Naaukeurige beschryving der uitwendige godtsdienst-plichten, kerk-zeden en gewoontens van alle volkeren der waereldt. Deel 4

VI. Hoofdtstuk.
Van hunne Huwelyks Plechtigheden; Opvoeding der Kinderen; Lykplichten enz.

⁺ VAn de ernsthaftigheit deezer Aanmerkingen zullen wy nu tot min statige stoffe overgaan; in de Huwelyks plechtigheden bestaande. Men zegt dat Fohi het Huwelyk^(a) te weeten een eerlyk, geregeld en wettig Huwelyk, ingestelt heeft. Hy begeerde dat de Vrouwen anders dan de Mannen gekleed gingen, en zyne Wetten^(b) tegen het verdrag van Persoonen te na in bloedt bestaande, waren zoo streng, dat men zelf geen Vrouw van zynen naam trouwen mogt, hoe verre de Namaagschap ook zoude mogen zyn: En dit word nu noch onder de Chineezen in acht genomen.

⁺ Alhoewel de Veelwyvery by de Chineezen in gebruik zy, is 'er, gelyk elders, een trapsgewyze Orde onder de Vrouwen van een Man, vooral onder 's Vorsten Gemallinnen. Kircherus^(c) zegt, dat de eerste Vrouw alleen de naam en tytel van Koningin of Keizerin voert. Na haar^(d) komen negen minder Vrouwen aan de eerste onderworpen, en deeze hebben noch zes en dertig andere onder zich, die nochtans alle de tytel van Gemalinne genieten. De eerste Gemalin heeft het voorrecht voor den Koning te zitten, en met hem te eeten: wat de andere aanbelangt, men kan haar Dienaaressen of Volgjuffers van deeze Opper-Gemalin noemen.

De zelfde Schryver zegt ons, dat de⁺ Chineezen in 't byzonder en in 't openbaar zeer jalours zyn, dat niet alleen de Vreemdelingen geen vryheit hebben de Vrouwen te zien: Maar^(e) dat dit zelfde hunnen naaste Bloedverwanten en hun eigen Kinderen verboden is, behalven wanneer de kinderen verdacht zyn of wegens eenige misdaadt schuldig bevonden. In zodanig een geval,⁺ vlucht een Kindt in 't Huis van zyne Moeder als in een vryplaats. Hy voegt 'er by, dat de vertrekken deezer Vrouwen zodanig geschikt zyn, dat zy niet konnen zien, noch gezien worden, en haare afgezonderdheit is zoo streng, dat zy byna nooit uitgaan: En wanneer dit geschied, is 't in een wel gesloten Rytuig, 't welk den voorbyganger haar te beschouwen belet. Volgens eenige andere Reizigers, is een gevolg van deeze jalouzy, de zorg waar mede men de voeten der Dochters zedert haar geboorte inbind. Dit geschied^(f) met zwachtels; en allenks worden hier door haare

+ Hoe Fohi de insteller der Chineezen Huweluk zou zyn geweest.

(a) Hist. van China, door P. Martini I. Boek.

(b) P. Trigaut, door den Abt Renaudot in zyne Verhandelingen over twee aloude Berichten van China aangehaalt, zegt dat de Chineezen niet zeer naaukeurig in 't acht slaan op de trappen van Bloedtverwantschap van Moeders zyde zyn.

+ Veelwyvery by hun in gebruik, waar van de eerste het bestier voert.

(c) Verheerlykt China.

(d) ‘Het getal van 's Keizers vrouwen, zegt P. Le Comte, is ons niet recht bekent, nademaal het zeer groot is, en onbepaalt; men ziet haar nooit, en men durft niet navraagen over 't geen haar zoude mogen aangaan. Zy bestaan uit Dochters van aanzien.... die voor 't meerendeel by den Keizer vleeschelyk onbekent zyn. De listen die zy bedryven om bekent te worden, de jalouzy die 'er regeert... maakt haar byna alle ongelukkig. Onder deeze die het geluk hebben van te behaagen, verkiest men drie die de hoedanigheit van Koninginnen voeren.... Niets ontbreekt haar 't welk tot vermaak dienen kan.... Haar geluk bestaat in zich aangenaam by den Vorst te maaken: want men maakt haar geene zaaken bekent.... ook ontrusten zy geene zaaken van Staat door listen en heerschzucht;’ 't welk men te meer in de Hoven van Christen Vorsten ziet.

+ Hunne Jaloersheit aangemerkt,

(e) Een Reiziger Gentil genoemt, zegt, dat de Broeders geene gemeenschap met hunne Zusters hebben, en dat ze ook niet te samen eeten.

+ En hoe zy hunne Vrouwen opgesloten houden.

(f) Zie hier wat de Heer Gentil zegt ‘wanneer een Dochter drie jaaren bereikt heeft, bindmen haar de teenen van de voeten onder de voetzoolen in, men beezigt 'er vervolgens een water toe 't welk het vleesch verteert en men bewind de voet met veele windzels tot dat die den vouw gevat heeft. De Vrouwen gevoelen haar leven lang deeze uitwerking, en konnen naauwelyks gaan: Maar zy lyden dit ongemak gewillig, naardien by haar niets aangenaamer is dan kleine voeten te hebben.

[p. 208]

voeten zoo klein gehouden en vermaagert, dat ze niet zonder het grootste ongemak gaan konnen.^(a) Men voegt 'er by, dat dit gebruik, 't welk het oudste is, en waarin de Vrouwen een schoonheit in 't vervolg hebben gestelt, wierd ingevoert om de Vrouwen te kennen te geeven, dat de afzondering en huishouding hun deel moet zyn, en dat ze niet loopachtig of uithuizing wezen moeten. Men leest in 't Werk van een anderen Jezuit,^(b) dat de Keizerin^(c)+ Takia, ‘onder de Vrouwen het voornaamste deel van de schoonheit in de kleine voeten stelde, nademaal zy de schoonste Vrouw van haaren tydt zynde, en zeer kleine voeten hebbende, zy die noch meer inbond, onder voorwendzel van zich aangenaamer te maaken. Alle de Vrouwen, op haar voorbeeldt, dus op deeze schoonheit verslingert, is deeze belachelyke meening zodanig onder haar in de gewoonte gebleeven, dat de aller lieftallykste Vrouw der waereldt in dit Landt voor een Gedrocht aangezien wierd, indien zy voeten van een natuurlyke groote had.’ Wat aanbelangt van die bedekt te houden, men zegt, dat deeze Vorstin die natuurlyk mismaakt had, en het verdichtzel zet de Historie by^(d) dat zy Horrelvoeten had; dat ze een Demon in de gedaante van een Vrouw was. Het schynt wel dat de mismaaktheit der voeten van een Chineesche Keizerin reden tot deeze twee Gewoontens gegeeven heeft, en veel meer dan de jalouzy der Mannen. 't Is insgelyks dat by ons de quetzing van eer, de gebreken des lichaams enz. de Hoepelrokken, en deeze wydwayige ongegorde Kamer-Tabberden, in andere tyden en met andere Zeden de Juffers tot een schande zoude gestrekt hebben.

P. Le Comte van deeze gewoonte van de voeten te bewinden om den wasdom te beletten, spreekende, zegt niet dat dit de Chineesche Juffers hinderde te gaan. ‘Zy gaan, zegt hy,^(e) en zouden zeer gaerne dagelyks gaan, indien haar de vryheit van uit te gaan verleent was.’ Verre van daar dat men gelooven zou dat het een uitvinding der Aloude Chineezen zoude zyn geweest, om de Vrouwen te noodzaaken het Huis te bewaaren; en hy voegt'er by, ‘dat de Chineezen zelf het als een sprookje aanmerken. Onze Voorvaders, zeggen ze, kenden de Vrouwen zoo wel als wy, om te geloven dat de helft haarer voeten onbruikbaar geworden, men haar het vermogen van te gaan beletten zou, en de begeerte van de waereldt te zien, berooven.

De Chineezen, vervolgt de zelfde⁺ Schryver, zeggen gemeenlyk, dat de Hemel aan de Vrouwen de zachtmoedigheit, eerbaarheit en eenvoudigheit ten deel gegeeven heeft, om zich in de Huishouding op de opvoeding der Kinderen toe te leggen: Maar dat de Mannen, die van natuure de kracht en 't vermoogen van verstandig te zyn, ontfangen hebbende, gebooren zyn om de Waereldt te bestieren.... Zy verwyten ons lachende, dat Europe het Koningryk der Vrouwen is.’ Door middel van Vrouwen heeft het listig gedrag in andere Ooster-Landen veel plaats: Maar dit heeft geen gelyken by 't geen men in onze Gewesten ziet. By de aller oudste Volkeren, bemoeiden zich de Vrouwen zelden met listige streeken en een bedekten toeleg; zy leefden in een eerbaare afgezondertheit, en onthielden zich^(f) gemeenlyk in de binnen-vertrekken van 't Huis: Maar toen deeze Volkeren bedorven wierden, veranderde alles; de overdaadt en ongebondenheit de Mannen verleid hebbende, wierden de Vrouwen, in hoedanigheit als 't eerste voorwerp van der Mannen verdorvenheit, eerlang pronksters, dertel en loslevend. Men bemerkte toen ook, dat de kracht haarer bekoorlykheden en de schranderheit van haar vernuft een oneindige beweeging in den Staat veroorzaaken kon. De Romeinen, zoo beschaaft, en na den ondergang van de Republyk zoo bedorven, dienden zich van haar zeer nuttelyk, en de gelykheit die het Christendom onder de twee Sexen stelt, gaf aan de Vrouwen de vrymoedigheit zich van dit voordeel te bedienen op den Godsdienst gegrond. Zoodra deeze gelykheit stant greep, diende haar de Godsdienstigheit en ongebondenheit beurtsgewys: Maar in 't gansche gedrag deezer behendige Vrouwen, valt 'er voor 't Christendom niets onverdraaglyker dan haar met zoo veel stoutmoedigheit den tytel van Meestresse van een Opper-Heer te zien voeren, dan een ander die van Vrouwe van eer,^(g) of dat een Vrouw tot misdryf overgegee-

(a) Kircherus Verheerlykt China, Ubi Sup.

