Werken. Deel III

* XII. Heiliging van den avond in de overlezing van drie boekjes *

Altoes des avens als ghi vore u bedde comt, eest dat ghys⁶⁾ stade hebt, soe seldi overlesen .iij. boecskene, ende die seldi altoes met u draghen. Dat erste boecsken es out, lelic ende onreyne, met swarten atramente ghescreven. Dat ander boecsken es wit ende gracioes, met roden bloede ghescreven. Dat derde es blau ende groene, ende al beschreven met finen goude.

6) Gij des.

* A. Het boekje van ons zondig leven *

Ten eersten male suldi overlesen uwe oude boec, dat es: uwe oude leven, dat sondich ende ghebreclyc es, in u ende in alle menschen. Ende hier-omme keert in u-selven, ende opent dat boec uwer conzienciën, dat open[t] ende ghetoent sal syn ten oordeele gods, gode ende alle der werelt. Ende hier-omme, merket [u]⁷⁾ ende prueft ende oordeelt nu u zelven, op-dat ghi dan niet veroordeelt en wert. Uwe conziencie suldi aensien ende examineren, hoe ghi gheleeft hebt ende hoe ghi u versuemt hebt: in woorden, in werken; in begherten, in ghepeisen ende in ghedanken; in onordenen; in onrechter vreesen ende in onrechter hopen; in on-

7) Om. G, w, D, K.

[p. 121]

rechten lieve, in o<n>rechten leede; in onghestadicheit ende in onghestorvenheit uws-selfs; in tweevuldicheit ende in gheveynstheit; in doene in latene onordelyc; in volghene den sennen uutwert ende in consente der senlycheit van binnen; in gheloste ende in gherieve, ende in alle den dinghen die onredelyc gheoefent syn ende onghelyc der karitaten: jeghen die ghebode, jeghen <die>¹⁾ rade, ochte jeghen den liefsten wille gods. Deser dinghe ende deser ghelycke syn soe vele ende soe menichvuldich, dadt²⁾ niemen bekinnen en mach dan god alleene. Ende si bevlecken ende onlixenen ende ontreynen dat aenschyn der zielen. Want sy syn met atramente ghescreven, dat es: met loste vleeschs ende bloets ende met verkeerder eertscher neyghinghen. Ende hier-in suldi u-<selven>³⁾ meshaghen, ende nedervallen in uwe aenschyn met den publicaen vore uwen hemelschen vadere ende vore sine eewighe ontfermherticheit, ende spreeken met den prophete: ‘Heere ic hebbe ghesondicht, ontfermt myns, arms sondichs menschen. Gheeft my in myn herte water der tranen ende ghewarichs rouwen, daer ic dat aenschyn mynder zielen in dwaen moghen van mynen zonden, eer ic my oprechte vore uwe oghen. Heere, gheeft my uwe gracie ende uwe ghenade, daer ic <myn>⁴⁾ aenschyn mede cieren ende varwen moghe, alsoe dat ic u behaghe. Heere, gheeft my goetwillicheit ende eernst⁵⁾, dat ic my zonder onderlaet mach vernuwen in uwen dienste ende in uwen love’. Wildi dit vercrighen, blyft ligghende opder eerden, [ende]⁶⁾ slaet voer u borst, cridt⁷⁾, roept ende weent, ende en heft uwe ogen niet op, maer versmaedt ende oetmoedicht u-selven ende vernieut, en<de>⁸⁾ vermaent hem synder ontfermherticheit. Ende en laedt niet ave, vore⁹⁾ diesmael dat hi u antwert ende spreect rechten vrede ende ghewarighe bliscap in uwe herte. Dan sal hi u ave-nemen anxt ende vreese, twifel ende vaer, ende al dat hem in u meshaecht, ende hi sal u gheven ghelove, hope ende ghetrouwen in hem van allen dinghen dies u noot es in tyt ende in eewicheit. Ende dan seldi begheren hem te

1) w; de G, D, K; den F.

2) Dat het.

3) Add. G, w, D, K.

4) Add. G, w, D, K.

5) IJver.

6) Om. G, w, D, K.

7) Van criten.

8) G, w, D, K.

9) Vóôr.

[p. 122]

lovene ende ghetrouwe te sine tot in uwe doot. Ende hiermede seldi neder-legghen dat oude boec.

