Af-beeldinghe van d'eerste eeuwe der Societeyt Iesu

het seste capitel.
Vande gheestelijcke Exercitien des H. Ignatij, ende haere menighvuldighe vruchten.

Het boecksken der Exercitien van den H. Ignatius is wel kleyn van beslagh, maer groot van inhoudt; effen in woorden, maer diep van sinnen; slecht in beworp, maer ghewis in redenen; onachtbaer nae den uyterlijcken schijn, dan soo krachtigh inwendigh, datmen met reden soude moghen twijfelen, offer door alle de boecken ende ⁺gheleertheyt vande Societeyt t'samen soo veel goedts inde H. Kercke gheschiet is, als door dit alleen. Immers soo veel isser af, dat soo wie den verborgen schat die'r in besloten is, met eene stille besigheyt hebben weten t'achterhaelen, den drift vanden gheest Godts, ende het merch vande Christelijcke volmaecktheyt daer in ghevonden hebben. Ludouicus Strada een voortreffelijck ende wijdt-beroemt man uyt Sinte Bernardus Orden, de vruchten van dit gheestelijck vertreck ghesmaeckt hebbende, heeft daer sulcken bevallen in ghehadt, dat hy het noemdt de bequaeme leer-schole oft nouitiaet des deughdtsaemen leuens van Godt aen alle menschen ghegheuen. Bartholomaeus Torres Bischop van Canarien vol vanden H. Gheest, die hy daer

+ Exercitien van S. Ignatius ghepresen van Ludouicus Strada uyt S. Bernardus Orden, van Bartholomaeus Torres Bischop van Canarien,

[p. 242]

uyt ghesoghen hadde, pleegh dese woorden te ghebruycken: Godt gaue dat wy desen schat soo moghten achten, als hy wel te weerderen is! Den Heer is mijn ghetuyghe, dat ick op de dertigh iaeren die ick inde studien versleten hebbe, ende vele die ick nu besigh ben met de Godtheyt uyt te legghen, noyt tot mijnen oorbaer soo veel gheleert hebbe, als ick den tijdt van weynighe daeghen inde Exercitien hebbe ghedaen. Ick hebbese aen vele Gheestelijcke en wereltlijcke persoonen aenghepreeckt, en niemandt van alle en isser uyt ghescheyden sonder opentlijck te belijden datse gheene schatten daer voor en souden willen verkiesen.⁺Hoe loffelijck spreeckt Ludouicus Granatensis, een licht vander Predick-heeren Orden, van dit boecksken? VVt dese Exercitien, seght hy, heb ick soo groote gheestelijcke wijsheyt bekomen, dat mijn leuen te cort is, om al te beschrijuen 'tghene⁺ my Godt inde selue heeft te kennen ghegheuen. Als den Hertoghe van Mantua de boecken van sinte Carolus Borromaeus doorsagh ende prees, seyde den Heylighen tot hem: ⁺Ick heb een cleyn boecksken in mijnen lessenaer, daer ick meer uyt hale dan uyt mijne gansche bibliotheke. De reden voeghde hy stracks daer by. VVant ick de wateren als uyt de fonteyne, veel suyuerder ende ouervloedigher daer uyt scheppe. Maer bouen alle ghetuyghenissen is d'onwederlegghelijcke uytsprake⁺van't Hooft der H. Kercke Paulus den III. die'r aldus af seyt in sijn' Apostolijcke Bulle: D'Exercitien zijn vol godtvruchtigheyt ende heyligheyt, heel heylsaem, ende nut tot stichtinghe ende gheestelijcken voortgangh: de welcke groot ghewight ghehadt hebben tot voorderinghe vande ouervloedighe vruchten die Ignatius met sijne Societeyt in de H. Kercke t'alle kanten niet en laet voort te brenghen. Dit is het boecksken, waer door soo menigh sondaer bekeert is, soo vele kloosters vervult zijn, sommighe Ordens de reformatie oock aenueert hebben, heel Christendom tot innigheyt des gheests

+ van Ludouicus Granaden Predick-heer,

+ Manriquez de Exercitiis.

+ S. Carolus Borromaeus,

+ Paulus den III.