(b) Hist. van China 3 Boek.

(c) Elf hondert en vyftig jaaren voor Christus geboorte.

+ De Schoonheit der voeten van de Chineesche Vrouwen door de Keizerin Takia ingevoert en waarom.

(d) Hist. van China enz. Ubi Sup.

(e) Gedenkschriften enz. I. Deel.

+ Hoe in China de Vrouwen zich niet dan met de Huishouding mogen bemoeien.

(f) Zie Homerus in verscheidene plaatsen van zyn Dichtwerk.

(g) In de Brieven van Mevrouw de Sevigné II. Deel, 115. Brief, voert men een Toneelspeelster, Minnaresse van Karel den II. Koning van Engelandt en Medeminnares van de beruchte Hartogin van Portsmouth, spreekende in. ‘Deeze Hartogin vertoont de personaadje van aanzien, en zy zegt dat alles in Vrankryk haar maagschap is.... Wel! nademaal zy van zoo grooten aanzien is, waarom heeft zy zich tot een Hoer gemaakt; dat zy sterve van schaamte: My aangaande 't is myn ambacht, ik kreune my aan niets.

[p. 209]

ven de naam aan haare onordentelykheden voert.

⁺ De Chineezen zich willende in 't Huwelyk begeeven, hebben geen vryheit hunne geneegenheit op te volgen.^(a) Men is verplicht zich aan de Bloedverwanten aan te geeven of aan eenige oude Wyven die Makelaardessen van 't Huwelyk zyn, en die voor hun leugenwerk betaalt worden. Zelden gebeurt het dat die Wyven een natuurlyke verbeelding van de Persoon die men aanzoekt maaken, en die men haar belast te onderzoeken. De Ouders van de Dochter geeven altoos aan deeze Uitgezondenen iet, om het Afbeeldzel van de verzochte Perzoon een vleiende gedaante te geeven. Het is zelf het belang der Ouderen en Koppelaarsters, dat men haare schoonheit, bequaamheit en verstant roemt: ‘Nademaal de Mannen hunne Vrouwen koopen en 'er meer of min voor geeven, volgens haare goede of min waardige hoedanigheden, gelyk men met alle andere Koopmanschappen doet.... De prys gemaakt zynde, word 'er een verdrag opgestelt en men levert het geldt; waar na men toebereidzelen tot de Huwelyks plechtigheden maakt. De Bruiloftsdag gekomen zynde, draagt men de Bruidt in een uitmuntende Draagstoel, voorgegaan van eenige Muzyk Speelders en gevolgt van de Ouders en eenige Mannen. De Bruidt neemt mede voor Huwelyksgoedt niet dan haare Bruiloftskleederen, eenige Kleinoodiën en Huisraadt mede.... De Bruidegom verwacht haar aan zyne deur: Hy doet zelf de Draagstoel open, die naaukeurig geslooten was, en haar in een Kamer geleid hebbende, stelt hy haar in handen van eenige Vrouwen op de Ceremonie verzocht, die den ganschen dag in vrolykheit doorbrengen gelyk ook de Bruidegom met zyne Vrienden doet.

⁺ P. Le Comte voegt 'er by, dat de nieuwgetrouden niet altoos met hun lot genoegt zyn, en dit is licht te gelooven. De Vrouwen, die de Ouders verkocht hebben, mogen hun woordt niet herroepen; maar de Mannen in hun koop bedroogen die zy hebben gedaan, strekken hunne inschiklykheit niet altoos zoo verre. ‘Het is bevonden, zegt hy, dat die, na dat hy met yver de deur van de Draagzetel geopent te hebben om zyne Bruidt te ontfangen, zich aan haare gedaante en aart stoot, die aanstonds weder sluit, en dat men die met de Dochter, Ouders, Vrienden, Genoodigden en al den toestel weder te rug zend, willende liever zyn geldt verliezen dan een afkeerig deel ontfangen.

Niettegestaande 't geen wy reeds gezegt hebben, konnen wy niet nalaaten te berichten 't welk ons over deeze Stoffe, een ander Schryver, lang na hem gekomen, zegt. De byzonderheden zyn t'eenemaal nieuw. Maar zyn ze ook naaukeurig? of zyn ze ook in China van een algemeen gebruik? Mogelyk dat de gebruiken van Provincie tot Provincie, en dikmaals zelf van Stadt tot Stadt verschillen; want hier op is 't dat de Reizigers weinig oplettend zyn. Het genoegt hen iets nieuws voort te brengen. Zekerlyk doet dit het Boek verkoopen, nademaal het niet om de waarheit te doen is, maar om tydverdryf 't welk men in de Reisboeken te leezen, zoekt. Hoe 't ook zyn mag, zie hier het verhaal van den Reiziger.^(b) ‘De Dochters genieten⁺ van de geene die haar trouwen de Bruidtschat, waar van een gedeelte door de toekomende Bruidegom word betaalt, en zulks na de teekening van 't verdrag, en het andere gedeelte een weinig voor de voltrekking van 't Huwelyk. Behalven dit Huwelyksgoedt, geeft de Bruidegom aan de Ouders van de Bruidt een geschenk van Zyde-stoffen, Vruchten, Wyn, enz. Beide de Verloofden zien elkander niet dan wanneer het Huwelyk, 't welk nooit dan door Koppelaars gesmeed word, wederzyds t'eenemaal besloten is, en dat 'er niets ontbreekt dan het Bruiloft-vieren. Alsdan bied de Bruidegom na eenige byzondere Plechtigheden zynen Schoon-Vader een wild Eend aan, 't welk de Huisgenooten van den Schoonvader aanstonds naar de Bruidt brengen, als een nieuw liefde geschenk van haaren Bruidegom. Vervolgens worden deeze twee Verloofden voor de eerste reize by elkander gebragt: Nochtans zoo, dat een lange Sluier de schoonheit of mismaaktheit van de Bruidt voor des Bruidegoms oogen bedekt. Zy groeten elkander, en bidden geknielt de Hemel, Aarde en Geesten aan,.... waar

+ Om te Huwelyken wordden Chineezen geene vrye geneegenheit vergunt, en waar om.

(a) P. Le Comte, Ubi Sup.

+ Hoe dan dikmaals de Bruidegoms in hunne verwachting bedrogen worden, en 't Huwelyk onvoltrokken blyft.

(b) Nieuwe Reize rondom de Waereldt, door Gentil.

+ De Bruidschat door de Dochters genoten, geeft de Bruidegom aan haare Ouders een geschenk, en wat daar op volgt.

[p. 210]

na in 't Huis van des Bruids Vader de Huwelyks Maaltyd word gedaan. Zy licht alsdan haar Sluier op en groet haaren Bruidegom, die.... haar naaukeurig beschouwt. Zy verwacht dan beevende het gevolg deezer beschouwing, en tracht in de oogen van haaren Bruidegom te leezen, of zy hem behaagt of niet. Hy groet haar op zyne beurt, waar na zy beide alleen aan de Tafel zitten gaan: Maar vooraf doet de Bruidt vier kniebuigingen voor haaren Bruidegom, die vervolgens dit tweewerf voor zyne Bruid doet. Ondertusschen geeft des Bruidegoms Vader in een ander vertrek van 't Huis aan zyne Bloedverwanten en Vrienden een deftige Maaltydt; terwyl de Moeder van de Bruidt een andere aan de Vrouwelyke Sexe en van Bruigomszyde doet. Na deeze gehoudene Maaltyden worden des avonds de Bruidegom en Bruidt in hun Vertrek geleid, zonder dat de Bruidt deezen dag haar Schoon-Vader noch Schoon-Moeder heeft gezien. Maar den volgenden dag gaat zy hen plechtelyk begroeten, en op deezen dag geevenze een Maaltydt waar by zy alle beleeftheits-plichten bewyst. Zy dient haare Schoon-Moeder aan de Tafel, en eet van 't overschot, om te toonen dat zy niet meer vreemd; maar een Dochter van den Huize is. Het gebruik laat niet toe dat men het overschot den Huisgenooten noch vreemden geeft, die men genoodigt heeft.

