Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

XVII. Hoofdtstuk.
De Orde van de Pauselyke Processie, wanneer men Kapelle in St. Pieters Kerke houd.

⁺ ‘De eerste^(b) die uit de Kleerkamer gekomen, vooraf gaan, om zich naar de Kapel te begeeven, zyn de Edellieden der Kardinalen, vervolgens de Kamerlingen van den Paus en zyne Kapellanen, daarna de Consistoriale Advokaten en Abbreviateurs van de groote Raadkammer, die door de Akolyten in Koorkleeden gevolgt worden, waarna de Auditoren de Rota komen nevens de Meester van 't Gewyde Paleis ter linker zyde van den Deken der Rota. Deeze worden gevolgt van de Apostolische Onder-Diakenen en van zeven Akolyten draagende zeven^(c) Kandelaars.

Het Kruis volgt hier op, insgelyks gedraagen door een Apostolische Onder-Diaken, een Priesters rok, een opperkleedt en een Koorrok van violetkleur aanhebbende. Hy keert het Kruis^(d)

+ In welk een Orde Processie om Kapelle in St: Pieters Kerk te houden gescheid,

(b) Zie het Tafereel van 't Roomsche Hof, byna van woordt tot woordt, uit Maëstro di Camera di Sestini getrokken.

(c) Met brandende Waschkaerssen. Zie Sestini.

(d) Zie 't geen ons P: Bonanni opdischt in zyn Gerarchia Ecclesiastica. C. 92. het gebruik van 't Kruisdraagen, of liever 't Kruisbeeldt gezegt, betreffende, voor den Paus gedraagen. ‘Het Kruis word aan 't einde van een piek van omtrent tien palmen hoog gedraagen. Het Afbeeldzel van den Zaligmaker is altoos naar den Paus gekeert. De Kapellaan die het draagt moet dit met ongedekten hoofde doen, telkens als zyne Heiligheit in 't openbaar uitgaat, of op de schouders word gedraagen: maar wanneer hy in een Karoszit of in den d'aagzetel word getorst, draagt de Kapellaan het Kruis te paerdt zittende, met gedekten hoofde en aan de rechter handt gehandschoent, met de linker het Paerdt leidende.
In Statelyke en Geestelyke Plechtigheden, waarin zyne Heiligheit zich in gewyde kleederen vinden laat, is 't een Auditeur van de Rota die te paerdt zittende het Kruis draagt, een violet Koorkleedt met een Monnikskap aan hebbende, als de Paus een plechtelyken omgang doet: maar drie dagen van de Heilige week zyn 'er wanneer hem het Kruis niet voorgedraagen word. Alsdan gaat hy met het Gewyde Genootschap in rouwgewaadt Kapel houden.
Men twyffelt of St: Pieter en zyne navolgers tot op Sylvester den eersten de gewoonte hebben gehad het Kruis voor hun te laaten draagen. ‘Wy twyffelen 'er mede aan, en onderstellen met reden, dat deeze Apostel en zyne eerste Navolgers geen acht op de Plechtigheden geslagen hebben: indien zy 'er echter eenige van in gebruik hadden, kon zulks niet dan in 't verborgen gescheiden, vermits zy onder Vorsten, gezwooren Vyanden van 't Christendom, leefden. Hoe; zouden zy 't niet als een soort van verachtig tegen hunnen Godtsdienst opgenomen hebben, wanneer men het Kruis in 't openbaar gedraagen had? Daarenboven is 't klaar dat de Apostelen en hunne Discipelen niet dan enkelyk op de instelling der Kerke toegelegt hebben. Deeze die vervolgens op de Plechtigheden dachten, hadden 'er reeds hun behagen in geschept. ‘De aloude Christenen, vervolgt P: Bonanni, droegen het Kruis in de handt, om het te bewyzen haalt hy Surius aan, een zeer geacht Schryver, waarna het schynt dat hy onderneemt zich voor de Oudheit van 't gebruik der openbare Kruisdraaging in de bres te stellen. Men zal bevinden, zegt hy, dat Clemens de eerste veele gebruiken heeft ingevoert, en onder anderen gelast, dat telkens, wanneer de Opper-Kerkvoogden of hunne Afgezanten hunne plaats bekleedende uitgingen, de bannier van 't Kruis voor zich hadden; waar uit men zou konnen besluiten, dat dit gebruik omtrent 70 Jaaren na Petrus is ingevoert. Indien men deeze gedachten opvolgen moet, blykt daar uit dat men gelooven zou moeten, dat de Pausen, die voor Clemens gezeten hebben, in 't openbaar niet verscheenen zonder dat het Kruis hun voorgedraagen wierd, en dat overzulks Clemens niets gedaan heeft dan dit gebruik te bevestigen. Hoe het ook zyn mag, Sylvester is de eerste niet die dit gebruik heeft ingevoert.
Anastatius den Boekbewaarder, het leven van Leo den IV. beschryvende, die in de negende Eeuw leefde, meld uitdrukkelyk van deeze Plechtigheit, en zyne woorden geeven te kennen dat de veel ouder was. Men moet eindelyk niet twyffelen, dat Sylvester en zyne Opvolgers na de genooten vrede der Kerke onder de regeering van Konstantyn den Grooten, het Kruys met veel meer pracht en praalstaatsie dan te vooren hebben gedraagen. 't Was toen als een zegenteeken van de overwinnig door de Kerke over de Helle behaalt, en een bewys van de oppermacht die Jesus Christus onzen Heilandt in handen der Pausen zyne Stedehouders hadde gestelt.
Veele redenen, voegt 'er P. Bonanni by, bekrachtigden de gewoonte der Kruisdraaging. Het is een overblyfzel van de smert van Jesus Christus, en de verbintenis waar in zich den Opvolger van St: Pieter voor den Zaligmaker der Waereldt vind. Het is, by vergelyking gesproken, het bolwerk of de borstweering voor den Paus en de gelovigen. Het Kruis maant hen aan om Jesus Christus na te volgen. Eindelyk is 't het waare merkteken van de Pausselyke waardigheit, en verbeeldt haar gezag in de Kerk, gelyk de bondel pylen eertyds in de Roomsche Republyk het gezag der Burgermeesteren en van andere Overheden vebeelden.
Het Kruis naar den Paus gekeert wyst de byzondere bescherming van Jesus Christus aan.’ Veele andere verborgentheden zyn'er in 't gebruik van de Kruisdraaging: genoeg is 't dat we hier eenige hebben bygebragt.

