Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

IX. Hoofdtstuk.
Van der Jooden Sabbat-viering en hun plechtgebaar.

⁺ De Sabbat is een Goddelyke instelling; de zelve te schenden, is de grondvesten van den Joodschen Godtsdienst te ondermynen. De Jooden zyn over de voordeelen die Godt hun belooft heeft niet genoegt, die naaukeurig de Godtsdienstig heit van deezen dag waarneemen: maar hunne Geleerden hebben 'er ongemeen veele andere bygevoegt. Het Sabbats gebedt, 't welk men vrydag 's avonds doet, verleent aan de zielen verlof die in 't Voorburg der Helle zyn. Dit verlof duurt den geheelen volgenden zaturdag; geduurende deeze vier en twintig uuren haasten ze zich water voor haare verkoeling te putten. Ook hebben de Geleerden verboden het water uit de waterbakken tot den laatsten druppel te scheppen, op dat 'er de zielen geen gebrek aan leeden. Op den Sabbatdag hebben de verdoemde zielen verlof van plaats te verwisselen. Men vervroegt deeze dag^(a) een weinig, om onderdes de straffe van 't Voorburg te verzachten. Wy zullen niet verder ophaalen de veelvuldige andere voordeelen, die levenden en dooden van de Sabbatviering trekken.

⁺ De Sabbat, zegeenwe begint vrydag 's avondts, een half uur voor Zonnen ondergang, wanneer als dan de aller armste Joodt zyne Sabbatlamp moet ontsteeken, schoon hy de noodige oli tot onderhoud beedelen moet. De Vrouwen moeten deeze lampen ontsteeken, naardien Eva, haaren man te zondigen aanleiding geevende, het eerste licht der waereldt heeft uitgeblust; te weeten, om niet leespreukelyk te spreeken, dat ze den man de doodt veroorzaakt heeft. De ontsteekster van 't licht strekt haare handen voor 't zelve uit, waar na men, terwyl het begint te branden, een zegening spreekt tot deeze Plechtigheit behoorende. Het word^(b) altoos vereischt dar een geloovige Joodt ter handt neeme, iets 't geen tot verheerlyking van den Sabbat van nooden is, schoon hy zelfs in zynen dienst een groot getal dienaars had. Men kort zich 's⁺ Vrydags de nagels uit genegenheit voor den Sabbat, 't welk op deeze wyze word uitgevoert. Men begint met de linkerhandt, kort de nagel van de pink en vervolgens van den middelsten vinger; dan gaat men over tot de voorste, daar na tot de derde of naast de pink en eindelyk den duim. Aan de rechter handt begint men met den tweeden of middelsten vinger, en vervolgens kort men den nagel van de pink, enz. Het afknipzel der nagelen moet men niet wegwerpen, noch met voeten treeden: maar men moet het in de aarde begraaven of verbranden. Op de maaltydt die Vrydag 's avondts word gedaan, wanneer de Sabbat begint, zegent de Vader of de Meester van den huize het Broodt en den Wyn. Terwyl hy het Broodt zegent, beschouwt hy met aandacht de Sabbats Lichten. Deeze opmerking is en soort van geneesmiddel, dienende om de vermindering van zyn gezicht te versterken; eene reden zeer behendig door eenige geleerden uitgevonden. Op de zegening van 't Broodt, houd het de Vader des Huisgezins in zyne handen om hoog wanneer hy Godts naam uitspreekt. Men legt twee Brooden op de tafel ter gedachtenisse van het dubbeldeel manna, 't geen men des Vrydags verzamelde. 't Is geboden op den Sabbatdag een vrolyk gemoedt te bezitten; maar vooral moet men de armen en bedrukten niet vergeeten; noch ook niet de huwelyksplicht. 't Is zelfs een zaak van gewigt, naar behooren^(c) op den Sabbats nacht te quyten, wordende daar door grootelyks bevoordeelt, zulks een weigeraar, om als dan zyne vrouw de huwelyksplicht te voldoen, voor zinneloos zoude gehouden worden. Wy zullen deeze voordeelen aanwyzen. De Geleerden hebben verklaart dat het huwelykswerk met yver op den Sabatdag waargenomen, voor Godt zeer eer-

+ Van welk een bygelovig gevoelen zy omtrent de verstorvenen in hun Sabbat vieren zyn.

(a) Buxtorf Synag. Jud. C. 15.

+ Waarom het der vrouwen werk is e Sabbatlamp te ontsteeken.

(b) ibid.

+ Welk een gebruik de Sabbat voorgaat.

(c) Buxtorf Syn. Jud. C. 15.

