De noodzaak van het overbodige

[p. 88]

45

Vogelcivilisatie

In Texas anno 1985 voor 't eerst een vogelnest gezien dat volledig uit kunststof was opgebouwd: het materiaal bestond uit groene plastic draadwol van het soort dat vaak als vulling dient in bonbondozen en fruitbakken. In een eerdere notitie citeerde ik een passage uit een artikel van ruim twintig jaar geleden waarin stond dat moderne vogels voor het bouwen van hun nesten gebruikmaakten van allerlei voorgefabriceerd materiaal, maar dit keer was er sprake van een vogel die blijkbaar een goudmijn had aangeboord.

Hij moet het nest in één, hooguit twee dagen hebben kunnen vervaardigen. (Anders zou het lichte materiaal waarschijnlijk weggewaaid zijn of opgeharkt door de verzorger van de picknickarea.) In het nest zaten niet meer dan enkele droge grassprieten.

Helaas kon ik niet vragen of het nieuwe materiaal beviel, maar waarschijnlijk voldeed het goed, mede in aanmerking genomen de korte bouwtijd en waarschijnlijk ging het ook langer mee, want toen ik het nest, lang na de broedtijd, zag was het nog als nieuw. Misschien is nu ook de tijd niet ver meer dat, zoals ik in een ander werk fantaseerde, een plastic lijn haarworteltjes schiet en een rups zijn mimicry op een stuk gelede aluminiumkabel afstemt.

Reëel en voor de hand liggend is een vogel die tussen stevige takken een onderkomen bouwt uit nat zand en cement dat, hard geworden, vele jaren mee kan, misschien wel tien vogellevens.

Fantasie, luchtkasteel? Lees de etnologische compilatiewerken van Audrey er maar op na en zie of iets dergelijks niet binnen de mogelijkheden ligt. In Engeland heeft zich een vogel

[p. 89]

gespecialiseerd in het doorprikken van de aluminiumdoppen van melkflessen die in de portieken staan; hij heeft er zelfs een langere priksnavel voor ontwikkeld, in luttele generaties.

Verbeelding aan de macht

Waar anders is de verbeelding aan de macht dan in het rijk der verbeelding. Dit geldt uiteraard ook voor de grote utopieën uit het verleden. Een van de mooiste voorbeelden hiervan is te vinden bij Fourier. Deze meende serieus dat de maatschappij het opknappen van vuile karweitjes kon overlaten aan kinderen, omdat kinderen ervan hielden zich vuil te maken en vieze dingen te doen, terwijl er bij hen een natuurlijke neiging bestond zich in benden te verenigen. Laat die benden dus het smerige werk opknappen en je bent van het probleem en van het maatschappelijke vuil af.

Zulke theorieën maken utopieën tot aantrekkelijke lectuur ofwel literatuur. Het filter van de lectuur en de lach behoedt de maatschappij voor menige ramp.

Na de sociale inspiratie, de vroegere en latere - Fourier was in de zeventiger jaren de natuurlijke en speelsere opvolger van de zestiger Marx -, volgde de literaire. Fourier was vooral bij letterkundigen populair: zijn phalanstères en andere fantasieën waren in de verbeeldingswereld aangenaam denkbaar, zonder dat ze voor realisering hoefden te vrezen, laat staan dat je ze na hoefde te streven. Utopie als verbeeldingsspel met sociale leerthese. Om die reden zal de utopische literatuur gelezen blijven, als ze niet al te beroerd is geschreven, en misschien zelfs meer naarmate ze verder van de werkelijkheid af komt te staan en tot literaire mythe wordt of, vaker, tot - ongewilde - parodie.