Keyser Otto den derden, en Galdrada. Deel 1

(1617)–Theodoor Rodenburg– rechtenstatus

Het eerste deel



[Folio A1r]
Keyser Otto Den Derden en Galdrada Bly-eynde-spel. Eerste bedriif. Keyser Otto. Keyser. De septer die ick voer de vrancken eerst beheerden: Ha grooten Karel die Romaynse asems leerden Met glori dynen naem te uyten: uwen kroon Reghtvaerdigh hebt gheswaydt als Pepijns waerden Zoon. Een Prinslijck hert noyt traght 's voorsatens-Hoofts-Laurieren t'Onroven een'ghe blaen om 't eyghen te vercieren, 't Manhaftighe ghemoedt door yvers aendringh haeckt 's Voor-vaders lof door hun noch grooter zy ghemaeckt. Gheen glori ist de kroon vant Roomsche rijck te zwayen, Gheen luck en ist het luck heur lucken u toe vlayen En uw' Romeynsche volck (als twijffelachtigh) vraeght Of Ott' de kroone voert dan of de kroon hem draeght. Hier huyst een Saxsons hert, een Saxsons Prins gheboren, Die door Keur-Vorstens keur als Keyser was verkoren, En d'Hemel bidd' hy Ott' beneme Keysers maght Als Otto eyghen-baet meer als 't rijcx-nut betraght. Is wrev'ligh uw' ghemoedt, dees septer moet u teug'len, O Romen, op dat trots u niet geeft willens vleug'len nae burgerlijcke ztrijt (dat kanckerlijcke quaet Die immer zlockten in 't luck des gheruste staet) Ick dwongh' moedwils ghewar te luyst'ren nae Gregori, V rust, en vree, is nu mijn monarchale glori, Als b'hoeder-Heer uws staet, jae hoe ghy luckights bloeydt Hoe meeder ick u wensk', uw' Princens boesem gloeyd' In yvers zoete hoop dat Otto zal beleven V Tybers-wellings-vlught d'Antipodes zal gheven Doort moedighe gheztroom, de kennis dat ghy zijt O Romen Ceres hoorns-lucx-preof van tijt tot tijt, En naghebuurens strand' met tydinghs vlught bewellen:
[Folio A1v]
Dats zoet ghemurmureer: die voorspoets teelt vertellen. Ick dwongh u tot uw'luck, ha ztraffe en zoete dwnagh, De vree-speun uwes zogh geeft uw' ghemeente langh. Queeckt uw' Romeynen op met voedsel zo een zinnigh “Dat war-geest nimmer rijst met voncker nicker-vinningh, dat twists-lusts schalcke-dregh het vrede hert noyt raeckt Waer yd'le hers'nens wensk', domzinnigh, steets nae haekt, Staet gier'ghen diet gheluck in zwang're tijt vergaten En vaecken met gheweldt betraghten d'hooghste staten Zijn terghers van oproer, en haters vande rust Ia nimmer hunliens hert 't eergier'ge vier uytblust 't Niet kryghen eerder meert de vlamme hun liens boosheyt,” Dies Princen ampt betaemt te temmen dese loosheyt Door't wack're oogh int zeyl. Gheluckigh is dat landt Waer dat de Prince zelfs houdt d'helm-stock inde handt. Veel waenen dat de maght van Keyserlijck ghebieden, En septer zwayingh over dees Romeynsche lieden, Veel glori mede zleept, als Goden op de aerd', 't Is waer, maer voeght daer by de kroonens wight, en zwaert, De zorgh, de anghst, de vrees die kroone voerders draghen De kroone zal hun meer als t'ampts beheer behaghen. De Princens gunst teelt haet, de Prins zijn moorders voed, Zy Tygers queecken op, wiens boos-jalourse-vloedt Bevliesen redens oogh, d'een d'ander niet kan lyden De vrughteloose haet zalt minste luck benyden. Gheruste Heremijt, luck-rijcker is uw' kluys Als 't hoogh' verheven top mijns Keyserlijcke huys, Die klaye wanten zijn verciersels uw's tapeten Die ghy betrouwen moocht 't ghemeymste dijns gheweten, Die mynen hooren scherp, Ia zonder dat ickt waen De luyster-ooren steets my dight omsinghelt staen. V slape rust gherust, als 't oosten light komt wrecken En 't zleghte en reght ghemoedt u tot ghebeden trecken Beknieldt uw' kluyskens grondt, en vindt uw' eyghen niet Als ghy de inn'ge mensk' bedaghtsaemlijck beziet, Daer vindt ghy meerder haef als dien diet goudt bedelven Vermits ghy Heer-vooght blijft, en meester uwes zelven. Is uw' watmoerse rock niet liever als mijn troon? Is uw' vergeten Cel niet waerder als mijn kroon? En laeft u niet zo zoet de dranck uws daecxkens droppen Als my het drincken doet uyt Serpentijnsche koppen? Ghy raept zo lieve vreughd' int ruysen vande vliet Die ghy vant top des bergen zilv'righ sullen ziet Gh'lijck my de Cimblen zijn, de bemden u bevallen Zo wel gh'lijck my verquicken hooghe marm're wallen, De olmen-lommer-tent kan u zo wel behoen Voor zonnens vinn'ghe strael als my het pavelioen,
[Folio A2r]
