Theoretische spraakkunst der Papiamentsche taal

De werkwoorden.

Gelijk men in 't Hollandsch de voorkeur aan 't werkwoord hebben geeft, zoo geeft men in 't Papiamentsch de voorkeur aan 't werkwoord zijn of ta.

[p. 15]

De vervoeging van het werkwoord geschiedt met behulp van het werkwoord: ta – zijn.

Dit werkwoord vervoegt men aldus:

Onbepaalde wijs

Ta - zijn

Deelwoord ontbreekt.

Gebiedende wijs

Keda – blijven (!)

Aantoonende wijs.

Tegenwoordige tijd.

Mi ta – ik ben

Bo ta – gij zijt

El ta – hij is

Nos ta – wij zijn

Boso ta – gij zijt

Nan ta – zij zijn.

Regel: Het werkwoord ta blijft dus in alle personen onveranderd.

Onvolmaakt verleden tijd.

Mi tabata – Ik was

Bo tabata – gij waart

El tabata – hij was

Nos tabata – wij waren

Boso tabata – gij waart

Nan tabata – zij waren.

Regel: Het woord tabata blijft in alle personen onveranderd.

Volmaakt verleden tijd.

Mi a tabata – ik ben geweest

Bo a tabata – gij zijt geweest

El a tabata – hij is geweest

Nos a tabata – wij zijn geweest

[p. 16]

Boso a tabata – gij zijt geweest.

Nan a tabata – zij zijn geweest.

Regel: De vorm a blijft onveranderd.

Toekomende tijd.

Lo mi ta – ik zal zijn

Lo bo ta – gij zult zijn

Lo el ta – hij zal zijn

Lo nos ta – wij zullen zijn

Lo boso ta – gij zult zijn

Lo nan ta – zij zullen zijn.

Regel: Lo blijft overal onveranderd.

Er is vertaalt men in 't Papiamentsch door Tin, b.v.

Er is een God – Tin un Dios.

De onbepaalde wijs.

De werkwoorden van Spaanschen oorsprong gaan in de onbepaalde wijs uit op de klinkers a, e, i; op de tweeklank ai en op verschillende medeklinkers, b.v.

papia – spreken

spera – wachten

stima – beminnen

mira – zien

weita – zien

coempra – koopen

jega – naderen

tende – hooren

come – eten

bende – verkoopen

respondé – antwoorden

hari – lachen.

gradici – bedanken.

droemi – liggen slapen

bini – komen

coeri – loopen

bai – gaan

tin – hebben

por – kunnen

mester – moeten

kier – willen.

cai – vallen.

[p. 17]

De werkwoorden van Nederlandschen oorsprong zijn of gespanjoliseerd of hebben eenige wijzingen ondergaan, b.v.

strika – strijken

foela – voelen

brei – breiën

drei – draaiën

bieder – bieden

keire – kuieren

hier – huren

scheiër – schuiëren

bordier – borduren.

spaar – sparen.

Gebiedende wijs.

De gebiedende wijs is gelijk aan de onbepaalde wijs; zij behoudt voor 't meervoud dezelfde uitgang, b.v.

Toema – nemen – neem – neemt

bebe – drinken – drink – drinkt

corda – denken – denk – denkt

jama – roepen – roep – roept

Deelwoorden.

Het tegenwoordig deelwoord wordt in de gewoone spreektaal niet of zeer zelden gebruikt en dan nog alleen van de werkwoorden op a, e en i uitgaande.

De uitgang a werdt andoe, e en i verandert men iendoe, b.v.

corda – denken wordt cordandoe – denkende

ricibi – ontvangen wordt recibiendo – ontvangende

bebe – drinken wordt bebiendoe – drinkende.

[p. 18]

Het verleden deelwoord in den bedrijvenden vorm is geheel aan de onbepaalde wijs gelijk b.v.

mi a paga – ik heb betaald

bo a droemi – gij hebt geslapen

el a lamanta – hij is opgestaan.

nos a hunga – wij hebben gespeeld

boso a papia – gij hebt gesproken

nan a kere – zij hebben geloofd.

Het verleden deelwoord met lijdende beteekenis is niets anders dan de onbepaalde wijs, met de volle klemtoon op de laatste lettergreep, b.v.

desprecia – verachten.

E ta despreciá – hij is veracht.

gaba – prijzen.

E ta gabá – hij is geprezen.

Enkele werkwoorden van Nederl. oorsprong nemen het voorwerpsel ge aan bij de vorming van hun lijdend verleden deelwoord, b.v. mijn boek is gescheurd – mi boeki ta gescheer.

De volgende werkwoorden veranderen in het lijdend deelwoord de e van de onbepaalde wijs in i.

perde – verliezen.

mi ta perdi – ik ben verloren.

Evenzoo doet men met:

kennen – conoce

overtuigen – conbence

kiezen – scohe.