[p. 243]

ende betrachtinghe der volmaecktheydt noch daghelijcks verweckt worden. Dan ghelijck het amber niet en treckt⁺ als ghevreuen, ende de specerijen hare kracht niet en verspreyden als ghestampt, en het mostaert-saet sijne werckinghe niet en doet als gemalen, alsoo blijuen oock de heymelijcke vruchten van dit boecksken der Exercitien, ghelijck in haer saet verborghen, tot datse met een behoorlijck ghebruyck voor den dagh ghebraght worden. Die het met⁺ ernste gheproeft hebben, sullen't metter daedt goedt doen. Eenen Priester, die meer camer-speelder was als Godts dienaer, om sijne guychelerijen ende alderhande boerten, die⁺hy met openbare vererghernisse den volcke voorhiel; de selue ghebruyckt hebbende, wierdt soo verandert, dat hy met eene koorde aen den hals op den preeck-stoel quam, ende aldaer voor eene groote menighte der omstaenders met sulcke beweeghelijckheyt vergiffenisse badt ouer sijn boos ende schandaleus leuen, dat hyse allegader in traenen dede vloeyen.

Te Messine was een iongh edelman van alle tucht afgheweken, wien noch kerckers, noch galeyen, noch andere dierghelijcke castijdinghen konden tot sijnen plicht doen keeren: d'Exercitien alleen van S. Ignatius hebben vanden wolf een dweegh en buyghsaem schaep ghemaeckt. Sulcken ghewelt heeft ouer 'tghemoedt dit gheestelijck werck. Wy hebben ghesien datter vele beiaerde ende diep-ghewortelde vijandtschappen door desen middel uyt de nijdighe herten gheroeyt gheweest zijn; vele toornighe, onkuysche, ghierighe menschen in saechtmoedighe, suyuere, milde dienaren Godts verandert; jae oock loden en tooueraers van ⁺ hunne hertneckigheydt ende duyuelschen handel tot kennisse van hunne dwalinghen ende fauten ghekomen.

Wat de Societeyt belanght, wy moeten bekennen dat

+ Vruchten der Exercitien moet men smaken met die te proeuen,

+ ghetuyghenissen hier van:

+ Historiae Soc. p. 1. l. 2. n. 71.

+ hoe groot die vande Societeyt gheacht vvorden,

[p. 244]

het Godtlijck vier, 't welck wy eenighsins de wereldt door ghedraghen hebben, eerstlijck in dit boecksken vanden H. Ignatius ghevonckt heeft, ende hier aen noch dagelijcks den ijuer onsteken wordt, niet alleen vande werck-lieden die alreede inden wijngaert des Heeren aerbeyden, maer oock vande Nouicien die hen daer toe bereyden: welcker aerdt ende rechtsinnigheyt voor al aen desen toet-steen gheproeft wort. Soo dat het geenssins te verwonderen en is, dat den H. Carolus Borromaeus, de H. Teresia, den weerdighen Abt van Liessies Ludouicus Blosius, ende Moeder Anna de San Bartholomé, ende meer andere uyt dese mijne al mede ghetrocken hebben hun gout vande Godtlijcke liefde, met de welcke sy den aenvangh ende voortgangh huns gheestelijcken leuens totten eynde toe heylighlijck verciert, ende verdienstelijck berijckt hebben.

⁺Dies niet teghenstaende, ghelijck den nijdt altoos de schaduwe vande deught is, soo heeft dit boecksken grooten opval gheleden, niet alleen vande ketters in Duytslandt (''twelck tot eere moghte strecken) maer oock van sommighe Catholijcke in Portugael: by de welcke, in sonderheydt te Coimbre, voor ghewis ghehouden wierdt, datse groote vremtheyt van verscheyden ende selsaeme spoken saghen⁺ alle die hen in dit boecksken lieten oeffenen. Welck gherucht soo verre geloopen is, dat den Cardinael Henricus aen den Rectoor vande Vniuersiteyt belast heeft, hier op te letten, en wettelijck ondersoeck te doen. Maer sooder een van den hoop, die sulcks seyde gesien te hebben, met bevallijckheydt aen den Notaris (die't opschreef) verklaerde, dat hy syseluen gheduerende d'Exercitien ghesien hadde, ende leeren kennen, om der sonden wille, als een leelijck ende seer schroomelijck monster; is de kluchtighe andwoorde voor een lofbaere waerheyt opghenomen, ende de leughenach-

+ vvat opval sy gheleden hebben.

+ Histor. Soc. p. 1. l. 5.

[p. 245]

tighe maere als eenen roock ganschelijck verdwenen.