De viering der Bruiloften word voorgegaan van drie dagen van treurigheit, terwyl men zich van allerlei vermaak onthoud. De reden van dit gebruik is, dat men in China het Huwelyk der Kinderen als een afbeeldzel van de doodt hunner Ouderen aanziet, nademaal alsdan de Kinderen hen alrede schynen op te volgen. De Vrienden van de Vader begroeten hem niet, en zoo zy hem geschenken doen, geschied dit zonder gewag van de Bruiloft te maaken.

Men zegt ook^(a) dat de Chineezen hunne Kinderen zeer jong en zonder wederzyds bewilliging uit-huwelyken. Somtyds zelf verbinden ze hen sedert hunne geboorte, en de Kinderen zyn genoodzaakt, wanneer zy tot jaaren gekomen zyn, deeze verbintenis te houden.

⁺ Gentil zegt ons in zyne Reizen, ‘dat dikmaals de Vrienden, waar van de Vrouwen zwanger zyn, elkander zeer oprechtiglyk en plechtiglyk belooven, door 't Huwelyk, de Kinderen die zullen gebooren worden, te vereenigen, indien zy van wederzyds Sexe zyn. Hy voegt'er by, dat de plechtigheit van de belofte bestaat in 't scheuren van hun onderkleedt, en 'er elkander een gedeelte van te geeven. Zoodra als het Huwelyk ontworpen is, doen de Vaders van de jonge Verloofden een Huis-Offerhande aan de Geesten hunner Voorouderen.

De koop en verkoop der Vrouwen is gemeener⁺ by den gemeenenman dan by luiden van aanzien. Deeze van aanzien verzeekeren zich altoos van een wettige Vrouw, en verkooren op eene wyze met de waardigheit van 't Huwelyk overeenkomende. Gekochte Vrouwen, Minnaressen of Bywyven, alle worden ze in de Huishouding voor Huisgenooten van deeze Moeder des Huisgezins aangezien. Zy is 't alleen die de naam van Moeder draagt, voor haar alleen is 't dat de Kinderen van andere Vrouwen ontsprooten, den Rouw aanneemen. Iemandt is 'er die gezegt heeft^(b) dat alle deeze dienstbaare Vrouwen Kinderen voor de Huismeesteresse baaren, gelyk de Dienstmaagden der Aloude Patriarchen deeden: Ook lieten zy deeze haare Dienstmaagden^(c) op haare Kniën baaren. In China dienen, gelyk ten dien tyde, deeze Bywyven om Erfgenaamen voort te brengen, waar na, zoo het de Vrouw van den Huize goed dunkt, zy het Bywyf ter deure uitzet: Eveneens als Sara met Hagar handelde. De Engelsman voegt'er in zyne Uittrekzels⁺ van Vojagiën by, dat een Huisvader, ziende de oogst in zyne Familie te vruchtbaar worden, en nochtans niet besluiten kan den eigendom der Vrouwen die hy verkreegen heeft, aan iemandt over te draagen, maakt echter geene zwaarigheit zich van zyne Kinderen te ontslaan, en hen voor Dienaars of Slaaven te verkoopen, gelyk wy met onze Beesten handelen. Waar is 't dat men Vaders ziet die hen vervolgens weder koopen, wanneer zy zich in staat bevinden, en dat zy deeze Kinderen voor de zelfde waarde konnen hebben, waar voor zy hen hebben verkocht. Men moet by deeze barbaarsche gewoonte de te vondeling leggen der Kinderen voegen. Dit is by de Chineezen zeer gemeen; somtyds doen zy noch erger: Zy dooden deeze kleine Kinderen, vooral wanneer het Dochters zyn, en om deeze moordt

(a) Purchas Uittrekzels van Vojagiën.

+ Hunne manier van beloften op 't Huwelyksluiten, aangeweezen.

+ Hoe by 't gemeene Volk in China de Huwelykskoop gemeen is,

(b) Dapper in zyne verzaameling der Gezantschappen in China.

(c) Genesis Hoofdtst. XXX. mogelyk moet men deeze uitdrukking op 't scherpste niet neemen.

+ En hoe zy zich voor den al te grooten last van Kinderen weeten te ontlasten.

[p. 211]

te billyken, brengen ze een beweegreden van tederheit by, die, om ons van de oirspronkelyke uitdrukzelen te bedienen, zeer wreed is. 't Is dan de Zielverhuizin, waar door, spaarende den Kinderen door deeze barbaarsche daadt voor de straf van in een elendig leven te wandelen, zy reden hebben zich te vleyen, dat deeze kleine nieuw geboornen zeer schielyk en zulks op 't zelfde ogenblik overgaan zullen in de Lichaamen van eenige ryke of gelukkige Menschen.

⁺ Gemeen is 't dat deeze die een Dochter zoekt en die verwerft, aan des Dochters Vader een somme geldts volgens zyne middelen geeft.^(a) Dapper gelooft dat deeze gewoonte den Reizigers oorzaak gegeeven heeft te verhaalen dat de Chineezen hunne Vrouwen koopen. Hy bekent nochtans dat men de Dochter zonder geldt te schieten niet overlaat. Hoe 't ook zy, de Vader van de Dochter is mede gehouden haar een soort van Huwelyks-goedt te geeven, als Huisraadt en 't geen voor de Huishouding vereischt word, geldt volgens zyn vermogen, en eenige Dochters om haar te dienen; 't welk een soort van gelykwaardigheit van geldt maakt, dat de Vryer de Vader gegeeven heeft. Na alle deeze voorafgaande zaaken, die men ondertrouw noemen kan, zend de Vryer eenige geschenken van Juweelen en andere dingen aan zyne Vryster. Zy geeft dan haar naam te kennen. De Starrewichelaars speuren de geheimen van hunne kunst na, om den welvoegelyken dag tot de Bruiloft te stellen. 's Daags voor de Bruiloft brengt men plechtelyk en in 't openbaar alles 't geen de Bruidt uit haar Vaderlyk Huis ontfangt. Eindelyk gaat de Bruidegom op den Bruiloftsdag zyne Bruidt te gemoet, die men in een soort van een Draagstoel draagt. In eenige Zuidelyke Provinciën, zend de Bruidegom 's avonds aan zyne Bruidt een Draagzetel die van buiten geopent word. Deeze Draagzetel word van de Ouders en Vrienden alle met Lantaerens en Toortsen verzien, gevolgt. In alle deeze Chineesche Plechtigheden is iet byzonders,^(b) dat men na de afscheidneeming van de Bruidt en haar Moeder, de eerste in de Draagzetel sluit, waar van men de Sleutel aan des Bruidegoms Moeder zend. Wanneer de Bruidt aan 't Huis van haaren Bruidegom gekomen is, opent deeze Moeder de Draagzetel, en bied de Bruidt den Bruidegom aan.^(c) Dapper bericht noch, dat zoodra als de Priesters de Bruidt van verre konnen zien, zy haar goude Halve-Maanen vertoonen, 't welk de geschenken zyn die zy haar doen en die zy met een gewoonlyke zegen verzellen, die ten naasten by bestaat in te wenschen dat haare liefde niet gelyk de Maan verandere. De Chineezen slaan veel geloof aan deeze beuzelingen, en beelden zich in, dat zy die bewaarende, de Vrouwen bestendiger konnen maaken. Zy zyn gelukkig het dus te gelooven. Na dit alles vertoonen zich de twee Verbondenen in een Pagode voor de Beelden hunner Voorvaderen, en bewyzen die eenige Godsdienstige hulde; van waar zy in een Zaal overgaan om wederzyds aan hunne Vaders te bewyzen dat geen waar aan de plichten van Bloedverwantschap hen noodzaaken. Vervolgens word de nieuwgetrouwde Bruidt door haare Schoonmoeder en haare Huisgenooten geleid naar een vertrek voor haar bereid, om 'er buiten 't bereik van iemandt anders als haaren Man te leeven. Om zich in deeze opsluiting te verlustigen, laat men haar, zegt de Nederlandsche Uitschryver, het vermaak van zich met kleine Hondjes en Vogelen bezig te houden. Om door het verhaal der Reizigers te oordeelen, laaten de Chineezen hunne Vrouwen alle de Grondregels naaukeurig waarneemen^(d), die Arnolf aan Agnes in Moliere voorschreef: Maar zoo de driften overal eveneens zich uiten en werken, moet men niet twyffelen dat de jolouzy der Chineezen, de voorzorg van Arnolf neemende, door de Agnessen van hun Landt niet bedroogen zy. Men bericht in de Verhaalen verscheiden andere byzonderheden deezer Huwelyks Plechtigheden: Maar alzoo die elkander dikwyls wederspreeken, zullen we ons genoegen, aangehaalt te hebben 't geen het aanmerkelykste in deeze gewoontens gevonden word, zonder ons met de tegenstrydigheden te vereenigen, op te houden, die de Reizigers veroorzaaken, dikmaal de gebruiken van verscheidene Provinciën onder een mengende.