V biese-bed doet u zo zoet in zlaep gheraecken Gh'lijck my het veere doet bespronckt met goude laecken. Dus in uw' arme kluys hebt ghy uw' hertens wensk' 't Is 't hert en niet het hof waert 't luck leydt vande mensk' Dies alle staten zijn int reght ghebruyck gheleghen, De man is d'ask' van al, en 't zwaerste moet meest weghen. Vaeck in een praghtigh kleet schuylt wel een goedt ghemoedt, En d'ootmoedt onder een kroon zo wel als kluysnaers hoet. O Hemel, hooghe God, mendt ghy mijn zinnens waghen Op dat ick niet betraght als 't gheen u mach behaghen. Nu Romen is gheztilt, en ick Toscanens staet Van wetten heb bezorght ist reden dat ick laet Een heerscher in mijn plaets om mijn ghemeent te hoeden, 't Is noodigh dat het zy een Prince mynes bloede, Goedaerdigh, zedigh, trouw, die wackerlijck draeght zorgh, Wien best? Ick aght mijn Neef, Marquijs van Brandenborgh, Betrouwen mach 't beheer. De Marquijs van Brandenburg. Keyser. Hier komt hy, wel ghevonden, Van waer, Neef, is de komst? Brand. Heer van de jaght. Keyser. Wat honden Hebt ghy gheleydt int veldt? Branden. Acht bracken, maer de zon Was voor mijn komste op zoo dat ick niet en von. Keyser. Den douw was opghedrooght. Branden. Ick kost gheen reuck-spoor treffen Hoe luyde dat ick deed mijn hoorens windt op heffen De Hasen waren 'tschuyl. Keyser. Liet gy de Valcken vlien? Branden. Zo haest, mijn Heer, als ick een goede proy kost zien Ga naar margenoot+ Ick gaf de vogel vrydom op een vlught patrysen, Doch schuylden int gheboomt, daer nae liet ick hem rysen Flucx nae een Tortel-duyf die zulck verweere deed Dat zy de Valck zo zeer gh'lijck hy het duyfken beet. 't Was wonder om te zien, 'k aght dat het duyfken doghte De Valck alleen van heur een treck becxken versoghte Zo worstelden het dier, en op heyr wiecxkens dreef Dat niemant oord'len kost waer dat het beestien bleef. De tijt my overviel, en durft niet langher beyden Vermidts uw' Majesteyt doch heden meent te scheyden Van hier, zo ick verstae. Keyser. 'k Ben anders nu beraen, Want heden meen ick nae Sach'rias feest te gaen, De Florentynes Sant, dus maeckt ghereet u allen, Ick weet het mijn ghemeent uytnemend' zal ghevallen. Brandenb 't Doet ondersaten wel als zy hun Prince zien Gheknieldt met hun ter Kerck', jae d'yver vande lien Devotelijcke groeydt, want nae de Princen leven
[Folio A2v]
Men ziet dat de ghemeent hun naerstelijck begheven. Keyser. Neef Brandenburgh ghy weet hoe dat ick heb ghestelt Toscanen onder wet, en alles wel verzeldt Met burgherlijcke raedt, dat ick niet magh ontbeeren Een Hooftman om al 't lant in mijn naem te beheeren, Wien acht ghy de bequaemst? Brandenb Helaes uw' Mayesteyt Weet wat verburghen zorgh daer in verburghen leydt, De volcken zijn vol trots, dees vry-Toskaense lieden Niet lyden kunnen dat een vreemdt Heer zoud' ghebieden, En d'ingheboren heeft veel nadoght. Keyser. Neef t'is waer? Waer al Toscanen mijn zo vond' ick gheen ghevaer, De Paus heeft zijn ghedeeldt als Kerckelijcke goeden. Branden. Zo dat uw' Mayesteyt moet wesen op zijn hoede, Want waer de geestlijckheyt een vingher inne dwinght Te met, met langher handt d'al b'heerschingh inne dringht. Keyser. Neef zins de tijt luys de goeden, zoon gheboren Van Keyser Karel, heeft Toscanen veel verloren, Mits 't landt verscheyden was, en hem ten deele viel Pistoya, Luca, Pisa, Chiusa, en behiel Volterra, Ares, Luna, maer de ander landen Voort bleven al ghelijcklijck inde Pausens handen, Arghlistelijck beleydt vermagh met Princen veel, Luys bleef met ghedeelt, nochtans wast zijn gheheel, De geestelijcke rey is loos, en gierigh mede: Neef Brandenburgh ick wensk' niet als mijn landens vrede, Die zorgh' vereyskt mijn ampt, mijn septer daerom zwaydt, Op dat voorsigtigheydt mijn voorneem zo belaydt Dat ick het erf mijns kroon in vred' en rust mach houwen. Branden. Zo moetmen vinden een die t'landt men mach vertrouwen. Keyser. Wien oordelt ghy? Branden. Mijn Heer, het is een zware vraegh. Keyser. Nochtans eysk' ick uw' raed', als Prins en bloede-maegh, Want ick uw' oordeel acht meer als van ander Heeren, Versekert ben ick dat ghy u niet zult afkeeren Vant geen my dienstigh is. Branden. Mijn Heer, ick wenske dat Ick om u dienst te doen zo groote vermoghen had Ghelijck ick wille heb. Keyser. Of my yets moght vertoonen Waer ghy my dienst kost doen zoudt ghy u oock verschoonen? Branden. V Mayesteyt ghebiedt Keyser. Marquijs, geeft my uw' handt, 'k Zagh garen dat ghy bleeft hooft-heersker mynes landt. Wat zeght ghy Neef? Branden. Helaes, mijn Heer, wat kan ick zegghen?
