Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

V. Hoofdtstuk.
Van het altoos Verboden Vleesch, en der Jooden gedrag in 't Eeten; van hunnen Drank; van hun Broodt Bakken; en hoe zy aan tafel eeten.

⁺ DE Jooden mogen geen vleesch van eenig viervoetig beest eeten, 't welk geen gekloofde klaauwen heeft, en gelyk koeyen en schaapen niet herkauwt; konynen, haazen, en verkens zyn hun een verboden spys. Ook eetenze geene visschen zonder schubben of kraakbeenen, noch geene roofvogels, noch eenig kruipend gedierte, gelyk breed genoeg in Leviticus 11. staat uitgedrukt.

Om deeze reden eetenze niet dan 't geen door Jooden gekookt of bereid zy, en gebruiken ook geene keukengereedschappen van iemandt die niet van de Joodsche Natie is; beducht zynde van door vleesch besmet te zyn 't welk hun verboden zy, gelykwe aangemerkt hebben^(a). Ook zullenze zich van geens anders messen niet laaten bedienen. Zy eeten mede geen ossen, noch lammeren, noch geiten smeer, gelyk aan 't einde van Leviticus 3. aangeteekent staat. Ook mogenze geen dyspieren eeten, hun op 't einde van Genesis 32. verboden. Waarom zy van alle beesten die zy eeten, het smeer en deeze spier zorgvuldig wegsnyden, en zelfs op veele plaatsen van Italië, en vooral in Duitslandt, zyn 'er veel die geen achter voeten eeten, wegens het smeer en de spieren aldaar te vinden, en men zorgvuldig wegneemt, vermits 'er weinig zyn die het naaukeurig weeten weg teneemen.^(b)+ Zy mogen geen bloedt van viervoetige beesten eeten, noch van gevogelte, noch zelfs dieren, waar in het minste bloedt schynt te zyn. Mogelyk is 't wegens dat hun verboden zy van eenig land-dier noch gevogelte te eeten, 't welk de keel niet afgestoken is, om het bloedt te doen wegvloeyen.

Wanneer het vereischt word een beest⁺ te keelen, moet dit, aangaande de omstanstandigheden daar in waar te neemen, door een persoon, zulks verstaande, uitgevoert worden. Want men moet 'er den bequaamen tydt toe in acht neemen, hebbende een scherp snydend mes, 't welk ongeschaart is, op dat het bloedt te sneller zonder belemmering uitvloeye,^(c) over de aarde stroome, of in 't zandt of assche, waarmede men het vervolgens bedekt. Zy mogen geen gedeelte van eenig levend dier snyden, en het gekookt noch raauw eeten. Ook mogenze op den zelfden dag geen koe met zyn kalf dooden, noch eenig schaap, noch geit teffens met haare jongen, wanneer het hun bewust is.

Indien^(d) eenig beest, of gevogelte⁺ waar van zy eeten mogen, van zich zelf storf, of op een andere wyze als gezegt is gedood was, is 't hun verboden daar van te proeven. Zoo men ook in 't gevogelte een doorn of naalt vond, 't geen men ontgint had, of eenige verzeering in viervoetige beesten, of die een longziekte hadden, 't geen men nadat ze gedood zyn, naaukeurig onderzoekt; men zal 'er niet van eeten, overeenkomende met het verbodt van Exodus 23. aan 't einde, en andere Schriftuur plaatsen. Indien eenig dier een been van een der ledematen gebroken had, of dat het doodelyk gewont was, mag men 'er volgens der Rabbynen verklaring niet van eeten.

Om het verbodt van bloet te eeten te beter na te komen, legt men het vleesch omtrent een uur in 't zout, voor dat men 't in de pot steekt, op dat 'er het bloedt t'eenemaal uittrekke, zonder dat mogen ze

+ Welk vleesch te eeten den Jooden verboden is;

(a) Eerste Verhand: hoofdtst. 2.

