Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

XIII. Hoofdtstuk.
Van de Boeken die in de Synagogen worden gebruikt, en de voornaamste Leeroeffening der Jooden.

⁺ Hier voor hebben we reeds aangemerkt, van der Jooden gebeden handelende, dat zy onderscheiden Boeken hebben, waar in alle deeze gebeden varzamelt zyn. Ieder volgt hier in zyne byzondere gebruiken, 't welk echter niet belet dat ze overeenkomen met het wezen der gebeden in 't algemeen. Behalven deeze Gebede-Boeken die zy Seder Tephillot of orde der Gebeden noemen, hebbenze noch een ander Boek Mahazor geheeten, 't welk niet alleen hunne Jaarlyksche Oeffening behelst: maar insgelyks de Gedichten of Gezangen, die in de Synagogen op zekere dagen van den Sabbat gezongen worden, als mede op andere Feesten; en deeze Gedichten zyn zeer moeielyk te verstaan, doordien 'er de styl van afgebroken en verwart is. Wy zullen hier niet van de Sefer Tora, of het Wet-Boek spreeken, waar van 'er altoos veele Exemplaaren of Afschriften in ieder Synagoge zyn, op een t'eenemaal zonderlinge wyze geschreeven, en zelfs met een naaukeurigheit niet zonder bygeloof verzelt. Het Perkement, by voorbeeldt, waar op de Wet geschreeven word, door een Christen, of Kettersche Joodt, of een Samaritaan bereidt, zou ongewettigt zyn, en nooit tot dit gebruik mogen gebeezigd worden. Dus word het ten hoogsten noodig vereischt, dat het door een oprechten Joodt bereidt zy, en ook in een zekere gestalte, zoo wel wegens de hoogte van het Rolboek, als de verdeelde bladzyde, en de bepaaling van ieder regel. Zy neemen het aloud gebruik van Schryven in acht, bestaande hunne Boeken in lange rollen, en wy zouden over hunne naaukeurigheit niets te zeggen vinden in aanmerking der Afdeelingen van kleine bladzyden of kolommen, waarin zy de Boeken tot der Synagogen gebruik geschikt, schryven, indien 't niet was dat 'er eene reden van bygeloof mede verzelt ging: daar men anders klaarblykelyk ziet, dat alle deeze Afdeelingen niet zyn uitgevonden, dan om hunne Boeken schoonder en regelmatiger te doen vertoonen.

Eveneens is 't met den inkt waar van men zich in 't Schryven deezer Boeken bedienen moet. Deeze word op een byzondere wyze gemaakt, waar van de Stoffe door de Rabbynen word aangeweezen. Zy begeeren 'er niets tot sieraadt in gebruikt te hebben, 't zy goudt noch zilver, noch eenige roode, groene of andere verwen; indien een Sefer Tora, of Wetboek tot het gebruik van eenige Synagoge geschreeven, een eenige Letter in had die van een andere verwe dan van hunne geordende inkt was, zou deeze Sefer Tora als ontwettig verworpen worden, en nooit tot eenig gebruik in eenige Synagoge dienen mogen,

+ Ongemeene naaukeurigheit der Jooden in 't Schryven en opmaaken van hun Wetboek aangeweezen.

[p. 177]

⁺ De zelfde orde word by hun ten opzicht van eenige kleine Boeken waargenomen, die zy mede in hunne Synagogen op zekere dagen van 't Jaar leezen. Zy hebben, by voorbeeldt, het Boek Hester, 't welk zy Megillach Hester, het Boek of Deel van Hester noemen, geschreeven op een rol, eveneens als het Wetboek geschreeven word: en 't welk meer verdient in deeze Boeken aangemerkt te worden, die ten gebruik der Synagogen toegewyt zyn, is, dat men 'er de Hebreeusche Letters zonder eenige van deeze Vokaalstippen, die in de gedrukte Hebreeusche Bybels gevonden worden, beschouwt, en die de manier van leezing niet bepaalen. Zy hebben, zoo 't schynt de aloude manier van Boeken te schryven in acht genomen, voor dat deeze Stipvokalen waren uitgevonden. Men vind 'er geene taaltekens, waar op nu de Jooden in de andere Bybelboeken in 't afstreepen zeer naau gezet zyn, die ten gebruike der Synagogen niet zyn geschikt, om reden en zaaken te onderscheiden: hebbende geene andere stippen noch streepen, dan deeze taaltekens die mede dienen om de stem in 't leezen te verheffen of te verflaauwen, of veeleer wanneer zy de woorden van de Wet opzingen. Hier om is 't dat zy zich vooraf lang moeten oeffenen, om in de Synagogen naaukeurig te leezen, alwaar men geene gestipte en met vraagtekens noch gestreepte Boeken vind, gelyk in hunne andere Exemplaren der Schriftuur, 't zy die gedrukt of geschreeven zyn, gevonden worden.

