Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

V. Hoofdtstuk.
Van der Jooden Gebeden; van hunne Mantels; Hoofdtspansels, en van de Pentateuchus of vyf Boeken Moses.

⁺ DRiemaal 's daags gaan de Jooden in de Synagogen om te bidden. Eerstelyk, 's morgens in de vier eerste uuren na der zonnen opgang. Ten tweeden des namiddags, welke eerste tydt van bidden Sciacrid^(g) word genoemt, en tweede^(h) Mincha geheeten. De derde die 's avondts geschied en men⁽ⁱ⁾ Haruid noemt, word gelyk de eerste en tweede tydt van bidding in verscheiden plaatsen gedaan, wanneer het geen Feestdag is; zy verrichtenze in den zelven tydt omtrent zonnen ondergang, en bidden de gebeden van des namiddags en 's avondts, en zulks naar het hun behaagt.

't Is hun verboden te eeten noch te drinken,⁺ noch iets te doen, zelf niet van iemandt te groeten, voor datze 's morgens hun gebedt hebben gedaan; ook moeten ze voor dat ze in de Synagoge gaan hunne handen wasschen. 's Morgens dan in de Synagoge gegaan zynde, dekken zy zich met den^(k) Taled, reeds gemeldt^(l) en herhaalen de zegening,^(m) Gezegent zyt gy, enz. Eenige dekken met deezen sluyer hun hoofdt, anderen windenze om den hals, om te aandachtiger in 't gebedt te zyn, en gints noch herwaarts te zien. Vervolgens plaatst men het hoofdtspan-

+ Wanneer de Jooden dagelyks in de Synagoge om te bidden gaan.

(g) Morgen gebeden.

(h) None zeekere gebeds-uure.

(i) Avond gebeden.

+ Wat hen te doen staat eer zy naar de Synagoge gaan, en hun gedrag in de zelve.

(k) Het woordt Talet of Taled gelyk het de Italiaansche Jooden uitspreeken, beteekent in 't Rabbyns Hebreeuwsch een Mantel, of een kleedt 't geen alle de anderen dekt.

(l) Hoofdtst: III. en Numeri 7-9.

(m) Num: 10.

[p. 32]

⁺sel^(a) Teffilin^(b) genoemt, daar reeds van gesproken is, en waar van hier de beschryving volgt. Men schryft op twee stukken perkement met inkt daar toe bereidt, en in vierkante letteren, deeze vier Schriftuur-plaatsen met veel naaukeurigheit op ieder stuk. I.^(c) Hoor Israël, enz. II. En gy zult zyn indien gy gehoorzaamende gehoorzaamt, enz. III. Heiligt my alle eerstgeboornen. IV. En het zal geschieden als de Heere u zal hebben doen ingaan, enz. Deeze twee perkementen worden toegerolt gelyk een klein spitsachtig rolletje, die men in het leer wierd van een zwart kalfs vel bereid; vervolgens stelt men 't op een vierkant en styf stuk van 't zelve leer, waar van een leere riem van dit leer een vinger breed, en omtrent anderhalf elleboogs lengte afhangt. Zy plaatsen deeze Teffilin, omwindende die om den slinker arm; en de leere riem, na een kleine knoop op de wyze van een Jod gelegt te hebben, winden ze rond om den arm schroefs-gewyze, en doen die eindigen aan 't uiterste van den middelsten vinger. Dit noemen zy Teffila Scel jad, 't welk de Teffila van de handt beteekent. Wat de andere Teffilin aangaat, zy schryven de vier gemelde Schriftuurplaatsen, op vier byzondere stukken perkement; waar van zy in het te samen voegen een vierkant maaken, waar op zy de letter Scin schryven; vervolgens zetten ze daar op een klein vierkant van styf kalfsleer gelyk het ander, waar uit twee leere riemen voortkomen, beide van gedaante en lengte als de eersten. Dit vierkant plaatst men dan voor 't voorhoofdt, en de leere riemen om 't hoofdt gewonden, maakt men achter het zelve een knoop, gelykende naar de letter Dalet. Zy noemen dit hoofdtspansel Teffila Scel Rosch, of Teffila van 't Hoofdt. Dusdanig zyn de Hoofdtspansels die gemeenlyk alleen des morgens met den Taled gestelt worden. Nochtans is 't wel waar, dat 'er zeer Godtsdienstige zyn, die 'er zich in 't namiddags gebedt van bedienen; maar behalven den Zanger, zyn 'er weinig die den Taled in deeze gebeden zetten.