Men verzeekert dat de Keizer van China⁺ op 't aller naauwkeurigste door oude Matroonen die de ouderdom zeer ervaren heeft gemaakt, deeze onderzoeken laat die hy verkiezen wil, om haar tot zyne Gemalin aan te neemen. 't Is niet genoeg dat ze jong, deugdzaam, geestig, en uit wendig volmaakt van lichaam zy; de oude Onderzoeksters openbaaren 't geen het aller bedekste is, en laaten geen vlek noch Boezem onbeschouwt. Daar na een naaukeurige lyst der volmaakt-

+ Verdere gebruiklykheden wegens 't Huwelyken aanmerkt.

(a) Gezantschappen enz. Ubi Sup.

(b) Dapper Ubi Sup.

(c) Idem.

(d) Moliere, in de Schoole der Vrouwen.

+ Wanneer de Keizer een Gemalin verkiezen wil, van welke deugden zy moet verzien zyn, en hoe hy dit onderzoeken laat.

[p. 212]

heden of gebreeken van de jonge Dochters opgestelt hebbende, laaten ze haar noch buiten haaren adem loopen, om te meer van den reuk van haar zweet, 't zy goed of quaadt, verzeekert te zyn, en men kan wel gelooven dat dit zweet ten minsten van een verdraagzaamen reuk moet zyn, om deeze Dochter waardig te oordeelen een Gemalin van den Monarch te worden.

⁺ Op hoedanig een wyze men een Bruidegom aan een Prinses van Koninglyken Bloede geeft^(a) is niet min aanmerkelyk. Wanneer het vereischt word haar uit te huwelyken, verkiest men twaalf Jongelingen eens ouderdoms van agtien of twintig jaaren, en die, nevens de hoedanigheden die natuurlyk deezen ouderdom verzellen, mede van een genoeg blykbaare kloekmoedigheit schynen te zyn. Men geleid hen in 't Paleis ter plaatse alwaar de Prinses, die bedekt is, hen zien kan, en haare keur kiezen, zonder gezien te worden, noch in haar onderzoek gestoort. Zy verkiest 'er twee van, die zy den Keizer laat voorstellen, en zyne Majesteit heeft de goedheit een van deeze twee voor zyn Schoonzoon te benoemen. 't Is dan in dit Landt, dat een welgemaakte Jongeling, en wiens weezen en gelaat ongemeene bekoorlykheden vertoont, zich met een ongemeene hoop vleyen kan. Men zegt ons niet of de Romeinsche Juffers, die volgens Petronius en Juvenaal, uitmuntende Liefhebsters waren, zich mede de vryheit aanmatigden de gestalte en weezens hunner Minnaars te onderzoeken, of dat ze eenig middel gevonden hadden 't welk het ingevoerde gebruik voor de Chineesche Prinsessen kon voldoen. Wy weeten in 't algemeen, dat de Roomsche Dames goede keur deeden, en dat zy noch beter betaalden.^(b) De Testamenten en erfmaakingen wierden op dien prys verkreegen: Maar alles wel aangemerkt zynde, het recht der Chineesche Prinsessen kan niet wel met het geen de Romeinen in gebruik hadden, konnen vergeleken worden, noch by de ontdekkingen die zeekere van onze Dames by haare Lyfwachten en Lakeyen hebben gedaan, nadat ze een monstering als van den Septer tot den Herderstaf gedaan hebben.

‘De Chineezen, zegt men ons ook,⁺ mogen^(c) niet trouwen terwyl zy over hunne Vaders of Moedersrouw draagen, en wanneer een onverwacht afsterven voorvalt, breekt deeze rouw allerlei verbintenissen: Zoo dat een verloofde Vryer, die Vader of Moeder verliest, zyne verloofde Vryster niet trouwen mag, dan nadat de Rouw geëindigt zy. Deeze Rouw is dikmaals de oorzaak, dat na het Lyk van den Overleedene begraven is geweest, 't welk niet dan na verloop van eenige Maanden geschied, en somtyds noch langer, na deeze Rouw de Vrienden van den Verloofden aan de Dochter door geschrifte volkomen vryheit geeven, met iemandt anders te mogen trouwen. .... gemeenlyk neemen de Ouders van de Dochter geen nieuwe verbintenis aan, dan na dat de Rouwtydt.... verstreeken zy. Alsdan schryven zy mede een Brief aan den Jongeling, en verzoeken hem zyne eerste verbintenis weder aan te neemen. Indien hy dan deeze voorstelling weygert, is de Dochter vry en ontslagen.... De Wet verplicht teffens wederzyds de Sexen.... De betamelykheit gaat zoo ver dat men zelf zonder misdaadt niet trouwen kan, wanneer een van zyn naaste Bloedverwantschap in gevankenis is; en wie deeze Wet schend word gekastyd gelyk men een ontaard Kindt straft.

Het is Weduwen gedoogt te mogen hertrouwen.^(d)+ Nochtans bestaan zich Vrouwen van aanzien, hoe jeugdig en frisch zy mogen zyn, in geen tweede Huwelyk te begeeven. Om haare deugdzaamheit te betuigen, moeten ze by haaren Schoonvader ingetoogen, en onder 't juk van den ongehuwden staat leeven. Een droevig punt van eer, 't welk de gesteldheit en de uit-

+ Hoemen voor een Prinses van Koninglyken bloede trouwen willende, een Bruidegom voor haar laat verkiezen.

(a) Dapper Ubi Sup.

(b)

Cum te summoveant qui Testamenta merentur,
Noctibus &c.
Juvenal. Sat. I.

+ Hoe de Chineezen die rouw over hunne Ouders draagen, niet trouwen mogen.

(c) Gentil II. Deel zyner Vojagiën.

(d) Dapper Ubi Sup. P. d'Entrecolles in zyn Brief aan P. de Broissia XIII Verzameling der stichtelyke Brieven, zegt dit volgende: 't is de gewoonte dat de Weduwen wanneer zy van aanzien zyn, het overige haarer dagen in een Weduwlyken staat doorbrengen, en 't is een teeken van achting ter gedachtenisse hunner overleedene Mannen: Maar met die van een middelmatige staat is 't dus niet gelegen. De Ouders, die een gedeelte van 't geldt wederom begeeren 't welk zy aan den eersten man te kosten hebben gelegt, noodzaaken haar weder te trouwen. Somtyds zelf is een tweede Man al gevonden en het geldt geleevert, zonder dat zy 'er de minste kennis van heeft. Indien zy een Dochter heeft, en dat ze noch aan de borst legt, word zy onder het koopverdrag van de Moeder gestelt. Niet dan een middel is 'er voor een Weduw zich van deeze onderdrukking te bevryden, bestaande daar in dat zy middelen van te bestaan heeft en Bonzesse of Chineesche Geestelyke word: Maar deezen staat is zeer verdacht, en zy kan die zonder zich te onteeren, niet omhelzen.

+ Welke Weduwen het gedoogt is weder te mogen trouwen.

[p. 213]

werkzelen der Natuur in een Weduwe verdooft, die anders zeer mildelyk in haar werkzaam wezen zoude. Daar en boven is 't dat ze een Man verliezende, alles verliest 't welk Godt behaagt heeft dat de eene Sexe voor de andere gevoelen zou: Maar wy zien de dingen van verre. Men moet onderstellen, dat men in China niet min medenygend en gedienstig dan in Europe is. Ook zegt men ons, dat het zelden gebeurt dat een Dochter een Weduwenaar trouwt.

⁺ In gevalle van Overspel, is 't den Man gedoogt zyne Vrouwen te verstooten, zelf haar te mogen verkoopen aan wien het hem behaagt, en weder anderen te koopen. Maar geenzins mag zulk een Vrouw-verkooping zonder reden geschieden, en indien men dit ondernam, wierden kooper en verkooper strengelyk gestraft, zonder dat echter de eerste Man verplicht zy, haar weder aan te neemen.

Een zonderling gebruik is 't, en 't welk een groote uitzondering in deeze zoo hevige jalouzy maakt die men den Chineezen toeëigent, bestaande in zich te huwelyken om een rekkelyk man te zyn. ‘Men vind 'er, zegt P. Le Comte, genoeg toegeevende Mannen, om in hunne Vrouwen de olykste misdaden te gedoogen. Zy trouwen ze zelf onder deeze voorwaarde, en deeze die van deeze gezintheit zyn (want zodanig een is 'er in China) hebben geen recht, Menschen van een quaadt gedrag te beletten in hun Huis te verkeeren en de gereedheit of ongeregelde driften hunner Vrouwen te misbruiken.’ De Jezuït voegt 'er by, ‘dat deeze Huisgezinnen onder de Chineezen verfoeielyk zyn, en dat ze zodanig voor eerloos gehouden worden, dat hunne kinderen, hoe verdienstelyk en bequaam die mogen zyn, nooit naar eenige waardigheit konnen haaken, noch eenig eerlyk ampt bedienen.’

