Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Scilla (1966)

Informatie terzijde

Titelpagina van Scilla
Afbeelding van ScillaToon afbeelding van titelpagina van Scilla

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (0.89 MB)

Scans (1.77 MB)

XML (0.26 MB)

tekstbestand






Editeur

L. Strengholt



Genre

drama

Subgenre

tragedie/treurspel


© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Scilla

(1966)–Lukas Rotgans–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina 19]
[p. 19]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

Voorrede

DE latynsche dichter Publius Ovidius Nazo, beschryft in het boek zyner Herscheppinge, dat Minos, koning van Krete, om den moordt van zynen zoone Androgeos, te wreeken, den Athenienzeren en andere medepligtigen den oorlog aandeede; en dat hy in het beleg van Alkathoë door Scilla, dochter des konings Nizus, verscheide maalen van de statswallen by stilstant van wapenen gezien, zoodanig van haar bemint wierdt, dat zy, om haar oogmerk te bereiken, zich niet ontzag het purper haartje, dat haar vader op het hoofdt droeg, en daar het heil en welvaren van het gansche ryk van afhing, by nacht af te snyden, en dezen roof den belegeraar, als een blyk van liefde, aan te bieden: gelyk de dichter aldus zingt:

 
Thalamos taciturna paternos
 
Intrat, &, (heu facinus) fatali nata parentem
 
Crine suum spoliat, praedaque potita nefanda
 
Fert secum spolium sceleris, progressaque porta
 
Per medios hostes (meriti fiducia tanta est)
 
Pervenit ad regem.
[pagina 20]
[p. 20]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

Maar de troulooze dochter vondt zich bedroogen, toen de koning in plaats van haar gunstig te ontfangen, in de volgende vloeken uitborst:

 
Dii te summoveant, ô nostri infamia saecli,
 
Orbe suo, tellusque tibi, pontusque negetur.
 
Certe ego non patiar Jovis incunabula Creten,
 
Qui meus est orbis, tantum contingere monstrum.

Dit verdichtzel hebbe ik voor myne hooftstoffe verkooren: maar veele andere omstandigheden zyn, om dit treurspel werkzaam en aangenaam in de oogen der aanschouweren te maaken, naar het voorbeeldt der fransche Toneeldichteren, van my zelf uitgevonden, en daar by gevoegt.

Om deze fabel nu schyn van waarheit by te zetten, heb ik dat purper haartje van Nizus, als de behoudenisse van 't ryk verworpen, maar my bedient van zeker Schildt, waar op het beeldt van Mars gegraveert stondt: het welk met alle omzigtigheden in de hofkapelle van Nizus bewaart, en van zyne onderdaanen met veele plegtigheden als de Beschermgodt van het gansche ryk verheerlykt en geviert wierdt.

[pagina 21]
[p. 21]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

Deze bygelovigheit der Afgodische Heidenen is zoo gemeen en bekent, dat ik den kundigen lezer tot bewys met geene voorbeelden behoeve op te houden.

Twee hooftpersonadien hebbe ik hier by gevoegt: te weten Ismene, die ik als een twede dochter van Nizus; en Fokus, zoon van Eakus, koning van Enopië, dien ik als haaren minnaar ten toneel voere.

Dezen Eakus zocht Minos als hulpgenoot in den oorlog in te wikkelen, doch te vergeefs; want hy koos in tegendeel als bontgenoot de zyde der anderen; en daarom hebbe ik met meer vryheidt zynen zoon in dit treurspel mogen gebruiken.

De liefde tusschen deze twee doorluchtige personadien, door my verdicht, verwekt byzondere hartstogten, want ik stelle den overwinnaar Minos, die Scilla veracht, als medeminnaar van Fokus.

Verscheide zaaken, die tot waarschynlykheit dienen, als hoedanig Scilla het Schildt gerooft heeft, en uit de stadt is gekomen; hoe de priester, na het missen van het heiligdom, oproer onder de burgers stichtte, en andere, zyn ook van myne uitvindinge.

Eenigen, dien de vryheden van het toneel niet genoegzaam bekent zyn, zullen mogelyk deze byvoegzels veroordeelen: maar ik zegge, indien ik een waare geschiedenis behandelde, dat ik die in haar geheel zoude laaten; doch als men een verdichtzel, met zedelessen vermengt, slechts behagelyk in de oogen

[pagina 22]
[p. 22]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten

der aanschouweren, en waarschynlyk, volgens de toneelwetten, te voorschyn brengt, is deze uitweidinge, naar myn oordeel, geoorlooft. Ook zal ik op die berispinge, indien myn arbeidt den toneelkundigen eenigszins voldoet, en ten voordeele der Amsterdamsche Godtshuizen mag gedyen, weinig acht geeven.