⁺ Wanneer men ten getalle van tien vergadert is, die ten minsten dertien jaaren en een dag uitmaaken, (want het minste getal moet hier uit bestaan, of men kan deeze soorten van gebeden niet plechtelyk zingen) aldan gaat de Cazan of Zanger naar de lessenaar of het Autaar, of voor de kas of kist, en begint overluidt de gebeden op te zingen, die de andere verzellen: maar met een toon die zeer zacht en mompelende zy.

Onder de Jooden is de manier van bidden⁺ zeer verschillende. Want, gelyk we reeds hebben aangemerkt, niets is 'er waar in zy zoo zeer verschillen De Hoogduitsche Jooden zingen veel sterker dan anderen. De Oosterlingen en Spaansche zingen op eene wyze naar de manier der Turken gelykende; en de Italiaansche zachtiglyk en met gemak. Deeze gebeden bestaan in min of meer woorden, nadat het Feest- of de gewoone dagen zyn. Ook verschillenze zelf hier in onderling.

Zie hier echter de voornaamste aangeweezen,⁺ waar in zy onder den anderen overeenkomen. Des morgens leezen ze de Psalmen, en voornamentlyk de 145^ste geheel; Ik zal u verhoogen myn Godt, en alle die geenen die volgen, beginnende door Halleluja. Behalven dit, herhaalenze eene verzameling van loftuitingen Godts, die dikmaals in alle gebeden en in alle tyden herhaalt worden, te weeten,^(d) Cadis, 't⁺ welk Heiligheit beteekent; een lofzegging tot den Schepper van 't licht en den dag, die^(e) Jozer genoemt word; een gedeelte van Deuteronomium: hoort Israel, 't welk door deeze woorden eindigt: En gy zult indien gy gehoorzaamt. enz. en die reeds meermaals bygebragt zyn geworden; deeze van Numeri 15^de Hoofdtstuk vers 38. Spreekt tot de kinderen Israëls, dat zy franjes maaken, enz. Deeze drie leezingen worden^(f) Chiriat Sceman genoemt, en men voegt 'er^(g) Veiaziu, enz. by, agttien zegeningen Godts,^(h) Scemona Esre genoemt, waar in men hem lovende om de noodigste zaaken verzoekt, gelyk het broodt, de gezondheit, een goedt verstant, de vryheit, de vergeeving der zonden, enz. met een laage stem opgezegt; en de Cazan zingt ze vervolgens overluidt, beginnende weder als dan de 145^ste Psalm, nevens eenige Schriftuur-plaatsen der Profeten, en vooral deeze van Ezaias. 6. Heilig, Heilig, Heilig, Godt van Zavaoth, met de uitlegging der zelve woorden in 't Chaldeusch. Dit alles gezegt

+ Hunne hoofdspanze's en gedenkeedels beschreeven.

(a) Deut. 6: vers 4. 11, 13.

(b) Teffilin beteekent in 't Chaldeensch of in Rabbynsch Hebreeusch, als of men in 't Latyn Precatoria zeide, nademaal de Jooden zich hier van in hunne gebeden bedienen.

(c) Exod. 13: vers 1. en de volgende verzen.

+ Het getal waar uit hunne vergadering in de Synagoge moet bestaan.

+ Hunne manier van zingen aangemerkt, en waar in zy onderling verschillen.

+ Welke Psalmen zy 's morgens als voor hun morgen gebedt zingen.

(d) Deeze lofzegging begint door de woorden: dat uwe naam verheven en geheiligt zy.

+ En Lofzangen ten eeren Godts.

(e) Dit is het eerste woordt deezer loftuiting, welk den Schepper beteekent.

(f) De leezing van hoort Israël.

(g) En bestendig, 't welk een begin van een lofzegging is.

(h) Agtien, nademaal die zoo veel dankzeggingen behelzen.

[p. 33]

hebbende, eindigt men door eene leezing en eene dankzegging Godts, over 't geene hy hun om hem te dienen, verklaart heeft, verzoekende, dat hy zich van een ieder op de zelve wyze laat eeren en aanbidden. 't Geen zy^(a) Halenu le Sabeah noemen, en dit is hun morgen gebedt.

⁺ Des Maandags en Donderdags voegt men in de gebeden na de Scemona Esre, eenige soorten van belydenissen en van boetgebeden; en indien iemandt vasten wil, of zich onthouden, verkiest hy gemeenlyk deeze twee dagen van de week, die zy dagen van gerechtigheit noemen: naardien de aloude Rechters, door onderling opzicht tot de Goddelyke gerechtigheit, hunne zittingen op deeze dagen hielden, zoo wel in de groote steden, als in de vlekken en aangrenzende plaatsen, alwaar een ieder zich naar toe begaf.