⁺ Wanneer een zwangere Vrouw haaren tydt van verlossing naadert, legt zy haaren plicht aan haare Voorouderen af en men leest dit gebedt: ‘een zodanige moet eerlang baaren, zy komt u haaren plicht af te leggen, ô edele Geesten! Wy bidden u haar behulpzaam te zyn en een gelukkige verlossing te verleenen.’ Twee maanden na des kindts geboorte, keert de Kraamvrouw weder naar de Pagode met haar kindt, vertoont zich den Voorouderen, en bedankt hen voor des kindts behoudenis. Op 't eindigen van 't jaar begeeft zy zich weder naar deeze Voorouders om te verzoeken dat het kindt verder opwasse.^(a) Wanneer het in staat is om onder 't gezag der Meesters over te gaan, verandert deeze, die de zorg van het te onderwyzen aanbevolen is, zynen naam, en geeft hem een die het alleen in 't School en onder de medeleerlingen voert. De ouderdom van vyftien jaaren bereikt hebbende, geeft men hem de bonnet of den hoedt. Deeze plechtigheit stelt den Jongeling in den rang der Mannen, gelyk met de Mannelyke tabbert by de aloude Romeinen geschiedde. Het gewoonte Boek der Chineezen belast een gebedt voor deezen Jongeling te doen, waar door hy van zyne Voorouderen verzoekt, dat ze hem beschermen, dat ze hem in zyne benoodigtheden behulpzaam zyn, en dat ze hem tot den ouderdom van een volmaakt Man bestieren. Men doet een diergelyk gebedt voor een Dochter die huwbaar geworden is, en voor deeze die de jaaren bereikt heeft van uit den staat van een Dochter tot die van een Vrouwe over te gaan. Eveneens doet de Jongeling, die zyne eerste onderneeming om op Hymens Akker te ploegen zal uitvoeren; hy beveelt zich den Voorouderen door een welvoegelyk gebedt.^(b) Een Man van aanzien verandert hem anderwerf zynen naam, en met deezen naam moet hem een ieder noemen, behalven zyne Huisgenooten en die van minder staat zyn. Eindelyk, wanneer iemandt tot een rypen ouderdom gekomen is, geeft men hem een derde naam, die de eerlykste van alle is. Dit is de Groote naam: waarmede hem ieder noemt, behalven zyne Ouders en deeze die veel ouder dan hy zyn, die het voorrecht hebben hem by zyn tweeden naam te noemen. Wanneer iemandt zich in een Sekte begeeft, deeze die zyne belydenis hoort, en die als zyne Gevader is, geeft hem een geestelyke naam.

De opvoeding der kinderen en de onderwerping die zy hunne Ouderen schuldig zyn, is iets aantrekkelyker van belang.

‘De eerste grondregel van de Chineesche⁺ Zedekunde,^(c) zegt P. Le Comte.... beveelt den Kinderen de liefde, de gedienstigheit, en achting voor hunne Vaders; dat noch quaade bejegening, noch gevorderden ouderdom, noch hooger rang die men kon verkreegen hebben, nooit zulks krenken mag.... Geen

+ In Overspel waar toe dan den Man gerechtigt is, aangeweezen.

+ Plechtigheden voor en na het Kinderbaaren onder de Chineesche Vrouwen, hoedanig waargenomen, en hoe zy met de opvoeding haarer Kinderen handelen.

(a) Purchas Uittrekzels der Vojagiën.

(b) Purchas Ibid.

+ Welke Grondregels de Kinderen te leeren, voorgedraagen worden, en zy onderhoudenmoeten.

(c) P. Le Comte, Gedenkschriften van China II. Deel.

[p. 214]

onderwerping, noch gehoorzaamheit is 'er die de Ouders van hunne Kinderen niet eisschen konnen. Deeze Kinderen zyn verplicht hen hun leven lang te onderhouden, en na hunne doodt hen geduurig te beweenen. Zy werpen zich duizendwerf voor hunne Lyken neer, bieden hen spys aan als of zy noch in 't leven waren... Zy begraven hen prachtig en met groote kosten; zy storten traanen op hunne Graven; zy eeren hunne Afbeeldzels.... door Offerhanden.... De Koningen zelf verzuimen hier in hunnen plicht niet.... Zoo een Vader na zyne doodt als een Godheit wordt geëert, gehoorzaamt men hem als een Koning geduurende zyn leven in dit Geslacht 't welk hy met een volkomen macht bestiert, en als volstrekt Meester, niet alleen over zyne Goederen.... maar ook over zyne Bywyven en Kinderen, waar over hy met een volkomen vryheit gebied.... Indien een Vader zynen Zoon van eenige misdaadt voor den Mandaryn beschuldigt, is 'er geen ander bewys noodig. Men onderstelt altoos dat hy reden heeft en dat een Kindt schuldig zy, als een Vader ongenoegt is.’ Dit ongemeen gezag kan somtyds reden tot onmenschelyke daaden geeven. De Chineezen billyken hun gedrag, zeggende, dat niemandt een Kindt beter kent, dan deeze die het de levensoorzaak gegeeven heeft, die het heeft voortgebragt en opgevoed. De aanvang deezer redeneering is valsch. 't Is als een gevallige daadt die het lichaam schept, 't is een ondoorgrondbaar geheim. Hoe zoude een Vader de Ziel kennen, die een oppermogende handt bestiert en in 't lichaam inlyft? Zy onderstellen noch, dat de Vaderlyke tederheit nooit gedoogt een Kindt te doemen, noch zeer hard te handelen, indien hy 't niet verdient. Indien men hen de afkeer voorwerpt die men in eenige Vaders en Moeders over hunne Kinderen bespeurt, zeggen ze, dat een Kindt zich door gedienstigheit, zachtmoedigheit en herhaalde diensten by hen verzoenen moet. ‘Vervolgens, zeggen ze noch, dat 'er geen afkeer is.... die t'eenemaal de Vaderlyke liefde uit eens menschen harte uitblussen kan, indien die door wederspannigheit of door een ongeregeld gedrag niet vervreemd zy.

^(a)Wanneer een Kindt tegen zynen Vader⁺ door beleediging of anderzins wederspannig word, of zoo het de misdaadt tot zelf een Vader-moord begaat, is de gansche Provincie alwaar dit feyt gepleegt word, ontroert. De Keizer zelf word Rechter over den schuldigen. ‘Men zet de Mandaryns van de Stadt af, die deezen ontaarden Zoon zoo qualyk onderweezen hebben. Men kastyd strengelyk zyne nabestaanden om dat ze zoo nalaatig zyn geweeft in hem te weerhouden: Want men onderstelt dat een zoo ingewortelde boosheit reeds by andere gelegendheden zich heeft ontdekt.... Geen te groote strafoeffening is 'er om deezen Vadermoorder te straffen. Men hakt hem in duizend stukken, men verbrand hem, men verwoest zyn Huis tot aan den grondt, men werpt die van zyne gebuuren om, en men recht allerwegen gedenkstukken op om de gedachtenis van deezen verfoeielyken daadt te vereeuwigen.’ By de Aloude Romeinen was de strafpleging van Vadermoordt de aller ongemeenste. Men weet hoe men hem in een zak sloot met verscheidene Dieren verzelt, die een soort van zinnebeeldt van zyn misdaadt waren: Als, by voorbeeldt, de Adder, die, zoo men bericht, zyne Moeder, doodt, ter waereldt komende.^(b) Dus ingesloten, worp men hem in de Zee, en op deeze wyze beroofde men hem teffens van 't leven, en de natuurlyke middelen, waar van zyn Vader en Moeder hem het vermoogen gegeeven hadden die te genieten, hem de geboorte verleenende.

De Chineezen stellen in den rang der ongevallen, van Kinderen berooft te zyn, want zy zeggen: Wie zal ons in onze behoefte behulpzaam zyn? Wie zal voor ons in onzen ouderdom zorgdraagen? En wie zal ons de laatste plichten na onze doodt bewyzen? De vreemden zullen ons niet ten dienst wezen als Kinderen die ons eigen zyn.

Het zal onnoodig zyn ons uit te breiden⁺ hoe de Chineezen een achting van alle

(a) P. Le Comte Ubi Sup. Men vind in Exodus Hoofdtst, 21. dat men niet alleen door de Wet van Moses de Vadermoorder met de doodt strafte: maar zelfs deeze die Vader of Moeder sloeg of die hen vloekte.

+ Hoedanig men de ongehoorzaame en zyne Ouders beleedigende Kinderen straft.

(b) Het schynt volgens d'aloude Schryvers, dat dit slag van doodstraffe niet altoos op de zelve wyze uitgevoert is geweest. Ten tyde van den Rechtsgeleerden Paulus, die onder de regeering van den Keizer Antoninus leefde, verbrandde men de Vadermoorders levendig, en men worp ze ook voor de wilde beesten. Wy moeten in 't voorbygaan mede aanmerken, dat de straf van den leeren zak (Culleus), waarin men den Vadermoorder sloot om hem in de Zee te werpen, in Spanje noch gebruikelyk is. Elders hakt men hem levendig aanstukken.

+ Hoe de Chineezen de welgemaniertheit voor een regel hunner Zedékunde stellen.