[Folio A3r]
'k Weet dat in dese last zeer veel ghevaren legghen. Doch zoot uw' Mayesteyt my erenstich ghebiedt 'k Ghehoorsaem willigh, Heer, hier is ter wereldt niet Dat Brandenburgh verschrickt als tot 't rijcx nut mach strecken. Ottavio. Keyser. Ghy zult een Keysers hert tot u, en d'uwen trecken Beraed u, Neef, daer op. Ottavio. Mijn Heer d'eeldom van hier Versoecken all' ghelijck, met heusighe manier Te knielen aen uw' voeten, zal ick hun in leyden? Keyser. Neef Brandenburgh denckt wel op 't gheen ick u nu zeyde, Want morghen ick vertreck int breken vanden dagh. Branden. 'k Bid Hemel hy mijn wil nae zijn wil stuuren magh. Alle dry binnen. Tyter. vvesende in Arcadia. Florenca koesteres, wel eer, mijns lentens jaren Hoe heugh'lijck al uw' vlayingh Tyters beelden waren Zijns wisse hoops ghesmeeck, ghy mildt uw' tepels gaeft Waer aen gheduur'ghe wensk 't verlanghen heeft ghelaeft d' Onlesselijcke dorst om eyndlijck te gheraecken Aen 't lieve beecxkens vliet waer jeughden meest nae haken. Ga naar margenoot+ Op uwen Arna-oever vaken ick de vloedt Mijns biggel-tranens ztorm (door bangheyt mijns ghemoedt) Wtbarsten, met ghebeen mijn knagingh te vertellen Aen Laura en heur 't naere beeldt voor oogh te ztellen Van luckeloose Tyter, en doort langh ghesmeeck De wreedtheyt ganslijck uyt mijn schoone Laura weeck, Iae evenaerden 't gheen waer ick was toe gheneghen Niet door een laffe hoop, maer maeckten heur mijn eeghen, En nu ontruckt ghy't my, en zendt my in Arcaed' Waer ick dees ooghen steets in bracke vloeden baed' Mits ick't ghetintel mis mijns Lauras lieve lighten Als Voedster-vrouwe door 't verweende zonnens lighte Ha Tytons schoon. Waerom ghenoeghden ghy u niet, Toscanen, dat ick willigh my ghebruycken liet In dienste, aende Albeonse heerskerinne Elisabet. En liet my oock by Iacob vinnen. Den d'Eensen Christiaen. Albert en Isabel Aerdts 's Hertogen. En moedigh myne dienste ztel Tot uw' Toscanens nut by spaensen Phlips den tweeden. Mijn yver deed my oock by Vranckens Luys leden. Wast niet ghenoech ghedaen voor een gheringh Toscaen Maer dwinght hem uyt Europa by d'Arcadiaen,
[Folio A3v]
Staeckt asem uw' ghesught, geeft tijt betraende ooghen De bevingh mynes tongh op dat heur woorden moghen Afbeelden, laes, de zmert mijns borstens nauwe knel, De wurgingh mynes hert, de pars mijns zielens quel. V flaeuwe hettens walmt, uw' laeuwe tranens weenen Niet maghtigh zijn 't verdriet uyt 't huylen noch uyt zteenen, Al donderden 't ghesught, al vloogh uw' tranens vloedt Met zulck ghedruys, en vlught ghelijck de zee-God doet Onmaghtloos waert, helaes, om klaerlijck uyt te drucken Wat dat die kribb'ge Vrouw' u trotsigh laet ontrucken. Het is noch goudt noch haef, noch reghters stoel of staet, Noch kroon noch septers zwayt 't geen, laci, my verlaet. Wat ist spreeckt ztomme hert of schreumt ghyt te beschryven Wt anghst wy beyde hier begraven moghten blyven, Die glori waer te groot voor Ziels-dievegh-wantrou Dat die dus trouw'lijck liefd 't zo droevigh zterven sou. Waert oock om een Princes? of opper-Keur vorstinne, Of tweede Vrouw' Diaen? of eenighste Keys'rinne? En Engel deses eeuw? Neen, maer om zulcken een Die Keur-vorstinn', Princes, Keys'rin, Diaen, alleen, En Engel is mijns ziels, heur voeghen al dees namen, Want heur verdienst verdient al dese staten t'zamen. Theoph. Mijn Heer steets in gheklagh? Tyter. Theophelos dat ghy Reght grondelijck verstont de knagingh die ick ly 'k Weet dat medoghen zoud' ontschuldighen mijn klaghen. Theoph. In onluck b'hoort de man hem mannelijckx te draghen. Tyter. Als quelle niet verkraght 't manhaftighe ghemoedt. Theoph. Quel is niet meer als 't geen de mensk' zigh zelfs aendoet. Tyter. De liefde 't kraghtighst is 't geen ons kan over heeren. Theoph. Die overheeringh moeten redenen verweeren. Tyter. Gheen ooghenblick, helaes, is Laura uyt mijn zin. Theoph. 't Zijn tekenen ghewis uws over trouwe min. Tyter. Ghetrouw', jae zo ghetrouw' die and'ren gaet te boven. Theoph. Heer, al uw' doenten doent my vastelijck ghelooven. Tyter. Zo veel ick niet en doe als Laura wel is waerdt. Theoph. Te heftigh bindt ghy u aen 't tijtlijck deser aerd'. Tyter. 't Is mijn verkraghte ziel die daer toe is gheneghen. Theoph. Seer qualijck aght ick, Heer, zult ghy u dan beleghen Om leeren d'eedle kunste der geomancy, Die reghte doghter is van d'Astrologij. Tyter. Theophelos de tijt die ick daer in bestede Seer nutbaerlijck ick aght, en mogh'lijck zal daer mede Beletten mijn ghezint zo stedigh niet en woeldt In Lauraes Lief ghedaght 't geen nu onrustigh voeldt In doolhoflijcke paen de zinnens koore wand'len. Theoph. Heer, zoot u zo ghelieft laet ons voort eerste hand'len Van d'Hemelen die elve zijn in hun ghetal Gh'lijck ick uyt dees figuer, mijn Heer, beduyden zal

[Folio A4r]
Af-beeldinghe Van d'elf Hemelen.