⁺ Wat de voornaamste Leeroeffening der Jooden aangaat, zy gelooven vooral verplicht te zyn, zich op de oeffening van de Wet, en die hunner Overleveringen in den Talmud vervat, te moeten toe leggen. Hunne Synagogen verstrekken hun tot Schoolen, en zelden verneemt men een Joodt die niet naaukeurig genoeg ervaren is de Wetboeken te leezen, en 'er zelfs geen gedeelte van, van buiten weet; wat meer is, die ook geen plaatsen uit de Misnah verstaat, een Boek 't welk de Text van den Talmud vervat: want zoodraa, zeggenze, als een kindt vyf jaaren heeft bereikt, moet men 't aanleiding geeven tot de Text-leezing van de Wet, en met den ouderdom van veertien Jaaren, om de Misnah te leeren verstaan.

⁺ Hunne manier van Kinderen te onderwyzen, is met die der Christenen verschillig; want zy leeren de Hebreeusche-en iet van de Chaldeeusche taal, zonder op eenige regels van de Taalkunst, die zy nooit leeren, acht te geeven: Ook is 't iet zeldzaams een Joodt te vinden die aan een ander kan onderwys geeven, in 't geen hy van den Bybel en Talmud verstaat, nademaal al zyne kennis die hy 'er van heeft, niet dan op een langduurig gebruik steunt.

Wanneer zy eenen ouderdom van dertien jaaren bereikt hebben, leerenze de Geboden, die in een zeer groot getal zyn: want alsdan hebben ze eindelyk een krachtiger begeerte om de leeroeffening van de Guemara of den Talmud te behartigen, stellende dit omtrent den ouderdom van vyftien jaaren in 't werk: maar weinig Jooden zyn 'er die de zelven volmaaktelyk verstaan, en 'er reden van konnen geeven, alhoewel men ze opentlyk onder hun onderwyst, ten minsten ter plaatse, alwaar men hun de vryheit van hunnen Godtsdienst vergunt.

In onze Schoolen is 'er niets dat by hunne drift in 't zintwisten kan vergeleeken worden, wanneer zy tot onderzoek van eenig deel des Talmuds komen; vermits zy altoos voor-en tegen-redenen hebben, steunende op het gezag hunner Vaderen, en zy voeren hun geschil zoo driftig tegen elkander uit, dat men by na denken zou als of ze t'eenemaal zinneloos waren. Gens ratione furens & mentem pasta chimeris.

Alzoo de Jooden zich zelden op Geleerdheit⁺ toeleggen, vermits zy Inzettingen hebben waarby hun de leezing van Wysgeerige Schriften verboden word, zoo oeffenen ze byna nooit hun vernuft; hierom is 't dat ze zoo krachtig aan hunnen Godtsdienst verbonden zyn, en van hunne kindsheit af van zoo veele vooroordeelen behebt, dat het byna onmogelyk is zich daar van te konnen ontslaan. Schoon nu hunnen Talmud van Historiën is opgevult die geen schyn van waarheit hebben, en uit enkele vertellingen van vermaak bestaan, nochtans hebben ze zodanig een achting voor dit Boek, als of het door Godt aan hunne Voorvaderen was overgelevert; zoodat de Jooden in 't algemeen zeer eenvoudig zyn. Doch hier onder begrypen we niet die geen die schrander genoeg zyn, en echter mede als de anderen zich genoodzaakt vinden, dit Boek, als voor een regel van hun Geloof, te houden. Want anders zoude men hen van ongodtvruchtigheit en kettery beschuldigen. Loquuntur cum multis; sed sapiunt cum paucis.

+ Aloude gewoonte van zonder Vokaalstippen de Hebreeusche en Chaldeeusche Boeken te schryven.

+ Hoe de Jooden op de Leeroeffening hunner Wetboeken gezetzyn.

+ en hunne Kinderen daarin onderwyzen.

+ Doch geenzins eenig werk van andere Geleertheit maaken.