[p. 215]

hunne meerderen verschuldigt zyn; gelyk het Volk voor den Mandaryns^(a), de Huisgenooten voor hunne Meesters, de Leerlingen voor hunne Onderwyzers enz. Luiden van gelyken rang hebben onderlinge achting onder zich die niet min aanmerkelyk zy. Dit is het gevolg van een grondregel hunner Zedekunde, ‘dat 'er ten hoogsten aangelegen is, onder den Volke de welgemaniertheit, de zedigheit en een beschaaftheit te onderhouden, die vermogende zy hun de zachtmoedigheit in te boezemen. Zy gelooven dat de wreedheit de Staaten ontrust, dat vergramde Menschen die niets ontzien, noch niemandt achting toedraagen, tot den opstant genegen zyn, en dat in tegendeel deeze die een smaad weeten te verdragen, te dempen, en t'ontveinzen, en die achting hebben voor de afhankelykheit, door ouderdom, door rang en verdienste ingestelt, nooit van hun plicht wyken dan met een soort van geweldt.’^(b) Alle deeze redenen zyn niet voldoende noch volkomen rechtmaatig. Behalven dat de vermomming en ontveinzing die strafwaardig is, dikmaals de gevolgen van deeze achtneemingen zyn; dat men er voorbeelden van in de Historie van China vind, gelyk in alle de geschichten der waereldt te vinden zyn, zoo vind men 'er ook onheusche en fiere menschen, en ten opzicht voor de afhankelykheit onbequaam, die weinig werk van deeze gemeenzaamheit maaken, zoo werkzaam om de harten te beweegen, en waarvan de oorsprong dikmaals aan een teederheit van gevoelens die weinig gemeen zyn, verschuldigt zy: Daar zyn, zeggen we, Volkeren van dien aart, die nochtans zeer gerust leeven, zonder tweedragt te verwekken en iemandt te ontrusten, of met een woordt gezegt, zonder zich ergens aan te kreunen, dan wanneer het schynt hunne beurs of vryheit te gelden. Andere zyn'er, in wien de welgeschiktheit en heuschheit byna natuurlyk word, en die somtyds hunnen minderen met alzoo veel beleefdheit ontzien als of het huns gelyken waren: En nochtans weet men genoeg hoe onbestendig zy in hunne ontziening, zelfs omtrent hunnen meerderen zyn. Indien zy, gelyk de Eilanders hunne nagebuuren, geene t'zaamenspanning tegen de Regeering maaken, ten minsten troosten zy zich, hun wrevelmoedig hart in Straatliederen en andere Deunties te ontlasten.

Wy zullen dit verhaal, 't welk de opvoeding⁺ en welgemaniertheit behelst, door eenige byzonderheden eindigen, door P. Le Comte aangemerkt. ‘Zoo dra men een kindt tot de wetenschappen wil doen overgaan, geeft men 't een Meester.... Wanneer dit kindt genoegzaam gevordert is, stelt men 't een gemeene Mandaryn voor om het t'ondervraagen. Indien het in 't schryven een vaste handt heeft, en de letters wel kan formen (want door deeze studie is 't dat de jeugt begint) word het onder den geenen gestelt die het konnen tot de kennisse en wetenschap der Boeken doen overgaan en vervolgens naar waardigheden haaken.... Deeze waardigheden komen met die van Meester in de vrye Konsten, in de Godkunde en Dokter overeen. Alzoo het fortuin der Chineezen van hunne bequaamheit afhangt, brengen ze hun gansch leven in de studie door,’ en deeze Studiën verwekken een zodanige na-yver by de Chineezen, dat men 'er dikmaals ziet dat ze zich hun leven^(c) door te sterk studeeren verkorten; zodanig krachtig zyn deeze aanlokzelen van 't vernuft, die geen ander oorsprong hebben dan een driftige begeerte om in zyn Vaderlandt verhoogt te worden. ‘De ondervraagingen zyn onder hen ongemeen scherp. De voornaamste Mandaryns der Provinciën zyn Meesters der vrye Konsten. Het Hof zend een Gevolmachtigde om het onderzoek der Meesters in de Godkunde by te woonen.’ In Europe hebben de Hoven geheel wat anders te doen: zy wikkelen zich zelden in knibbelachtigheden van deeze natuur in. Zy willen wel onkundig zyn dat het hunne tegenwoordigheit zy, die de jeugdt tot de volmaaktheit in de wetenschappen zoude aanmoedigen. Men moet nochtans het goedt oordeel van onzen Adeldom niet te kort doen; want men versmaad 'er alzoo min de eer van Lidt eener Hoogeschoole te worden, gelyk 'er in Vrankryk een is^(d) alwaar men eerlang niet dan Staats Amptenaren, Prelaten, Hartogen en Ryksvorsten vinden zal. ‘Als de Doktoren benoemt zyn, stelt men hen den Kei-

(a) Zie P. Le Comte in zyne Gedenkschriften van China II. Deel. De beschryving die deeze Schryver van de eer doet, die het Volk den Mandaryns bewyst, is niet onvermaakelyk.

(b) Men moet niet te veel op de tegenwerpingen aanhouden, die hier gedaan worden. Boven dat is 'er een ongemeen onderscheid tusschen de welgemaniertheit der Chineezen en die der Fransen, waarvan de manieren vry en verlustigende zyn, en zelden zonder beleefdheit verzelt gaan; daar de Chineesche geschiktheden zich ongemeen lastig vertoonen.

+ Manier van hunne Kinderen tot de geleerdheit aan te zetten, aangemerkt.

(c) Purchas Ubi Sup.

(d) De Fransche Academy.

[p. 216]

zer voor, die aan de drie eersten bloemkranssen geeft,’ gelyk men eertyds den Dichteren^(a) in Italië en Duitslandt gaf; maar men geeft ons niet te kennen dat deeze laatste Poëtae Laureati ooit daar door ryker geworden zyn. De Laurier^(b) is zoo goed koop, dat de Vorsten die wel betalen willen, zonder zich iets meer in te wikkelen. Dus is 't in China niet. ‘Een Dokter is 'er altoos ryk, nademaal hy van zyne Ouders en Vrienden veelvuldige geschenken ontfangt. Een ieder hoopt allenks uit het hoog aanzien van een Dokter nuttigheid te trekken.’ En alzoo het niet gedoogt word dat deeze die door hunne geleerdheit tot de eerste waardigheden zyn verheven, zich verslappen, of hunne studiën verlaaten, ‘zoo zyn zy zeer dikmaals verplicht in de onderzoekvergaderingen te verschynen, alwaar men hen strengelyk straft, indien zy hunne lessen vergeeten hebben.’ By ons verdooft de armoede het verstandt. De School-Studiën wyzen den rechten weg tot een kleine Bef aan. De Abt maakt en draagt Boeken op. Dit is de groote bron onzer deftige verstanden. Zy leeven van de kleine inkomst die hen deeze vroeg-rype Studiën voortbrengen en van hunne verwaantheit onderschraagt word. Zy vinden ontwerpen uit, en doen die den Boekverkopers betaalen, die zeer dikmaals het werk nooit uitgebroeit zien. Maar zoo om zyn eigen best, de Schryver noch eenige raauwe vruchten van zyn vernuft aan zyne onnoozele weetnieten opdroeg,^(c) mogelyk zou men zich met het verlies van zyn geldt konnen troosten.

⁺ De gewoone Rouw is van drie jaaren, en geduurende deezen tydt mag men geen openbaar Ampt bekleeden. ‘Een Mandaryn is verplicht zyn Ampt te verlaaten, en een Bedienaar van Staat zyne Bediening, om zich in zyn Huis te houden en den ganschen tydt in rouw door te brengen.^(d) Men verandert van vertrekken en Huissieraaden, men mag niet dan op een klein houte stoeltje zitten. Het voedzel is gering, en men nuttigt niet dan peulvruchten. Hunne kleederen zyn van grof linnen gemaakt, en zy slaapen niet dan op slechte bedden. Zy bedienen zich zelf in dien tydt van woorden en uitdrukzels met hunne smert overeenkomende.’ De smert die wy in gelyke gelegenheit vertoonen, heeft 'er geen gelyken by. Maar aan d'andere kant trekken wy veele beweegredenen van vertroosting uit onzen Godsdienst, en dit is 't welk den Chineezen ontbreekt, die niet dan twyffelachtigheden en onzekerheden over den staat hunner Ouderen in de andere Waereldt uitventen. Nochtans moet men aanmerken, dat doordien alles by de Europianen in gebruik verbastert en ontaard, indien 't gebruik goedt hadt gevonden gelyke gewoontens met die der Chineezen onder ons in te voeren, men hadt dezelve gerustelyk opgevolgt, zonder zich te zeer aan den Godsdienst te bekreunen.

In den Rouw leggen de Chineezen het geel en blaauw af, 't welk by hun blyde kleuren zyn, en men kleedt zich dan niet als in 't wit, een verwe van alle tyden af tot de treurigheit verkooren: Zoo wel onder de Vorsten als den geringsten Ambachtsman; volgens 't bericht van P. Le Comte, bestaat men geene andere kleederen dan van deeze veruw te draagen. Gemeenlyk omgordenze het lichaam met een koord. De rouw wegens andere Bloedverwanten duurt meer of min na dat de Overledene in bloede bestaat. Overzulks hier in de gebruiken der Chineezen en die van ons de zelfde zyn. Het gebruik en de geschiktheit verdooven de waare gevoelens: Men moet zich aan dit gebruik in China gelyk in Europe onderwerpen: Maar het gebeurt eindelyk, dat in dit Gewest, gelyk in onze Landen, de vreugde ontsnapt. ‘De Chineezen, zegt P. Le Comte, ver-

(a) Dit word nu noch geoeffent: maar echter zelden.