[Folio A4v]
In d'eersten Hemel heert alleenelijck de Mane. Mercuur de tweeden. En de derden Venus name. De Zonne inde vierden. Mars de vijfden heeft. En inde zesten zigh God Iupiter begeeft. Saturnus inde zevenst' Hemel is gheseten. Daghtst' is voort firmament der starren, en planeten. Den Christalynen Hemel men de neghende aght De thienden Hemel ist diet eerst' bewegingh' braght. De elfden is de zeet van d'oppersten beheerder Diet al en alle stuurt zo boven als hier neder. Doch nopend' d'elfden, thienden, en de negenst, Heer, Die ztel ick inde God geleerdens oordel eer Als my, ick spreeck alleen van d'aghste, of de ztarren, Want inde eerste drie daer zoud' men in verwarren, Geomancia gh'raeckt dees drie int minste niet, Maer wel de ander aght. Voor eerst, mijn Heer, men ziet Het held're firmament met ztarren sigh vercieren, Die nimmer uyt het spoor, en matens loop hun stieren, Als duysent twee en twintigh, zightbaer, in ghetal: Noch duyst'ren vijf, en neghen donckeren, in al Ses specijer so groote ztarren als de kleenen Die in het firmament, plaets-houdende, verscheenen. Theoph. En 't hemelsche verwulft die d'aerde gans omringht In vier en twintigh uuren hun ghetintel dwinght Zijn middel-punt: dats d'aerd': gheheymenis verhoolen, Beweghend' al en al op hun bestemde polen: Theoph. De Hemelen staen vast, doch 't Hemels firmament Tyter. Des starren, die voor d'aghsten Hemel werdt bekent, Theoph. In zes en dertigh hondert Egiptesche jaren Tyter. Zijn ommeloop gheschiet, en die ghetellet waren Theoph. 't Iaer voor driehondert, daghen, boven ses mael thien Tyter. En vijf. Saturnijs Hemels omloop moet gheschien Theoph. En dertigh Iaren net. En Iupiters omringhen Tyter. In twaelef. Mars in twee. De zon zijn loop moet dwinghen Theoph. In thienmael dertigh daghen boven sestigh vijf, Tyter. En strickt gherekent, noch omtrent ses uuren stijf. Theoph. Mercuur, en Venus beyde gh'lijck de zon hun stuuren. Tyter. De maen in zev'nentwintigh daghen, en aght uuren. Theoph. En onghetwijffelt is het hemelsche gheweldt Als overheerder vande laghe aerd' ghestelt, So datmen aende zon toe duydt de vinn'ghe hetten, Tyter. En 't buyten deel der aerd moet zigh ghebuygsaem zetten Reght onder Mars, Mercuur en koelheyt vande maen, En 't grofste deele gans onder Saturnus staen. De vogtigheydt des lughts wy Iupiter toe schryven, Des waters voghte is alleen de maens bedryven. Theoph. Der dinghen schoonheydt gans men Iupiter toe duydt
[Folio B1r]
Maer 't ztof en 't wesen uyt de kraght van Venus spruyt. De haest' of schightigheyt stuurt Mars, en Mercuur beyden. 't Volheerden in voornemen moet Saturnus leyden. Tyter. Waer sproot het uyt dat in voortyden is gheraemt Al dees planeten dus hun namen zijn ghenaemt? Om beter te verstaen het geen ghy wilt belegghen. Theoph. Zeer gaerne zal ick u de eerste oorsprongh zegghen. Saturnus noemden zy de Vader vande Goon, De tydens schicker, die int top des hooghste troon Ga naar margenoot+ Met wijsheydt, en voorsight de mensken al bestuurden, En tot manhafte doent hun moedighlijck aenvuurden, Behoeder vant verholen des hertens wensk', Beheerende de dood en 't leven vande mensk'. Ga naar margenoot+ En Iupiter die heeft zijn name eerst ghekreghen Van Iuvans pater, dats, hulp-Vader, daerom pleghen De ouden hem des Hemels Coning ofte Heer Te noemen, mits zijn grootheyt, hoogheyt, kracht en eer Gans onverwinbaer was, die yder een most vieren, En daer beneven goedt, medooghlijck goedertieren, Lucksaligh, wijs, en vroed, jae alles voor hem beeft, Met buyghsaemlijck ontsigh wat op de aerde leeft. Ga naar margenoot+ Mars die was eerst van Mauors zynen naem ghegeven, Dats gh'lijck een neygingh die ter oorlogh wert ghedreven, Heet bloedigh, hoogh' in moedt, een onverwinbaer hert, Wiens aert en wesen yder tot bloedt-oorlogh tert, Ontseptert, en ontkroont, Vorst, Coning, Prins, en Keyser, Vrymoedigh, openhertigh, en int minst geen Veyser: De hetten hy beheert, en over 't vier ghebiedt, Een bloedighe planneet door zyne adren schiet. Ga naar margenoot+ De zon by d'oude wysen Phebus was gheheten, Apollo, oock, of 't light, waer tijt door wert ghemeten, Diet reeg'nen doet, en rypen, vriesen, en oock drijft De starren als vooght-heer, wijs, goedigh, mild, en strijft Na vreughd' en lust, verquickt tot vrughtbaerheyt, zeer aerdigh Zijn koesterende graeght verciert de telghen vaerdigh: De Chaldeen noemen hem in hunliens tael Adad Dat is Alleen gh'lijck of hy alleen maghte had. Ga naar margenoot+ En Venus, schoonheyts proef-stuck zy wel namen moghen Vermits de blyde lonckingh heures tintel-ooghen, Bevallijck, lieflijck mildt, medoghend', fris, en zoet, De ziels vermaeckster, en ontroerster onses bloedt, Ghenaemt armaphrodijt want zy tweelinghen dwinghdt Mits sy in vrouwe herten en in mannens dringhdt. Ga naar margenoot+ Mercurius die is de heersker des verblydingh In heughelijcke tijt, en brenght de Goden tydingh, Als Hemels taelman, mits hy stedigh bloeyt in vreughd, De ouden hy weer jonght, en dartelt inde jeughdt,
