De jacht

34.

Lútsen. As sit de duvel him efter, sa jaget er de Dokkumer Breedstrjitte del. Hy rûtst sweevjend oer it rûnrêgige pypke en jakkert de Ealsumerpoarte út. Om Spoarsicht hinne kriget er in flap wyn om 'e noas. Mar lulk wâdet er noch ferwoedener yn 'e wyn op. Thús nukt er de fyts yn 'e hage en komt mei koarte stappen troch de gong. Dêr smyt er in nust kranten yn 'e hoeke, slacht mei de doarren, dat de âlde minsken sitte yn 'e keamer te sidderjen.

‘Wat soe er no wer hawwe?’ freget Luertske en der is bangens yn har eagen.

Se hearre him op 'e ljerre. Even letter stampt er oer de souder dat it yn 'e lampe rattelt. Dan is it in skoft stil. De âlde minsken sjogge elkoar mei bange eagen oan as er mei geweld nei ûnderen komt. Hy jout him stúmks en swijend del yn 'e keamer. De âldelju sizze neat. Se witte dat er de lêste tiid hieltyd minder te brûken is. De bom sil ienris barste, mar mei swijen sille se faaks it langste frede hâlde, hawwe se begrepen. En neffens dy wittenskip hannelje se no al wiken. Sa hearsket der faak in broeiske stilte yn 'e keamer, en tizet elk mei syn eigen fragen. At de âlde minsken tegearre binne, dan sprekke se har dêr wolris oer út. Willem strang oardieljend en Luertske begripend en mei tearhertige krimmenaasjes. Dat iens binne se it noait.

In dei as wat letter giet it ferkeard. Lútsen is lykas alle jûnen mei de kranten de wrâld yn. Hy wie noch mar in pear dagen thús út Ljouwert, of mynhear Ferkranus wie by him kommen mei in offisjele oanstelling ta blokkolporteur foar de beweging. Hy hoegde de hân mar te setten en

[p. 167]

it wie besegele. Sûnt kriget er alle wiken in steapel Volk en Vaderland thús, dêr't er de omkriten mei beärbeidet. Wurk hat er nearne krije kind. En om't er yn 'e steun rint, mei er oerdeis net mei de kranten op 'en paad. Dat it is jûnswurk. Oerdeis leit er faak yn 'e blikke, swimt yn 'e feart of hinget wat doelleas yn 'e hûs om. Mar jûns, dan moat it helle wurde. Tsjin njoggenen komt er dan wer thús. Dy jûns is it moai simmerwaar. Willem en Luertske sitte foar hûs op 'e bank de Dokkumer kuierders nei te eagjen, dy't in slach oer it tsjerkhôf geane. Der koere dowen yn 'e tsjerkhôfswâl. Under de pannen binne protters en mosken warber. Yn 'e kletterbeam by de grêft snettert en tsjottert it dat it in lust is. Der komt in skipper de feart del mei in hege lêst bakkersturf. It seil driuwt as in swart skaad foarby. In hûntsje keft yn 'e warring. Dan hearre se Lútsen syn fyts ratteljen op it reedsje. Der slacht in doar. Se hearre syn swiere fuotleasten troch it hûs bûnzjen. Troch it keamersfinster sjocht er de âldelju op 'e bank sitten. Wyld komt er om hûs hinne. En wilens er op 'e hússide is, hearre se him lûd skellen ‘No ferdom ik it foar ivich.’

As hie er ferwachte dat heit en mem der wat op sizze soene. Hy kankert oer Ferkranus as de fetkanus, dy't syn siele oan 'e duvel ferkocht hat. Aldert de Graaf, de ferrekkeling, dy't him wol foar de NSB kandidaat stelde by de steateferkiezings, mar net in hân útstekke wol foar de wiere belangen fan de partij. Mynhear Ferkranus, dy't noflik yn 'e hûs sit, wilens hy him út 'e naad fljocht mei partijkrantsjes. Hy wie mei doel oer it Bolwurk riden om dat te kontrolearjen. Fan him ha se ferge dat er de wrâld bekeare sil.

‘Hy kin opfleane mei syn rotkranten,’ skelt Lútsen. ‘Hy de lieder úthingje en in oar it wurk opknappe litte. Bin ik dêr jûn op jûn by de streek lâns. Net ien ferkocht. Justerjûn ha 'k de hiele Wâldwei, de Patrimoaniumhuzen en de Lutskebleek sutele. Jûns oer de Streek en Betterwurd. Neat, net ien. Guon dogge de doar net iens mear foar my iepen. Fral oan 'e Wâldwei wenje fan dy neperts, dy smite sûnder in wurd te sizzen jin de doar foar de noas ticht. Dy Ferkranus hat witten wat er my oansmarde. Moaie ferhalen oer de foet tusken de doar, oanhâlde as storein. It liket wol evangelisaasje. As wol ik de lju de kranten foar neat oanbiede, dan noch wolle se der gjin bek op sette. Mei de steateferkiezings binne der te Dokkum wol stimmen op ús partij útbrocht, mar as ik mei de kranten del kom is der net ien dy't der foar út komme doar.’

‘Hoe kinst dy ek foar dat wurk liene,’ weaget Luertske te sizzen.

‘It is ús beweging,’ falt Lútsen fel út. ‘Ik sjoch dêr myn doel. Ik wol der

[p. 168]

foar fjochtsje. As ik wat berikke wol moat ik myn bêst dwaan. Sa net, ha ik dan wat oars? Is der wurk foar my?’

‘Wiest mar op skoalle bleaun, dan hiest no master west.’

‘Master sûnder learlingen. Tocht mem dat se my foar de klas ha woene?’

‘Mar hiest dan dat oare oanbod fan mynhear Ferkranus net better oannimme kinnen, doe't er dy lêstendeis frege om stoker te wurden op it fabryk?’

‘Ik dêr as in turk yn 'e kooks omslaan. Soe ik dêr ien stap fierder kommen wêze? Dy't omheech wol, moat wat weagje. It aventoer leit yn 'e polityk. Mar as it sa trochgiet kin Ferkranus deafalle. Foar myn part fergasset er yn syn Stedsgasfabryk.’

‘Fij Lútsen, sok praat,’ bestraft Luertske him.

Mar Lútsen is dwers troch alles hinne en winsket alle kammeraten it slimste ta, wat er op dat stuit mar betinke kin. Willem en Luertske besauwe har oer it praat dat harren jonge út 'e mûle komt, mar hâlde har wyslik stil.

‘Earst wiest sa moedich,’ besiket Luertske him wat op te beuren.

‘Doe wie it nij. Ik moast wat oanpakke. In wil toane, sei dat loeder fan in Buntenbach. Der lei in taak foar my, sei de Fetkanus. Ik kin no wol begripe dat se om my sieten te springen.’

‘Hâld der mei op. Wat dochst by dy rommel,’ fûtert Willem.

‘Wat moat ik dan? Elk kin wurk krije. As ik kom is it ivich en altyd op en wei. Do hast sitten, sizze se dan. Dat sille de minsken yn der ivichheid net wer ferjitte.’

‘Mei dyn krantsjerinderij rinst aanst tsjin 'e lampe mei dyn wurkleaze-útkearing.’

‘Utkearing? Neamt heit dat in útkearing. It is in godsskandaal. Buskefleis, rânzige margarine en bargeriezel. En dat neame se steun aan gestraften in natura. Dêr meie wy tankjewol foar sizze. Dêr moatte wy tankber foar wêze. Dy't hjir ienris mei Justysje oan 'e stôk hân hat, rekket der nea wer ûnder wei. Ik ha sitten. Ik ha myn straf hân. Mar dan falst wol foar altyd ûnder de steun aan gestraften.’

‘Ek dat rekkest aanst kwyt ast net better op dyn tellen past.’

‘Genedebrea. Foar de steat bliuw ik in strafte, foar de maatskippij in misdiediger.’

‘Ik ha dy warskôge út goederbêst,’ seit Willem.

‘Heit wol my fan de beweging ôfhâlde. Jim skamje jim der foar dat ik dêr by bin.’

‘Do makkest dy sels te skande. Der is ommers gjin minske dat dy krants-

[p. 169]

jes fan dy keapje wol. Fral no't de NSB'ers fûl wurde op 'e Joaden. Mar ferjit net, de Joaden dat is Gods folk, Gods útferkeazen folk. Wee, dy't syn hannen nei dat folk útstekt.’

