Volledige werken. Deel 1
(1884)–Theodoor van Rijswijck–
Auteursrechtvrij
[pagina 45]
| |
I.Ja, ik voel myn boezem blaken!
'k Voel geheel myn ingewand
Kloppen voor het vaderland....
Zangster! help my verzen maken;
Lang het speeltuig van den wand,
Hael my pennen, inkt en zand.
Niets zoo treffend, noch zoo roerend,
Niets zoo vleiend, noch vervoerend,
Voor eens jongen dichters lied;
Dan de daden af te malen,
En de wondren te verhalen.
Op der vadren boôm geschied.
Weg met duivel, hel en geesten,
Weg met Goôn en turksche feesten,
Weg met liefde en fabelvond;
Nimmer zoek ik naer u rond.
Weg met alle uitheemsche dingen,
Ik besta iets groots te zingen,
| |
[pagina 46]
| |
Iets, gebeurd op eigen grond. -
Brand! - Holla! zangster, houd uw mond.
Wat toch wilt gy reeds beginnen,
Praetziek meisje? Ja zoo ty
Het maer denkt aen spotterny,
Is het nimmer van myn zy;
Laet me in Godsnaem eens verzinnen....
'k Liep daer even zoo gezwind
Als de wind:
Maer er schiet my iets te binnen....
'k Voelde daer myn ingewand,
Gloeien voor het vaderland,
Kloppen voor den Torenbrand;
Thans.... Ik zou 'er wel met gryzen,
't Doet my 't hair te bergen reizen,
Bruin en Willems zongen 't ook!
Had ik liever nog een spook
Of zoo iets by 't oor getrokken....
Laet eens zien. - Een vreeslyk spook
Zwart en vuil van steenkoolrook,
Mager als een Luikerwael....
Wel dit was ook Nationael,
En 't zou denklyk zoo niet schokken.
Drommels wat hier meê gedaen?
'k Kan 't alweer niet laten staen,
'k Moet toch 't een of 't ander kiezen...
Zangster, houd de kachel aen,
Want myn dichtaêr zou bevriezen.
Echter wil ik verder gaen.
Die wilt winnen, moet toch wagen.
Ja, ik zal maer henen jagen;
De vervaerdheên zyn maer vlagen,
Die ons met benauwdheid slagen,
En verdwynen als de rook.
Kom de snaren aengewrongen,
Wat of Bruin en Willems zongen,
'k Zing het ook!
| |
[pagina 47]
| |
II.De zuster van den god der dagen,
De bleeke Maen;
Had door haer glans het heer der sterren
Doen ondergaen.
En statig, schoot zy zilvren glansen
Naer 't aerdryk af,
Waer op een doodsche stilte heerschte,
Als in een graf.
Geen kerkhuil deed zich krysschend hooren,
Geen nachtwacht riep,
Geen beekje dat zyn golfjes roerde;
De schepping sliep.
De schepping sliep; dat is te zeggen
Zoo ver men ziet;
Want, wat er in de huizen omgaet
En raekt my niet.
Maer eensklaps rees er boven d'huizen
Een wolkjen op,
Dat, zachtjes door den dampkring vlotte
Naest Rombouts top.
Een mengeling van rook en dampen,
Die, naer men gist,
De schoorsteenpyp was uitgebulderd,
Van een Chymist.
En statig hing het over Mech'len,
Op de aêm des winds,
Daer weêr omhoog, nu weêr wat lager,
Soms hier, dan ginds.
| |
[pagina 48]
| |
Het zwenkt en zwaeit en rekt zich breeder,
En rolt en tast,
En klampt op 't eind in de uerwerkplaten
Des torens vast.
Daer heft zich Rombouts trotsche toren,
Lyk Ida's top.
Van wolk en graeuwe damp omgeven,
Ten hemel op.
Daer rees hy statig in de hoogte.