[p. t.o. 117]

Synagogue des Juifs Portugais à la Haye.
N^o 5
A. Les PRÊTRES descendans d'ARON donnant la BENEDICTION au PEUPLE.

Dessiné d'apres nature, et gravé par B. Picart, 1725.

Maniere d'EXPOSER la LOY au PEUPLE, avant que de commencer à la LIRE.

[p. 117]

baar is, en als zodanig vergolden word; want het betuigt de begeerte die men om Godt te behaagen heeft, zich t'eenemaal verlustigende. Die geen die zoo gelukkig zyn, zich van deezen Sabbats arbeidt met eenige vrucht bekroont te zien, houden zich verzeekert dat ze een uitverkorene van 't Joodsch geloof, een kindt van genade, een leerling volleert in wysheit, ter waereldt voortbrengen, en dit zekerlyk worden zal: maar noodig is 't^(a) dat hart en ziel zich tot Godt opheffen, en in de opheffing zich handhaven, terwyl de huwelyks huldiging zich onderling vinden laat.

⁺ De gebeden en zegeningen van den Sabbat zyn talryker dan die van de week. Men moet bekennen dat ze in 't algemeen goed en stichtelyk zyn, indien 'er niet al vry wat Pharizeeusche hoogmoedt onder liep. De Jooden danken Godt dat hy hun van andere volkeren afzonderende, bewaart en verkooren heeft met uitsluiting van alle anderen. Hunne gebeden gaan met deeze uitzondering gemeenlyk verzelt, en eenige verneederingen die zy waanen voor Godt te doen, zien zy aan als verre boven het overige van 't menschdom te waardeeren.

⁺ De grootste plechtigheit van den Sabbat is^(b) dat men de Wet den volke vertoont. De Chazan^(c) voert deeze verrichting uit, en zegt tot de Vergadering: Zie de Wet, die Moses voor de kinderen Israëls heeft opgestelt, de Wet Godts is volmaakt enz. Na die getoont te hebben, legt hy ze op de lessenaar, en roept zeven persoonen^(d) uit de Vergadering om de lezing van dien dag te doen. De Cohen of Priester leest als eerste, hier op volgt een Liviet, en vervolgens hebben de anderen hun beurt.^(e) Een agtste persoon leest eenige Schriftuurplaatsen uit de Profeten getrokken, en deeze lezing word Haphtara genoemt. Een ieder word tot deeze lezing toegelaaten, behalven de vrouwen. Na de lezing heft de Chazan het Wetboek weder op en geeft den zegen aan 't volk. Men sluit vervolgens het Wetboek weg, en herhaalt de gebeden.

⁺ Men predikt op den Sabbat en andere vierdagen. De Predikatiën worden in de gemeene taal gedaan: maar men haalt in 't Hebreeuwsch de Bybeltexten en Schriftgeleerden van de Wet aan. Deeze Predikatiën zyn somtyds met noodelooze aanhaalingen bevracht; Insgelyks met veele duistere denkbeelden, en veel gerucht en beweeging verzelt, om een moeielyke warrede uit te drukken vol van gissingen, die dikmaals het vermogen van den Leerraar en de waarde van zyne Predikatie te kennen geeven. Dit alles moet men aan de ongemanierde leeroeffening toeschryven die zich de Rabbynen verkooren hebben.

Op den Sabbatdag^(f) offent men mede⁺ een soort van Lykgedachtenisse, of wel een gebedt voor de dooden. Men verricht alsdan offerhanden en milddaadigheden. Verstandige en vroome Jooden hebben ons verzekert dat deeze gewoonte enkelyk staatkundig is en by hun niet anders ingevoert zy, dan om genot te trekken van de ydele hoogmoedt der ryke en voornaame Jooden, die genegen zyn in deeze gelegentheden zich milddaadig aan te stellen; zynde dit een strik waarmede vervolgens de bygelovigheden worden vastgeknoopt.

Na de avondt-gebeden word anderwerf de zegening uitgesproken, en de Jooden danken Godt gezamentlyk. Alles 't geen vervolgens de Godtsdienstige oeffening betreft meet men van den Sabbatdag en de volgende week onderscheiden, en word Habdalla genoemt. Alhoewel Leon⁺ de Modena deeze Habdalla hier voor beschreeven heeft,^(g) echter zullenwe die volgens Buxtorf nu anderwerf beschryven, die de gebruiklykheden bericht, door de Hoogduitsche Jooden onderhouden. De vader van den huize voert deeze plechtigheit staande uit, en zulks in 't byzyn zyner gezin en huisgenooten. Men ontsteekt een toorts of lamp, en men heeft een wierrookvat voor zich. De kostelykste reukmiddelen zyn voor de Habdalla in gebruik. De huisvader neemt dan een glas vol bier of wyn in de rechter handt, en zegt overluid: Godt is myne behouder, ik zal niets vreezen enz. Alle heil komt van Godt; ik zal de Heilkelk neemen enz. Vervolgens zegent hy den wyn en in den aanvang van de zegening stort hy 'er een weinig van voor zich uit. De zegening gedaan zynde, neemt hy het glas in de linker en het reukwerk in de rechter handt. Hy zegent het reukwerk, ruikt het en laat het vervolgens den omstanders ruiken: waar na hy het glas weder in de rechter handt neemt, en de toorts naderende naaukeurig de na-