‘Dat moat in fersin wêze,’ seit Lútsen húnjend.

Hy giet nei boppen en leit in skoft mei de klean oan op 'e tekkens. Troch de glêspanne sjocht er yn in bleekblauwe naehtloft. Der gûnzet in langbonk ûnder de pannen. De fuotten binne him gear fan it fotteljen. Hy is wurch mar docht gjin each ticht. Hieltyd wer sjocht er dy ôfkearige eagen en nee skodzjende hollen foar him. As er in skoft letter heit en mem yn 'e hûs kommen heart, giet er wer nei ûnderen. It is him noch te betiid om op bêd. Moarns leit er soms oant njoggen oere ta. Dan moat er nei Mitselwier te stimpeljen. As Lútsen in bytsje ôfsidich yn 'e hoeke fan 'e keamer sitten bliuwt herhellet syn heit nochris de fraach

‘Wêrom brekst net mei dy rommel? Do witst wat dûmny lêstendeis sein hat oer de NSB.’

‘Wat soe dy man dêr ferstan fan ha? Wat wit dy fan polityk? Dy man is in Colijnsprofeet. En wat wy dêr fan ferwachtsje kinne: it kaptaal op 'e waarme stove hâlde. It folk yn 'e sûs prate. Wêrom geane der safolle nei Dútslân te arbeidzjen? Omdat it dêr safolle better is? Fansels net. Mar wol omdat se dêr oarder op saken steld ha. Dútslân biedt de minsken útsicht en takomst. Hjir is ek wurk by de rûs, mar it mei gjin sinten kosje. It is hjir allegear earmoede, omdat de regearing op it jild sit. Dat is de polityk fan Colijn. Dy man is te âld. Dy beseft net wat der yn 'e wrâld te rêden is. Dy hie moai yn Ynje bliuwe moatten, dan hie er Javaantsjes kneppelje kind. Mussert hat teminsten sicht op 'e takomst. Wachtsje mar oant dat poppespul fan Colijn útelkoar falt, dan brekt der in nije tiid oan.’

‘Miskien hast wol gelyk, jonge,’ seit Luertske.

‘Stypje do de jonge mar yn it kwea,’ falt Willem út.

‘It kwea? It kwea? Hat heit wolris sa'n krante lêzen?’

‘Nee, nee. En ik wol der ek gjin each yn slaan. It pleaget my genôch dat se hjir by ús yn 'e gong lizze. As ik dy kranten sjoch, kin ik gjin siken mear krije.’

‘Heit soe dochs ris in krante lêze moatte.’

Willem skodhollet ferheftich. ‘De lju ha ús al sa faak warskôge.’

‘De lju. De lju. Wa binne dat?’ ropt Lútsen. Hy rint nei de gong en komt mei in krante werom. Dy leit er foar syn heit op 'e tafel en seit ‘Lês dan!’ Nidich ferknûkert Willem de krante en smyt de prop yn 'e hoeke fan 'e keamer.

[p. 170]

‘Hoe kinne jo in hekel ha oan wat jo net kenne en net witte. Lês dy krante en de eagen sille jo iepengean.’

‘De eagen binne my iepengien. It stjonkt. Slimmer noch: it rottet. Witst hoe't yn Dútslân de tsjerke oan bannen lein wurdt. Dêr stiet de NSB efter.’

‘Propaganda. Falske propaganda,’ raast Lútsen en stoot de keamer út. Hy slacht mei de doarren. Syn stappen bûnzje oer de souder. It hûs davert. Der rûgelt fine môge troch de souderplanken en driuwt even as motsnie boppe de tafel.

‘Moatst de jonge net sa hurd falle,’ seit Luertske.

‘Moatte wy him net alle dagen warskôgje? Ik skamje my dea dat it ús jonge is, dy't mei dy kranten by de doarren lâns giet. Mar wy kinne him net mear in wan op 'e hûd jaan.’

‘Wat wy ek dogge, it sil ús neat jaan. It is syn kar.’

‘Wat seit dûmny. It is in gefaar foar de tsjerke en de maatskippij, en dêr sil ik him net op wize meie?’