⁺ Des Namiddags begint men de gebeden door den 145^sten Psalm. De Cadis, de agttien zegeningen of Scemona Esre, met een laage stem; vervolgens verheffende, en andermaal de Cadis; waar na men eindigt.

Des Avondts herhaalt men een loftuiting tot Godt, die de nacht geleide, die Israël beminne, en hun zyne bevelen gegeeven heeft; de drie leezinge Chiriad Sceman genoemt; een gedachtenis van de wonderdaadige verlossinge uit Egipte; een gebedt om van Godt eene ongestoorde rust geduurende den nacht te verwerven. Men voegt 'er 18 verzen der Profeten by, de 18 zegeningen Scemona Esre, doch geheel zacht, de Halenu le Sabeah, en de Cadis, waar in het avondt gebedt eindigt.

Dit zyn de wezentlykste zaaken waar mede alle de gebeden verzelt gaan, en hoe dat die op zekere dagen en plegtelyke Feesten worden byeen gevoegt, met de Kerk-plichten overeenkomende, gelyk we ter zyner plaatse beschryven zullen. Telkens zyn altoos deeze gebeden als den grondslag der anderen, zoo wel wegens de orde, als de eigenschap van den inhoudt. Ook is'er hier geen verschillendheit over, die anders onder verscheiden Joodsche volkeren aanmerkelyk is; vermits ze byna alle overeenkomen.

Zy hebben de gansche Pentateuchus of⁺ vyf Boeken Moses in agt-en-veertig, of twee-en-vyftig leezingen verdeelt, Parasciod, of verdeelingen genoemt; en men leest 'en weekelyks een van in de Synagogen: zulks men in een jaar, 't zy het van twaalf of dertien maanden zy, gelyk vervolgens zal gezegt worden, de gansche leezing volvoert. Des Maan- en Donder-dags, na dat de boetgebeden gedaan zyn, neemt men uit de kas, waar van gesproken is, de^(b) Sefer Tora, en herhaalende het vers van den 34^sten Psalm: Maakt den Heere met my groot, enz. en eenige anderen, legt men die op het klein Autaar of de lessenaar, alwaar dezelve ontwonden en opengerolt zynde, men drie persoonen verzoekt het begin te leezen van de^(c) Parascia, waar in men is. Ieder leest 'er eenige woorden van, die met eene zegening voorgaan en ook gevolgt worden. Waar na de Voorzanger hen zegent, en zy beloven ieder iets te geeven, 't zy voor den Armen, of ter behoefte van de Synagoge, of wel aan den Voorzanger of^(d) Sciamas. Hier na heft men de Sefer-tora, ontvouwen zynde, om hoog, en men zegt tot de vergadering, hun toonende het geschrift van 't Boek,^(e) Ziet de Wet die Moses heeft ingestelt, enz. De Oosterlingen niet te min zyn gewoon, dit voor den aanvang van de leezing te doen. Vervolgens rolt men het Boek wederom toe, men omwindt het, en men plaatst het in de kas.

Dit Kerkgebruik van in de Pentateuchus⁺ of vyf Boeken Moses te leezen, en op deeze wyze tot meer of minder persoonen tot het leezen te verzoeken, is eene orde van Esdras ingestelt, die op alle Feest- en Vastendagen in agt genomen word, gelyk we ter zyner plaatse melden zullen. En alzo een ieder uit Godtsdienstigheit in deeze handelingverlangt deel te hebben, om het Boek in en uit de bewaarkas te haalen en te brengen, of in andere handelingen die in de bedestonden voorkomen zoo bied men 't den meest offerende aan, en het geldt dat men 'er van inzamelt, word uitgedeelt, als gezegt is, aan de armen, of ter onderhouding van de Synagoge gebruikt.

(a) 't staat aan ons om te loven.

+ Boetgebeden wanneer men die bidt.

+ Middag en Avondgebeden verzelt met dankzeggingen.

+ In hoe veel leezingen zy de Wetboeken afdeelen.

(b) Het Wet-Boek.

(c) De Afdeeling, of het Hoofdtstuk.

(d) De Dienaar.

(e) Deut. 4: vers 44.

+ De lezing dervyf Boeken Moses door Esdras ingestelt.