* B. Het boekje van Christus' leven *

Ende ghi selt u oprechten op uwe kniën met dancke ende met love. Ende ghi sult reyken ute uwer memoriën dat witte boec met roeden letteren ghescreven, dat es dat onnosel leven ons heren jhesu cristi. Sine ziele es onnosel ende volheit alre ghenaden, vierich root van berrender minnen; syn lichame glorioes blickende wit, claerre¹⁾ dan die zonne, al doerslaghen <met geeselen>²⁾ ende overgoten met³⁾ preciosen bloede. Dat syn die rode letteren die ons teekene ende brieve syn [ghewarigher ende]⁴⁾ gherechter minnen. Maer die vyf grote wonden dat syn hootletteren, daer de capittele in dit boec beghinnen. Die letteren die inden weerden lichame ghescreven syn, die suldi met groter compassiën [over]lesen⁵⁾. Maer die minne die in synder zielen leeft, diere suldi met innigher devotiën ghedincken. Scuwt ende vliet de valsche werelt: want hi heeft sine arme ondaen⁶⁾ ende wilt u behelsen ende <ontfaen>⁷⁾. Maect uwe woninghe in de gate sire wonden, als die duve doet in die gate der steenroken. Legt uwen mont ane sine openen side, ende riect ende smaect die hemelsche soeticheit die ute synder herten vloeyt. Siet ane uwen kimpe ende uwen gygant, hoe hi vore u ghestreden heeft al tot-der dood, ende heeft uwe viande verwonnen, ende de doot uwer sonden ghedoot met synder doot; ende heeft uwe scout betaelt, ende heeft u syns vaders erve ghecocht ende vercreghen met sinen bloede. Ende hi es vore opghevaren, ende heeft u die porten⁸⁾ gheopent ende die stat⁹⁾ bereet eewegher gloriën. Hier-<inne>¹⁰⁾ suldi met rechte verbliden, ende draghen de minne ende die passie uws liefs heren in uwe herte, alsoe dat hi leve in u ende ghi in hem. Ende dan sal u <al>¹¹⁾ de werelt syn een cruce ende een

1) Klaarder.

2) Add. G, w, D, K.

3) Sinen add. w, K.

4) Om. G, w, D, K.

5) Over om. G, w, D, K.

6) Ontdaen.

7) G, w, D, K; omvaen F.

8) Des hemels add. w.

9) Plaats.

10) Add. G, w, D.

11) Add. G, w, D, K.

[p. 123]

verdriet. Maer ghi sult begheren te stervene ende uwen lieve na te volghene in syn rycke. Ende hier-mede es dat witte boeck overlesen.

* C. Het boekje van het eeuwig leven *

Staet dan op al rechte, ende heft op uwe oghen inden hemel. Opent gode uwe ghedachte, ende siet ane dat derde boec, dat blau ende groene es, met finen goude bescreven: daer mede versteet-men een eewich hemels leven. Want dat hemelsche leven es claer, hemelvarwich ghelyc den jacincte, ende die claerheit es drivuldich. Ende in die claerheit es vertoent ene groene varwe, daer die claerheit mede gheciert es in <menechfuldeger>¹⁾ wys. Die eerste hemelsche claerheit die es senlyc. Daermede heeft god vervult ende verlicht den oversten hemel²⁾, ghelyckerwys dat alle die werelt vervult ende verlicht es met claerheit der sonnen. In dien hemel selen wy met cristo ende met den inghelen ende met den heiligen leven ende regneren eewelyc, met live ende met sielen, ende yeghewelc lichame <clare>³⁾ na <die>⁴⁾ edelheit synder verdienten. Ende die menst⁵⁾ claer <es>⁶⁾, es sevenvoudich claere⁷⁾ dan de sonne, ondoechlyc, ende snelre dan dat ghepeins, lichtre dan de locht, ende subtilre dan dat sonnenschyn. In die claerheit des hemels ende in die claerheit der <glorioser lichamen>⁸⁾, vertoent hare⁹⁾ die groene varwe die ghelyc es den stene diemen jaspis noemt. Die groenheit sele wy sien met onsen lyflycken oghen, ende dat syn alle die uutwendighe goede werke die ghedaen syn oft ghedaen selen werden tot den inde der werelt, in welcker wys dat si: in stervene, in levene, in martiliën, in oetmoedicheiden, in reynicheiden, in meldicheiden, in karitaten, in vastene, in wakene, in bedene, in lesene, in singhene, in menichfuldigher penitenciën ende in allen doechdelycken werken sonder ghe-

1) G, w, D, K; menigher F.

2) Coelum empyreum.

3) G, w, D, K; claerre F.

4) Add. G, w, D, K.

5) Minst.

6) Add. G, w, D.

7) Claerre, klaarder.

8) G, w, D, K; zonnen F.

9) Zich.