[Folio B1v]
Hy reden-kavelt-wijs, en kan zijn mate houwen, By mannen is hy man, en vrouwe by de vrouwen. Ga naar margenoot+ De maen vermits de naght ghenaemt is Proserpijn Mits zy de naere nacht licht door heur held're schijn, En voor twee hoornen, spits, want al de starrens swieren, Oock d'lementen, en de tijt nae heur hun stieren: 't Ghesay, en aerds gheplant door heur hun teeling' won, En is ghenaemt de vrouw' of Suster vande Son. Mijn Heere, uyt dit les so kundt ghy grondigh weeten De namens waerom, en de kraghten der planeeten. Tyter. Voor dees tijt ist ghenoech, laet by my uw' figuur Der Hemelen, ick vind' wel een bequame uur Om oeffenen het gheen Theophelos my zeyden. Theoph. Tot morghen, Heer, ick gae. Binnen. Tyter. Ick sal uw' komst verbeyden. Leergierigh was ick oyt, na wetenschap ick traght, Maer, laci, 't schijnt mijn zinnen woedigh zijn verkraght, Mits zinnens-koor-onrust de arme geest soo terghen Dat zy voorbeeldingh, laes, niet anders durven vergen Als dat zy stedigh spelen met mijn Lauras beeldt, Ia zo 't ghedaght, onvroets, op ander beelden speelt Terstont mij herte klaeght gh'lijck of de ziel uyt teerden En rusteloos tot dat ick 't weer nae Laura keerden. Theophelos die gaf my s'Hemelens figuur, En zal ick nimmer vinden d'aenghename uur Dat ick mijn Hemel zie? Waer Laura zwaydt de kroone, En ick voort autaer kniel, als 'tkuur vant schoonste schoone. Rondt voete-weer haen-Vrouw is nu uw' lust gheboet Nu ghy mijn trouwe hert met helligh bitter voedt? Hebt ghy het op mijns luck tot 's Hemels spits gheresen Om dat gheheugh'nis zoud' mijn zielens knaeghster wesen? Waer zijn de gouden draen daer ghy in hebt verwert Het hert, en zielens ziel een trouw' Toscanens hert? Helaes het schijnt ick noch de krul'ge locxkens streele, En vant yvoren vel een zoet treck-becxken steele, Zo dartlijck lockt het haer, Ia laet opt vel gheprint Een kus-verklicker-munt van die goed-rondts bemint. 's Haers schaduw' terght zo zoet, 't schijnt of daer onder rusten Veel Godens zielen die om strijt de haren kusten, En dringhen met gheweldt na heur zo lieve oor, Wt yver wien van hun eerst hebben magh ghehoor. Camillo. Camillo. Mijn Heer, d'Ambassadeur van Persen komt u vinden. Tyter. Ha moght het zijn ghesant van Laura, mijn beminden, Die my de minste mare van die Engel broght, Helaes, wy hebben zelden daermen graeghst' nae zoght. Beyde binnen.

[Folio B2r]
Bedil-al. Ter wereldt niet gheschiet Dat mijn oogh niet en ziet, Ia wat de willen willen, Mijn Momuslijcke aert 't Gheheyme niet bewaert Maer moet het al bedillen. En steets ick hun belach Het gheen ick dach aen dach Door wulpsheyt zie ghebeuren, Een yder heeft zijn zot En troetelt zijn Marot, Mits elck een heeft zijn keuren. De waen-weet acht zijn haef En maeckt zigh zelfs een zlaef Ia werdt tot staet gheresen, Al is hy dwaes en gheck In hem is gheen ghebreck Hy moet de wijste wesen. Iae spreeckt de uuyl een woordt, Doch zotlijck, t'moet ghehoort Zijn gh'lijck schriftuurens klaerheyt Zo blindt dees eeuwe is Dat alles is ghewis, Zijn loghen is de waerheydt. Dan laet een reen-rijck-man Al zegghen wat hy kan Met reden wel bekab'len, Doch sy hy niet en heeft Gheldt-luck, daer elck om sweeft Zijn waerheyt zijn maer fab'len. 'k Zie dat een arme maeght Die anders niet bejaeght
[Folio B2v]
Als eere, en nae kloeckheydt, Om dat heur leghe beurs Omkeeren moet de keurs Het meysken inde hoeck leydt. Maer Lobb'righ die heeft gheldt, Al wast ghewoeckert, 't ztelt De dibb'righ zo ten toone, Heur scheelheydt niemant ziet, Heur staem'ringh achtmen niet, z' Is't puycxken aller schoonen. Al waer zy broets en mal Om 't ghelt men wincken zal, Alwaer de maeght versleten, Al stonck heur asem vuyl De gier'ge broeydse uuyl En zalt niet willen weten. Daer solt de fobert heen, En meent dat hy alleen Door d'eghte heur sal houwen, De sloof die is so gayl Dat al heur stof is vayl Zoud' daeghs wel duyst mael trouwen. De maeght die niet en heeft Als wat't hand-werck heur geeft, Doch vroom en wel gheboren, Daer werdt niet nae ghevraeght, Zy niemant, laes, behaeght Dus gaet heur lent verloren. En d'ander int ghemeen Die zmeecktmen met ghebeen Met koestringh, en doudeyningh, De tijt hun niet verdriet Hoe wel men niet en ziet Weer-liefde of heur meyningh.