[tekstkritische noot]Herscheppinge: Ovidius' Metamorphoses: Rotgans' benaming is in de 17e en 18e eeuw de gebruikelijke vertaling van de titel Metamorphosis. Het verhaal van Scylla's gedaanteverwisseling is te vinden in het achtste boek, vs. 6-151.
Minos: legendarisch koning van Kreta, zoon van Jupiter en Europa.
Androgeos: zoon van Minos en Pasiphaë, in Athene vermoord omdat hij in de wedkampen aldaar alle prijzen won (vgl. Metam. VII, 456-58).
Alkathoë: de stad Megara, in de landstreek Megaris, niet ver van de landengte van Corinthe; genoemd naar Alkathoüs, die de plaats ommuurde.
by stilstant van wapenen: Ovidius spreekt niet van wapenstilstand; wellicht steunt de dichter voor deze bijzonderheid op Vondels vertaling van Metam. VIII, 21 ‘Geduurende 't bestant’ (mora belli), W.B.-uitgave, deel 7, blz. 663, vs. 26.
Thalamos etc.: Metam. VIII, 84-89; vert.: ‘Stilletjes gaat ze de slaapkamer van haar vader binnen en (wee de goddeloze daad!) de dochter berooft haar vader van de voor

[tekstkritische noot]hem noodlottige haarlok en in het bezit van de goddeloze buit draagt ze het door misdaad verworvene met zich mee en nadat ze de peort is uitgegaan, komt ze tussen de vijanden door (zo groot is het vertrouwen in haar verdienste) tot de koning’.
vloeken: vervloekingen.
Dii te summoveant etc.: Metam. VIII, 97-100; vert.: ‘Mogen de goden u, o schandvlek van ons geslacht, uit hun gebied verdrijven, en moge de aarde zewel als de zee u ontzegd blijven! Ik althans zal niet dulden dat de wieg van Jupiter, Kreta, dat mijn gebied is, door zo'n grote wandaad besmet wordt’.
omstandigheden: bijkomende zaken.
werkzaam: effectief t.a.v. het gemoed van de toeschouwer, pakkend, treffend, ontroerend.
fransche Toneeldichteren: Franse tragedieschrijvers uit de 17e eeuw, met name Corneille en Racine.
fabel: synoniem van het eerder gebezigde verdichtzel, gefantaseerd (mythologisch) verhaal.
schyn van waarheit: waarschijnlijkheid, een der voornaamste eisen die men in Rotgans' tijd aan de tragedie in klassieke trant stelde.
Mars: de oorlogsgod.
omzigtigheden: behoedzame zorg en toezicht.
van: door.
geviert: aanbeden, vereerd.
[tekstkritische noot]Afgodische: afgoden en cultische voorwerpen vererende.
gemeen: gewoon, algemeen.
Fokus: bij Ovidius (Metam. VII, 477) derde zoon van koning Aeacus.
Eakus: Aeacus, vorst over het eiland Aegina.
Enopië: Aegina (vgl. Metam. VII, 472-74).
in te wikkelen: te betrekken; vgl. voor deze alinea Metam. VII, 475-89.
hartstogten: felle emoties, nl. bij de figuren uit het spel.
veracht: afwijst.
als hoedanig: zoals op welke manier.
heiligdom: voorwerp van religieuze verering.
byvoegzels: toevoegingen van de toneelschrijver aan de gegeven stof.
met zedelessen vermengt: Rotgans verwerkt in zijn spel naar de eis van de klassieke tragedie als terloops morele waarheden in de vorm van sententies (vgl. b.v. de vss. 397-408, 494-96, 636-40, 834-35, 1318, 1555-60, 1730-31).
behagelyk: het ‘behagen’ (plaire) van het publiek geldt in de Frans-klassieke kunst als een der eerste doeleinden van het toneel.
[tekstkritische noot]uitweidinge: het gaan buiten de overgeleverde stof.
Godtshuizen: filantropische instellingen (weeshuizen e.d.), die de baten ontvingen van de toneelvoorstellingen in de Amsterdamse schouwburg.

Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken