Bouck der bloemen

Vander ierster ende een goede bloem genoemt minne.

Inden name der heiligher drivoldicheit die ic oetmoedelijc aenrope inden beghin int middel ende int eijnde. Soe wil ic ierst spreken vander voerster blomen die mij te handen quam ende dat was mijnne daer alle der werelt begrijp mede behouden ende gebrocht is in besittinge der salicheit. Die bij adams ongehorsamheit gevallen was in den kerker der ewiger doot.

Die mynne [ende cracht] ende cracht der mijnnen is menigerhande die overste ende lovelijcste dieden mensche ter ewiger salicheit brengt. dat is die godlijke mijnne off vrientscappen des oversten gods die moten wij doch ommermeer voer alle dingen mijnnen. Want wal is mijnne anders dan een eenderhande leven hoere twee te samen vergaderende of te willen vergaderen dat is den ghenen die mijnt ende dat daer ghemijnt wort dare god ende die mensche in rechter liefde vergadert werden [ende versament werden] by eenen reijnen leven. daer is die hochste ende lovelijcste mijnne die men mach bescrieven want die moet ommer oerspronck nemen tw eenen heiligen edelen ende reynen gronde der herten ende der sijnnen die verwint alle saken. Ten is doch gheen dinck so haert noch van ijser noch van stale ten wort vanden mijnlijke vuere verwonnen.

Tot gode die nochtan over al tegenwordich is sonder wien oec niet en is so en mach men niet gaan mitten voeten mer alleen mit goeden seden. die seden en werden oec niet gheproeft wt dien dat wij kennen mer wt dien dat wij mijnnen. Gheen dinc en can oec goede off quade seden maken dan goede of quade mynne dat seet sinte augustijn in synre epistolen tot dien van macedonien. Warachtighe mijnne en heeft gheen bitterheid inne mer

[p. 10]

alleen sueticheyt. [want mynne is suster der sueticheit] ghelyc als hat is een suster der bitterheit. Mijnne den ghenen die omme dijnre mynnen wille neder clam inden licham der liever maget ende coppelde te gader sijne mijnne mitter onser. daer hij hem mede oetmoedichde ende ons verhieff. ende versamende dat licht sijnre ewicheit mitten slijme onser sterflijcheit.

Den mijnre en is geen dinck hart noch swaer te doen. Eest dan dat wij ons scicken gode te mijnnen die doch voer ons allen wt groter mijnnen ghestorven is. Soe sullen ons geestelijc alle swaer dinghen licht duncken te wesen. Bij gods mynne crigen wij die ons evenkeerstens. ende inder mijnnen ons naesten soe wort gods mijnne ghevoet. Want inder waerheit die synen naesten verghet te mijnnen ende hem daer toe niet en can voeghen die en sal hem vrijlijc tot gods mijnne niet voeghen konnen. Want gods minne maect die mijnne ons ghebuers ende maectse soe heet datse niet vercouden en mach. ten ware dat gods mynne achter ghesteken wair.

Bernardus die heilige leerar spriect aldus in manier van glose opten boec canticorum. O juck der heiligher mijnnen hoe suetelijc soe nempstu. hoe overblijdelijc legstu dijn stricke. hoe saechtelijke drucstu hoe genoechlijke ladestu. hoe sterckelijke dwincstu. ende hoe wijslijc leerstu. O salige edel mijnne. daer wt spruyt edelheit van seden suverheit van herten. subtijlheit van verstandenisse. heilicheit der begherten. werdicheit der wercken ende hoecheit des levens.

Die godlijke mijnne is een vier. licht. honich. wijn. ende sonne. dit wil ic bewisen hoe die godlijke liefste [l. liefte] is een bernende vier reijn makende sonder middel die ghedachten van onreinicheit der sonden Sij is een licht inde ghebede lichtende die ghedachten met claerheit der doechden. Sij is honich inder beswisingen van dancke. soet makende die gedachten mit eenre lieficheit der godlijker beneficien. Sij is wijn inder contemplacien vervoellende die ghedachten mit eenre soeter vroelijker ghenoechten. Sij is een sonne inder ewigher salicheit verclarende die sinnen mit enen alte edelen lichte ende verhogende die gedachten mitter ewiger ende onverganclijker vroeden. Basilius seit. die warachtige godlike mynne is een scadt die nummermeer en mijndert. ende soe wie dien heeft is ewelijc rijke. ende soe wie dien dervet is alte arm ende sonder salicheit.

Die god mijnt die ontsiet hem. ende die gode ontsiet is begort mit wijsheit ende die wijsheit sal mit hem trecken ende hij mit hoere daer die ewighe wijsheit regneert sonder eijnde. Die mijnne des oversten gods is een alte sueten bequamen salve daer der sinnen quale bij wort gehenesen ende die herttelijke oghen bij werden verlicht. Want wie verladen is mit siecten van vulen sonden. die ist sake dat hij niet en nuttet vander medecinen der godlijker mynnen. Gheen artsche soeticheit noch specerien en moghen hem van dier siecten gesont maken. Daer om sullen wij gode mynnen boven al ende houden sijn ghebode soe sal ons altijt goet gescien.

Van deser godlijker mijnnen soe heeft die godlike moghentheit exemple ghelaten inder erden aen enen voghel gheheiten pellicaen. Die soe warachtighe mijnne tot sijne jongen heeft dat hij volgende die werken gods. als sij niet te asen en hebben ende selver ghenen raet en weet om provande te bejaghen. liever dan hijse sterven laet hem selven quetset ende voetse mit sijnen blode. Daer wij grote salige leer wt mogen nemen hoe wij onse

[p. 11]

kindere dat sijn onse vrienden ende evenkersten in node mijnlijc bij staen suellen.

Het was een lieflijc wort van goeder mijnnen dat moyses hadde totten kinderen van israel. Doe onse heer god op hen allen seer verbolghen was dat hijse alle doden wolde die sijn ghebod ghebroken hadde. Ende moyses voer hen allen te samen bat ende seide. heer verghef hen dit. of doet mij uten boeke des levens. hij had liever alleen te sterven dan sij allen ghestorven hadden. Soe wij mit lieve ende mit goede den vrienden bij staet off bereit is om sijnen wille arbeit ende verdriet te lijden die draghet waerachtighe mijnne sonder veisen. Het is in voertijden geschiet dat vele ende scone miraculen ghescieden van vele heilige menschen die soe vaste haer mijnne ghesedt hadden in gode dat hen alle ertsche ghenoechte niet en dochte ende en wisten oec vander wereltlijker mijnnen niet te spreken eyn wort. Soe volcomelijc waren sij op ghetoghen vander mijnnen des oversten gods. Daer en gebuert hier niet vele aff te spreken wantmen vint ghenoech daer af bescreven in vitaspatrum. Ende oec in die gulden legende die men maect vanden heiligen vaderen. die gode soe seer mijnden ende sijn mijnne soe lieflijc achter volchden dat sij om sijnen wille den bitteren doot aen ghinghen Ende vele die van groter edelheit rijcheit ende machte waren. hadden liever goet mage ende machte over te geven [ende te laten] dan gods minne te derven. Soe sij wel overdachten ende bekenden dat hoghe loon dat god den ghenen geeft die hem warachtelijck mijnnen ende sijnen torn ontsien.

Van wertlijker mijnnen ende van menschelijker ijdel liefde die wt vleyschelijker becoringhen hoeren oerspronc nempt. daer heb ic in een boec dat ic in jonghen tijden maecte te rome veel aff ghescreven ende meer dan gode als ic duchte bequaem is. Ende off ich daer aen ghesondicht hebbe soe bid ic der ontfermherticheit gods dat sij mij dat wille vergheven. Ende dat sonder torn aensien dat ic dat ghescreven hebbe wt goeder meijninghen. Om te leeren den jonghen die ommer te mijnnen haren sijn willen keeren. hoe sij dij an neemen ende hantieren sullen tot haerre eeren ende vrome. Ich neemps doch god te ghetughe dat ich inden selven boeken niemant ter mijnnen en rade. want het is een swaer bant ende lastelijc die leven ende doot in brenghet ende vrese der sielen. Als ic daer in menighen exempel van jeesten die voertijts ghesciet sijn bescreven ende jongen te kennen ghegeven hebbe tot eenr waringhe ende hoede.

Ierst van phillis die coninghinne van rodope die lijff ende siel verloes om die heete ende onghetemperde mijnne van demophon sone des conincs thesus van atheenen. Item van die scone dydo coninghinne van carthagen om die liefte van enea van troyen die rome ierst begreep ende stichde. Item van medea des conincs otheos docter van colcas om der onghevoegher mijnnen jason. Item die scone adriana om die liefte van thesus van atheenen diese alleijne liet in een onbewoent lant. Als hij met haer wt creten quam daer hij bij haren rade mijnathaurum hadde verwonnen. Soe sterf oec die goede tisbe omme die liefte van piramus ende hij weder om haer. Soe dede oec die lieve onone die inder wildernisse van ijdea woende daer sy haer selve verdranck om die liefte van paris van troijen. Die haer bedroech ende ontrouwe dede mitter sconre helena. Aldus quam oec die goede calistomus

[p. 12]

sone des conincs philips van philadelphe inder doot bij onghetrouwe orfennes dochter des valschen alamides wonende op die mirtoyse zee. Soe dede leadander van abides. achilles agamenon. syonate lander tristram van cornuaelge. greve florens van hollant ende willem van brabant ende heer arnt van orsmale. Ende menich edel man van hogher art ende oec menichander die nochtan van wijse sinnen waren. Ende bijder mijnnen van wereltlijker ijdelheit neder ghetogen sijn ten ewighen verliese als see te duchten is. Soe dat ic van dijer ijdelre mijnne op dese tijt gheen ghewach en doe. Mer van natuerlijker mynne die bij constellacien ende bloedelijke verbande ende wt doechdelijken verbande wt goeden gronde comen soe wil ic die materie voert trecken.

Een ijeghelijc mensche is mijnnende boven al god sijnen scepper ende sijnen oversten heer die hem ghescapen ende lijf ghegeven heeft ende weder nemen sal des wij doch allen seker sijn. Ende daer nae hen selven voer ymant anders. dat doet den mensche dicwijl dwalen als hij ordel geven sal in sijns selfs saken want hij niemant so lief en hevet als hem selven. dat seit theofrastus. Het is doch kenlijc dat wij vele meer ende ghemeynlijker aensien ende begrijpen ander luyde sonden dan die wij selver doen. Ende dat is een teiken van kenlijker dwaesheit soe tullius seit. Want het is der ghecker eighen ende oec natuerlijc vreemder luyde meesdaet te oversien ende haer selfs meesdat te vergheten. Daer nae soe mynt die mensche sijnen vader moeder suester broder ende maghe by heysche des bloets ende dair nae een yeghelijken nae sijnen wesen ende nae dat het aen hem verdient wort soe mit ghifte soe mit dienste soe mit voerderinghe ende hulpe die die mensche mit vrintscappen daghelijx den anderen doet mit worden ende bewijst mitten wercken daer die een aen des anders kennisse mede coemt. sonder kenisse en is gheen volmaecte mynne die elc den anderen mynnen sullen die moeten ierst kennisse onderlinghe hebben. Sinte augustijn seit. dat gheen dinc en mach werden ghemynt ten moetsijn. ierst bekent ende van natueren soe mijnt gherne yeghelijc sijns ghelijck. Want die ghelijcheit maect die kennisse welke kennisse coemt wt des menschen vijf sinnen ende brengt die mensche daer toe dat daer mijnne in die kennisse coempt. Ende voert bernt ende ghevesticht wort bij beneficien ende weldaden van herttelijker gonsten. Ende wie den anderen onversienlijc mynt die gondt hem alles goedes. Ende ist gheveyst werck der minnen so een [l. soe en] ist gheen mynne mer scoen ghelaet ende wanckel troest daer hem niemant toe verlaten en mach. Rechte mynne staet op doechdelijke mate daer gheen boesheit in en is noch wanckel noch ontrouwe noch gheenrehande onbevoelijke sake. dan altoes elc den anderen te doen dat hij van hem hebben wolde sonder veynsen sonder list ende sonder eenich arch off boesheit. Daer om machmen den calander wel der waerachtiger mynne ghelijken die van sulker natueren is als hij voer enen siecken mensche wort ghebroecht. ist dat die mensche vander siecten sterven sal so en wil wij dien minsche niet aensien ende keert hem omme. Est oec dat die siecke weder keeren sal ende ghenesen soe siet hij hem lieflijken aen mit ongheveisder ghenuechten in bewisinghe van vriendelijcheit.

Soe wie sijn ouders ende syn maghe haet die hij van natueren sculdich

[p. 13]

is te mijnnen daer en salmen nummermeer gheloeve op setten. Want hij doet dat tegen natueren is ende die sonde die ghedaen wort teghen natuere dat sijn die overdragenste ende lelicste sonde die men doen mach. Hoe solde hij volcomelijck vreemde luijde mynnen die sijnen naeste niet en mijnt. Wat bewyst hij daer anders aen dan off hij van sijnen bloede niet en ware. Soe doet hij den ghenen kenlijc scande ende scaempte die hij sculdich is eer ende lieff te doen mit allen sijnre herten ende mit alle sijne sinnen.

Geluck welvaert ende salicheit van goede inder tijt ende rijcheit van goude ende van silver van gesteente ende van tijtlijker haven verblijden die menschelijke herten. Mer boven al dese gaat die mynne ende op dat wort dat die poeten seggen: Mynne verwint alle dinck. Soe seggen eenrehande stompe menschen: het is ghelogen seet die penninck. Ay hoe luttel weten sij der mynnen crachte die alsoe vele ende menigherhande syn. Die heilige martelaren gods ende confessoren hadden penninghe ghenoech hadden sij gods mynne wille derven. Men en moechtse met alsoe scone beloeften noch gaven noch myede niet omme keeren sy en hadden liever te sterven dan gods minne te loechenen.

Nu vander wereltlijker mynnen heb icker voere vele ghenoempt dier nochtan vele meer ghewest hebben in haren tijden die om gods mynne hoer mynne niet laten en wouden noch en hadden om allen der werelt rijcheit haer ydele mynne niet over ghegeven. Ende sijn doech om der minnen ghestorven die wensch ende wil hadden van ghelde ende van haven ende van coninclijker rijcheit ende machte. Ich bidde sulke beestelike creatueren want sij niet wel menschelijc en sijn dat sij die worde swigen ende hoere opinie aff gaen. want sij en weten niet hoe die amandel smaect vanden paradijse. noch die vighen vanden ertschen boemgarde. Daer om en solde sij billike niet spreken onder luyde van verstant. Ende off sij in haerre dommer beestelijcheit ommer bliven ende niet swighen en willen. soe moet ic hen helpen ende leeren hoe dat sij waer seggen des sy selver niet en weten. die penninck en van die dinghen niet verwinnen. mer die mynne diemen totten penninck heeft verwint. Dat laten wij daer steken elc voeghel sinct soe hem syn beck ghewassen is. ende alle die leven en souden niet eenen wetsteen villen.

Seneca die daer was eyn wijs poete hadde eyn eerbare wijf. Doen nero seneca sijnen meister ommer dooden wolde. Doen hadde dese seneca die koer wat doot hij sterven wolde. ende hij coes te gaen in een warm bat ende dede hem laten ter adere aen arm ende voete om also doot te bloden. Mer sijn goede wijff en woude sonder hem niet wesen ende ginc bij hem sitten inden bade ende dede haer mede laten. Ende dus storven sij beide tsamen dat en waert om gheens goets wille ghedaen.

Het sprict die menighe vander mynne die luttel besceets daer van weet. ende teghen sulke en salmen niet disputeren. Soe is oec een ander mynne die oec der natueren volghet. als dat een ieghelijc gherne mynnet dat des werdich sij voer dat onwerdich is. Soe als wij liever hebben dat scoene dan dat hatelijck dat goede dan dat quade liever dat rijck dan dat arm is. Ende alsoe als bequamer ende godlijker is van scoenheit van doechden off van waerheide hoe wijt liever ende meer mynne. Wy mynnen gout voer silver.

