Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants (1971)

Informatie terzijde

Titelpagina van Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants
Afbeelding van Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des VerstantsToon afbeelding van titelpagina van Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (14.75 MB)

XML (2.78 MB)

tekstbestand






Genre

proza

Subgenre

vertaling
non-fictie/naslagwerken (alg.)
non-fictie/kunstgeschiedenis


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Cesare Ripa's Iconologia of Uytbeeldinghen des Verstants

(1971)–Dirck Pietersz. Pers–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Spia. Spion.



illustratie

Een Man rijcklijck gekleet, houdende zijn aengesicht metten Hoed en metten langen Mantel by nae bedeckt, die geheel met oogen, ooren en tongen beset is, houdende in de slincker hand een Lanteerne, de voeten sullen gevleugelt zijn, alwaer ter sijden een Brack mette muyl nae der aerde sal staen, als of hy eenigh Wild wilde op speuren.

Het treflijck kleet bediet, dat een heerlijk en treflijck kleed den Spion seer wel past, ten einde hy bequaem zy, niet alleene onder het gemeen, maer oock onder Mannen van aensien, te verkeeren, daer hy anders uyt haer geselschap soude werden gejaeght, en geen gelegentheyt vinden om wat gewichtighs, aen 't Hof, over te draegen.

Dit geseyde kleed past hem seer wel, om dat onder de Eedele oock soodaenige zijn, die voor Spions gaen: En op dat ick van

[pagina 482]
[p. 482]

haere grootsheyt geen verwijt, smaet noch lasteringe soude ophoopen, so swijge en verheele ick dieselve te noemen. Maer dit segh ick wel, dat de Romeinsche Republique, nimmermeer toeliet, dat een Raetsheer, behoudens de Wetten, den Spion soude maecken, gelijck Ascan. Pedianus seyt. Een schande voor onsen tijd, van datter meer Eedele als gemeen Volck, sich voor Spions laeten gebruycken. Hy houd het gesichte bedeckt, want die sich daer in laet gebruycken, gaet onbekent, en laet sich van niemant kennen, om te beter zijnen dienst uyt te voeren. En om te vertoonen dat die van meerder opmerckinge zijn, die in de Hoven en in andere, soo opentlijcke als besondere plaetsen verkeeren, diewelcke om datse by haere Meesters in meerder gunste souden komen, soo maecken zy bedecktelijck den Spion, en passen noch vraegen niet nae haere eere, en letten daer niet eens op, om wat vriend dat het oock zy, te verraeden of te vermoorden, hoe lief haer oock dieselve magh wesen: gelijck men oock kan seggen, dat het hoofd bedeckt te houden, bediet, dat wesende de Spion een schandigh en veracht Mensch, soo kan hy zijn hoofd by Mannen van eeren niet ontdecken: en daerom plaghmen van die geene te seggen, die van een eerlijcke en goede naeme zijn, datse met ontdeckten hoofde gaen. Het bedeckte aengesicht kan noch wijder bedieden, dat de Spions in den ommegangh altijd bedeckt gaen, nimmermeer haer hert noch gedachten ontdeckende, maer verbergende, vertoonende 't eene gesicht voor 't ander, verbergende haere boosheyt door een soete en lieflijcke groetenisse, spreeckende met groote zeedigheyt, om een ander de schoe uyt den voet te trecken, en uyt een ander te visschen, en uyt den hals te haelen eenigh geheym, dat hy terstont aen zijne Meesters magh overbrieven: Iae daer gebreken nimmermeer geene, diewelcke door den Staetsucht aengeprickelt zijnde, alle dage om haer te onderrechten, in haer gemeenschap komen, hopende door middel van de Spie gunste en staet te verkrijgen. Diergelijcke maniere beschrijft Philoponus de Academist op deser wijse, seer geestigh:

 
De Spye op alles let en hoort,
 
En overbrieft het minste woord:
 
Hy gaet in 't Hof, gelijck een Lam,
 
Maer binnen schuylt een Vos en Ram,
 
Die 's Naesten eer te vinnigh steelt,
 
Waer van 't venijn ten mond' uyt speelt.
 
Hy berght voor elck zijn aengesicht,
 
Waer door hy alle loosheyt sticht.
 
Door konst, bedrogh en schelmery,
 
Soo staen hem alle dingen vry:
 
Ey set hem vleugels op zijn Hoed.
 
Waerom? ey neen, dat is niet goed:
 
Om dat de loose Spye die draeght,
 
Van binnen, daer hem Staetsucht knaeght.

De oogen en ooren bedieden de wercktuygen, waer door de Spion zijne konst gebruyckt, en dat om zijne Heeren en Meesters te believen, nae het spreeckwoord, Multae Regum aures atque oculi, dat is, de Koningen hebben veele oogen en ooren. Welcke spreuke voor de Spions wert genomen: Want de Prince, door 't middel van 's anders oogen en ooren, soo siet en hoort hy alles watter gedaen en geseyt wort: en soodanige Menschen worden van de Griecken Ocatuste genaemt. Van Dionisio van Siracusa zijnse geheeten Prosagogidae, die yders woorden en wercken overbriefden; gelijck Alexand. in zijne Geboortdagen in 't IV boek XXIV cap. verhaelt: aen dienwelcken door de Wet Papia tot belooninge deses, de helft van de boete wierde gegeven: En door dese verleckeringe en slocklust der sotter vergeldinge, zijnse daer nae in grooter getal gevonden, opgestoockt door de groote winninge: Want de Keyser Tiberius liet den Verklickers soo veele toe, dat hy oock een yder geloofde ofse hem waerheyt of logen aenbrachten: waer over die soo aenwiessen, dat de Raed dieselve willende verminderen en het loon besnijden, Tiberius sulx niet wilde toelaeten, seggende, tot verdedinge van de Spions, datmen de Wetten soude vernietigen, indien men den bewaerders der Wet afschafte. Domitianus de Keyser, willende in 't begin van zijne regeeringe een proeve toonen en sachtmoedigh schijnen, om de gonste van 't volck te verkrijgen, soo wilde hy der Fiscalen aenklachte van de Spions geheel onderdrucken, seggende dickwijls, wat Vorst den Aenbrengers of Spions niet straft, die voedse. Maer korts daer nae, leerde het tegendeel wel te recht, hoe Domitianus zijne oogen en ooren aen de Spions heeft geleent, om anderer luyden goederen te rooven, en levende noch doode te ver-

[pagina 483]
[p. 483]

schoonen: Iae alles was soo onseecker, dat oock self de eene Spion den anderen wantroude. En de Spions waeren oock in soodanigh aensien by den Keyser, dat oock Procureurs en Advocaeten hunne pleytsacken verlieten, en wierden Spions. Een schande voor soodaenige Princen, die haere ooren openen voor den aenbrengers, en die terstont geloof toe stellen. Ammianus Marcellinus lastert den Keyser Constantinum, dat hy alle overbrengingen van de Spions voor waerachtigh en voor een klaere saecke hiel. En dat het hem alleene genoegh was, wanneer zijn Spion Sarimichus iemant noemde, dien hy eenige kladde aenwreef. En hier door geschied het, datmen de moeylijckheyt van 't Hof, seer qualijck kan ontvlieden, hoe onschuldig hy oock zy, alsoo alles hangt aen 't woord van een Spion. Antoninus de Keyser, die billick de Godvruchtige genaemt wierde, had voor een gewoonte de Spions ten doode te veroordeelen, wanneer de misdaet niet bleeck, en alsse al bekent was, soo betaelde hy hun, doch verjoeghse daer nae als oneerlijcke luyden van hem af. En dit behoortmen voornaemlijck te onderhouden, datmen de valsche Spions straffe, op datse geen eerlijcke noch vrome luyden in 't lijden brengen. Pertinax de Keyser, alhoewel hy sachter mette Spions ommegingh, niet te min belaste hy datse souden gebonden en gestraft worden, stellende een besondere straffe, op yders waerdye, die door de Spion was aengebracht. Septimus Severus, zijnde Onder-Burgemeester in Sicilien, wierde beschuldight, dat hy aen den Chaldeen en Waerseggers soude raed gevraeght hebben, of hy oock Keyser soude werden: doch de saecke ondertast, en daer van vry gekent zijnde, wierde de Beschuldiger gekruyst. Theodoricus Koningh der Gothen in Italien, hoewel hy een Barbaer was, nochtans als een rechtvaerdigh Prince, soo vervloeckte hy den Spions, en wilde dat de beschuldigers souden werden verbrant, indiense de misdaet niet bewesen: gelijck hy daer van een gebodt uytgaf, dat van zijnen Raedsheer Cassiodorus is te boeck gestelt.