[p. 265]

naar den Paus geduurende deezen voorttogt, alhoewel het tegen 't gewoone gebruik van 't Roomsche Hof zy. De zelfde Onder-Diaken is 't, die op dien dag het Epistel moet zingen. Zyn Ampt is verkoopelyk; het kost drie duizend Ryksdaaldels en brengt agt ten hondert 's jaars op. Aan weerzyde van het Kruis onthouden zich twee roode roedraagende Deurwaarders^(a) met een grooten en langen violetten mantel omhangen die byna den grondt raakt.

Na de Onderdiaken volgen de Biechtvaders^(b) van St. Pieter, de Bisschoppen^(c), Aartsbisschoppen, Patriarchen, de Gouverneur^(d) van Rome, de Kardinalen noodhelpende Diakenen ter zyden den Kardinaal-Diaken, die het Euanli zingen moet. Daar na komt de Kapitein der Zwitzersche Lyfwachten, eenige met hellebarden verzien, en andere met harnassen, houdende uitgetoogene slachtzwaarden in de handt.

Tusschen de Lyfwachten plaatsen zich de Hoplieden en de Generaal der licht gewapende Ruiters, de Handhavers des Roomschen Volks, de Prinsen van den Troon, de Bloedverwanten van den Paus voor Prinsen verklaart, en de Afgezanten van gekroonde Hoofden. Vervolgens komt de Paus, en onmiddelyk daar na, zyn Hofmeester en Schenker, die van de Apostolische Protonorissen, de Klerken van de Kamer, de Generaals der Orde, en de Referendarissen gevolgt worden, nevens andere Personaadjes die in de Kapel hunne plaats vinden.

Wanneer de Paus ongemytert naar de Kapel gaat^(e) 't welk hy gemeenlyk in de Vroegmetten, en in de Heilige week doet, volgt hy onmiddelyk het Kruis, gaande tusschen de twee oudste Kardinalen, waar na de anderen by paaren volgen: vervolgens de Gouverneur van Rome, de Patriarchen, Aartsbisschoppen en andere Prelaten, in hunne voorzittende orde en geheel anders als we hier voor hebben aangemerkt: te weeten, de aanzienelykste de eersten, daar die in de grootste praalstatiën de laatsten zyn, vermits het een gewoonte is, sedert een langen tydt onder de Geestelykheit van Rome ingevoert, van de laatste plaatsen als de waardigste den geenen af te staan, die de uitmuntenste waardigheden in den Kerkelyken Staat bekleeden.

Wanneer men in de Paulina Kapel⁺ komt, groet men den geenen die de Misdoen zal, en ter zyden van 't Epistel overeend staat, hebbende den rug naar 't Autaar gekeert; waar na een ieder zyne plaats neemende, men een kort Gebedt, geknielt zynde, doet, en vervolgens weder opstaat tot dat de Paus komt. Even eens doet men in St: Pieters Kerk, alwaar men de Kardinaal-Aartspriester groet, die zich aan 't hoofdt van 't Kapittel naby de deur van 't Koor plaatst. ’ Wanneer zyne Heiligheit niet tegenwoordig is, word'er een weinig onderscheid in deeze orde gevonden, 't welk wy den Leezer zullen voorstellen.^(f) I. Men heeft geen Koorkleedt noch eenige ander versierzel aan: Nochtans gaan haare Eminentiën in de Kleerkamer met de Koorrokken sleujers gewys om den arm. II.

(a) J Custodi con le Mazze e co'i Collari di Maglia, zegt Sestini.

(b) Met hunne bonnetten. Zie Sestini.

(c) Alle met hun Pluviaal en de witte linne Myters. Sestini.

(d) Vervolgens gaan de Kardinalen Diakenen, Priesters en Bisschoppen. Na hen volgen de twee Kardinalen Diakenen die zich als noodhulppen ter zyde van den Kardinaal-Deken plaaten, gelyk reeds hier voor is gezegt. De Kapellaan van den Paus en zyn Groot-Schenker volgen een weinig ter zyden af. Daar na komt de Paus, en na hem de deelhebbende Protonarissen, eenige andere Prelaten en Generaals der Orden. Zie Sestini.

(e) Op Kersnacht en in de Vroeg-metten van de Heilige week, volgens Lunadoro.

+ Als mede in andere Kerken die de Paus by woont

(f) Zie Sestini.

[p. 266]

De Biechtvaders enz. die anders het Kruis volgen moeten, gaan na den Paus. III. De Kardinalen volgen ommiddelyk het kruis enz.

Wanneer zyne Heiligheit in andere Kerken gaat Kapel houden, verschilt de voorttogt niet volgens 't geen wy gezegt hebben. Men gaat dan in de zelfde orde uit de Kleerkamer naar de Kerk, alwaar men 't allereerst Godt zyn hart opoffert voor het gewyde lichaam van Jesus Christus 't welk op het Autaar is.

Men volgt insgelyks de zelfde orde, wanneer het Hoofdt der strydende Kerke zich tot een voorbeeldt van ootmoedigheit in de Kapel van Sixtus stelt, laatende zich derwaarts in een draagstoel draagen: want indien hy 'er op andere dagen te voet gaat, is 't een dag alleen bestemt om voornamentlyker weder tot Godt te keeren, gelyk in de Vaste enz. geschied, of wanneer, als reeds is gezegt, zyne Heyligheit als dan boete doet. De Paus gaat dan leunende op twee Kardinalen. Een Protonaris houd hem van vooren de franjes van het Koorkleedt op, en indien 'er een Prins is, moet hy den sleep van dit gewyd gewaadt nadraagen.