Gelyk de piek
Van Teneriff, de kruin omtulband
Zoo als een griek.
Maer, Luna, denklyk moê geschilderd
En lam gestaen,
Dacht dat het zeker tyd moest wezen
Van heen te gaen;
Deed haere slaeprige oogen open
Zoo wyd zy kon,
En riep, gestoord naer 't oosten ziende.
‘Waer blyft de zon?
‘'t Moet toch omtrent vier uren wezen.’
Nu zag zy ras,
Naer Mech'lens hoog gebouwden toren,
Hoe laet het was.
Want doorgaens ging zy hem te raden
In zoo 'n geval;
Maer zie, zy zag van plaet noch wyzer
Al niemedal.
‘Wat bliksem, (sprak zy), wordt de wyzer
‘Alweêr verguld?
‘Och, zie, hy is in donkre nevlen
‘En rook gehuld!
| |
[pagina 49]
| |
‘Waer komt dit duister stoomgewemel
‘Op eens van daen?
‘Wacht, 'k zal dien boel daer op het spoedigst
‘Eens klaren gaen.’
Zy was maer om het vreemd verschynsel
Niet in haer schik;
En zag van uit haer toppunt neder,
Met hellen blik.
Het wolkje van haer glans doorbroken,
Eerst graeuw als lood,
Had thans een kleur, om zoo te zeggen,
Als vlammend rood.
Dit kleurde d'halve zy des torens
Met warmer licht;
En denklyk gaf dit van beneden
Een vreemd gezicht.
Een waker, die met stok en horen,
Door straet en steeg,
Op 't branden paste, en luistrend rond ging
Of alles zweeg,
Had ook eens naer omhoog gekeken
Of 't haest zou slaen;
En was op 't onverwacht verschynsel
Wat blyven staen.
‘Hoe, (riep hy), zou de toren branden,
‘Ik zie toch rook!
‘Er is toch iets, want gindsche schildwacht
‘Bemerkt het ook.
‘Ja, ja, hy brand, ik zie hem smooren
‘Gelyk een schouw.
‘Brand! brand! op! burgers, haelt de spuiten,
‘Brand! brand! gaeuw! gaeuw!
| |
[pagina 50]
| |
‘Sint-Rombouts toren staet op 't vallen,
‘Hulp! mensch en vrouw.
‘Ter hulp met haken en met ladders,
‘Brand! brand! gaeuw! gaeuw!
Hy blaesde vreeslyk op zyn horen
Voor poort en gang,
De honden blaften, en de kinders
Werden bang.
Een schildwacht, die den wal bewaekte
Schreeuwde al zoo zeer.
En garnizoen, en wacht en voorpost,
Kwam in 't geweer.
't Geroep van brand, klonk door de straten
Zoo naer als luid.
Het volk werd wakker, kwam aen 't venster,
En keek eens uit.
Doch zoo men hoorde dat Sint Rombout
Was ingevaer;
Dan maekte men zoo spoedig mooglyk
Ter hulp zich klaer.
De buervrouw maekte haer buerman wakker,
Door haer geraes;
De meiden gingen jufvrouw wekken,
De knecht zyn baes.
Geen mensch durfde in zyn wooning blyven,
't kwam al te been;
En angstig stoof me uit alle wyken,
Naer 't kerkhof heen.
Daer stond het volk op een gedrongen,
Gelyk het zand,
Daer schreeuwde 't al uit duizend monden:
‘Ja, ja, hy brandt!
| |
[pagina 51]
| |
‘Hy brandt, er is niet aen te twyfflen,
‘Dit ziet men klaer:
‘Maer wat toch staen wy hier te kyken.
‘In zoo 'n gevaer?
‘Komt breken wy den tempel open,
‘De nood wil spoed;
‘Eer 't vinnig vuer op onze daken
En panden woedt:
‘Breekt op dan, dat wy blusschen kunnen,
‘Of 't is te laet.
‘Waer blyft de spuit? Waer blyven d'heeren
‘Van 't Magistraet?
‘Waer blyven schout en burgermeester!
‘Die ryke lièn
‘Zyn voor het algemeen belangen,
‘Schier nooit te zien.
‘De stad zou zonder onzen toren,
‘Niet veel meer zyn.
‘Daer staen er zoo in heel wereld
‘Geen half dozyn.’ -
Zoo riep het volk by duizend tallen,
Straet in straet uit;
Zoo liep het hier om haek en ladder,
Ginds om de spuit.
Geen kleed, geen stand werd onderscheiden,
Geen rang noch staet;
De schoorsteenvager stond te praten
Met de advokaat.
De zendling in zyn hemdrok mouwen,
Wees aen een jood,
Hoe men een waterdarm moest leiden,
Langs dak en goot.
| |
[pagina 52]
| |
Ginds piepte een tachtigjarig vrouwtje,
Voor 't vensterglas.
't Scheen haer of Alva, met de geuzen
Aen 't vechten was.
En verder, stak een gryze dichter,
Op 't woest geluid,
Zyn breed en diep gerimpeld voorhoofd
Ten zolder uit,
‘Zoo, (sprak hy), liep ook 't volk in Troje
‘De straten rond;
‘Wanneer die stad in laeie vlammen
‘Te flikkren stond.
‘'t Is of 't hier ergens ook mocht branden...
‘By god Jupyn!
‘Dit moet ik zien, dit kan my somtyds
‘Een studie zyn.
‘O! dit zal wis poëtisch wezen,
‘Een brand by nacht!
‘Ik had my nimmer in myn leven,
‘Daer aen verwacht.’
Dra zat hy op den top zyns gevels;
De drift in 't bloed,
De dichtgeest in zyn slaenden boezem,
De ziel in gloed.
Daer riep hy:Ga naar voetnoot(*) ‘'k vlieg uit myne sluimring
‘Op vaders dak.
‘O spoei u voord gy zoon van Venus,
‘Sta op, en pak
‘U weg. De vyand heeft de vesten
‘Het is gedaen
‘Met Ilium.... Buer Thys zie ginder
‘Komt Ajax aen.’ -
| |
[pagina 53]
| |
Wat deert u? dat ge een gryze dichter
Zoo laeg bespot. -
Ja, maer die vent was (par traditie)
Ook stapel zot.
De dichters waren 't allen tyden
Hier toch miskend;
En nog ontvangen zy in Braband
Zoo'n komplement.
Het zy zoo 't wilt, waer wetenschappen
En kunsten vliên,
Heeft altoos 't volk geleerde mannen
Voor gek aenzien.
Om voort tegaen, de burgers waren
Nu fel aen 't werk;
En allen bystand werd gevorderd
Voor Rombouts kerk.
| |
III.Nu trok men de spuiten,
Met woede naer buiten,
Uit pakhuis en poort;
Nu kwamen soldaten,
Met waschkuip en vaten,
Met ladders en koord;
Nu drongen de Gilden
Met kruisboog en schilden,
Zich schreeuwende voort.
| |
[pagina 54]
| |
De brandklokken klepten,
De jufvrouwen schepten,
Met emmer en kop.
De nachtwachten joegen
Het volk uit de kroegen,
Naer draegvat en tob.
De moniken pompten,
En de overheên stompten
De burgers voorop.
Nu smeet men uitzinnig,
En driftig en vinnig,
Het nat door de locht,
Om 't brandpunt te raken;
Nu dropen de daken,
Van 't neerstuivend vocht.
Men waedde door 't water,
Met plassend geklater,
Tot over de kniên.
Doch, hoe zy ook spoten,
Uit zolder en goten,
Om't branden te stuiten;
Het vuer bleef aen 't muiten,
En liet zich hoe langer, hoe gloeiender zien.