(b)

Menard, qui fit des vers si bons,
Eut du Laurier pour recompense.
O Siecle maudit, quand j'y pense!
On en donne autant aux jambons.

Dat is.

Menard, die meenig Vaers zeer konstig wist te maaken,
Kreeg geen beloning, dan Laurier, voor klinkb're zaaken.
Welk een verkeerden Eeuw! schoon ik daar tegen tier;
Men siert in Vrankryk ook de Hammen met Laurier.

(c) De M.... van L.... zyn aan een B.... P.... opgedraagen geweest, die, duizend Gulden aan den Schryver opgeschooten hebbende, zich genoodzaakt zag deeze somme tegen een Opdragt-Brief te verhandelen, waarin men naaulyks van B.... sprak.

+ Hoedanig het rouwdraagen by den Chineezen gebruikelyk is.

(d) Hist. van China door P. Marini.

[p. 217]

toonen in den beginne van den rouw een onachtzaam wezen: de droef heit schynt in hunne uitwendigheit.... vervolgens ziet men hen hunnen natuurlyken en aangebooren aart wederaanneemen, en somtyds lachen, wanneer zy een ogenblik te vooren op het graf hunner Ouderen geweent hebben.’ Niets is waarachtiger dan dat wy elkander deeze uitwerkzelen van wederzydse geschikheit schuldig te bewyzen zyn, waaraan somtyds het hart zoo weinig deel neemt; een bewys hier van is, dat zelf deeze die de vermomming berispen, zich daar door beleedigt vinden, wanneer zy de welvoegelyke uitwendigheit niet ontmoeten. Naauwelyks zoude een Menschenhaater vraagen durven; van waar komt het dat alles zoo gelyk zy, en dat het zwart eenige maanden gedragen word, voor Menschen om wien men te vooren niet veel gaf, en zulks met even zoo veel geregeldheit als voor deeze, die men inwendig noch veele jaaren beklaagen zal, na hen verlooren te hebben? Een Chineesche Philosoof hield eertyds staande, dat 'er onder de Menschen niet dan een eenige liefde zyn moest; zodanig overeenkomende, dat men zyn Vader, Moeder en Bloedverwanten niet meer dan alle andere Menschen moest beminnen, en men niet dan een zeker recht van rang en opperhoofdigheit aan hun overlaaten moest. De Chineezen hebben dit gevoelen als een kettery aangezien.

Alle deezes Volks Plechtigheden zoo stiptelyk, en zoo evenmaatiglyk in gebruik, worden in een Gewoonte-Boek, ten dien einde vervaerdigt, gevonden. Onze Kerkelyken zyn door ervaarentheit bewust, dat de waarneeming van zoo veele Ceremoniën en Plechtigheden een soort van studie is. Ten minsten word 'er een zeer uitgestrekte geheugenis om die te onthouden toe vereischt, en vooral een begrip alzoo oplettend als dat van een Meetkundige. Wy zullen vermyden onze Lezers te verveelen, en de schroomelyke naaukeurigheit van een loontrekkend Uitschryver niet volgen; wy zullen alleen hun de aanmerkelykste gebruiken voorstellen.

Eerstelyk zullen wy aanmerken een gevoelen van erkentenisse die den Chineezen tot eere verstrekt.^(a) Zy gronden de lange smertelyke rouw, die zy over hunne Vaders en Moeders betuigen, op de byzondere zorg die deeze verplicht zyn voor hunne Kinderen in de drie eerste levens jaaren te neemen. ‘Hier om is 't, zeggen de Chineezen, dat wy zoo veel tydt met hen te beweenen doorbrengen, om de moeite en belemmering gedachtig te zyn die wy hun in deeze eerste tyden van onze kindsheit veroorzaakt hebben.

De Chineezen, vervolgt P. Martini,⁺ doen een gedeelte van hun geluk bestaan, in zich van een zeer hard en vast hout te verzeekeren, om 'er zich Doodkisten van te maaken. De Ryken koopen voor hun en hunne Ouders deelen van een onverderflyk hout, 't welk hun byna twee duizend Ryksdaalders kost. Zy doen deeze kosten by tydts op dat ze langen tydt by hen het voorwerp van hun laatste rustplaats beschouwen. Wy twyffelen nochtans niet, dat'er veel ydelheit in dit gebruik onder loopt, en dat het van 't zelfde gewigt zy, met de gemaaktheit der geenen die hunne Doodkist met zich voerden, die het hooft en bekkeneel van een Doode aan 't hoofden-end van hun Bedt lieten plaatsen, of 's morgens zich aanzeggen dat zy sterffelyk waren. By de kosten van dien aart, moet men de Reukwerken, Bloemen, Waskaerssen, kostelyke Stoffen, beschilderde Papieren, Speeltuig-Speelers, Weensters, enz. voegen. Alle de Bloedverwanten en Vrienden worden mede verzocht rondom de Doodkist te komen weenen, en Offerhanden den Overledene te doen, voor wien men eenig belang heeft. De Kinderen bewaaren by hun, gansche jaaren de Lyken hunner Vaderen in kostelyke Doodkisten geslooten, die men zorgvuldig met een duurzaam Vernis dicht strykt, op dat 'er geen quaade lucht van 't Lyk uitwazeme: En geduurende deezen tydt is 't, dat men aan zyne overledene Ouders eeten en drinken voorzet, als of zy noch in 't leven waren. Iet diergelyks vind men by de Aloude Grieken en Romeinen, voornamentlyk in de Offerhanden^(b) en de Wynplengingen die de Grieken deeden om de Zielen der Overledenen aan te roepen, wanneer men haar wilde over het toekomende raadvraagen, of van haar eenige gunst verzoeken. Maar men moet toestaan, dat de Grieken en Romeinen deeze behandelingen zoo verre niet bragten als de Chineezen. Voor 't overige zou men deeze laatsten groot ongelyk doen, als schuldig van buitenspoorigheit te doemen,^(c) onderstellende dat zy niet, gelyk de eersten, de

(a) Hist. van China door P. Marini.

+ Vreemt gebruik der Chineezen zich by hun levenstydt van kostbaar hout Doodkisten te doen bereiden.

(b) Zie 't geen Feithius over deeze stoffe verzaamelt heeft. Antiquit. Homer. L.I.

(c) Zie de Verhandelingen van den Abt Renaudot over de wetenschappen der Chineezen, op het vervolg der aloude berichten van Indiën.

[p. 218]

onsterffelykheit der Ziele geloofden. Het gevoelen van de Zielverhuizing en de Gebeden van 't Chineesch Gewoonte-Boek bewyzen het tegendeel. Waar is 't dat hun denkbeelden over deeze onsterffelykheit verward zyn, gelyk ook die van 't meerendeel der Aloude Heidenen waren.

⁺ Zoodra als een Zieltogende den geest geeft, neemt een Bloedverwant of Vriendt de Rok van den stervende, klimt op het dak van 't Huis en zich naar 't Noorden wendende, roept hy driewerf met groot geschreeuw de Ziel van den Overledene. Dit geroep word den Hemel, de Aarde en het middelste Luchtgewest toegeëigent. Daar na vouwt hy de Rok van den Overledene weder toe, en wend zich naar het Zuiden. Vervolgens ontvouwt hy den Rok en spreid die over den Doode, die drie dagen in deezen staat leggen blyft, om af te wachten dat zyne Ziel wedergekomen zy. Het zelfde gebruik heeft men buiten de Stadt wegens een Lyk 't welk gedood is. Laat ons nu tot een ander gebruik overgaan.

^+(a) Wanneer een Chinees gestorven is, is men gewoon een Altaar in een der Huisvertrekken op te rechten, 't welk gemeenlyk wit behangen is. Men zet het Afbeeldzel van den Overleedene op dit Altaar, nevens alle de versierselen waar van wy gesproken hebben, en 't Lyk legt achter het zelve in de Doodkist.^(b) Alle die hier komen om hun leetwezen te betuigen, of rouwklacht-plichten te doen, knielen vierwerf voor dit Afbeeldzel, en buigen zich met het hoofdt tegen den grondt: Maar voor deeze huldiging, offeren zy het Reukwerk. De Kinderen van den Overledene; zoo hy eenige heeft, staan ter zyden de Doodkist, en in Rouwgewaadt; zyne Vrouwen en Bloedverwanten weenen met de Beweensters⁺ achter een Gordyn die hun dekt. Laat ons niet vergeeten te zeggen, dat men volgens het Chineesch Gewoonte-Boek; zoodra men het Lyk van den Overledene in de Kist heeft gelegt, hem in den mondt eenig Graan en Ryst steekt, zelfs Goudt en Zilver na dat het vermogen en rang van den Overledene vermag. Men doet mede in kleine zakken in de vier hoeken van den Doodkist geplaatst, Nagels, en Schaaren om die te snyden. Voor dat de Tartaren uitdrukkelyk den Chineezen hadden belast zich het hair at te snyden, plaatsten zy 'er de Kammen by. Men vind in tegendeel, dat eenige Volkeren der Oudheit hunne dooden het hair afsneeden, en mogelyk was dit gebruik niet minder^(c) vreemd als dat der Chineezen. Niets komt beter met dit laatste overeen dan het gebruik der Lykplichten waar van in Homerus gesproken word.^(d) Deeze die belang by den Overledene hadden, schooren zich het hoofdt en bedekten dit Lyk met hunne hairen,^(e) dikmaals zelfs deed men van zyne hairlokken een offerhande. Wy zullen ons wel wachten de overeenkomst deezer twee gewoontens aan te dringen.

