Elbrich

[p. 59]

IX

Anna hie te Ljouwert ferkeard yn it hûs fan Juw Dekema, de riedshear oan 't Hôf, har neef. Op 'e brulloft hie se my ferteld, dat hja no te Snits bliuwe soe. It bestjoer fan 'e húshâlding kaam ynearsten foar har op, want Eedwyr, dy't it sûnt har memme dea tige bannich hân hie en net sterk wie, soe mar in set útfanhûs, nei suster Tryn te Harns en nei Skelte-om op Liauckemastate te Seisbierrum, om wer op ferhaal te kommen. Hja wie ek fuortdêrnei ôfreizge mei in fearskipper op Frjentsjer, waard ik gewaar.

Ik prakkesearre noch oer in ferlechje om nei Dekemahûs gean te kinnen sûnder dat it opfoel, doe kaam de faam Aalke al te uzes mei tynge fan Juffer Anna, dy't freegje liet, oft it my by gefal ek paste om dy deis ris op 't hûs te kommen. Dat hie ik net ferwachte, ik liet net folle tiid ferstrike en sette benijd hinne.

De útnoeging mei my ferlaat hawwe om har justjes te fertroulik, te eigen, oan te kommen. Hja fielde it op slach. It makke har hiel efkes ûnwis en doe ynfieren, mar wy diene beide gau wer gewoan.

Hja hie my wat te freegjen: der wiene brieven út Spanje kommen, fan 'e beide studinten, Sicke en Frâns. De bruorren skreauwen faak en de brieven wiene net lang ûnderweis. Dêr soarge Hopper foar, dy't doedestiids te Madrid by de Kening tahâlde en in bytsje om de seis studinten tocht, salang't dy yn Spanje ferkearden. Hy joech har brieven mei oan 'e koerier dy't nei it Hôf te Brussel

[p. 60]

gyng en dêr soarge Wigle Aytta wer, dat se op 'en gausten yn Fryslân kamen.

Benammen Sicke, fertelde hja, wie in man fan letteren. Dy lies in bulte yn 'e âlde Romeinske dichters en fersierde syn brieven mei Latynske fersrigels. Dêr sieten se altyd mei, om't se it net lêze koene, mar it wie him net ôf te learen. Eedwyr hie altyd dr. Ruerd Wibes frege, wat it betsjutte, mar hja, Anna, hie tocht, lit my Alef ris rieplachtsje. Dy koe ommers sa goed Frânsk oersette, foege se der in bytsje gutich by, dit soe er ek wol klearspylje. De foarige brieven fan 'e jonges hiene fol klachte en fersleinens west oer har memme dea, sei Anna, mar hja skreauwen no alwer gewoanwei oer fan alles en noch wat. Frâns hie in hiel ferhaal oer in studint, waans sinnen op in moaie Spaanske fallen wiene. Hoe't hja har mei-inoar in serenade brocht hiene, dy't lykwols net folle dat hja murken útwurke hie. Want it wie sa slim yn dit lân om mei in earber jongfaam sib te wurden. Hja rûn deis mei de mantilla foar it gesicht oer de strjitte en wie net benei te kommen fanwegen de duêna, dy't nea gjin hakke wiek.

Hja hiene de lokkich-ûnlokkich fereale stúdzjemaat opset om by de heit fan de eale juffer om dy har hân te fersykjen, mar dêr skoarre goeman as earm útlânsk studint tsjinoan. En sûnder tawurd fan 'e heit wie der yn dit lân fan strange seden al in bytsje aventoer om jins hertewinsken ferfolle te krijen.

Sicke hie der Latynske glossen by skreaun, sitaten út Ovidius, oer de leafdegloed fan held Aeneas en frouwe Dido, heal tapaslik, heal út har patetyske hichte yn it geklike delhelle. It is my fergetten, wat it krekt wie. Allinne stiet my noch foar, hoe't Anna de sin dy't hja hiene en ek de sin dy't Sicke deroan joech nei myn útlis male skoan fette.

My tochte, dat dat Spanje in mâl lân wie. Dan hiene wy it hjir better, sei ik net sûnder opsetsin. Foar feinten wie it dêr gjin tréwes en foar de fammen noch folle minder, as dy sels gjin baas wiene, mei wa't hja frije en trouwe woene. Nee, dan Fryslân!

Anna fielde wol wêr't ik hinne woe. No ja, it wie hjir al wat oars as yn Spanje, stimde se mei. Wat harsels oanbelange, om mar

[p. 61]

wat te neamen, sa stiif sieten hja en har susters no net oan 'e bân. ‘Mar Marij, myn âld amme, dy't hjir altyd by ús ferkeart is dochs wol in bytsje ús duêna,’ lake se. En der hoegde net folle te barren, dan wisten har muoike Tryn hjir te Snits, dy't mei Douwe Roorda, no har fâd, troud wie en har omke Skelte Liauckema te Seisbierrum it ek.

Goed, mar hja koe teminsten sels útmeitsje, hokker man hja nimme woe, as it safier ris kaam, lei ik noch yn. Dêr yn Spanje koe de heit wol beskikke, sûnder dat de dochter wat yn te bringen hie, like my ta.

No ja. - Mar wacht ris! Hja moast net te lûd roppe. Hja hiene sels sa'n gefal yn 'e famylje. En hja hie wille, om't it gefal sa tapaslik wie. Wist ik dat wol? Nee, tink. Har omke Skelte, dy hie sa syn earst wiif taparte krige. Hy wie âldste soan, en âld Sicke-om, syn heit, hie in kontrakt sluten mei Gerrolt Herema en dy syn wiif Luts, dat Skelte-om letter mei Herema's âldste dochter Anna, of ien fan 'e oare fammensbern trouwe soe. Letter wie Skelte-om wees wurden, frij man soe men sizze, mar syn earst wiif hie wol Anna Herema hjitten! Syn fâd, Epe Liauckema, hie der yn syn testamint noch op oanstien, dat it houlik trochgean soe.

Soks kaam no net mear foar, ornearre ik. Of wie Anna faaks ek al by testamint in man tawiisd, frege ik út 'e gek.

Dat net, mar der stie al wat yn it testamint oer har houlik, sei se. Dat leaude ik net, sei ik om se safier te krijen, dat se my fertelle soe wat der dan al yn stie. Hja prate der sawat gewichtich oer -famyljegeheimen en alsamear - mar makke my neat wizer. 't Soe ek wol net folle te betsjutten hawwe. Fammepraat.

Sa sieten wy byinoar yn it oanwinnende jûntsjuster. Wy petearen wat en wy gekjagen wat. Ik wie net hastich om op te stappen en Anna like net hastich te wêzen. Hja ferfeelde har al in bytsje te Snits, sei se.

Aalke kaam yn en stiek in pear kearsen oan. Kearsljocht is libben. By elk lyts sigentsje, dat de flamkes roerde, ferweegden ljocht en skaad op Anna har gesicht en glânzge har hier oars. Hja siet

[p. 62]

dêr behaachlik en sa juffereftich. It wie hjir goed wêzen, tocht my, en ik soarge suver om der in ein oan te meitsjen.

- Hark! Wat is dat! Wy sjitte beide oerein. In lûde eangstskreau fan in frommes earne hjir yn 't hûs. - 'Amke!' ropt Anna. Wy der gau op ôf. Dan klinkt ek al triomfantlik jongeslaitsjen troch de tsjustere stins, famkesgegichel, en in frouljuslûd kibbet der koart, hast wat blaffend tsjinyn.

Wy rinne by in trep op en as wy boppe komme, wurdt der krekt fjoer slein en ljocht opstutsen. Anna griist efkes, mar laket dan ek fuort helder op. It liket ek nuver. Op de amme har keammerke linet yn 'e hoeke in sjamme. Dy hat in harnas oan en de helm op. It fizier is iepen en dêr gniist jin in deaholle út temjitte. Hy hat skuon oan, mar de skinen bleat en dat binne skrinkels. Yn de dôve knokkels hat er in spear, oars hie it de man mei de seine wêze kinnen.

Mank de beide jongste Dekemasoannen dy't huiljend by har op dûnsje en de twa healwoechsen Dekemadochters, dy't laitsje mei itselde leedfermaak as wy foarhinne op 'e Latynske skoalle as ús preseptor foar de klasse in mâl figuer sloech, stiet de amme, in breed, ticht frommes fan in jier of fyftich; de grutte holle en it fjouwerkantige kin - dêrom waard hja de houten-hammerkop neamd - hat wat dragondereftichs, it gesicht stiet no as in tonger-bui; hja is lilk, om't hja har kenne litten hat fan har iennichste swakke side: har kjelreauwigens.

It leit dêr by de Merkstrjitte om op in terp; as men op sokke plakken oan 't dollen rekket, fynt men fan alles yn 'e grûn. Der is in gat yn 'e stinstún groeven en dêr is in stêdgenoat út fiere ieuwen wol net yn hear en fear, mar dochs bykâns as hiele skrinkelman by foar 't ljocht kommen. De beide jonges hawwe der likefolle earbied foar hân as foar de machtige holle fan muoie Marij. De oanslach is ek neffens de plannen ferrûn. De amme, dy't al mei in gelûd tebekskrillet as der by in hoeke ûnferwacht ien foar har stiet, is sûnder erch mei in bleaker yn 'e hân nei har keammerke reizge, wylst de jeugd op 'e loer leit; hja hat fan 'e skrik de hannen

[p. 63]

yn 'e hichte stutsen, as se it spoek sjocht, en bleaker en alles falle litten. Mar hja lit net mei har omboartsje, dêr is se it frommes net nei! Koart graut se om har hinne. It falt my op, hoe't hja de bern hjit om fuort te gean en Anna' en myn bywêzen sa't liket net telt. Hja ûntsjocht har net om ek Anna oan te blaffen. Dy hat, dat moat ik derby sizze, ek net folle mear fan 'e jonge stinsfrou, dy't my niis ûntfong. Hja sjocht beteutere en wit neat werom te sizzen. Dizze geweldige tsjinstbere, dêr't se lyts bern by west hat, kin se teminsten net oan. Ik haw argewaasje en betink wat om de amme fiele te litten, wêr't se stean moat.

‘Amme, gean efkes en krij myn hoed en myn degen!’

In stek út in fergrimmend pear eagen en in koart gegrom is it iennichst gefolch en Anna hâldt har stil. It sil de muoie har wurk ek wol net wêze en ûnder har weardichheid, dy't foar in amme bûtenwenstige grut is, sa't ik wol wit.

De sitewaasje is wat sneu, mar dan bringt Doeke it spul yn oarewei, hoewol net better. Doeke sil op syn heechst fjirtjin jier wêze, mar it is al in hiele sloarm. Hy sil sûnder mis, as er de jierren hat, dat floate en koartswilige krije, dat by syn folk laacheigen is, no mient er al by foarrie geastich wêze te moatten en seit allinne mar dingen, dy't net te pas komme. Of is er snoader as ik mien en al in múske, as er ropt: ‘Toe, amke! Doch wat ús Anna har frijer seit!’

De beide famkes, dy't healwei op de treppen hingjen bleaun binne, prúste it wer út, mar de amme snúft ferachtlik, dan komt it der, op har koarte folmûlige manear, út: ‘Hn! In moaie frijer!’

Dit giet oer de hege skuon! Dat ien fan it folk har sa útdrukt oer de gast fan har juffer! Yn 't bywêzen noch wol fan de juffer, fan dy gast sels, fan de bern en fan de faam, dy't ek al op 't kabaal fan niis tasetten kommen is. Mar hjir kin ik dochs net tsjin yngean? Ik bin der wis fan dat Anna ek ferstien hat, wat amke sei, mar hja draait har om en giet de treppen del en der sit foar my neat oars op as om har nei te gean. Hja bringt sels my oan 'e doar ta. By it wiffe ljocht sjoch ik noch, hoe't har mûle wat fertrietlik stiet, oan in bernemûle moat ik efkes tinke. Hja fernimt wol, dat ik

[p. 64]

rekke bin, mar der wol har noch neat oer de lippen, oer it sizzen fan de amme net en oer dat fan 'e jonge net. It is gjin frou Luts, tink ik, mar se is ek noch sa jong.

Ik bin neitiid noch mear fereale wurden.