[Folio B3r]
Int laeste moer die trout Dat fobert langhe rouwt, Moet vaeck de metten hooren, Ia so hy heyr sleghts dreyght De lammen quidam krijght De flenters om zijn ooren. Daer zit de kladdebel En fobert inde hel Gh'lijck morsebellen blincken, En so hijt heur verwijt Zeyt zy hem weer ter spijt Mijn schryven zijnt die klincken. Ha watten droeven huys, En watten zwaren kruys Als lobbrigh is met kinde, Het waer dan wel van noodt Dat fobert op zijn schoot Traraerde zijn beminde. Als ick het wel bezie Ick boert met dese Lie, Flucx boerten zy weeromme Zy zegghen in verweer Gheldt liever als de eer, En maken my dan ztomme. Want als ickt wel bevroedt 't Schijnt dat het wesen moet, Flavio Bedil-al. Vrient Flavio waer heen? Flavio. Wat gater om ten hove? Bedil-al. Wat wonders en wat vreemts ghy sult het niet ghelooven. Flavio. Ghy weet van als, wat ist? Bedil-al. de Keyser niet vertreckt Het schijnt zijn sinn'lijckheyt hert-toghtigh is verwreckt. Flavio. Tot Sacharias feest. Bedil-al. Singjeur, 'ten kan dat niet wesen. Flavio. Waerom? hy is devoot. Bedil-al. 't Is daer uyt niet gheresen,
[Folio B3v]
Neen Flavio het is wat anders dat het doet. Flavio. Het schijnt dat ghy dan weet 't gheheyme zijns ghemoedt. Bedil-al. Ick gis de waerom wel dees neyginghe uyt teelden. Flavio. Wat ist? Bedil-al. Ick weet het. Flavio. Wat? Bedil-al. Het zijn de lieve beelden, Die lockten luste daer. Flavio. Die inde Kercke staen? Bedil-al. Neen Flavio, maer die daer uyt en inne gaen. Flavio. Nu klapperken ten voeght u niet so veel te segghen, Wat meent ghy dat een Keyser dat zou onderlegghen? Zwijght, zwijght, bedwinght uw' tongh'. Bedil-al. Nochtans zo weet ick dat Ze seker gh'lijck ick weet ghy Laura garen had, Maer zy is Tyters vrouw', en wilt ghy z'hem ontvryen? Doch Laura eerbaer is, ghy zult daer niet bedyen, Al is hy in Arcaed, sy dagh'lijcx brieven heeft, Ick weet dat ghy in hope van verkryghen leeft, Dan Laura, zonder twijffel, blijt heur Tyter trouwe, Doch kreeght ghy heur zo trouden ghy eens anders vrouwe, Wast dan niet wel beschickt? Flavio. Zwijght, hout uw' snater ztil. Bedil-al. Zul Flavio? en hoe? zo ick niet zwyghen wil. Flavio. Ghy booswight houdt uw' tongh'. Bedil-al. 'k Wil nae mijn luste spreken. Flavio. Ghy spreken? Bedil-al. Spreken. binnen. Flavio. Had hy my nu niet ontweken Ick had hem leeren swygen. 't Schijnt hy't al bedilt. Ha Laura so ghy, Lief, mijn quelle niet en stilt Zal Flavio zijn tijt in naerigheydt uyt teeren. 't Is nu haest tijt ick weer nae d'olmen hoef moet keeren Alwaer mijn Laura heeft verdagh vaert voor het laest: Ach hoe mijn ziele haeckt, ach hoe dees polse raest. binnen Galdrada. Het doolhofs-parck mijns geest heeft zulcke vreemde hoecken Dat als ick my verlies my zelven vrees te zoecken, Vindt ick Galdrada, laes, zo schrick ick voor de vondt, De leydt-ztar my vervreemt die my opt kruyspat zondt Twee weeghich dies verbaes wat nutbaer is te kiesen, Door anghst ick op de wegh Galdrade mocht verliesen: d'Eerste is de maeghdens staet, de tweede is de eght, Wiens honinghs-zoet my terght en dapper zteets beveght, Zo dat verkiesingh blijft in vreeses raedslaegh hanghen, Natuur bedwinght de eerst door teelinghs zmaeck verlanghen
[Folio B4r]
De wereldt braldt opt schoonst', die reynheydt zo veracht Ghelijck de eghtens vreught my eerbaerlijck toelacht, Ha gouden reyne staet, Lauriere-krans der maeghden, Die oyt Galdradas ziel om reynheyts pronck behaeghden, Wat glori overtreft de staet des zuyv're ziel? Waer ick ghebuyghsaem en ontsichghelijck voor kniel: Ha heyl'gen deser aerd', o Eng'len onses eeuwen, Wiens kraghte overtreft de libiaense Leeuwen, Verwinsters des natuur, vlees-dwinghsters, die om eer Te kav'len ztellen niet natuure boven leer: Bedaerde hovaerdy, hovaerdigh machmen zeggen, Hoe waerdigh reynheyts ernst' in u verburghen legghen, Deughds gloey'ghe vonckens vier, die aghten nietens niet Al wat u 't vleeskx ghetergh uyt gayl bekoor ghebiedt, Al wat de lodd're vrouw' door lippe-bytinghs-kussen En minne-asems-geur plyumstrijkich waent te blussen, Verdoven zy door deughd, ha eers-star die zo trouw' (O zielens baeckens light, ha dubb'le kroone-vrouw') Door oeff'ninghs teugel leert het zoetste liefst' 't onbeeren, 't Graeghst' dat natuure wenskt om u wy niet begeeren. Doch heyligh is de echt, ha dubb'le heyl'ge staet, 't Gheen reynigheyt beschut, uw' heyligheydt my raedt. Florenca onghetoomt, laes, zwieren uwe jeughden Brood' droncken luste zmeeckt de dartelheydt huns vreughde: Eght-schenners bloost van schaemt, ghy bittert 't heylighe zoet Als vlees lust ley-vrouw' is tot d'eghtens Lauren hoedt, De staet is zelven reyn, laes, hoe de ziel moet schricken Als wulpsheydt d'heyl'ghe eght door misbruyck doet versticken. Ha zoetste liefdens bandt wat ongh'lijck u gheschiet Als ghy door dien u zwoor weer werdt ghedaen te niet, Hoe bloedloos moet de handt in dood'lijck bleeck besterven Als d'arme handt de bandt van eghtens-eed' moet derven? Hoe heeft de naem van schaemt als lust daer in besluyt Een wulpsigh dier in plaets van zijn ghesworen bruydt? Van anghst' de lippen dan hun Carmosijn verliesen Als zy in plaets van liefds een minne kus verkiesen. Waerom? om datmen niet ghenoot van s'Hemels Heer Als alleen tot ghebruyck zijns glorijs, lof, en eer. Laura. Galdr. Daer's Laura, lief, waer heen? Laura. Alleen om u te binden. Galdr. Beleefdelijck ghy steets my' tuwaerts wilt verbinden. Laura. De Keyser heden gaet nae Sacharias feest. Galdr. Hebt ghy hem daer ghezien? Laura. Ick bender niet gheweest, Doch zoot Galdraed ghelieft wy zullen derwarts wand'len. Galdra. En op de wegh ick yets met Laura nog moet hand'len 't Gheen Flavio aengaet, en my zeer heeft ghequelt