De Tongen vertoonen ons het voorwerp en de werckinge van de Spions, die soo haest de minste saecke niet hebben gesien, alhoewel die geene berispinge waerdigh is, nochtans diewijle zy van snooder aert zijn, soo dragen zy die terstont over, en dat meerendeels valsch en ongerechtigh. En hier over slaense geen acht op eenige staet, maer stellen al haer sorge te wercke, hoese des volx praet mogen bespieden, en roemen sich daer van, die te willen ontdecken. De heerlijckheyt der Koningen is de woorden te ondersoecken, seyt Salom. in zijne Spreucken XXV cap. Maer 't gebeurt dickwijls datse haere oogen aen de loogen van den Lasteraer verleenen, en in soodanigen val, zijnse onbeleeft, datse licht geloven. Apelles maelde eenen Koningh af met Eesels ooren: een ontwerp van de alderoudste, dieder versierden, dat Midas Koningh van Phrigien, Eesels ooren hadde, om de menichte van Spions die hy hadde, en die hy zijne Eesels ooren mildelijck toereickte: want dit Dier heeft seer groote ooren, en is, behalven den Muys, van 't alderscherpste gehoor, gelijck Suidas verhaelt. En 't gebeurt daer over, datmen met vreede aen de Hoven niet kan verblijven: Want waer de Princen hunne ooren gewilligh verleenen aen valsche en logenachtige overbrengingen, daer zijn al hunne Dienaers Godloos en schelms. En dit zy van my niet geseyt, maer van Salomon in 't XXIX cap. van zijne Spreucken: Een Prince die gaerne leugenen hoort, heeft Godloose dienaers.

De Lantaerne die hy in de slincker hand houd, bediet, dat de Spion niet alleene by dage, maer oock by nachte alles bespiet. Diogenes droegh by daege een Lantaerne, om Menschen te soecken, maer de Spion, soeckt by nachte de Menschen met een Lantaerne in de hand. En Lucianus voert in zijne t'saemenspraeck van Tirannus, een Lantaerne in, om by Radamantus den Helschen Rechter, de boeverien en schelmstucken van Megapantus, te bespieden.

De gevleugelde voeten bedieden, dat de Spion moet naerstigh en wacker zijn, andersins soude hy geen voordeel doen, soo hy niet besorght en vaerdigh was, en gelijck als Mercurius gevleugelt: diewelcke nae de versieringe der Poëten en van Lucianus, in zijne t'saemenspraeck van Mercurius, de verdoemde zielen nae de Helsche straffe geleyde, door zijne woorden. Homerus noemtse gevleugelde woorden. En derhalven Mercurius een overbriever van de beuselachtige Goden, wort van de Oude gevleugelt afgemaelt; daer door willende uytdrucken, dat gelijck

[pagina 484]
[p. 484]

de Vogelen, in de locht haere stemme vertoonden, dat daerom oock Mercurius de Bode wierde genaemt, alsoo hy door zijne spraecke alles uytdruckte.

De Brack, die nae 't Wild schijnt te snuflen, is hier voor de Spion gestelt, welckers dienst bestaet in dagelijx de woorden en handelingen van andere Menschen te ondertasten, gelijck Plato seyt; aengesien de Brack altijd zijn kost en het wild, door den reuck, gaet op soecken; alsoo gaet oock de Spion, met naerstigheyt eens anders saecke en met heimlijcke sorghvuldigheydt doorsnuffelen. Waer van God wil dat ghy u sult wachten.


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken