Verzameld werk 4

Avondzon

In dat naoorlogse Vlaanderen, vol passie en strijd en onrustigheden, zonder regelmaat of orde, vol gerucht van vervolging, miskenning en stormende liefde, voelde de oude pastoor zich een beetje op zijn ongemak.

De studenten die hij tot het einde van zijn levensjaren in het warmste plekje van zijn hart heeft gedragen, waren hem niet meer dezelfde. ‘Zij zingen te weinig,’ zegde hij eens. De vroege ernst die over de Vlaamse knapenschap was gevaren, beviel hem niet te best.

‘Ik worde te oud, schreef hij, om in dat jong geruchte te wonen in overvloeiend jong leven. - Mijn leven, mijn denken en voelen, mijn doen concentreert, blijft binnen en deurwasemt in fijne reuken, hersens, hert, lijf, en ziel, kamer huis en hof. Als ik alleen wandelen ga onder blauwen hemel, onder heldere lucht, en door zoet stroomende velden, er omhangt een soort van reukwerk mijn lichten stap en heel mijn levend lijf.

Een binnenzang ook doorvedelt mijn wezen en doet het jong gerucht wijken.

Wat zal het zijn als kwader tonge en bitterheid, onrecht en

[p. 412]

onchristen heiligheid, wantrouwen en laster uit de vuile grachten heft...’

Binnenzang! Hij was tijdens de oorlogsjaren vergroeid in de eenzaamheid. Hij had er ‘gewandeld in zijn eigen ziel’. De bijna tachtigjarige pastoor had de stilte liefgekregen. Binnenzang die door het gerucht van het leven werd gestoord.

Maar dat Verriest vijandig of met afkeurende lip zich tegen het studentenvolk of het radikaler sprekende Vlaanderen uitsprak, kan niet worden gezegd. Groeien! was een van zijn wachtwoorden. De groei van Vlaanderen, de groei van de gedachte bij de jeugd kon hem niet onnatuurlijk schijnen. Hij was toch de man die, in het aanschijn van de aartsbisschop van Mechelen, had gezegd: ‘Ja, hier en daar kunnen er wel zijn die de palen der voorzichtigheid te buiten loopen; maar dat is rijkdom en overvloed van leven.’

Hij bleef op zijn dorp geplaagd door ziekelijkheid. Graag liep hij nog rond, hier in,daar uit. Maar de inzinking was gekomen. Verriest, die zich steeds een sinjeur had gevoeld en zich als een sinjeur had gehouden, die zijn leven binnenshuis had doorgebracht in zijn grote kamer vol herinneringen, hokte nu in zijn keuken, en hield er Paulien gezelschap. Ook was de tijd lastig en voelde hij zwaarder het wegen van de geldelijke zorgen.

Te Brugge kwam hij getuigen voor zijn oude vriend en studiemakker, Eugeen Van Oye, die men aan Moloch wilde ten offer brengen. Het was een ontroerend ogenblik in het Brugse Assisenhof: als getuige pastoor Verriest, de tachtigjarige, met het schone, fijn afgelijnde profiel, omkranst door het lange grijze haar; als beschuldigde de bijna tachtigjarige Van Oye, met het nog frisse gelaat, fier opgericht in de krans van de zilveren lokken. En de ene oud-student van Gezelle, die Gezelles gouden woord had laten klinken door de nederlandssprekende gouwen, pleitte voor de andere oud-student van Gezelle, voor de liefste leerling van Gezelle. Wat een tragedie voor Vlaanderen.

[p. 413]

De tachtigste verjaardag van Verriest werd in stilte gevierd: van overal kwamen betuigingen van hulde, door Verriest met piëteit bewaard, want hij had stapels van bewonderend papier verzameld. En het volgende jaar trok die wondere man nog naar de Akademie om er, als samenvatting van de waarheden die hij gans zijn leven als stokpaardjes had bereden, zijn lezing te houden over ‘Beschaafd West-Vlaanderen’.

In september 1921 werd in de tuin van het Klein Seminarie van Roeselare het bronzen borstbeeld gehuldigd van Gezelle, die er zestig jaar tevoren uit weggejaagd was. Hugo Verriest was er springlevend, gezond, blij en fris van geest. Met hem was Eugeen Van Oye. En het zware, buigende hoofd van Meester Gezelle staarde op zijn twee nog levende studenten die elkaar voor de laatste maal de hand drukten.

Dat was de laatste vonk. In 1922 raakte hij zienderogen bergaf. Ziek, ziekelijk, beter, ziek en ziekelijk. Toen men hem zegde dat zijn broer Gustaaf, die tijdens de oorlog te St-Cloud was gestorven, gaarne zijn leven herbegonnen had, keek Hugo Verriest eens ver voor zich weg en zegde peinzend: ‘Ik ook.’

Hij zag het einde naderen. Reeds in zijn vorige ziektepoos had hij zijn doodsbeeldeke opgesteld: sober, zonder opgave van titels, met openlating van de plaats waar de datum van zijn dood moest worden ingevuld.

De zomer, zijn laatste zomer, stierf weg over de heuveling die, met het goud van de oogsten, Ingooigem had omkroond. En toen de herfst intrad, zakte de levensvlam. Hij werd berecht en zei: ‘Alles is nu in vrede’; en aan een vriend van elke dag die hem nog eens bezoeken kwam, drukte hij de hand: ‘'k Ga dood, fluisterde hij, en 't spijt mij.’

De Vlamingen hebben Hugo Verriest op 4 november 1922 koninklijk begraven.