[Folio B4v]
't Schijnt ghy hem staet te spraeck, uw' faem ghy reuckloos ztelt In yeder eens berisp. Laura. Om dat hy my komt spreken? Galdr. En looselijck betraght uw' vaste trouw' te breken, V zelven ghy misdoet. Laura. Galdradra laet ons gaen, Doch voor wy scheyden zult ghy't grondigher verstaen. beyde binnen. Kluysenaer. Gheen rust noch lust ick vind' als in mijn ztille cel Het wereldsche ghewoel dunckt my een nare hel Vol raserny, ghespoock, ghedraef, ontuchtigheden, Wanlatenheydt, ghevayns, en wulpse-gayle-zeden, Bedrogh: de haet, en nijdt in opp're trotsheydt zweeft De nickerlijcke praght gheheel vooghdye heeft. Billincion. Kluysen. Billincion ghy hier? in dees vergeten hoecken. Billinc. Ick quam met grage lust om u, Heer, te besoecken, 't Is langhen tijt verleen dat ick u niet en zagh, Hoe wel mijn Heere steets in mijn ghedachten lagh. V welvaert ick verhoop. Kluysen. 'k Danck God voor zijn ghenade Billincion Hoe ist doch met Ioffrou Galdrade? Billinc. Zeer wel. Kluysen. God lof. Veel tijts zy daeghlijcx my verzeldt, 't Schijnt z'op my is verlieft want vaeck ick met gheweldt Van reen heur porren moet om tijd'lijck te vertrecken Voor dat de zonne duyckt. Billinc. Heur neyginghe gans strecken Tot leeringh, en mijn Heer, waer wetenschap in bloeydt, Veroorsaeckt dat heur yver meer en meerder groeydt, 'k Denck zy u moey'lijck valt. Kluysen. Ach neen ick zie heur garen. Onlanghs verleden zy en ick gans twistigh waren Alleenlijck op twee woorden, Neygingh, en begeert, Zy waenden 't was een toght die dese twee beheert Gheneghentheyt of neygingh, en begeert (als voren) Maer naderhandt zo gaf zy noch de ztrijt verloren. Billinc. Mijn Heer verscheelt de neyging, en begeert dan yet? Kluysen. Zeer veel vermits begeert is zonder zonde niet En neygingh gans'lijck vry. Billinc. Ick kan dat niet verzinnen. Kluysen. Billincion ghy kunt de redenen haest vinnen, Weest hongh'righ, haeckt nae voer ghy zult in geender wijs De keure gheven plaets' nae d'een of d'ander spijs, Maer traghten om natuur alleenlijck te versaden Al waert met wat'r en broot, daer nae komt dan 't beraden
[Folio C1r]
Als hongher is gheslist, wat smaeck ghy 't zoetste acht Dan speelt de leck're tongh in uw' brood-dronck ghedacht, En hebt begeerte nae de delicaetste zmaken, Maer uw' begeerten dan uyt gulsigheydt nae haecken, Niet uyt uw' honghers graeght, maer nae uw' tonghens lust, Vermits natuurens hongher inde neygingh rust, Dus is begeerte zondt, en neygingh niet. Bellinc. Mijn Heere 'k Verstae het onderscheydt, en deftigheyt uws leere, Mijn doghter reden heeft dat zy u vaeck besoeckt, V wyse leeringh heur verstant vermeert en kloeckt, En wien weet-gierigh is verzeldt zigh met de wysen. Kluysen. Een eyghenschap ick steets in uw' Galdraed' moet prysen, Dat is zy nimmer weten wil het gheen zy weet, Mistrouwend' van heur zelfs, en dat maeckt heur ghereed Om buyghen onder dien, waer zy yets uyt kan trecken, Waer die hun zelven aghten wijs die blyven gecken Dus isser niemant wijs als die zigh minst vertrout, Want die heeft leeringhs lust, en hem aen d'arbeydt houdt. Galdraed onlanghs verleen heeft hert'lijck my ghebeden Ick heur doch zenden zoud' een spiegel-schrift of reden By een verzamelt waer de mensk' zigh zelfs door ken, En gh'lijck ick tot heur neyging zeer wil-vaerdigh ben Heb ick het reghte beeldt t'welck zy versoeckt ghevonden, En oock met lentens roosen cierelijck ghebonden, Ick bid u draeght het mee. En zeght Galdrada dat Ick in mijn kluysken geen bequamer spieghel had Die myne liefd' aen heur godsaligher moght zennen, Om wel de nietheydt vande mensk' te leeren kennen. Bellinc. Ick brenght heur willigh Heer. Kluysen. Vertoeft dat ick het hael, En zeght heur dat zy in dees spieghel teenemael Verstaen zal wat wy zijn, 't staet daer al in beschreven, De eyndens loop des tijt, en waerom dat wy leven. Billinc. Ick danck u voor de gift Kluysen. Zeer garen ist ghedaen. Billinc. Mijn Heer met uw' verlof. Kluysen. Wilt in Gods name gaen. En ick nae mijn ghebedt, Groet heur zeer mynent weghen. Billinc. Den Hemel u behoed'. Kluysen. En gunne u zijn zeghen. beyde binnen. Theophelos. Camillo. Theoph. Zeer garen, zo ghy kunt tot leering u begeven, 'k u onderreghten zal.
