Het kleine geschenk 1946

[p. 11]

Het bibliophiele boek
1
Wat men er onder verstaat.

Het is een niet tegen te spreken feit, dat in de oorlogsjaren veel menschen het boek ontdekt of herontdekt hebben. Men denkt dan natuurlijk aan de inhoudswaarde, die velen heeft getroost in de naargeestige en trieste jaren die achter ons liggen en anderen tot tijdverdrijf (wie schreef eens, dat men beter kan spreken van doodverdrijf?) diende van de lange en donkere winteravonden. Maar ook op andere wijze werd het boek ontdekt. Men ging beseffen, dat het niet zoo vanzelfsprekend was als men had gedacht, dat een boek op goed papier gedrukt was, met een goede letter, gelijkmatig van kleur, met een prettig-aandoende zwart-wit verdeeling van de bladzijden en gebonden in een minstens goeden, liefst fraaien band.

Het boek werd ook ontdekt als voorwerp van kunstnijverheid. Natuurlijk reageert niet iedereen gelijk op het meer of minder fraaie uiterlijk van een boek. Tusschen Jozeph Israëls, van wien verteld wordt dat hij de gelezen

[p. 12]

bladzijden uit zijn boeken scheurde en ze uit de Scheveningsche tram liet fladderen, en Greshoff, die beweerde boeken te hebben bemind, waar hij geen woord van kon lezen, alleen omdat ze er fraai uitzagen en hem aesthetisch bekoorden, liggen vele graduaties. Lang niet iedereen meent dat een boek, ook naar zijn uiterlijk, moet zijn ‘a thing of beauty, a joy for ever’.

Toch ontstond tijdens de bezetting een groote vraag naar en groote belangstelling voor het z.g. bibliophiele boek. Dit houdt een groot gevaar in. Want men moet goed weten, dat een boek nog niet bibliophiel is als het gedrukt wordt op ‘geschept papier’, in ‘kleine oplage’, ‘genummerd’ en soms bovendien nog ‘gesigneerd’ - en veel geld kost. Zoo eenvoudig is het niet.

Er zijn tijden geweest dat er geen onderscheid was tusschen een bibliophiel en een niet-bibliophiel (of gewoon) boek. Alle boeken werden goed verzorgd uitgegeven, op goed papier gedrukt en in een goeden band gebonden. Toen het boek massaproduct werd, ging het net als met alle massaproductie: er kon niet meer genoeg aandacht aan worden besteed. Het moest zoo goedkoop mogelijk zijn om zooveel moge-

[p. 13]

lijk menschen in de gelegenheid te stellen het te koopen en er kennis van te kunnen nemen. Op de voordeelen van het goedkoope, voor ieder toegankelijke boek behoef ik hier niet te wijzen - ze zijn er en hun lof is overvloedig bezongen.

Natuurlijk kwam de reactie, zooals in zooveel takken van kunstnijverheid. Er ontstond weer belangstelling, zij het bij weinigen, voor het handwerk, ook voor het bibliophiele boek. Niet inplaats van het gewone massaproduct, dat bovendien niet noodwendig léélijk moet zijn, maar er naast.

Aan welke voorwaarden moet nu een boek voldoen om tot de bibliophiele, uitgaven gerekend te worden? Ik zal trachten in het kort er eenige op te noemen, in de hoop niet al te onvolledig te zijn.

In de eerste en voornaamste plaats moet de tekst ‘de moeite waard zijn’. Van den tekst gaat men uit bij het kiezen van vorm, formaat en lettersoort. De grootte van de letters, hun onderlinge afstand, de afstand van de regels ten opzichte van elkaar, de verhouding van het bedrukte en onbedrukte gedeelte van de pagina (de z.g. bladspiegel en marges) worden zorgvuldig overwogen. Bij het afdrukken wordt

[p. 14]

nauwkeurig toegezien dat de letters gelijkmatig van kleur zijn, zoodat niet de eene bladzijde een diep-zwarten en de andere een grijzen druk te zien geeft.

Bijzondere aandacht verdient ook het papier. Dat moet goed zijn, duurzaam, als het kan met de hand geschept, van een kleur en hoedanigheid, die den tekst en de eventueele illustraties het best doen uitkomen. Leent de tekst er zich voor dan zijn goede illustraties welkom, maar ook een zuiver typografisch uitgevoerd boek kan van groote schoonheid zijn. En als dan een goedverzorgde band dit fraaie geheel samenvat in leer, perkament of ook wel een goede kwaliteit linnen, is er kans dat een boek ontstaan is, dat stijl bezit en schoon is en dus voor den bibliophiel een begeerlijk bezit vormt. Niets worde aan het toeval overgelaten. Wolfgang Cordan noemt het ergens (het is weliswaar erg duitsch geformuleerd, maar het is daarom toch juist) ‘der vollkommene Band des Optisch-Schönen mit dem Geist-Schönen’. Zoo wordt een gedicht ook werkelijk een gedicht, een monumentaal stuk proza een monument.

Dat boeken, waaraan met zooveel zorg en liefde moet worden gewerkt, gewoonlijk niet in

[p. 15]

een groote oplage verschijnen, zal voor iedereen duidelijk zijn, evenals het feit dat deze boeken hooger in prijs zullen moeten zijn dan die, welke in vele duizenden exemplaren gedrukt worden. En voor hen die het bibliophiele boek niet kunnen betalen, eindig ik met dezen troost: het laboratoriumwerk, gepleegd in de werkplaatsen van de verzorgers van het bibliophiele boek komt tenslotte ook ten voordeele van de uitvoering van het gewone boek. Samenvattend haal ik de woorden van Maurice Robert aan in zijn charmante boekje ‘Code de la bibliophilie moderne’:

‘Le livre de luxe est le beau livre porté à son maximum de perfection. La perfection ne réside pas dans la rareté, mais dans la qualité’.

Insider.