Werken. Deel 3. Vanden XII dogheden. Een spieghel der ewigher salicheit. Vanden kerstenen ghelove

Regelnummers proza verbergen

[p. 173]

Sake ende waer omme dat Christus hem selven gaf bedect ende verborghen in den heylighen Sacramente, niet openbaer inder formen alsoe hi doe was op ertrike, ende nu is inden hemel. C. IX.

1Nu sijn vele grove en̄ onverstandighe mensche, die vroedere 2willen sijn dan Christus, die die wijsheit Gods is. Dese 3mensche pensen en̄ vraghen wat die sake en̄ de waer omme⁽¹⁾ 4si dat hem Christus ghelaten heeft⁽²⁾ inden heylighen 5Sacramente, verborghen en̄ bedect, en̄ niet hloot alsoe hi 6was, ende nu is inden hemel. Hier toe antwoert die heylighe 7Scrifture aldus: ‘Al dat God ghemaect heeft, dat is herde 8goet⁽³⁾. En̄ al dat van Gode is, dat is wel gheordent⁽⁴⁾.’ 9Nu sprect Ysayas die prophete: ‘Den volke dat wandelde 10in dat coninerike der seaduwen en̄ der doot, hem is gheboren 11een licht⁽⁵⁾.’ Dat licht is Christus, ‘ende dit 12licht, sprect Sinte Jan, licht in deemsternisse, en̄ die 13donkerheden en̄ constens niet begripen⁽⁶⁾.’ Want Sinte 14Pauwels sprect⁽⁷⁾ dat wi nu sien alse in enen spieghel en̄ in 15een ghelikenisse; maer inden ewighen levene selen wi sien, 16van aenschine te aenschine, die glorie ons Heren Jhesu 17Christi. En̄ wi selen hem claerlike bekinnen alse hi ons nu 18bekint. Maer hier moghen wine bekennen inden lichte ons 19gheloeſs ghelikerwijs dat die Apostelen daden, beide vore 20sijn doot en̄ oec na sine opverstandenisse. Si saghen enen 21mensche, en̄ si gheloefden dat hi God was, en̄ dat die

(1) Versta oorzaek en reden. Het woord sake in den zin van oorzaek, is gemeen by de middeleeuwsche schryvers.

(2) Versta, dat Christus zich nagelaten heeft.

(3) Vglk. Genes. 1, 31.

(4) Vglk. Rom. 13, 1.

(5) Vglk. Isa. 9, 2.

(6) Vglk. Joann. 1, 5.

(7) Vglk. I Cor. 13, 12.

[p. 174]

1godheit binnen den mensee verborghen was. Alsoe sien wi 2dat heylighe Sacrament met onsen untwendighen oghen, en̄ 3gheloven dat ons daer in verborghen is de lichame ons 4Heren. Want saghen wi onsen Here glorioes in sijnre claerheit⁽¹⁾, 5alsoe hi inden hemel is, wi en mochtens niet ghedraghen. 6Want onse oghen sijn sterſlijc, en̄ wi⁽²⁾ souden 7onse sien verliesen, en̄ alle onse sinne souden ghebreken 8allene in die claerheit des lichamen ons Heren⁽³⁾. 9Nu merct dan die gheestelike claerheit sijnre sielen en̄ 10sijnre godheit, hoe onbegripelic groot dat si is. En̄ hier 11omme seldi weten dat onse Here Jhesus Christus en̄⁽⁴⁾ alle 12sine gaven, daer onse gheestelike leven in gheleghen is, die 13sijn alle bedect en̄ bewonden inden Sacramenten⁽⁵⁾, en̄ in 14uutwendighen sinliken teekenen, alse die heilighe Doepe⁽⁶⁾, 15die een ingane is ons ewichs levens, die wert volbracht in 16watere, en̄ met woerden die daer toe behoren. En̄ menichfuldighe 17ander gaven, die ons Christus gheeft inder heyligher 18Kerken, die sijn al bedect in sonderlingher wisen: dat is in 19crismen, in oliën, in woerden, in werken, in tekenen ende 20in Sacramenten, in rechter ordinancien na dats yeghewele 21behoeſt⁽⁷⁾. En̄ sonderlinghe die Here alre gaven, Jhesus 22Christus, die heeſt ons sijn vleysch ende sijn bloet metter

(1) H, M, N. Want saghen wi ons Heren gloriosen lichame in sire claerheit. Surius heeft ook zoo gelezen, want hy vertaelt: quod (corpus) si in ea gloria et claritudine, qua est in coelis, cerneremus, ſerre non possemus.

(2) Dit pronomen staet alleen in M; maer het behoort tot den tekst, als blykt uit het volgende onse, en mede uit de vertaling van Surius.

(3) Sur. ex sola corporis Dominici claritate.

(4) Dit en̄ staet alleen in M, doch behoort wederom zeker tot den tekst.

(5) A, G, I. in Sacramenten. H. inden Sacramente. M. in die Sacramente.

(6) D en I hebben dal heylich doepsel; maer verder in den volzin verraden zy hunne misgreep.

(7) Sur....sacramentis, debito administrandis ordine, ita ut quisque opus habet.

[p. 175]

1eracht van sinen woerden bedect en̄ verborghen inden heylighen 2Sacramente, alsoe dat wi hier wandelen moeten in 3allen sinen gaven, met vasten ghelove, en̄ niet in claren 4gloriosen scouwene; want met gansen ghelove verdienen 5wi ewich scouwen⁽¹⁾. 6En̄ hier omme sijn dat dore⁽²⁾ menschen, die ewich leven 7en̄ die glorie Gods willen bringhen in tijt, of tijt bringhen in 8ewicheit: want dat is beide ommogelyc. Want saghen wi 9onsen Here alsoe hi es in den hemel, soe waert ons ommoghelic 10en̄ oec ommenscelijc⁽³⁾ dat wi sinen lichaem souden 11eten en̄ sijn bloet drinken. Mer nu eten wi dat Sacrament 12met onsen tanden, en̄ inden Sacramente eten wi sijn vleysch 13en̄ drincken sijn bloet in onser sielen, overmits ghelove en̄ 14minne: en̄ alsoe werden wi in hem gheënicht, en̄ hi in ons. 15En̄ dese minnelike eninghe heeſt Christus die wijsheit Gods 16ghedicht⁽⁴⁾ in sinen gheeste, ende volbracht metten werken 17inden werke der waerheit, ghelikerwijs dat si te voren 18gheoeſent was in figuren en̄ in ghelikenissen van beghinne 19der werelt. 20En̄ hier omme seldi merken die minlike eninghe die 21Christus hebben wilt met ons allen. Want alle die hostien 22die vore den priester ligghen al ertrike dore, eermen consacreert 23soe sijn si alle een substancie des broets. En̄ inder 24consecracien, overmits die cracht Gods, verwandelt die 25substaneie des broets in die substancie des lichamen ons 26Heren, en̄ dat is die selve substancie en̄ die selve lichame 27die inden hemel is: en̄ dien ontfaen wi alle ghemeenlike inden

(1) Sur. Integra nanque fide aeternam meremur contemplationem.

(2) A, G, I, N. doere menschen. H, L, M. dwase menschen.

(3) Sur. neque possibile neque humanum ſoret.

(4) Versta uitgevonden, uitgedacht. Surius vertaelt het woord zeer wel door excogitavit et adinvenit. Zie voorts Kiliaen.

[p. 176]

1Sacramente, na wise⁽¹⁾ der substancien⁽²⁾. En̄ inder substancien 2ontſaen wi alle dat met hare weselic een is, dat is lingde, 3breide en̄ groete, en̄ al dat den lichame toebehoirt, alsoe 4alst al metter substancien een is: ende dat ontſaen wi alle 5inden Sacramente. En̄ also, overmits dat Sacrament, soe is 6die lichame ons Heren in allen landen, en̄ in allen steden⁽³⁾, 7en̄ in allen kerken; en̄ alsoe moghen wine heffen en̄ legghen, 8houden en̄ draghen⁽⁴⁾ in bussen⁽⁵⁾, en̄ in cyborien nemen, 9en̄ gheven en̄ ontſaen in menigher wijs. Maer alsoe als hi 10inden hemel sit, met handen en̄ met voeten, ende met allen 11sinen leden in een aenscouwen der inghele en̄ der heylighen, 12in volre glorien: alsoe en verwandelt hi die stat niet, maer 13hi blijſt hem altoes yeghenwoirdich. Ende alsoe, in diere 14wisen, en moghen wijs oec niet ontſaen, noch nu noch 15nemmermeer. Want naden lesten dach, als wi met onsen 16gloriosen lichamen inden hemel comen, soe selen wi alle 17met hem ende bi hem sijn, en̄ selen bescouwen sijn gloriose 18aenschijn mit onsen lijſliken oghen, en̄ wi selen horen sine 19minlike soete stemme met onsen uutwendighen oren, en̄ 20hier ave sal onse herte en̄ al onse sinne vervult werden met 21sijnre glorien; alsoe dat wi versmelten selen van minnen 22ende van bliscapen in hem, en̄ hi weder in ons. 23En̄ al is dit die minste glorie des hemels, omme dat si 24van buten comt en̄ sienlike is, nochtan en mochten wi, alsoe 25langhe als wi hier sijn, dat aenschijn ons Heren niet bescouwen 26in selker claerheit; want onse sinne en mochtens niet

(1) D. alleen, na deser wisen.

(2) Sur. secundum substantiae modum. De vertaler beschouwt dit gezegde als deel makende van den volgenden volzin, en schuiſt dacrom het voegwoord autem tusschen in. Maer in alle onze Hss. blykt het tot den vorigen volzin te behooren.

(3) A, G, I. staden, dat is plaetsen.

(4) H, M. heffen, horen en̄ draghen. Boren of beuren beteekent ook heffen; derhalve is die lezing niet wel aennemelyk.

(5) D. alleen, busschen.

[p. 177]

1ghedraghen⁽¹⁾. Ende hier omme moeten wi nu wandelen in 2kerstenen ghelove, en̄ ontſaen dat heylighe Sacrament met 3devocien, in werdicheden en̄ in minnen, opdat wi na dit 4leven die ewighe salicheit smaken ende bevinden. Amen.

(1) D. alleen, verdraghen.