[p. 14]

ende silver voer latoen. Dyamanten of saphijren voer glase. weyt voor haver. scaerlaken voer kanafas. ghencbern voer loick. amandel voer bonen. kaneel voer onloec. Ende des ghelijcs in allen anderen stucken daer in wij den eenen mynnen ende liefte bewijsen voer den anderen. Aldus soe is die mynne van vele manieren daer om soe wort sij menichvoldelijke bescreven. Die moder is voertijts omme die kinder ende van liefte voer die kinder ghestorven alsoemen vindt inden boec vanden machabeen. Des ghelijck die man voer dat wijff. ende dat wijff voer den man. daer was die mynne in haerre rechter bescheidenheit volmaect ende goet.

Die minne machmen ghelijken den tortelduve die soe rechtverdighe liefte draghet tot sijnen gadekijn. Als die een wort aflivich soe blijft dat dat ander alletijt eenich sonder gheselscap. alsoe vaste liet hem die ierste mynne inder herten. Men seet int ghemeijn ghelijck versament hem gherne. dat en wort niet te verghefs ghesproken. Want plato seit. dat die gheene die ghelijc sijn inder complexien. die sijn oec altoes inder natueren gheneghen elc anderen te mynnen. Ende wiltu dan ommer mynne daer dijn sinnen toe draghen soe proeft ierst ende verneme wat in hem is. Ende vinstu doeghet in hem soe mynne dien van allen dynre herten ende mit allen dijnen sinnen sonder wanckel daer bij sultu in doechden voertgaen. ende bij liefte off gheselscap vanden quaden so sulstu quaet werden soe deen altoes wert besmet vanden anderen.

Mynne is een lieflic bant die .ij. hertten doet vergaderen in vrientscap mit bewijsinghe van goeder gonsten sonder quaet Daer om soe en is minne niet dat [l. dan] lief te hebben datmen mint. mer diemen mint omme gonste off om bate diemen daer aff hevet. Dat en is gheen mynne mer het is een wanckel liefte ende ghecochte gonste. Die vrientscap vergaet schier soemen seet in wanckelen wijven ende oec in onghetrouwe knechten. Die vrouwen mynne daer spreken sommighe poeten grote doeghet af. die om der minnen wille hen selve dicke over hebben ghegeven mit goeder trouwen. Soe seit die wyse man salomon vele ondoechden daer teghen om dat die wijste ende vroemste vander werelt veel bij vrouwen liefte verwonnen ende bedroeghen hebben gheweest. Doch wes salomon daer in ghesproken heeft tot ondoechden des segge ic dattet van torn was. Overmits eens heydens wijfs die hij soe seer mynde ende lieff hadde. Des sij wel merkede ende hem tot vele onnutter saken ende onbehoerlijke dinghen van ongheloeven ende van vele dwaesheiden hielt. Ende als dat vuer wt ghebernt was ende hij hem bedachte waer hij ghedwaelt hadde. doe was hij soe overvloedelic vertoernt dat hij om hoeren wille van allen vrouwen grote ondoechde screef. Hij heeft doch daer nae veel lofs ende doecht ende eerbaerheit ghescreven die hij den goeden vrouwen toe ghift. ende dat quade den quaden. Want wij een goet wijf vint die vint alle doecht ende goet. ende een quaet wijf is een helle des mans. Een goet wijf die hoeren man volcomelic mynnet is een crone des mans ende die edelste cierheit van sijnen huijse. Die wijse vrouwe comt van gode ende sy wedertijmmert dat huijs mit hoerre wijsheit dat die dwase vrouwe ghebroken hadde met haerre sotheid. Ypocras seide als hij eyn quaet wijf sach vuyr draghen. het waer beter te lijden datter ghedragen wart dan datter draeght. Salustius sach een wijf ter scolen gaen om leringe van