Op den dag der Lykstatiën, vergaderen⁺ alle de Bloedverwanten en Vrienden, gelyk in Europe, in des Overledens Huis in den rouw gekleed Zy maaken gezamentlyk nevens de Priesters enz. de Lykstatie uit.⁺ Men ziet 'er de Afbeeldzels van Mannen, Vrouwen, Olifanten, Tygers enz. Dit alles word voor den Overledene verbrand. De Priesters en deeze die loontrekken om de Gebeden voor den Overledene of ter zyner eere te doen, volgen hier op.^(f) Aan 't Hoofdt vertoonen zich Menschen die kopere Wierookvaten en tamelyk groot zyn, op hunne Schouderen draagen. De Kinderen van den Overledene volgen de Doodkist. Zy gaan te voet, leunen op een Staf, 't welk een teken van treurigheit is, ten minsten een uitwendig teken. Men moet zich niet inbeelden dat het hart altoos en zonder afweiding met den toestel van den Rouw overeenkomt. Deeze Menschen met de zelfde menschelykheit als wy bekleedt, bezitten ook de zelfde driften. Zodanig een zyn Vader verlooren hebbende, begraaft meede zyne droef heit nevens hem: Maar wy hebben reeds een bequaame en verstandige Jezuit over de huichelary van de Chineesche droefheit aangehaalt. Na de Kinderen komen de Vrouwen in een bedekten Draagstoel, en dan des Overledens Bloedverwanten. Veele Plechtigheden verzellen deezen voorttogt. Wy zullen alleen aanmerken, dat dit op 't geluit van Pauken, Trommels, Fluiten en

+ Vreemd gedrag 't welkmen by een zieltogende Ziele in gebruik heeft.

+ Hoe men zich by den Verstorvene gedraagt, en hem een Altaar oprecht.

(a) Getrokken uit Dapper en anderen

(b) Dit is een Plechtigheit die de Chineezen Tiao noemen.

+ Met welke Plechtigheden dit gaat verzelt.

(c) Het kan op de zindelykheit gegrond zyn. De ervaarentheit leert, dat de baardt, de nagels en 't hair na de doodt wassen.

(d) Hiade van Homerus 23 Boek.

(e) Feith. Antiquit. Homer. Lib. 1.

+ Hoe de Chineezen plechtiglyk hunne Lykstatien voltrekken.

+ Zie het nevens gaande Afbeeldzel, verbeeldende een prachtige Lykstatie van een der Grooten van China.

(f) Dappers verzameling der gezantschappen enz.

[p. *38-*39]

136
B. Picart sculp. direxit. 1729.
CONVOI FUNEBRE d'un GRAND de la CHINE.

[p. 219]

eenige andere Speeltuigen geschied. Wanneer de Doodkist omtrent dertig treeden gevordert is, werpt men 'er eenige roode aarde op: Doch de reden van dit gebruik word niet bericht.

Yder Geslacht heeft zyn byzonder Graf op een Heuvel gelegen, of naby de zelve. Deeze Graven zyn met Afbeeldzels versiert en met diergelyke als men voor de Lykstatie gedraagen heeft. Ook hebben ze het gebruik van By-en Graf-Schriften. Op deeze Graven is 't dat men jaarlyks in de maandt May^(a) vergaadert, en den Overledene offert, nadat men het Gras en Struikgewassen die het Graf bewassen, heeft uitgeplukt. Dit is een deezer Diensten die eenige Bezendelingen als enkelyk burgerlyk vertoont hebben, en andere als Afgodsdienstig en bygelovig beschreeven. Hoe het ook zy, in de zelfde plaatsen alwaar deeze Graven zyn, offeren de Chineezen Offerhanden aan zekere byzondere Geesten die zy gelooven in de Hemelen te heerschen. Zy bewyzen hun dankzeggingen voor de weldaaden die de dooden van deeze Graven hen schuldig zyn, en bidden hen daar in te volharden om hen hulpe te bieden. Volgens het Chineesch Gewoonte-Boek, mogen deeze Offerhanden, en die men den overleden Ouderen doet, niet dan door wettige Kinderen geoffert worden.

De grondt^(b) der Graven is zeer duur: eveneens als in Europe; zonder gewag van den toestel onzer Lykstatiën te maaken, waarin wel dikmaals de levenden, onder voorwendzel van de Overledenen te eeren, hunne ydelheit vergenoegen. De Chineezen bouwen Huizen naby hunne Graven, en deeze Huizen worden gemeenlyk met Cipresboomen versiert. Dit alles zoude minder kosten, indien 'er een Bonze of Waarzegger de waarde van naar zyn goeddunken niet deed hooger loopen. Wanneer een Persoonaadje van dit gewigt te raade word den grondt gelukkig te noemen, dan is die buiten prys. Alhoewel men in 't algemeen, gelyk by ons, de Lyken van Doodkisten verziet, zyn 'er echter Provinciën alwaar men die verbrand. De armen verbranden ze mede by gebrek van middelen om Doodkisten te koopen. Nochtans staat men hun Kerkhoven toe, alwaar zy begraven worden, gelyk by ons en de Aloude Romeinen, zonder eenige onderscheiding. De Gesnedenen overtreffen, zoo men verzeekert, alle de andere Chineezen; zy doen ongemeene kosten in raar en kostelyk hout: En hunne Graven zyn onderaardsche Paleizen.

Laat ons eindigen door eenige gebruiken⁺ die niet dienen vergeeten te worden.^(c) Somtyds laaten de Bloedverwanten den stervende, voor dat hy 't afgelegt heeft, in een Zaal brengen, 't welk mogelyk de plaats is die de Schryvers^(d) de Zaal der Voorouderen hebben genoemt. Purchas bericht op 't geloof der Schryveren, waar van hy zyn Uittrekzel heeft gemaakt, dat wanneer een Zieke buiten hoop van herstelling is, dat men hem dan het Afbeeldzel van den Duivel vertoont, houdende de Zon in de rechter en een Dolk in de linker handt: Men vermaant hem dit Beeldt sterk aan te zien, op dat hy zich een getrouwe Vriendt van den Duivel in de andere waereldt maaken kan. Een andere gewoonte is 'er, doch die mogelyk niet algemeen is, dat op de doodt van een Vader, de oudste Zoon zyn Bonnet afneemen moet, zich met verstrooide hairen voor zyn zieltoogenden Vader vertoonen, de gardynen of bedt-kleedden scheuren, en werpen 'er de lappen van op den Overledene. De Vrouwen wasschen de Lyken der Vrouwen, en de Mannen die van Mannen. Na deeze afwassching wind men den Overledene in Katoen Lywaadt, of in een stuk zyde Stoffe. Naby den Doode zet men de tekenen van zyne waardigheit of die van zyne verdiensten en zyne bevorderingen in konsten en wetenschappen. De Kinderen, of die ontbreekende, verkondigen de naaste Bloedverwanten van den Overledene zyn afsterven aan anderen, met woorden vol van droefheit en hoogachting: Alsdan begint de rouwbezoeking, die men gelyk men in Europe doet, zich kleedende met de omstandigheit overeenkomende. Op den komst deezer bezoekingen, die, by de Grooten, aan de Bloedvrienden en Beweensters^(e) door een of twee Trommel slaagen verkondigt word, maaken alle deeze Vrouwen door haar weenen en zuchten een soort van Lykmuzyk. Wy hebben reeds van 't Offeren en de Offerhande voor de Dooden gesprooken. Vervolgens geleid men het Volk in een andere Zaal, alwaar men

(a) Verklaringen over de eer aan Confutius enz. beweezen. In 't vervolg van de Historie van 't Edikt enz. door P. Gobiën.

(b) Dappers verzameling der Gezantschappen enz.

+ Andere vreemde gewoontens by hen omtrent den stervende in gebruik.

(c) Idem, Ubi Sup.

(d) P. Gobiën verklaringen enz. In 't vervolg van de Hist. van 't Edikt des Keizers van China.

(e) Deeze Trommels zyn aan den ingang van de Zaal.

[p. 220]

hun Thee en Konfituren voorzet. Deeze die het vermogen hebben, rechten een Lykmaal aan, waar na het Lyk ter Aarde word bestelt.

Purchas bericht dat men een Pynboom naby het Graf plant, en dat deeze Boom gewyt is.