De âldelju litte har yn 'e simmerjûn benachtsje. It nikkel op 'e skoarstien blinkt yn it skimerljocht. As letter de strjitlampe baarnt falt der in giel skynsel yn 'e keamer. It is boppe al lang stil wurden, dan giet Luertske stikem de ljerre op en stiet mei de holle yn it falsgat te harkjen. Yn it nachtljocht dat troch de glêspanne falt, sjocht se syn bêd. Se heart him sliepen. De jonge is wurch, dat hat se wol sjoen. Se ferstiet syn ûntmoedigjende reizen. Se begrypt dat er elke dei wer teloarsteld wurdt yn 'e minsken. It begruttet har, omdat der sa'n wil yn de jonge stekt, dy't mar net leanne wurdt. De trieme fan de ljerre knypt har ûnder de foet, mar se kin der net wei komme. Hy is har sa nei. In bern fan har âlderdom. De iennichste. Wat hie se bliid mei him west. Wat hie se har in bulte foarsteld fan wat er wurde soe. Se hat noch de heimlike hope dat syn ferwachtings nochris neikomme meie. Se stiet dêr mar en sjocht yn 'e tsjustere souder op. Dan weaget se har op 'e souder. Skrikt fan 'e kreakjende planken en rint foarsichtich op it ljocht fan 'e glêspanne ta. Se stiet njonken syn bêd. Se heart syn rêstich sykheljen. Se hat oanstriid om him oer it hier te striken. Sa't er dêr leit, as is it har bern net mear, sa binne se de lêste tiid fan elkoar ferfrjemde. It iennichste wat se noch foar him dwaan kin is freegjende bliuwe. Him opdrage oan 'e Heare. Miskien falle wy him te hurd, tinkt se. As hy syn heil by de NSB siket, dan is dat syn ideaal. Dûmny hat wol sein, dat de lju dy't har mei dizze beweging ôfjouwe net mei oangean meie oan it hillich nachtmiel. Mar Lútsen is gjin belidend lid. Net dat har dat pleaget. Mar

[p. 171]

wol dat er sa ûnferskillich wurden is foar de tsjerke oer. Guon sneinen komt hy der hielendal net. Of hy giet te Dokkum nei de Grutte Tsjerke om te hearren wat dûmny Cohen fan 'e stoel ferkundiget. Wat kin er dêr guon sneinen oer tekear gean. De kristenjoad, neamt er de man. Triennen prangje har yn 'e eagen. Syn ledikant kreaket. Se slûpt hastich werom en dûkt yn it falsgat, knoffelt op 'e ljerre, mar kin har noch krekt oan de triemen beet hâlde. Se himet en trillet. Dat se safolle noed om him útstiet, dat wol se net heal wêze.

Se lizze al op bêd. Beide wekker. Troch de hoare nacht kinne se Dokkum slaan hearre. It is al fier nei middernacht as Willem derôf giet. Yn 'e gong siket er de kranten byelkoar en giet der mei nei bûten. Net wittend hoe't hy der mei oanmoat, doarmet hy der mei op it hiem om. Nearne fynt er in plak dêr't er se bliuwend kwyt kin. Baarne, dat soe it bêste wêze. Mar de flammen sille fertocht oplôgje yn 'e nacht. Boppedat sil it in brânplak neilitte, mei miskien rûnom ferbaarnde flerken, dy't fan 'e wyn meinommen wurde. Hy hellet de bats út it bûthúske en stiet op it hiem mei it foarnimmen om de kranten te bedobjen. Mar sa'n gat sil in swart plak neilitte. Ynienen hat er it foar it ferstân. De feart. Fan 'e barte ôf saait er de kranten oer it wetter. Se fladderje as in keppel ferbaldere swannen troch it nachtljocht en strike wjukkelich mei de flerken wiidút op it wetter del. De feart streamt yn 'e rjochting fan Nijhústerpiip. Eardat it dei is, sille de kranten al safier fuort wêze, dat Former se net werom fynt. Hy stiet in skoft op 'e barte de kranten nei te sjen. Guon sile even as grutte fûgels de nacht yn. De efterbliuwers driuwe stadich as flekken op 'e stream fan him ôf.