(b) Levit: 17. vers 10. enz.

+ Als mede het bloed-eeten.

+ Hoedanig zy met het slachten van Beesten omgaan,

(c) Levit. 17. vers 13.

(d) Levit: 17. vers 15.

+ en wat daar by dient waargenomen.

[p. 43]

geen vleesch eeten, ten zy het gebraaden zy: en alzo de lever vol bloedt is, laaten ze die op koolen roosten, voor dat ze gekookt word.

⁺ Wat de visch aangaat, die hun geoorloft is te eten, hier over valt niets waar te neemen; want hier van is hun het bloedt eeten niet verboden, noch bevolen het weg te werpen, wanneer die dood of gebrekkelyk zyn.

⁺ Men mag op een en de zelfde maaltydt, geen vleesch, kaas of melk teffens eeten, vermits 't gezegt word:^(a) Gy zult het Geitenbokje niet kooken in zyns moeders melk. 't Geen zy van allerlei dieren verstaan, en van welke melk het zoude mogen zyn. Insgelyks mogenze geenzins vleesch met iet toebereiden van gekookte of raauwe melk gemaakt; zy nuttigen zelfs geen mengsel geduurende de maaltydt, en eeten in 't zelfde uur geen vleesch, en vervolgens kaas: om datze, zoo zy voorgeeven, bezorgt zyn, dat 'er eenig vleesch tusschen de tanden mogt zitten, 't welk zich alsdan met de kaas vermengen zoude; maar zy mogen eenigen tydt te vooren kaas gegeeten hebbende, vervolgens vleesch eeten.

Om deeze reden mogen de keukengereedschappen die voor 't vleesch gedient hebben, voor geene melkspys dienen, en zy bezigen 'er zelfs byzondere messen toe. Zoo bygeval een deezer twee gestelde dingen bereid worden in eenig gereedschap van 't andere, men eet ze alleen dan niet: maar zelfs, indien het eenig aarde vaatwerk is, kan men 'er zich niet meer van dienen.

⁺ Zy eeten geen kaas, waarvan zy het stremsel niet hebben zien maaken, beducht zynde dat men 'er melk van verboden beesten toe bezigen mogt, of dat 'er eenig gedeelte van de huidt zich met het stremsel vermenge, 't geen voor vleesch en kaas zoude konnen aangemerkt worden, of dat men 't in een ketel warm gemaakt had, die gedient mogt hebben om 'er eenig verboden vleesch in te kooken. Zy zetten dan een merkteeken op de kaas, waarvan men het stremzel heeft zien maakten.

De Rabbynen hebben wel ingevoert dat men geen vleesch en visch teffens op een maaltydt eeten mag, onder voorwendzel dat het ongezond is: maar men slaat 'er nu geen acht op.

⁺ Daar zyn 'er die volgens de gedachten der aloude Rabbynen, willen dat de Jooden geen wyn mogen drinken, die niet dan door hunne Natie behandelt is. De Oosterlingen en Hoogduitsche Jooden neemen dit wel in acht; maar de Italiaansche niet. Zy zeggen dat toen de Rabbynen dit bevel gaven, dat zy toen onder de Afgodendienaars leefden, waar mede zy geen omgang wilden hebben; maar dat dit niet verstaan moet worden van de volkeren waar onder zy nu woonen, 't welk de zelve Rabbynen verklaaren zodanig niet te zyn.

Veele andere plegtigheden hebben ze; by voorbeeldt, op het begin en 't einde van ieder feest, 't zy bruiloft of besnydenisse enz. waarin zy gewoon zyn eenige loftuiting te herhaalen met een glas wyn of bier; en telken als zy drinken, spreekenze voor en na een zegening uit. Want zy de wyn in groote waarde houden, nademaal gezegt word:^(b) De wyn verheugt 's menschen harte, en op een andere plaats:^(c) Dat hy Godt en menschen verheugt.

Wanneer der Jooden broodt gekneed is,⁺ te weeten, als men een klomp deeg gemaakt heeft ter grootte van veertig eieren, neemt men 'er een klein gedeelte van, waarvan men een koek maakt, die voor de eerstelingen verstrekt, in Numeri 15. vers 20. aldus bevolen: De eerstelingen uwes deegs, eener koeke, enz.

Men was gewoon deeze koek den Priester te geeven; maar nu werpt menze in 't vuur, waarin men die t'eenemaal verbrandt: zynde dit een der drie geboden die door de vrouwen moeten in acht genomen worden; naardien zy gemeenlyk het broodt kneeden.

Voor dat de Jooden om te eeten aan de⁺ tafel zitten gaan, zyn ze gehouden de handen te wassche; waar op de Rabbynen zeer gezet zyn, niet min dan over hunne wyze van 's morgens zich te wasschen,^(d) als reeds gezegt is.

Nadat zy gezeten zyn herhaalen ze gemeenlyk de woorden van den 23^ste. Psalm: De Heere is myne Herder enz. Vervolgens neemt de meester van den huize een broodt, en na het gezegent te hebben, breekt hy 't, en geeft een ieder van die geen die aan de tafel gezeten zyn, een stuk ter groote van een olyf, waar na zy die genoodigt zyn, eeten zoo veel het hen lust: maar voor de eerstemaal als iemandt drinkt,^(e) is hy genoodzaakt de zegening te herhaalen, waar van we gesproken hebben.

De Rabbynen hebben over de manier van⁺ 't eeten in regelen van welgemaniertheit en zedigheit veel geschreeven; van geen broodt

+ Hoe de visch hun geoorloft te eeten is.

+ Vleesch en melkspys op eene maaltyd te eetea verboden.

(a) Exod. 23. vers 19. en op andere plaatsen.

+ Hoe keurig de Jooden over het kaas eeten zyn.

+ Eenige drinken geen wyn dan die door hunne Natie behandelt is.

(b) Psalm 104. vers 15.

(c) Recht: 9. vers 13.

+ Hun gebruik in 't Broodt kneeden.

+ En wat ze doen eer zy om te eeten aan de tafel zitten gaan.

(d) Eerste Verhand: hoofdtst. 3.

(e) I. Verhand: hoofdtst. 4.

+ Hunne wel gemaniertheit onder en na de maaltydt aangemerkt.

[p. 44]

met voeten te treeden, noch het op de aarde te werpen, noch iets 't geen eetbaar is, om de weldaaden Godts niet te verachten.

Wanneer de maaltydt geëindigt is, wasschenze hunne handen, en men neemt de messen van de tafel; naardien volgens hunne gedachten de tafel een Autaar verbeeldt, waarop men geen yzer gebruiken mag; en veele hebben de gewoonte de Psalm te leezen die de Leviten in den Tempel op diergelyken dag van de week opzeiden, als deeze alwaar men vergadert is, en ook de 67^ste. Psalm, Godt zy ons genadig, enz. Indien 'er drie of meer te zamen gegeeten hebben, zegt een van hun, na dat hy een glas heeft laaten spoelen, met wyn volschenken, en het om hoog heffende; Heeren, laat ons zegenen den geenen die ons zoo smaakelyk heeft gespyst, waarop de anderen antwoorden: Gezegent zy deeze die ons zoo smaakelyk heeft gespyst, en ons door zyne goedheit verzaadigt heeft. Vervolgens dankt den eersten Godt, en bid hem aan een ieder te verleenen, wat hem tot levens onderhoudt noodig zy, hy die het beloofde Landt hunnen Vaderen gegeeven heeft, hem biddende Jeruzalem wederom op te bouwen. Vervolgens zegent de Meester van den huize en bid voor de Vrede: daarna geeft hy een ieder een weinig van den wyn uit zyn glas te drinken, en drinkt de rest; waarna men de tafel opneemt.