Antwoord aan het kwaad, getuigenissen 1939-1945

Testament
Clermont-Ferrand, 18 maart 1941

Waar ik ook moge sterven, in Frankrijk of op vreemde grond, en wanneer zulks ook moge geschieden, aan mijn lieve vrouw of, als zij mocht ontbreken, aan mijn kinderen laat ik het over mijn begrafenis naar goeddunken te regelen. Het zal een louter burgerlijke begrafenis moeten zijn. Mijn gezin weet wel dat ik er geen andere zou hebben gewild. Maar wel wens ik, dat een vriend bereid zal zijn die dag, hetzij in het sterfhuis, hetzij op het kerkhof de volgende weinige woorden voor te lezen:

Ik heb niet gevraagd dat aan mijn graf de Hebreeuwse gebeden zouden worden gesproken, al heeft hun ritme zoveel van mijn voorvaderen en ook mijn vader naar hun laatste rustplaats vergezeld. Ik heb mijn leven lang, zo goed ik zulks kon, gestreefd naar een volmaakte oprechtheid in het woord en in de geest. Welwillendheid tegenover de leugen, met

[p. 184]

welke voorwendselen zij zich ook moge tooien, beschouw ik als de vuigste melaatsheid van de ziel. Als een veel groter iemand dan ik zou ik gaarne zien, dat op mijn grafsteen slechts de simpele woorden dilexit veritatem worden gebeiteld. Uit deze overwegingen kan ik onmogelijk aanvaarden dat in dit uur van het laatste afscheid, waarin elk mens de plicht heeft zichzelf samen te vatten, in mijn naam ook maar een enkel beroep zou worden gedaan op de uitingen van een orthodoxie, waarvan ik het credo niet aanvaard. Maar het zou me nog pijnlijker zijn indien iemand in deze uiting van eerlijkheid iets zou ontdekken, dat op een laffe verloochening zou lijken. Daarom verklaar ik, indien men zulks noodzakelijk mocht achten, in het aangezicht van de dood, dat ik als Jood ben geboren, dat ik er nimmer aan heb gedacht dit te loochenen en ook nimmer aanleiding heb gekend te trachten zulks te doen. In een wereld die door de gruwzaamste onmenselijkheid werd aangerand bevat de edelmoedige traditie van de Hebreeuwse profeten, die het christendom in zijn zuiverste uiting heeft overgenomen om haar uit te breiden, voor ons een van de beste motieven om te leven, te geloven en te strijden.

Elk confessioneel formalisme en elke solidariteit, die zich op het ras beroept, zijn mij vreemd. Ik heb mij mijn leven lang voor alles eenvoudig als Fransman gevoeld. Ik was gehecht aan mijn vaderland door een reeds oude gezinstraditie. Ik was gevoed door zijn geestelijk erfgoed en zijn geschiedenis. Ik was werkelijk niet in staat mij een ander vaderland voor te stellen, waarin ik vrij had kunnen ademen. Ik heb Frankrijk altijd innig lief gehad en uit al mijn krachten gediend. Ik heb nooit ondervonden, dat het Jood-zijn een hindernis voor deze gevoelens was. Het is mij in de beide oorlogen niet gegeven geweest voor Frankrijk te sterven. Maar ik kan in volle oprechtheid van mijzelf getuigen: Ik sterf zoals ik geleefd heb - als een goed Fransman.

Daarna zullen, indien het mogelijk blijkt de tekst te verkrijgen, mijn vijf eervolle vermeldingen worden voorgelezen.