Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 1

XIII. Hoofdtstuk.
Van de Instelling en 't Gebruik der Aflaaten

⁺ Zie hier de steen des aanstoots, waar van den H. Vader zich dient om het geloof der gelovigen te beproeven. Zeer veele Godtvruchtigen beelden zich in dat de Aflaaten de verovering van 't Paradys verzekeren. Het schynt dat de oorsprong van deeze middelen, waarvan de Instelling hoe heilzaam eertyds die geweest zy, in een misbruik ontaardt is, in een plaats^(a) by Cyprianus word aangeweezen: maar hoe het ook zyn mag, de verzachting van straffe werd 'er niet dan lang na den naam van Aflaat by gevoegt. In de zevende en agtste eeuw was 't zeer gemeen. In 't Jaar 884. gaf Paus Sergius teffens drie veertigdaagsche Aflaaten den geenen die^(b) de Kerk van St. Martyn der Bergen op den dag van zyn Feest bezocht.

⁺ Indien men de Aflaat^(c) een vergeeving van tydelyke straffen, die den daadelyken zondaars boeten moeten, toeschryft, zal 't licht te begrypen zyn, dat des Hemels toegang den Godtvruchtigen niet vryer is, die de zelve gewonnen hebben, ten minsten als die door de uitwerkzelen van deugdt niet waardiger zyn. Nochtans is niemandt van het dadelyk vermogen onkundig, 't welk men de Aflaten toeëigent, noch de aanmerkelyke diensten die zy de gierigheit, den valschen yver en de hoogmoedt hebben toegebragt. Dat men echter niet denken moet, vermits wy ons dus uitdrukken, dat wy van voorneemen zyn de voordeelen der Aflaten te besnoeyen. Ons zyn de Mirakelen niet onbekent die St. Bernard deed, toen hy de Aflaten van Paus Eugenius den III. predikende,^(d) de gemoederen teffens tot den Oorlog deed overhellen en de Geest van berouw in de harten der gelovigen van zynen tydt opwekte, latende hun de uitwissching hunner misdaden zien en de vergeeving hunner zonden, verbonden aan 't Kruis en 't zwaerdt, waar door hy hen aanmoedigde zich tegen de ongelovigen te wapenen. Wy zyn mede niet onkundig, hoe St^a. Brigitta in haare Openbaringen verklaart en het gezicht 't welk zy van Jesus Christus had, die haar te kennen gaf, ‘dat het kortste middel

+ Oorsprong der Aflaaten aangeweezen.

(a) Paenitenti, operanti, roganti potest clementer Ignoscere; potest acceptum ferre quicquid pro talibus & petierint Martyres & fecerint Sacerdotes. De Aflaat was toen niet dan een verzachting van opgelegde straffe der zondaren tot boetoeffening gedoemt, die in de eerste eeuwen van 't Christendom zeer streng was. De Kerk had medelyden met de zwakheit der boetelingen die niet machtig waren de strengheit der straffe uit te staan: maar men moest nochtans een waare smart laaten blyken, en ernstelyk arbeiden om zich van de misdaaden te zuiveren, volgens zyn vermogen en met een volkomen oprechtigheit. De losmaaking van Kerkelyke straffen, leide den Godtsdiensteling allenks in een zeekere schynbaare bezwaarenis: maar echter veel gemakkelyker dan den Geestelyken Dienst. Niets gaf aan 't misbruik der Aflaaten vryer toom, dan de verwisseling van straffen in een verweezen geldtboete; 't welk veel voordeel den Priesteren toebragt, en hun leerden met de vergeeving der zonden eenen handel te dryven.

(b) Zie Casal. Ibidem.

+ en wat die vervolgens hebben uitgewerkt.

(c) Tolet. apud Casal. de Ritibus &c.

