|
| |
Verklaaring der Spreekwyzen.
Dewyl 't volk zich verbeelt, dat de verscheide toebereidingen van den winkel iets zeer geheims meebrengen, en de Droogen begrijpen op een wonderbaare wijze vervormt of verandert, zoo merkt aan, welke de zoo verbaazende toebereidingen zyn, en die de gedagten van 't volk met verwondering van de grootste volmaaktheit der kunst vervullen. De Bast wort gezegt van groote kragt te zyn, wanneer se wel toebereit is. De Peerlen en Kreeften oogen, en Koraal worden altijt voorgeschreeven, als toebereit (laten sy zich voorstaan) met wonderbaare kunst. Hier wort niet anders gemeent, nogte verstaan, dan pulverizeering, fyner of groover, naadat de Geneesheer bëoogt, dat de Drooge haar kragt eer zal meedeelen, of dat des zelfs kragten traager beweegingen zullen maaken, en daarom dikwils, tot des te beter einde, dus in de maag, en tot het bloet en de geesten ge-
| |
| |
bragt zullen worden. Die harder zijn, worden op een marmersteen gevreeven; d'anderen worden in een vyzel gestooten. Hoe men moet handelen met oolie te mengen, of met zommige lijmagtige of meelagtige zaaken, als met Scammoni; Agarikus; Rhabarber, of Kamfer, valt ligt te verstaan, namelyk dat 'er een dekzel op den vyzel gelegt werde, om te beletten, dat de vlugtiger en fyner deelen vervliegen, of dat s'in den neuze van den stamper vliegen, en hem ongemak verwekken.
De Snyding; Stooting; Vyling; Rasping van Kruiden; Meetaalen; Hoornen, en Beenen, wort al zoo licht gedaan, al verstaan.
Wassching brengt meede, dat d'enkele middelen gezuivert en klaargemaakt werden van vuiligheit of onzuiver mengzel. Dit geschiet of slegts van buiten, gelijk gy uwe kruiden wascht tot zalaad, of uwe Krenten en Razynen; of om 'er eenige onzuiverheit uit te doen, die 't lighaam der Droogen door bezet hebben. Dus worden Alöe; Opium; Galbanum enz. opgelost, doorgezeigt, en van haar zant en vuiligheit afgescheiden. Als gy begrijpt, hoe de melk van het hair afgezeigt wort, en de booter gesmolten, om se te meer te zuiveren (gelijk 't vet van dieren afgekleinst wort om de vellen en veezelen aftescheiden) zult gy allenthalven meester deezer kunst zyn.
| |
| |
D'Aarden, 't Glit, de Ceruis, en meenige andere zaaken worden belast gewasschen te worden, en worden door alte veel zorge van de deelen berooft, waar van sy al haar kragt ontleenen.
Infusïen (Afweikzels) of 't maaken van Tinktuuren brengt niet anders mee, dan dat de Droogen geweikt en afgetrokken werden in een eigen vogt, die zonder hitte magtig is de kragt der zelven uit te trekken. Zommige worden getrokken in fonteinwaater; anderen in Wyn, of Azyn, of Oolie, of in Geesten. Indien de deelen der Droogen door de vogt op zig zelven niet afte scheiden zijn, moet dat uitgewerkt worden door hitte, waar van de trappen geschikt worden naar de swakheit van de vogt, of de vastigheit der Droogen; of door de warmte van de zon, en 't bat van waater, of de hitte van het zant, en dit laatste van verscheide trappen.
D'Afzieding of Kooking wort gebruikt voor wortels; basten, of houten, enz. met waater, dog met azijn, of wijn, of een chymisch zout wort se doordringender gemaakt, en wort geschikt naar den aart der enkele middelen. En opdat het geestrijke gedeelte niet vervliege, beveelt men, dat de vaaten gestopt werden. Alle deeze toebereidingen zyn niet onbekent in de keukens, doch worden daar
| |
| |
met geen benaamingen van eenige verborgentheit beschreeven.
Van deeze Afweikzels of Afziedingen worden d'Uittrekzels (Extracten) gemaakt, door den vogt door te zeigen, en de dunner deelen uit te dampen tot de dikte van hoonig.
De Bevogtiging en Trekking der Ingredïenten, om naaderhant gekookt te worden, wort thans verworpen, omdat de kragt van 't vyer de lighaamen in een oogenblik meer oopent, dan de noodelooze weikingen van veele uuren.
De Roosting van Rhabarber en van Opium zijn buiten gebruik, omdat het middel, onder voorwentzel van zagter werking, gemaakt wort zonder vrugt.
Door Kalkmaaking (Calcinatio) wort niet anders verstaan, dan de Branding van Planten, Schelpen, Beenen of Hoornen, of Aluin, Kooperroot, Staal of Zalpeeter, in oopen vyer; 't zy om de vaste zouten uit te trekken; 't zy om d'oolieagtige deelen van de zelfstandigheit der dieren uit te dampen, opdat d'aartagtige stof, die ooverblijft, de waateragtige of zuure stoffe indrinke; 't zy om 't water 'er uit te krijgen, waar door de zouten tot krystallen gemaakt worden.
Oploszing beteekent, dat men groove en vaste lighaamen vloeibaar maakt, opdat se
| |
| |
onder de gedaante van de Meedicijnen gemengt en t'eerder in de maag opgelost werden. Dus worden de hars en gommen in waater, wijn, olie of geesten opgelost.
Doorzeiging, en Doorzypeling scheiden de dunner van de groover en onzuiverder deelen, met die door te zeigen door wolle, linne, papier.
Afschuyming, en Klaarmaaking geschieden door 't afneemen van den schuim, 't zy door 't by een vergaaderen van den droezem, die drijft, met het wit van een Ey, 't zy door 't wagten, tot dat de swaarder deelen op den boodem van 't vat gevallen zyn.
Dat het zap en oolie der Zaaden uitgedrukt moet worden door de kragt van de hant, of, als meer kragt vereischt wort, door de pers, is zoo gemeen door de praktijk van de keuken, als de manier van de fijner poeders te ziften verscheiden is.
Neederdrupping (Distillatie) en Opheffing, (Sublimatie) scheiden de fyner en vlugtiger deelen, om hoog gevoert door de hitte, en voorts aangezet, tot dat sy in den helm van 't vat (verder afgescheiden, en daarom koeler) verdikken in de gedaante van bloem of vlugtige Zouten, of sy gaan door in een schuinzen Ontfanger, die koeler is, omdat hy van 't vyer verder afstaat. De trappen van
| |
| |
het vyer leert men ligt. Zommigen vereischen den laagsten, anderen een hooger trap. Beiden moeten se bestiert worden met opzigt op de geesten, of zouten, of oolïen, die van de waaterige of aartagtige deelen afgescheiden moeten worden, opdat de alte groote hitte 't waater niet brandig maake, of verwe, of 't vat breeke, en dat de alte kleine hitte niet slegs een klein gedeelte der geesten, zouten of oolïen doe opkoomen.
Alle deeze wijzen van Afscheidingen door Afdruipinge; Kookinge, Uittrekkinge worden ligtelijk door knegten in 't werk gestelt, gelijk d'Electuarïen; Zyroopen; Confectïen; Trochiscen; Pillen; Zalven, en Pleisters thans 't werk zijn van byzondere Huisgezinnen ten platten lande, die hunne zorge en Meedicijnen toedienen aan hunne zieke gebuuren.
|
|
Auteursrechtvrij