic wrac mi selven wel

 

Over hem ende brac minen scacht ontwe.

 

⁺ Ghevet mi dit: inne wille nemmee

4725

Van u ende dies weet ic jou danc.’

 

Enen scacht stare ende lanc

 

Ende enen scilt gaf men hem ter ure

 

Ghevarwet met goude ende met asure:

 

Dien hevet der Walewein ontfaen.

4730

Die joncfrouwe es up ghestaen

 

Ende quam te Waleweine ter stont

 

Ende custene an sinen mont

 

Vor haren oom ende vor hare maghe

 

Daer si alle toe saghen;

4735

Bedi sone liet soes niet;

 

Ende seide: ‘Here, zwaer verdriet

 

So moetic doghen om dit sceden.

 

Die rike God moete jou gheleden

 

Als ghi niet langher hier wilt wesen!’

4740

Der Walewein andworde mettesen

[p. 139]

 

Ende seide: ‘Ne drive ghenen rouwe!

 

Al varic wech, scone joncfrouwe

 

Ic hope, ic sal noch wederkeren.

 

Sijt te ghemake metten heren.

4745

Jou rudder willic altoos wesen.’

 

Deer Walewein hi sat mettesen

 

Up Gringolette, zijn goede paert

 

Ende nam orlof an zinen waert

 

Ende an al de heren inde zale.

4750

Si andworden alle temale

 

Die droeve waren om dat sceden;

 

Si seiden: ‘God moete jou gheleden

 

Waer waert so ghi henen vaert!’

 

Deer Walewein slouch met sporen tpaert

4755

Ende reet wech zere dan den telt. *

 

Ter poorten uut ende over tvelt

 

Reet hi wech met zire macht *

 

Twe milen: vordie middernacht

 

Quam hi den doden also naer

4760

Dat hi sach bernen bi hem claer

 

Tortijtsen ende stallichte vele

 

Ende hi horde singhen met luder kele

 

Kyrieleyson menichfout.

 

Der Walewein, die rudder bout

4765

Als hi dat horde reet hi daer

 

Stoutelike, sonder vaer

 

Om dat hijt bet wilde bezien.

 

Ende dat ne constem niet ghescien:

 

Dat scone licht, dies hi sach vele

4770

⁺ Ende die daer zonghen metter kele

 

Verloos hi, hine wiste waer:

 

Hen mach gheen mensche comen daer

 

Die lijf hevet, des zijt vroet

 

Daer God selve miracle doet

4775

Te scouwen sine verholichede.

 

Dus quam Walewein ter stede

[p. 140]

 

Daer hi den doden rudder vant

 

Vor hem ligghende in dat sant.

 

Hine horde daer no clene no groot

4780

No creature die God gheboot

 

Sonder den doden dien hi liet

 

Ligghen als hi van danen sciet:

 

Also hevet hine vonden daer.

 

Doe beetti ende ghinc bedt naer *

4785

Den doden ende bant zijn paert

 

An sinen scacht ende nam zijn zwaert

 

Ende becrijtter hem mede int sant

 

Dat hem ne gheen Gods viant

 

Ne mochte ghenaken omme te deerne

4790

No weder in spele no in scerne:

 

Daer omme dedijt na zijn verstaen. *

 

Ende als hijt aldus adde ghedaen

 

Sat hi neder metter vaert.

 

Up zinen scoot leide hi zijn zwaert

4795

Al bloot ghetrect uter scede.

 

Pater noster ende zijn crede

 

Seidi menich over die ziele

 

Ende bevalse Sinte Michiele

 

Dat hise moeste bevreden.

4800

Dus sat Walewein ter stede

 

Biden doden dien hi wacht

 

Tote bider middernacht.

 

Lettel daer voren of daer naer

 

Doe so hordi groot mesbaer

4805

Herde dicke ende herde vele:

 

Hi hoorde crijschen metter kele

 

Bi wilen ende metten tanden

 

Ende daer toe groot gheslach van handen.

 

Die gone riep: ‘Ic bem verloren!

4810

Die ure dat ic was gheboren

 

Soe moet zijn vermaledijt!

 

Moeder, waerwaert dat ghi zijt

[p. 141]

 

Dat ghi mi droecht, dies hebt ondanc!

 

Ende ghi mi hadt in jou bedwanc *

4815

Dat ghi mi helt, ic bems onvro

 

⁺ Ghine adt mi gheleert also

 

Dat ic dueghet adde verstaen:

 

So waric der pine ontgaen

 

Die ic moet doghen emmermere.

4820

Ende ghi mede, vader, here

 

Jou ghebeente moete quellen

 

Indie pine vander hellen!

 

Bi u [quam] ic in deser noot: *

 

Ghine achtet noit clene no groot.

4825

Wat quaetheden dat ic dede.

 

Ghine starket mi daer mede

 

Ende loecht daer omme ende waert blide.

 

Haddi mine lede ende mine zide

 

So te blouwen ende ghesleghen.

4830

Dat ic stille adde gheleghen

 

Ic hadde der quaetheit onboren

 

Die ic sider ende tevoren

 

Jeghen Gode hebbe ghewracht.

 

Hier in hebdi mi, vader, bracht

4835

Indeser noot, in deser pine

 

Daer mi langhe in staet te sine

 

Ewelike sonder keren!’

 

- Vant jou kinder wel leren *

 

Ghi rike liede ende ghi wise!.

4840

Hen sal u niemene mesprisen;

 

Dies zijt seker ende vroet: *

 

Sijt dat jou kint bi u mesdoet

 

Die boec wijst ons ende seit:

 

Die mesdaet wert up u gheleit.

4845

Wachtets u, so doedi wale!-

 

Doe horde Walewein dese tale

 

Vanden gonen die hem mesliet

 

So zere ende mettien hi ziet

[p. 142]

 

Waer hem tvier scoot uter kele.

4850

Doe sach hi comen duvele vele

 

Bede met crauwelen ende met haken

 

Ende vaste anden gone traken

 

Ende an zinen gheselle die daer lach *

 

Dien Walewein uptien dach

4855

Hare beder lijf adde ghenomen.

 

Nu zijn si tote hem beden comen

 

Die gonder dreven groot mesbaer

 

Ende seiden: ‘Ghi hebt ons menich jaer

 

Ghedient: ghi zullets loon ontfaen!’

4860

Si ghincse steken ende slaen

 

Ende daden hem pine herde vele.

 

⁺ Elc toghede daer van zinen spele

 

Ende ghingher mede tsollen alle

 

Also men doet met enen balle

4865

Ende daden hem wel groot verdriet.

 

Walewein vervarde hem, als hijt ziet

 

Dat si hem naerre mochten comen.

 

Mettien heifti tswaert ghenomen

 

Tusschen appel ende hilte wel

4870

Ende seide: ‘Ghi zijt den tween so fel:

 

Waerdi also te mi waert comen

 

Ghinct mi te scaden ofte vromen

 

Ic soude weten wat ghi begaert!

 

Of ic leendere enen mijn zwaert:

4875

Hi souds ghevoelen dit naeste jaer!

 

Nochtan blivedi mi liever daer

 

Danne ghi mi naerre comt, entrouwen!’

 

Hi beval hem Gode ende onser vrouwen

 

Ende hi seindem metten zwaerde: