Elbrich

[p. 242]

XXI

Dyselde jûns gongen de boaden betiid út 'e wei. It binhús roek sterk nei de apels, dy't gâns in hoeke fan 'e flier bedieken. Wy woene jit in toarn tegearre wêze. Yn in omsjoch hie Willemke de keamer, dy't oars net bewenne waard, wat húsliker makke. Hja sette de bûtenblinen oan 'e binnenkant fêst mei in pin. De nacht hie mei swarte eagen út it hôf wei loerd en de jûntiid rissele yn 'e blêden as in ûnwolkomme strúnder. Dit lok wie foar ús tegearre. By de hurd lei in steapeltsje barnhout. It begûn in jûn as dizze al wat skrousk te wurden. Willemke prate nearne oer. Hja sette in houtfjurke oan. De lôge sloech op, der wiene harsige houten ûnder. It knapte en sparke dat it in lust wie. Willemke lei der op 'e knibbels foar en bloes it fjoer oan. Doe gyng hja oerein en rjochte de rêch. Ik seach fan efteren it feardige stal foar de dûnsjende flammen, donkerder, wylst de gleone skyn fan 'e oare kant om har hinne sloech. Har skaad taaste dronken by it lewant op oan 'e sou-derbalken ta. Doe kearde se har om en kaam op my ta. Hja sloech de earmen om my hinne, de gloed fan it fjoer siet jit yn har klean.

Ik hie thús eat opsocht en yn 'e bûse stutsen, dat ik oars nea sjen woe om al it âldsear, dat him dan wer fiele liet. Nei it proses foar de biskop hie ik fan it Snitser gerjocht de penjen weromkrige, dy't ik Anna Dekema op trouwe jûn hie. Ik hie doe gjin reden mear om se te wegerjen. Efterúttreaun yn in tsjuster herntsje wiene se lizzen bleaun dizze jierren. No hie ik se wer foar 't ljocht helje kinnen, al it âlde wie foarby, dea.

Ik moat deroan tinke, hoe't ik der doe sa lang tsjinoan drige hie

[p. 243]

om Anna de troupenje oan te bieden. Yn de folheid fan dit ryk momint bin ik gjin berie fanneden. En it let my ek neat, dat it deselde penjen binne, dy't my doe gjin lok oanbrocht hawwe. Yn itselde papier binne se jit altiten bestutsen. Deselde formule sprek ik ek. En hjir hoecht neat optwongen te wurden. Lykas niis sakrekt it hurdfjoer, sa flammet no de blydskip har oer it antlit en hja omearmet en pattet my út 'e oandriuw fan har hert.

Ik sei har, dat ik mei gauwens grytman hope te wurden. Dan koene wy houlikje. Ik lei út, hoe't hja Pylgrom ten Indyck ûn-mooglik langer de hân boppe de holle hâlde koene. Dat soe in omsetting wurde, tocht harsels: Wylde Willemke grytmansfrou! Ien, dy't by nacht en ûntiid oer lânen en strânen ried.

‘Hiest dy foarname juffer net leaver hân, Alef?’

Ik sei út 'e grûn fan myn hert ‘Nee!’, want Willemke hie neat ûnedels oer har. Hja prate fierder ek besteklik oer de takomst, sa't hja har dy tocht. Ik soe as grytman it folk lyk en rjocht dwaan en hja soe grutsk op my wêze.

Mar doe waard hja muoilik. Dy Ten Indyck wie sa'n taaie rakkert. It koe noch lang duorje, ear't ik grytman wie. Hja ferlange nei it houlik. Hja seach my alwer moedich yn 'e eagen en sloech my foar om daalk te trouwen. Soe it my skea dwaan kinne by myn krewearjen om 'e gritenij, dan hoegde it fuort net iepenbier. Ik wist ommers ek wol, dat men in geheim houlik slute koe. As der troubelofte wie en twa waarden man en wiif, dan wie dat in wettich houlik, al stie der ek in kromke boete op.

As der ien wie, dy't ûnderfûn hie, dat it net wier mear wie, wat hja sei, dan wie ik it. Ik hie har ferteld, hoe't ik fereale west hie op Anna Dekema en hoe't it troch har twivelriedigens op neat útrûn wie. Dat der in proses oer west hie, hie ik der net by sein. Ik wit net mear, oft it kaam om't ik alles net sa yn bysûnderheden útlein hie of dat it my te beskamsum west hie. No waard it my klear, dat hja fan 'e hiele dekreten fan it Konsylje fan Trente oangeande it houlik neat ôfwist.

Doe hawwe der twa in striid striden yn myn binnenste: de divel en myn better ik.

[p. 244]

De divel lústere:

‘It is ek mar in kettersk frommes. Wat docht hja ek wei te bliuwen fan tsjerke. Oars hie hja de ôfkundiging wol heard. Hja wit fan God noch Syn gebod.’

It antwurd wie:

‘Dan is it dyn plicht om har op 'e hichte te bringen.’

En ik woe de mûle al opdwaan, mar doe begûn de divel wer - en ik merkbiet net, dat it de divel wie:

‘Nim, nim! Hja wit net better. Hjir is de faam, dêrst sa om swalke hast. Hjoed kinstû krije de ferfolling fan dyn libbensdream.’

‘Mar it is bedroch. Hja is goed en edel; hja fertsjinnet better.’

‘Hja is goed en edel en hja wol neat leaver.’

‘Ik doch it net.’

‘Dan stelst har teloar. Hja wol no dyn wiif wurde.’

‘Ik moat har yn alle gefallen earst de wierheid sizze. Ik...’

‘Wachtsje efkes. Wat dan fierder?’

‘Dan sille wy tiid dwaan moatte.’

‘Dus dû wolst har fertriet oandwaan!’

‘Wy kinne no ek in iepenbier houlik oangean.’

‘Kin dat, salangstû gjin grytman bist?’

‘Om earlik te wêzen nee. Ik kin har fan myn skulden de kost net jaan.’

‘Wurd boer hjir by har op 'e pleats.’

‘Tankje! Buorkjen ha 'k net leard. En dan kom ik hjir nea wer wei út dizze klaai. In edelman op 'e kluten of ûnder 'e kij.’

‘Dan it lok, dat as in oerripe frucht plôke wurde kin, mar hingje litte?’

‘Hja hat my leaf. As ik alles sis, wol hja licht likegoed noch in geheim houlik mei my slute.’

‘Dat gjin houlik mear is. Soe hja dan noch like lokkich wêze as wannearst nearne oer praatste?’

‘Nee. Hja is kein op har eare.’

‘Lit har dan ûnwittend bliuwe en meitsje har lokkich.’

‘Hja sil it dochs ienris witte moatte.’

‘Sadree ast dyn gritenij hast, litst it in pastoar ynoarder meitsje.

[p. 245]

Hja hoecht dochs net te witten, datstû presiis op 'e hichte wieste! Hja mei nammers bliid genôch wêze. Hoefolle húsmansdochters komt soks oer? Toe, sjochst net, datst har antwurd jaan moatste! Sjoch, har lippen beevje fan hertstocht, har kiel slokt, har eagen glinsterje, daalk sjitte se fol triennen! Dû meist har gjin fertriet dwaan!’

Sa spriek de divel en ik miende, dat it in ljochtingel wie! Mar no wit ik better. Ik koe it net mear oansjen, sa'n spanning stie der te lêzen op Willemke har gesicht. Ik betocht noch ien útflecht:

‘Willemke, as ik der letter neat mear fan witte woe?’

Hja lake om sa'n healwize fraach.

‘Jou it dan op skrift!’

It foel har samar yn en wêr't hja sa gau in pinne en skriuwinket wei hie, ik wist it net. Ik krige it stik papier, dêr't de trouskat yn sitten hie en skreau:

Ik, Alef van Aylva ensafuorthinne, ferklearje mei dit brief, dat ik de safolste fan septimbermoanne Anno Domini 1573 dizze jildstikken op trouwe jûn ha en in houlik oangien ha mei Willemke Watgesdochter ensafuorthinne.

It wie suver, as hie ik it lyts bytsje bedroch, dat ik begyng, wer goed makke. Ik ferklearre ommers swart op wyt, dat hja myn wiif wie en sa wier as ik libje: ik hie gjin kwea yn 't sin. It dryste en spontane yn Willemke sleepte my ek mei. Dit wie wat oars as doe nêst jierren. Doe woe hja net ienris frije, no begearde hja my ta man!

Ja, it libben hie har riper makke, sei se sels. No koe hja de goede en de tsjoede minsken better ûnderskiede.

Ek dizze nacht is fersonken yn 'e ûngrûn fan 'e tiid, mar ik lit se wer opkomme; dat is de macht fan 'e geast, hja allinne kin it ferfleine wer trochlibje. Elbrich wie mines, al wie de namme tûzen kear oars, en hja gloeide fan leafde en lok. Mei har leaflike earmen koe se my fêsthâlde, de oeren fan ús breidsnacht ûntkamen har ek. Hja smiet jitris hout op it fjoer. Prachtige apels naam se mei, doe't se by my weromkaam, en wy bieten om bar út 'e readwangige fruchten.

[p. 246]

O, wat wie hja bliid, dat dy smoarge Ten Indyck syn ryk hast út wêze soe. Dêr hiene hja wat mei belibbe foar en nei! Har heit hie er jild ôfeaske, doe't er wiste, dat dy fan 'e nije leare wie. Watge hie it betelle. Wat moast er oars? Hja wiene stienearm wurden. Nei har heite dea hie er har lêstich fallen. Der gyng sok wûnder praat: hja wie in tsjoenster; hja gyng mei kweamachten om. Hy hie drige: wat soe der mei har barre, as er har ris oerlevere oan it Hôf? As dat har ris eksaminearje liet? - Hja wist, wat dat betsjutte. Hja hie betelle. Wat moast hja oars? In slompe jild hie er ha moat-ten. Mar hja hie soarge, dat der wrake nommen waard. Har broer wie net om 'e nocht by de wettergeuzen. It hie om Ten Indyck sels te dwaan west, doe't hja okkerjiers dy lângong yn Ferwert dien hiene. Spitigernôch hie er fan hûs west. Oars hie der wat foar him wankt. Hja hiene by him de boel teminsten koart en klien slein. En hysels moast sûnt sa bang as 't hûntsje wêze. Dat hie er fan syn skelmstikken!

Ynienen lake hja helderop. Dy Ten Indyck hie har net earm krige mei al syn gemienens. Hy moast it ris witte, hoe't hja oan jild kaam! Doe fertelde hja my, dat se hjir op 'e pleats meidiene yn in slûkerskomplot. Der gyng praat, dat hja nachts as tsjoenster yn kwea selskip ried. Neat gjin wûnder. Hja wie nachts ek net altyd by honk. Oft ik noch wist, dat ik doe daalk nei de earste nacht, dat ik hjir west hie, frege hie, wat der geande west hie op 'e pleats. Ik hie my doe mar net wat ferbylde. It hie syn foardiel ek wolris, as de lju jin foar in tsjoenster oanseagen.

Fansels, as grytmansfrou soe hja har dêr net mear mei ophâlde. Mar dan wie it ek net mear nedich.

Sa wie ik de slûkersbinde dochs noch op it spoar kommen. Mar op in oare manear as ik wollen hie. Mei skrik tocht ik oan it betingst, dêr't ik myn grytmansamt op krije soe.