[Folio C1v]
Camillo. Theophelos mijn leven Ick leereloos versleet, maer nu my graegh'lijck lust Na wetenschap, en d'yver nimmer in my rust. Theoph. Het is my lief Camill', voort eerst moet ick u zeggen dat het begrijp des gloovs moet in voorbeeldingh legghen, Aenmerckt wel op mijn reen, de Hemels gloob bestaet In een hol-lighaems-rondt, door wiens herts middel gaet Een lini gh'lijck een ask', waert alles op moet drayen, En d'uytwaerts eynden in twee polen hun verschayen, Op welcken ask' de Hemel stuurt zijn loopinghs vaert Dits 's Hemels gloob ghenaemt, en 't mid-punt is de aerdt. d'Askx eynden (nae voorbeeldingh) polen twee beduyden, De opperst' streckt naet noorden d'ander nae het zuyden. De groote cirk'len zijn gherekent zes in al De twee colluuren, Horizon, Equinoctial, Zodiac, Meridiaen. Nu zijnder toch vier kleenen, Tropijcken twee, en oock twee polen ons verschenen. De horison verdeelt den Hemel diemen ziet Van tanderdeel waer ons ghezight kan strecken niet, Als wy op't vlacke veldt bezightende bequame Rond' om men waendt de aerd' en Hemel zluyt te zamen. Meridiaen dry hoeckigh loopt door d'horizon En is de circkel waer de zon zijn loop op von, En steets zijn vlught en gangh daer onder moet bevesten Verdeelende de gloob gh'lijck matigh oost en weste. Meridiaen staet vast zo langh wy noordwaerts gaen Maer gaende oost of west verkeert Meridiaen. De Equinoctial Meridiaen door znijdt En even wyde tusken yder pole leydt, Verdeelende de gloob mid-matigh van malkander, Het eene aen het zuyden, en nae t'noorden t'ander. En als de zon int kruys-punt zyne plaetse brenght Zo is de nacht en dagh, by ons hier, van een lenght. De zodiack is twaelef-graden breedt ghemeten, En dient alleenlijck voor de plaetsingh der planeten, Dus ydere planeet zijn maente oock beheert Ghelijck ons by de oude wysen werdt gheleert, De eerste zes zijn vooghden van het koude noorden, En d'and'ren heeren over zuydelijcke oorden. Int midden van de Zodiack d'eclipsis lijn bestaet, Van welcken lijn de zonnens Center nimmer gaet. En gh'rakende de zon, en mane alle beyden Ond'r een Semediameter dat doet verscheyden Het zonne light van ons, mits Pheeb' dan eclipseert Mits dat de maen de zonnens held're light weer keert, Waer uyt men duyd'lijck ziet en grondigh werdt bevonnen Dat dan de maen is tusken d'aerde en de sonne.

[Folio C2r]
Zenith
[Folio C2v]
De twee coluuren twee Meridianen zijn, En znijden in twee deelen de Eclipse lijn, Door Aries en Libra d'eerste deelen komen En daerom equinoctiael coluur die noemen. In Cancer, d'ander en in Capricorn verzaemt En is daerom coluur solsticial ghenaemt. Dees twee verdeelen in vier deelen all de jaeren, De lenten, zomer, herefst, en de winter nare. Aries, Taurus, Gemini de lent beheert Cancer, Leo, Virgo de Somer-tijt vereert. En Libra, Scorpius, Sagittar d'herrefst houden, En Capricorn, Aquaer, Pisces de winters koude. Camillo dits de grondt, hier mede ist ghedaen. Camillo. Theophelos ick heb uw' zegghen wel verstaen. Theophe. 't Gheheughen moeter zijn, want daer ist in gheleghen. Camillo. Ick zal uw' zegghen wel doort daeghelijcse pleghen Vast printen int begrijp. Theophe. Neemt met u dese bol, In beeldt u dat ghy ziet int midden van het hol Het aerdrijck en den Hemel daer rond' inne zweven, Gh'lijck ick u heb ghezeydt, dit zal u vaerdigh gheven De kennis vande gloob. Camillo. Voor dese tijt niet meer. Theophe. 't Is wel zo ghyt verstaet. Camillo. Theophelos mijn Heer Ten hove is ghegaen, ick moet hem daer ghemoeten. Theophe. Ick bid u wilt mijn Heer zeer dienstelijcke groeten. Zijn Majesteyt, zoo 't schijnt, hem heeden dan verhoort. Camillo. Theophelos tis zo ick bid u niet een woordt Mijn Heer vermaenen wilt dat ick by u kom leeren. Theophe. Waerom? ick weet zijn herte alle kunsten eeren, Het leeren lofbaer is, 't niet weeten achtmen schant, Wat isser nutbaer als de oeff'ning' vant verstant? Camillo. Theophelos vaert wel, De tijt dwinght my te scheyden. Theophe. Ick om 't gheselschap zal u tot het hof gaen leyden. beyde binnen.	margenoot+ Voorsegsing van 't geen de Keyser van Galdrada versoght die zijn lust eerbaerlick ontworstelt. margenoot+ Florenca, is gebouw op d'oever vande Reviere Arna margenoot+ Saturnus. margenoot+ Iupiter. margenoot+ Mars. margenoot+ Sol. margenoot+ Venus. margenoot+ Mercurius margenoot+ Luna.

Vorige Volgende

Keyser Otto Den Derden en Galdrada Bly-eynde-spel.

Eerste bedriif.

Af-beeldinghe Van d'elf Hemelen.

Bedil-al.

Zenith

Keyser Otto Den Derden en Galdrada
Bly-eynde-spel.