Elbrich

[p. 65]

X

Dat wie in hielenien, dy muoie Marij. Ik haw alderhanne froulju met foar en nei, mar in amme, dy't in hearskip minder as neat achte en dat ek skine liet, haw ik myn libben net faker sjoen.

Wa wie hja?

Har âlden hiene in grut weardshûs by de Easterpoarte, itselde dêr't wy it trelit mei Hartman hân hiene. It wie in drok spul. Al wat mei reau fan bûten kaam, dat stâle en pleistere dêr. Ek wiene der stâlen foar fee, dat op 'e merk ferhannele waard. Boppedat wie der noch buorkerij en in grutte keallemesterij by en dreauwen hja sels feehannel. Alles wie eigen en yn de tiid dat Marij as faam yn 'e hûs wie, waarden der slompen jild fertsjinne.

De âlde lju pasten tige op; hja hiene fjouwer grutte bern, bûten Marij trije soannen. Ien wie goed, mar twa woene net doge. Dat wiene sûplappen en rare bruiers. Der wie ien dei yn 'e wike, dan reizgen hja by de slachters dy't fee fan har krigen lâns te jildbarren. Dan gyng it ornaris ferkeard, djip yn 'e nacht kamen se smoardronken thús. Har mem hie 't der tige mei te dwaan. As it let waard en de jonges wiene noch net thús, dan gyng de heit op bêd, mar har mem sette in stoel by de doar en wachte. Hja liet in leger fan los strie struie yn 'e skuorre. Kamen har soannen der dan lang om let oanskûljen, dan heinde hja se op en loadste se dêrhinne. Se sliepten dêr har rûs út as bisten op 'e stâl en hâlden fierder gjin ûngemakken.

Yn dy tiid iepenbiere Marije karakter him al. As se seach, dat

[p. 66]

har mem de stoel wer ree sette, dan sei se: ‘Ik woe leaver, sokke sûplappen! Dêr soe ik myn sliep ek om brekke!’

‘Ja fanke,’ sei har mem dan: ‘ast sels earst mar bern hieste, dan soest wol oars prate.’

‘Nee, grif net! Om sokken net. Al fersûpten se, dêr sliepte ik like lekker om.’

Marij die har wurk yn húshâlding en herberge. Altyd deselde foar 't uterlik, net ûnfreonlik tsjin de lju, mar nimmen hat ea ienkear oan har bespeure kinnen, dat it moed har ris weak waard. Sûpers en swiften behannele hja hûnsk. It moast al in nijeling wêze, oars soe gjin klant har mei ûnskiklik praat lêstich falle.

Mei twa fan dy bruorren is it raar ôfrûn, ien fan de ferkearden hate de oppassende. Hja wiene faken fjoerslach deilis. Dyselde ferkearde sei gauris fan 'e oare: ‘Hy sil noch ris ûnder myn hannen stjerre.’

De goede troude derút en krige bern, Op in jûne, doe 't er in boadskip te dwaan hie, kaam er net wer thús. Earst trije wike letter fûnen se syn lyk yn 'e feart. Syn wiif gyng doe wer swier en krige in healjier letter jitte in bern. It waard der wol foar hâlden, dat syn broer skuld hie oan syn dea. Dy waard ek yn 't ferhoar nommen, mar se koene him neat bewize, sadwaande waard er wer rinne litten. Hy sil wol in bruorremoardner west hawwe. Hy die neitiid soms sa nuver. Hy wie bygelyks gauris wei en dan fûnen se him op 't tsjerkhôf, dêr't er op syn broers grêf yn 't gers lei.

It gyng ek wat langer wat raarder mei him. Hy wie hast altyd dronken. Dan waarden der ek ferkearde stikken útheefd en dêrtroch foel er faak yn boeten. As der ien fan 't rjocht kaam om dy yn te foarderjen, rûn syn mem dy al bûtendoar yn 'e mjitte. Hja woe net hawwe, dat har man der fan witte soe (boppedat, se hiene in weardshûs).

Dizze broer no is illindich oan syn ein kommen. Op in kear doe't er de nachts let omswûn, reage er mei de dronkene kop in soldaat fan 'e wacht en joech him in wan bruien. Dat stik koe net mei jild boete wurde, hy moast yn 'e finzenis. Doe't se kamen om him te

[p. 67]

heljen, sei er tsjin de gerjochtstsjinners, hy woe graach, dat se de jûns om him kamen; hy seach der tige tsjinoan om op ljochtskyndei helle te wurden. Dat waard him tastien, mar doe't se dy jûns werkamen wie er wei. Hy hie de kriich net mear han, die neitiid bliken, om bûtenlâns te gean. Hy wie yn it hege nôt beside krûpt. Dêr moat er sa'n trije wike tahâlden hawwe. Hy hâlde him salang yn 't libben mei ieren ôf te plúzjen en sleatswetter te drinken en moat oan 'e pest stoarn wêze.

Syn mem teach it har sa oan, dat se fergif ynnaam en dêr is se oan stoarn. Doe't it Marij, dy't yntiid ek troud wie, oansein waard, dat har mem op it uterste lei en hoe en wat, doe woe hja der net hinne. Dat wie har de muoite net wurdich, joech se te kennen; ien dy't har tekoart die om sokke sûplappen, dêr rûn se net in stap om.

Marij wie in strang rjochter oer alle ûndeugdsumens, sûnder genede foar wa't net fêst en steech wie as hjasels. Dêrtroch hat hja har man yn 't ûngelok brocht. Dat wie in feekeaper, dy't yn har steile rjochtfeardichheid in hiele skat tochte te betrouwen. It wie in guodlik man en hy fertsjinne in fleurich stik brea. Mar gâns keapen wurde yn 'e weardshuzen sletten, alteast moatte se dêr bedronken wurde, dat in keapmanslibben is ornaris de losse kant neist en soks wol maklik oanboazje. Hie Marij har man no wat heine wollen, dan hie it wol goed kommen, want der siet gjin ferkeard aard yn. Mar as hy ris wat al te let of al te fleurich thúskaam, dan wie hja stymsk en hie neat foar him ree. Sokke dweilen fan manlju, dat wie har de muoite net wurdich. Hja waard ek wol warskôge, dat it sa ferkeard útkaam, mar dat koe har neat skille. De man rekke oan it dobbelspul ferslaafd en sa barde it dat er op ien jûne al wat er besiet ferdobbele. Doe gyng er ûnder 'e soldaten en moat net lang neitiid omkommen wêze.

Marij krige yn dy tiid in dea berntsje en kaam op Dekemahûs as minne fan de lytse Anna. En omdat hja al har wurk die yn strange wettyskheid en nea it ringste nimme soe, dat har net takaam,

[p. 68]

woene se har op 'e stins wol hâlde. Sa waard hja de bernefaam oer Anna en allegearre dy't nei Anna kamen. Ek doe't de bern grutter waarden, bleau hja as in ûnmisbere hûshelp, ek doe't har heit al wei wie en hja safolle wol erfd hie, dat se har ek oars rêde kinnen hie.

Hja wie noch suver deselde bleaun. En omdat se allinne mar mear mei in tropke ûndogenske bern te dwaan hie, socht har rjochtsjende geast oare oanslach. Hja hie har kommen hâlden yn it weardshûs, ek doe't yn har heite plak allang in neef dêr kastlein wurden wie; hja hie earen en eagen altyd goed op, sadwaande wist hja omtrint alles oangeande de wannel fan mannich Snitser, heech en leech, en makke har hjit oer dingen, dy't har neat oangyngen. Doe't de fammen op Dekema grutter waarden, begûn hja benammen de gongen fan aadlike feinten acht te slaan.

Bare freonlik hie se my nea net oansjoen, as ik op 'e stins kaam. Ik hie it lykwols amper opmurken. Sûnt myn earste besiik by Anna krige ik foar 't ferstân dat hja ek meitelde.