(d) ‘St. Bernard vergat niets van 't geen de harten (der Christenen) krachtiglyk roeren kon, door de overweeging van de eere hunner Voorvaderen, - - - - - van hunne zaligheit, waar van zy konden door deeze soort van 't Martelaarschap verzeekert zyn ----- en vooral van de eere van Jesus Christus. als hy zich als voorganger aan 't Hooft der Kruisvaarderen vertoonde. - - - - - zoo draa hy dit volbragt had, stond de Koning, die hem met alle teekenen van een zeer tedere Godtvruchtigheit aangehoort had, van zynen Troon op, ging zich voor zyne voeten wederwerpen, verzoekende van hem ootmoediglyk het Kruis - - - hy begaf zich met St. Bernard op de spreekplaats, vermaande zelfs de vergadering het Voorbeeldt van hun Koning te volgen. - - - - - aanstonds riepen de omstanders het Kruis, het Kruis! - - - - - - St. Bernard wierp 'er hun van zyne spreekplaats een groote meenigte toe, die hy in een groote bundel by zich had, en om de begeerte der geenen die neits gekreegen hadden te voldoen, sneed hy zynen tabbaardt in stukken, en maakte 'er aanstonds Kruissen van - - - - - - Men prente zich dit zodanig in, dat de gelukkige uitslag van den Oorlog van hem afhing, die toen beslooten wierd, - - - - - - zulks hy die niet alleen bywoonen zoude: maar ook het algemeen bevel van 't gansche Heir hebben, 't welk altoos onverwinnelyk zoude zyn, onder een hoofdt 't geen men geloofde van de Almachtigheit Godts, zelfs alles door de gaaven van Mirakelen te bezitten.’ Maimburg Historie van de Kruisvaarten. 3. de Boek

[p. 359]

om voor zyne zonden te voldoen, was de Aflaaten te verdienen; dat wat hem aanging, indien hy een Ziel in zachtigheit wilde handelen, hy haar ried haar leven te Rome door te brengen: als geen beter plaats in de Waerelt zynde alwaar zoo veele Aflaten te verdienen waren.’ Men kan 'er mede byvoegen, dat 'er geen bequaamer Stadt dan deeze is, voor de Godtsdienstelingen die hunne Godtvruchtigheit naar dit onderwerp schikken willen, want deeze haare Hoofdtkerken verschaffen dagelyks⁺ altoosduurende Aflaaten; die mede op plechtelyke Feesten verdubbelt worden.

De Heer Thiers heeft zich over 't misbruik der Aflaten uitgebreid: wy zullen hier zyn zeggen bekortender wyze over deeze stoffe voordraagen, gelyk hy zich in zyn Boek^(a) uitdrukt. Niet noodig is 't dat wy volgens zyne gedachten van de bekende valsche of versierde Aflaaten spreeken; noch van deeze die buiten het vermogen der geenen zyn die de zelve verleenen; die zonder een rechtmaatige en redelyke oorzaak gegeeven worden; die zeer overvloedig zyn en te groot in overmaat van getal; die niet van den H. Stoel afvloeijen, noch van Bisschoppen die het vermogen hebben van die te verleenen; die den gelovigen worden voorgestelt nadat ze herroepen zyn, of nadat den tydt van dien verstreeken zy, die op valsche verklaringen, op valsche daaden, op byzondere verschynzelen en op een ontbloot gezag gegeeven zyn, of op Bullen die tegenstrydige zaaken met de leere der Kerke behelzen, als by voorbeeldt: dat zeekere persoonen van de straf en schult zullen ontslagen zyn, ('t welk zelfs boven de macht der Pausen is) indien zy van een zeekere Geestelyke Orde bevonden worden, van een zeekere Gebroederschap, zoo zy een zeker kleedt of werktuig van Godtvruchtigheit draagen. Alle deeze Aflaaten zyn onnut, naardien ze gebrekkelyk bevonden worden. Zodanige zyn mede die eenigermaate doorgaan, doch niet beter van waarde zyn, als die voor hondert jaaren; twee hondert jaaren, ja duizend jaaren enz. verleent worden; die de Kardinalen voor meer dan hondert dagen, en de Bisschoppen voor veertig geeven. Eindelyk word vereischt dat de oorzaak, of, om beter te zeggen, de werken, die men doen moet om de Aflaten te verdienen, eenige evenmatigheit met de zelve hebben. Deeze evenmatigheit word in veele weinig-waardige oeffeningen van Godtvruchtigheit niet gevonden, als die van een Paternoster, een Ave Maria. of eenig gebedt op zeker getyde te bidden; het by zich draagen van den Gedenkpenning, een af beeldzel, en Rozekrans of Paternoster, een Kruis, eenig gezegent Graan; van deeze voorwerpen van Godtvruchtigheit te kussen; van die met een boetvaardig oog aan te zien, verzelt van eenige zuchtingen, die men in staat is op gereegelde tyden voort te brengen, wanneer men gewoon is deeze gewyde dingen te beschouwen, waarna zich de Godtsdienstelingen nochtans laaten voorstaan, dat zy tegen de grootste Heiligen der Kerke opmogen. Zy vleyen zich dat het bezoeken van een Kerk, Kapel,⁺ een Autaar en het bywoonen der Missen hun het zelfde recht geeven.