Noch meer dinghen zijnder die wy tot lof ende verwonderinghe van dit boecksken moghten verhalen; dan ongheue my alles, om een woordt oft twee hier by te voeghen vande Exercitien selue, hoedanigh die zijn, op wat maniere sy ghedaen moeten worden, wie, wanneer, en tot wat eynde hen inde selue behooren te oeffenen. Hun wesen voor't⁺ eerst bestaet in een grondigh ondersoeck van sijn eynde, waer toe men van Godt gheschapen is, ende der middelen hoe men die gebruyckt oft misbruyckt; waer in gevonden wordt de kennisse sijns selfs, leydende tot een' oodtmoedigh-heydt ende beklagh sijner sonden. Ten anderen in eenen leuenden voorslagh van't aldervolmaeckste beeldt Christi, 'twelck wy in alle deughdelijcke manieren moeten contre-feyten, nae dat wy de sonden nu versaeckt hebben. Ten derden, in een onderlinghe ende soete versaeminghe met Godt, de welcke de ghelijck-eenigheyt, als moeder vande liefde, altoos plagh voort te brengen. Ende dit zijn de dry soo vermaerde weghen des gheestelijcken leuens, waer van den⁺eersten, den suyuerenden; den tweeden, den verlichtenden; den derden, den vereenigenden wegh ghenoemt wort. Om de welcke nutteljck nae den oprechten gheest van S. Ignatius te wandelen, moet men syseluen immers voor eenen⁺sekeren tijdt ontblooten van alle uytwendighe bekommeringhen, ende buyten 'tghewoel der menschen in een stil vertreck alleen met Godt handelen, om sijn stemme beter te vatten, ende sijne gratien ghetrouwelijcker waer te nemen. Maer ghelijck, hoe dese weghen heyligher zijn,⁺ hoese dies te slimmere straet-schenders hebben, diese met hun afgunstigh bedrogh onveyl maken; soo isser bouen al van noode datse eenen bestierder oft leydtsman hebben die hen laten oeffenen, aen den welcken sy al hun voorvallende ghedachten, bekoringhen, gheneghentheden, begheerten,

+ hoedaenigh die zijn,

+ bestaen in dry vveghen,

+ eysschen vertrec,

+ en een leydts-man,

[p. 246]

inspraken, in summa hun heel herte ganschelijck openen. Waer door den Paus Gregorius den XIII. besorght zijnde, als hy verstondt dat den Cardinael Georgius Radziuilius met sijnen broeder Stanislaus, sich tot d'Exercitien wilde begheuen, aen P. Achilles Gagliardus die beuolen heeft, die in desen handel wel bedreuen was, dat hyse beyde met sijn voorsichtigh bestier behoorlijc soude oeffenen, ghelijck hy oock ghedaen heeft, met een' onvergelijckelijcke vrucht van heel Polen, die daer uyt ghevolght is. Desen leydtsmannen staet het toe, te oordeelen vande bequamigheyt der persoonen ofse goede hersenen hebben om alles te begrijpen: want daer gheene krancke hoofden ende losse sinnen mede en konnen bedijen. Daer-en-bouen t'ondersoecken met wat meyninge men die gaet beghinnen, of het is om beraedt⁺te nemen ouer de keuse vanden staet des leuens: welcke wel eene vande vernaemste redenen is, die men moet waer nemen om d'Exercitien te doen; ghemerckter gheenen sekerden middel en is om Godts wille ouer sijnen roep te kennen. Oft wel, als men nu de verkiesinge van staet ghedaen heeft, of het is om den seluen Christelijck, nae aduenant de volmaecktheydt die'r in vereyscht wordt, ten eynde toe uyt te voeren, ghelijcker vele Prelaten der heyligher Kercke ende wereldtlijcke Princen noch daghelijcks doen. Soo veel ons aen-gaet, die vande Societeyt zijn, hebben⁺voor ghewoonte alle iaren acht oft thien daghen langh inde selue hen te oeffenen, ten eynde den gheest, waer hy iewers in moght verslapt oft vervallen zijn, met soodanighen inkeer wederom ghestijft ende opgherecht worde; 't welck, Godt lof, met sulck eene gheluckighe uytcomste bevonden wordt te gheschieden, dat wy een groot deel vanden standt ende welvaren onser Religie aen dese Exercitien van onsen H. Vader moeten toeschrijuen.

+ dienen tot kennisse van Godts roep,

+ vvorden iaerlijcks vande Societeyt ghedaen.