Nooit heeft het eenig mensch gedacht,
Wat er tot blussen in dien nacht,.
Van arm en ryk werd aengebracht;
Nooit heb 'k zoo iets gelezen
Welhem! die toen te slapen lag,
Die niets van zulke omwenteling zag....
Zoo aklig kan 't in de oordeeldag,
Maer akeliger toch niet wezen:
Want, fakkelrook,
En pektonsmook,
En zwavelstank,
| |
[pagina 55]
| |
En emmrenklank,
En vrouwengejank,
En kindergegrys,
En wagengekrysch,
En uilengekras,
En hondengebas,
En watergeklas,
En hevig getrom,
En klokkengebrom,
Omringden, verzelden de blussende scharen.
Het water spoot,
Van dak en goot;
Men kon gemaklyk met een boot,
Door al de straten varen.
Maer afgemat
En druipend nat,
Van 't heên en weder loopen
Met pot en pan,
Met kop en kan
Met holle en volle stoopen:
Maer lam en voos,
En krachteloos
Van draven en van drillen;
Wilde in het end,
Noch wyf noch vent,
Geen enklen kruik meer tillen.
En moede en lam,
En styf en stram
In armen en in handen;
Sloop vriend en buer,
Langs hoek en muer,
En lieten 't klokhuis branden.
Och! riep men uit,
Hoe meer men spuit,
Hoe meerder hy blyft rooken.
Daer kyk eens wel,
't Is of de hel
Den brand had aengestoken.
| |
[pagina 56]
| |
Ik gae naer huis,
Hy valle in gruis
Als 't Gode moet behagen.
'k Heb kind en wyf
Ik mag myn lyf
Zoo roekeloos niet wagen. -
Maer zie, een gast
Een rare kwast,
Die vuer noch water schrikte;
Brak eensklaps door
Een wolk van smoor,
Waerin hy haest verstikte.
‘Ik zal (riep hy,
De burgery
Met heessche woorden tegen).
‘'k Zal langs den trap
‘Het vuer, eens rap
‘Den toren uit gaen vegen.’
En ieder stond stom op den moed van den gast,
Die welhaest aen het oog was verdwenen;
In afwachting werder geen drop meer geklast,
Maer men zag naer den torentop henen.
En dra stak de knaep tusschen neevlen en domp,
Zynen kop uit den toren na buiten:
‘Houdt, (riep hy), houdt op met dit hevig gepomp,
‘Vermoeit u niet langer met spuiten.
‘Ik riek hier, ik zie hier geen sporen van vuer,
‘Licht dat u de maen heeft bedrogen:
‘Komt op maer, komt voelt maer aan styl en aen muer
‘'k Verkoop u, 'k vertel u geen logen.’
Wel hemeltje! riep men, waerachtig, 't is waer
't Is niets als het maenlicht, nu ziet men het klaer.
Een wolkje, dat zeker aen de yzeren randen
Van 't uerwerk zich vasthield, verlicht door de maen,
Scheen het van omlaeg of de toren moest branden.
| |
[pagina 57]
| |
Wie kan het gelooven, wat vangt me al niet aen!
Hoe zal men dit grapjen in Braband verstaen?
Wis zal dit den spotlust van sommige wekken;
En 't is ook een zaek om eens braef meê te gekken;
Zoo iets heeft er nooit in de wereld bestaen.
Ha! ha! ha! wy blusten de maen.
Nu wrong men het water uit broek en uit buis,
Elk trok naer zyn huis,
Als beschaemd voor de daed die zy plogen;
De maen had hen allen bedrogen.
Voorzichtigheidshalve is korts na dien stond,
Een man op den toren gaen waken;
By middernacht staert hy, en zoekt in 't rond;
En blikkert het maentjen op toren en daken,
En ziet hy, of hoort hy de burgers ontwaken,
Dan doet hy hen ras door zyn horen verstaen:
‘'t Is niets! 't is de maen!’
|