[p. 15]

leetteren. Doe seide hij siet dat fenijn des serpents wilt vergaderen mit den fenijn des scorpioens. Sijn meyninghe was dat gheleerde wive veel scalheit leeren ende begrijpen. omdat sij van natueren listich ende subtijl sijn van sinnen. Ende hoe sij dier meer leerden hoe sij quader was want den vrouwen betaempt simpel ende eenvoudich ende oetmoedich te sijn. Eyn hoverdich wijff en is niet werdich te leven want die hoverdich is die is van natueren onwerdich fel ende wreed. ende dan soe ist een duvel opter erden ende niet beter. het waer onmoghelic dat sij sotticheit in goeder mynnen hebben soude.

Vander mynnen coempt mij een exempel inder ghedachten dat ic ghelesen hebbe inden ouden hystorien. Hoe dat by tijden des conincs democrius een eerbaer vrouwe binnen romen woenachtich was van buyten gheboren gheheiten sabina. Die nae haers ierstens mans doot eenen eerbaren man lief hadde ende hij haer weder. In sulcker mynnen ende werdicheit dat sij elc anderen neemen wouden in wettachtiger echtscap. Ende als haer tijt van rouwen nae haere seeden omme comen was. also dit salighe wijf haer huys dede tymmeren teghen die feeste van haerre toecomender bruloft. Doen ginc sy eens opter cameren boven die noch niet volmaect en was by haeren wercluyden. Soe dat sij onwetende eenen aex mitten voeten raecte ende die selve aex viel neder eenen vanden knechten opt hoeft ende hy sterff vander quetsinghen.

Dit vernamen der heeren knapen ende vinghen dit onnoesel wijf als die ghene die haer lijff verbuert hadde naer [l. nae] rechte der stad van romen.

Als sij dus ghevangen was ende bekende dat sij sterven moeste. bat sij den goeden coninc dat hij haer .xv. daghe respijts verleenen woude om tot haren ouderen te gaen buyten der stad daer sy wonde en een dorpe. sy woude doch gherne weder comen ende lijden vonnes van haren lijve. Want sij haer testament voer haer doot bescicken wolde mit haeren erfnamen. Doe sprak die coninck al lachende. Ja vrouken dat sal dij wel gescien op dattu eenen vrient hebst die voer dij gae sitten inden stock ende liden die selve sentencie die over dij gaen soude. Sabina antworde den coninck weder ende seide dat sij eenen ghetruwen vrient hatte die sij wel wiste dijt haer niet weigheren en soude. Sij dede den ghenen comen ende was gheheiten floridamas. ende seide hem haer begheren ende des conincs. Doen antworde floridamas die sij lieve vriendinne te vollen betrouwde. ende ginc voer haer sitten opt ghelove van haren goeden worden ende woude den doot smaken voer hair. wart dat sij niet weder en quame alsoe sij hem beloefde. Sij ginc ende dede haer dinghen die sij voer haer doot bescicken woude. Eer sij twee daghe wt gheweest hadde soe wist allen die stad van deser saken te spreken. hoe sabina wt der stad ghetogen was. daar floridamas voer ghebleven was op sulke trouwe ende ghelove als in hen beiden bloyende was in goeder doecht Ende eer haer tijt omme quam soe nam sij groten orlof aen haer ouders aen hare maghen ende nae haer vriende daer sij van joncx bij ghewoent hadde. die mit seer groten rouwe van haer scieden. ende sij quam goets tijts binnen haren termijn te romen openbaerlic daer haer menich goet mynsche volghede dit mit haer ghingen ten paleyse. Ende als die rechtverdighe coninc dat sach ende mit groeten wonder over\dachte

[p. 16]

die overdragende mynne ende volcomen trouwe daer lijf ende goet aen lach. Soe was hij des int hertte verblijdt ende vergaff haer die sake ende dede hoer ende den goede man eer ende werdicheit. Om dat die edel vaste mynne niet ghesceiden en soude werden van hen beiden.

Draecht goede mynne ende setse in gode.
Sy sal u vrien wt alle node.
Eest dat ghij valsche mynne draecht.
Ghij wert ins duvels stack ghejaecht.