(a) ibid.

+ Een ingebeelde Phariseeusche hoogmoedt waarmede de Jooden zyn behebt.

+ De opgeheven Wet den volke vertoont, word de lezing begonnen.

(b) Basnage Hist. des Juifs L. 6. C. 14.

(c) Zie de nevens staande Afbeelding.

(d) Op Feestdagen benoemt men min of meer persoonen tot deeze leezing, hangende het getal van de Plechtigheit van dien dag af. Op den eersten dag van de Maan benoemt men 'er vier. Op den Verzoendag zes, enz.

(e) Zie hier voor de Verhandeling van Leon de Modena pag. 47.

+ Der Jooden Predikatiën van welk een aart die zyn.

(f) Buxtorf. Syn. Jud. C. 16.

+ Hunne Lykgedachtenissen en om wat teden in gebruik.

+ Der Jooden Habdalla in haare omstandigheit beschreeven.

(g) Zie hier voor pag. 47.

[p. 118]

gels van zyne linker handt beschouwt. De vingers van de handt moeten naar binnenwaarts gebogen zyn: maar hy strekt ze eerlang daarna weder uit, beschouwende andermaal de nagels van deeze handt by 't licht, en spreekt een derde zegening uit, waarmede hy Godt den Schepper des lichts zegent. Hy oeffent de zelfde plechtigheit aan de rechter handt en eindigt met het glas in de zelve handt te neemen, zegenende Godt, die het Heilige van 't onheilige, het licht van de duisternis, de Jooden van andere volkeren en de Sabbat van de andere dagen in de week onderscheiden heeft. Dit gezegt hebbende en de Zegening herhaalt, stort hy een weinig wyn uit, drinks 'er eenige druppels van, en langt het glas vervolgens aan 't gezelschap over.

De Jooden brengen de reden van deeze plechtigheit t'huis, over de scheiding die Godt van 't licht met de duisternis maakte, en om dat Godt hun, Leviticus 10. vers 10. geboden heeft, 't geen Heilig is van het onheilige te scheiden. Eindelyk verbeeldt deeze plechtigheit de onderscheiding die Godt tusschen hun en andere volkeren gestelt heeft, die ten opzicht van hun onheilig zyn. Het reukwerk 't geen men op 't eindigen van den Sabbat ruikt, en wanner men de Hardalla verricht, dient om de quaade lucht van de hel te verdryven, waarvan alsdan de deur open staat, om 'er de verdoemde zielen weder in te laaten.^(a) Dit is wel het gevoelen der Hoogduitsche: maar eenige verstandige Portugeesche Jooden zeggen met een beter oorded, dat het licht en de goede reuk, zinnebeelden van de Wet zyn, die Godt den Jooden heeft gegeeven, en^(b) van de Heiligheit die men nooit, in den omslag zyner handeling, afleggen moet. Wat de nagels aangaat, men beschouwt ze als het beeltenis van vruchtbaarheit, naardien ze zeer schielyk wassen, of als het denkbeeldt van kracht. Verscheiden andere redenen die men van dit onderzoek der nagels geeft, zyn noch beuzelachtiger dan de twee eersten. De uitstorting van den gezegenden wyn, verbeeldt den overvloedt die men zich door zynen arbeidt belooft. Eenige Jooden wryven 'er zich de oogen mede, en geloven dat het een voornaam geneesmiddel is om het gezicht te versterken. Anderen dienen 'er zich van als de Roomschgezinden van 't gezegent of wywater, en besproeyen 'er de huizen, bedden, wiegen, en kleine kinderen mede, insgelyks alles 't geen voor des Satans versmaadheit kan blootgestelt worden.

(a) Buxtorf Syn. Jud. C. 16

(b) De goede reuk word somtyds inde H. Schrift voor heiligheit genomen. Men zegt gemeenlyk van een mensch die Heilig heeft geleert, dat hyin den reuk van heiligheit gestorven is.