Sedigh leven, daghelycks broodt (1639)

Regelnummers proza verbergen

[p. 62]

Bedvyd-reden
Op de dicht-ghestalte.⁺

1By alle tyden is in meerder weerde gheweest, een tal-ghebonden¹ 2schrift, sanckwijs op sijn maete ghestelt; als losvloedigh, buyten²² 3dicht-dwanck byeen ghevoeght. Dese sanckmaet is by de³ 4Griecken ende Latynen veelerhande gheweest: waer van wy in 5onse spraecke (die meeste in enckele oft een-stemmighe woorden⁵ 6bestaet) ghemeynlijck twee ghesteltenissen ghebruyckende zijn:⁶ 7Iambicum, ende Trochaicum. Iambicum, vanden voet Iambus, 8twee stemmigh, maer klimmende van kort tot lanck, ◡-, 9Trochaicum, vanden voet Trochaeus, oock twee-stemmigh, maer 10vallende van lanck tot kort, -◡. Met dese twee voeten meten wy 11nu groote, nu kleyne dichten. De groote in de plaetse van Heroica¹¹

+ Bedvyd-reden: nadere toelichting.
Op de dicht-ghestalte: over de dichtvormen (gebruikt in Sedigh Leven).

1 in meerder weerde: meer gewaardeerd; tal-ghebonden: aan een bepaald aantal lettergrepen gebonden, metrisch.

2 sanckwijs: zoals bij een lied; op sijn maete ghestelt: aan het metrum gebonden; als losvloedigh: (meer gewaardeerd) dan een niet metrisch vers.

2 buyten dicht-dwanck: zonder metrische dwang; sanckmaet: versvoet, metrische maat.

3 buyten dicht-dwanck: zonder metrische dwang; sanckmaet: versvoet, metrische maat.

5 een-stemmighe: eenlettergrepige. Goropius Becanus bijvoorbeeld (Hermathena en Hieroglyphica (1580), heeft geattendeerd op de beknopte, monosyllabische structuur van het Nederlands. Omdat, volgens Becanus, onze grondwoorden éénlettergrepig zijn, hebben wij een veel grotere overvloed aan grondwoorden dan bijvoorbeeld het Hebreeuws (Jansen 1995, 296-297). Het monosyllabische karakter zal trouwens nog vaker als kwaliteit van de Nederlandse taal aangevoerd worden;

6 ghemeynlijck: gewoonlijk; ghesteltenissen: versvormen.

11 in de plaetse van: als vertaling voor, komt in de plaats van; Heroica: heroïsch vers, versvorm die typisch is voor het heldendicht, zoals de hexameter in de Grieks-Latijnse letterkunde. Heldendicht en klaagzang behoorden traditioneel tot het hogere stijlgenre (genus grande, genus maior), het epigram en andere korte versvormen tot het lagere stijlgenre (genus humile, genus minor);

[p. 63]

12ende Elegica, diemen heldt-dichten, ende klagh-dichten noemen¹² 13kan. De kleyne, zijn alleen een deel vande groote, dienende tot¹³ 14dese onse Kort-dichtige of Dicht-stichtige Opschriften oft 15Nederlandtsche Epigrammata: die oock verscheyden zijn.¹⁵ 16Ick ghebruyck daerom vyf Klim-voetighe, ende vyf Val-voetighe 17ghesteltenissen, met besondere maet; sluytende elcken Sanck- 18treck, oft Vers, met sijnen Rym, ofte ghelijck luydende letter¹⁸ 19stemme. Dit oock of met gheheele maete, of met ghebroken. De¹⁹ 20geheele dan heeft alhier seker kort ghetal van twee, dry of vier 21volle voeten. De ghebroken trecken in't ende eenen halven voet, 22als overvoetigh, eertyts Catalectica ghenoemt. Ick hebbe daerbe-²² 23neven dese maeten alhier of eenvoudigh willen ghebruycken, of 24ghemenght. Het klimvoetighe dicht, heeft twee verscheyde een 25voudighe maeten, dry ghemenghde: het val-voetighe, heeft een 26eenvoudighe maet, vier ghemenghde; ghelijck dese teeckenen, 27hier by ghevoeght, uytwysen.

12 Elegica: klaagzangen.

13 De kleyne, zijn alleen een deel vande groote: volgens F. Robortello, Aristotelescommentator, zou Aristoteles het epigram slechts als een klein onderdeel (particulam ualde exiguam) van de andere, grotere poëtische genres hebben beschouwd. Scaliger zet zich echter af tegen de bewering dat het epigram geen autonoom gedicht zou zijn (per se opus), dat het alleen maar een maioris poematis pars is, een onderdeel van een langer gedicht (Poetices Libri VII, 3.125, 24). Het epigram kan volgens Scaliger elk dichtgenre inhouden (‘Recipit autem omne genus poeseos’). Cf. P. Laurens, ‘Du modèle idéal au modèle opératoire: la théorie épigrammatique aux XVIème et XVIIème siècles’ in Balavoine (1986), 183-208.

15 die oock verscheyden zijn: die ook verscheiden van aard zijn.

18 ghelijck luydende letter stemme: gelijke klanken.

19 ghelijck luydende letter stemme: gelijke klanken.

22 overvoetigh: catalectisch; Catalectica: versslot waarbij in de laatste voet één of meer lettergrepen ontbreken. Is deze laatste versvoet volledig, dan spreekt men van acatalectisch vers.

[p. 64]

Klim-voetigh.
1.	◡-/◡/◡-/
2.	◡-/◡-/◡-/◡-/
3.	◡-/◡-/◡-/◡-/ ◡-/◡-/
4.	◡-/◡-/◡- ◡-/◡-/◡-/
5.	◡-/◡-/◡-/◡-/- ◡-/◡-/◡-/◡-/- ◡-/◡-/◡-/◡-

Val-voetigh.
1.	-◡/-◡/-◡/-
2.	-◡/-◡/ -◡/-◡/-◡/-
3.	-◡/-◡/-◡/- -◡/-◡/
4.	-◡/-◡/-◡/- -◡/-◡/-◡/-◡/
5.	-◡/-◡/-◡/-◡/ -◡/-◡/-◡/-

28Aengaende 't Rym-slot, heeft sijnen besonderen standt, nu ver-²⁸ 29volghende, als eenpaerigh; nu onderscheyden ende dat somtydts²⁹ 30van den eersten Sanck-treck, tot den derden, ende soo vanden³⁰ 31tweeden tot den vierden; somtydts vanden eersten tot den vierden³¹³¹ 32ende soo vanden tweeden tot den derden. Soo zijn dan in dese³²³² 33Spreuck-beelden alle woorden met haer boeckstaven ende³³ 34Letterstemmen gewoghen; om den sanck sijnen klanck te gheven,³⁴ 35van kort of lanck, licht of swaer, waermede de stemme overhandt 36of rysende, of vallende haer soetigheydt bekomt, soo in't lesen, tot 37nuttigheydt, soo in't singen tot vermaeckinge. Maer ghelijck de³⁷ 38woorden meest al eenstemmigh zijn: alsoo konnense van haer sel-³⁸ 39ven of kort, of lanck ghebruyckt worden. Nemen nochtans haeren³⁹ 40standt ende ghewicht, naer dat het volghende oft by ghevoeghde⁴⁰ 41woordt stem-krachtigh is: ghelijckmen in t'lesen oft singhen lich-⁴¹ 42telijck aenmercken kan. Leest dan dese Spreuckbeelden, iae 43singhtse naer u welbehaeghen: het ende, jae de vrucht is een 44Sedich Leven, waer in een volle rust gheleghen is.

28 Aengaende: betreffende.

29 als eenpaerigh: met gepaard rijm (aabb).

30 vanden eersten... tot den vierden: gekruist rijm (abab).

31 vanden eersten... tot den vierden: gekruist rijm (abab).

31 somtydts ... tot den derden: omarmend rijm (abba).

32 vanden eersten... tot den vierden: gekruist rijm (abab).

32 somtydts ... tot den derden: omarmend rijm (abba).

33 boeckstaven: letters.

34 Letterstemmen: klanken.

37 Maer ghelijck ... stem-krachtigh is: Omdat de woorden meestal eenlettergrepig zijn, kunnen ze op zichzelf kort of lang worden aangehouden naargelang de omgevende woorden al of niet beklemtoond zijn.

38 Maer ghelijck ... stem-krachtigh is: Omdat de woorden meestal eenlettergrepig zijn, kunnen ze op zichzelf kort of lang worden aangehouden naargelang de omgevende woorden al of niet beklemtoond zijn.

39 Maer ghelijck ... stem-krachtigh is: Omdat de woorden meestal eenlettergrepig zijn, kunnen ze op zichzelf kort of lang worden aangehouden naargelang de omgevende woorden al of niet beklemtoond zijn.

40 Maer ghelijck ... stem-krachtigh is: Omdat de woorden meestal eenlettergrepig zijn, kunnen ze op zichzelf kort of lang worden aangehouden naargelang de omgevende woorden al of niet beklemtoond zijn.

41 Maer ghelijck ... stem-krachtigh is: Omdat de woorden meestal eenlettergrepig zijn, kunnen ze op zichzelf kort of lang worden aangehouden naargelang de omgevende woorden al of niet beklemtoond zijn.