De Heer Thiers doet ons ter zelver plaatze een kort verhaal van oeffeningen in gebruik gebracht om Aflaten te verdienen, gegeeven voor de verlossing der zielen uit het Vagevuur. Zie hoe hy zich uitdrukt. ‘Zy zyn, zegt hy, zoo overvloedig zedert omtrent anderhalve Eeuw geworden, zulks men 'er zich niet te veel op vertrouwen mag, by aldien men ze niet wel onderzoekt en zuivert. De toeëigening bestaat in 't opleezen van gebeden, of in 't bezoeken der Kerken, Kapellen, of Autaren, zeggende, laatende zeggen of aanhoorende de Missen; bywoonende zekere Kerkdiensten, en Processiën, zich biechtende en ter Communie gaande, geevende aalmoezen of draagende zekere kleederen, van Kruissen, Paternosters, Kroonen, gezegent Graan enz.’

De Roomsche Godtsdienstelingen hebben veel achting voor de bevoorrechte Autaren,^(b) waar van men in de Kerke niet sprak dan sedert het besluit van het Trentynsche Concilie. Dit besluit 't welk 'er genomen wierd, is doodelyk voor eenige zielen; en hier in bestaande: Telkens als men een Lykmis voor de Ziel van een verstorvenen op een zodanig Autaar doen zal, zal men een Aflaat verwerven, uit kracht van welken Aflaat zal deeze ziel uit het Vagevuur verlost worden of van de straffe van dien bevryt. De Heer Thiers zegt niet zonder reden, dat de Paus tot verquikking van alle de Zielen, alle de Autaren had moeten bevoorrechten. Is 't by voorbeeldt, rechtmatig, dat eens menschen zielë van wien de deugdt niets roemwaardigs in de Waereldt bezeten had, veel eer verlichting geniet dan die van een volmaakte Godtvruchtige, by aldien men voor haar Jesus Christus op een bevoorrecht Autaar Offert?

Wy zullen hier van de eertyds begaane misbruiken in de uitdeeling der Aflaten geen gewag maaken: 't Was een Koophan-

+ 't Misbruik der Aflaten aangetoont,

(a) De la plus necessaire de toute les devotions. C 20.

+ en hoe men die verdienen moet voorgestelt.

(b) Thiers, ibid.

[p. 360]

del^(a) die opentlyk door gansch Europa eenige hondert jaaren gedreeven wierd: O gelukkige tyden voor de zondaars! Men waardeerde hunne misdaaden. en men vylde de vergiffenis by den opslag.^(b) De Apostolische Cancelery stelde de zonden op een betamelyker prys. Het koste niet dan 90. Gulden Tournois en eenige Dukaten voor zekere misdaden, die het volk van deeze zyde de Bergen voor het onderaardsch vuur konde voldoen. De Geestelyken konden telkens hunne sluikeryen hervatten en zich met hunne minnaressen van den last van Goddelyken dienst herstellen, zonder eenige andere straf te duchten dan een Boete van 36. Gulden Tournois en negen Dukaten. Deeze tyden zyn voorby. Het Koningryk der Hemelen laat zich nu met veel minder voordeel vergenoegen, en de Pachters winnen 'er nu zoo veel geldt niet mede, dan zy^(c) eertyds wonnen.

(a) Onnodig is 't hier van een bewys, voor het Pausschap van Leo den X. te zoeken. Wy stellen 'er Maimburg als borge voor. ‘Zie 't geen hy 'er van in zyne Historie van 't Luterdom zegt. Leo de X. tot de waardigheit van 't Opperhoofdt der Kerke, in den ouderdom van 37. jaaren, verheven, liet alle volmaak theden van een grooten Prins blyken en niet min van een uitneemenden Paus; doch ondernomen hebbende het prachtig gebouw van St. Pieters Kerke te voltrekken ----- nam hy zynen toevlucht, naar het voorbeeldt van Paus Julius, tot de Aflaten, die hy overal afkondigen liet, met verlof van eyeren en kaas in de Vasten te mogen eeten en zich een Biechtvader te verkiezen voor die geen die mededeelde 't geen men hun voor den opbouw van St. Pieters Kerke verzocht. Men moet ter goeder trouw bekennen (en wy bekennen 't met eenige uitzondering volgens Maimburg) dat de Pausen, die zedert den Stoel bekleedden, veel gereegelder in de uitdeeling deezer Geestelyke schatten zyn geweest, en dat men toen zekere dingen deed, dien men nu niet doen zoude, en ook hatelyk, voornamentlyk in Duitslandt, wegens de Aflaten van Leo waren - - - - - Daar zyn Schryvers die verzekeren dat men deeze Aflaten eenigermaate by partyen verkocht, en om spoedig gereed geldt te hebben, verpachte men alles 't geen men 'er van trekken kon, aan den geenen die het meest gaven, en die vervolgens niet alleen vergolden wierden; maar zich verrykten met een zoo schandelyken handel, door verkooren Aflaat-Predikers en Penningmeesters, die zy geloofden de bequaamste te zyn, en vindende zich wel voldaan, overzulks het volk, om de vergiffenisse te verwerven, alles byzette 't geen deeze geldzuchtige en heilschendige Pachters begeerden te genieten - - - - zeker is 't dat deeze Penningmeesters, die aangestelt wierden in den zelven tydt als men onder Urbaan den II. de Aflaat voor de Kruisvaarten begon of te kondigen, zich 'er zedert deezen tydt ongemerkt van ontsloegen, zynde door hunne geldzucht overwonnen -----’ Men maakte waarlyk een overslag om den loop van een zoo schandelyken handel te stremmen: maar voegt 'er Maimburg by, ‘niet tegenstaande deeze voorzorge, sloopen 'er groote misbruiken in de afkondiging deezer Aflaaten van Leo. in - - - - Eenige van de Aflaat-Predikers verhoogden de prys en waarde zodanig, dat zy aan 't volk gelegentheit gaven, te gelooven, dat men van zyne zaligheit verzeekert was, en dat de Zielen uit het Vagevuur verlost wierden, zoodraa men geldt geschooten hadt, 't geen men voor de brieven eischte die betuigden dat men den Aflaat had verdient. - - - - - Men zag de Gevolmachtigden deezer Pachters, die het voordeel deezer Aflaten gepacht hadden, dagelyks goed-cier in Kroegen en Herbergen maaken, en versmulden in allerlei wellustigheden een gedeelte van dit geldt, 't welk de behoeftigen zeiden dat hun geweldadig ontrooft was, enz.’

(b) Zie het Boek Taxe de le Chancellerie &c.

(c) Insgelyks bragten de Aflaaten in de Oude en Nieuwe Waereldt onnoemelyke winsten op; want men dreef een grooten handel in Bullen die den Paus van Rome naar de Indien zond; men geloofde toen dat het Apostolische Hof niets uit liefde uitdeelde; en dit was te onredelyker, ‘vermits 'er kinderen van goeden huize waren, die, zoo ons Coreal To. I. van zyne Voiages aux Indes Occidentales p. 81. zegt, naaulyks zich van twee Realen Stukken van Achten verzien vonden, alhoewel 'er veele van zeer ryk waren geweest. De Spanjaarden noodzaakten hun volk om 'er van te koopen.’ Was dit de geldzucht die zulks uitvoerde, of de zorg voor de zaligheit der arme Indianen? Indien de Bul op het hart deezer Indianen werkte het geen veel natuurlyker geschieden moest in een onderwys door goede voorbeelden ondersteunt, hebbenze den Spanjaarden dit quaad beginzel te wyten.