[p. 124]

tal. Siet, dit es die graciose groene varwe die chieren sal die gloriose lichamen, men ende meer: yeghelycken na¹⁾ sinen arbeit, na verdiente ende na werde. Die andere claerheit des eewighen levens die es gheestelyc. Ende si vervult ende verlicht inden hemel alle verstendighe oeghen²⁾ met wetene ende met wysheiden, te bekinnene alle inwindighe duechde. Ende in dese claerheit vertoent haere een groene varwe ghelyc eenen steene die heet smaragdus, <dat>³⁾ is eene groene miraude, die boven alle dine diemen ghedincken mach scone ende groene ende gracioes es den verstendighen oghen. Ende hier-mede versteetmen cierheit ende vrocht ende al ondersceet der doechde. Ende dit es de scoenste ende de gracioeste varwe des hemelrycs. Ende soemen de doechde met den vrochten nauwer merct ende diepere doergraeft, soe si gracioser ende scoonder syn te aensiene. Ende hier mede ghelycken si der edelder gemmen die smaragdus heedt⁴⁾: soe mense meer sculpert⁵⁾ ende graeft, soe si meer verblydt die oghen. Ende aldus es yeghewelc heilighe ghelyc der mirauden: claer ende groene, scone ende gratioes ende glorioes, men ende meer, na sine edelheit ende na sine verdiente. Ende hier-omme heeft god den heilighen vertoent die glorie des hemelrycs in de groene varwe der edelder mirauden. De derde hemelsche claerheit die es godlyc, ende anders niet dan eewighe wysheit ende claerheit die god selve es. Dese claerheit beveet ende overgheet alle claerheit die ghescapen es; ende jeghen de clare wysheit gods soe es al creatuerlyc bekinnen in hemel ende in eerde menre⁶⁾ dan eender keersen licht in claerheit der zonnen, in midden den somere. Ende hier-omme moeten alle verstannessen wiken der ombegripelycker⁷⁾ claerheit ende waerheit die god es. Ende in die godlycke claerheit vertoent hare <ene>⁸⁾ groene varwe, diemen niet⁹⁾ ghelycken¹⁰⁾ en mach. Want si es soe gracioes ende glorioes, dat alle ghesichten daer in verstaren ende verblenden ende al hare ghemerc verliesen.

1) Naar.

2) Oogen.

3) G, w, D, K; die F.

4) Heetet.

5) Sculpeert.

6) Minder.

7) Ongripeleker w.

8) Add. G, w, D, K.

9) 3^e nv., met niets.

10) Vergelijken.

[p. 125]

Ende aldus es uwe derde boec een hemels leven met drivuldigher claerheit ende groenheit: die eerste senlyc, die andere gheestelyc, die derde godlyc. Ende dit boec es al bescreven¹⁾ met finen goude. Want yeghewelc minlyc inkeer te gode, dat es een veers²⁾ met goude ghescreven. Ghewarich bekinnesse gods, ons-selfs ende der duechde, dat es de claerheit van onsen boeke. Menichfuldighe wisen, onderscheet ende oefeninghe der duechde, dat es de groene varwe van onsen boeke. Maer innich begheren, minlyc aencleven, godlyc vereeni[n]ghen³⁾, dat syn eewige veerse met goude bescreven⁴⁾ in onsen hemelschen boeke. Ende hieromme, in revelaciën, ghelyct onse here dit hemelsche leven den saphiere ochte den reghenboghe. Want dese .ij.⁵⁾ syn van vele varwen. De saphier es gheel ende root, purpur groene, met goutpulvere ghemingt⁶⁾. Ende alsoe es de reghenboghe menichfuldich van varwen, ghelyckerwys dat de heilighen syn menichfuldich in wisen ende in ondersceede van doechden, ende al met goutpulvere gheminght, dat es: met minnen dorgaen⁷⁾ ende in gode gheënicht. Ende yeghewelc die mint steet vore die jeghenwoordicheit gods met sinen boeke, claer ende groene, [ende]⁸⁾ gracioes ende glorioes. Ende hier-omme verheft uwe ghemoede boven alle <hemele>⁹⁾ ende <leest>¹⁰⁾ de boeke¹¹⁾. Si syn alle vol gloriën inden sennen van <buten>¹²⁾ overmids hare grote werke, inden gheeste van binnen overmids menichfuldighe wisen ende oefeninghe van doechden, ende boven al in gode verhaven in een ghebruken van minnen. Sidi dan in cristo uws-selfs ghestorven ende alre dinc, ende met <hem>¹³⁾ opverstaen in een nuwe eewich leven, soe suect ende smaect die dinghe die boven syn ende die eewich syn¹⁴⁾. Oversiet uwe .vij. slote, ende merct uwe drie boeke. Al en moechdi dit derde boec niet overlesen noch doersien, want die glorie es sonder mate ende alsoe grondeloes datmense niet doersien en mach, ende aldus ghelyct si den smaragdus dien men oec niet doer-

1) Verlucht.

2) Vers.

3) Afkortingsteeken op de i.

4) Verlucht. Gescreven G, D, K.

5) Lees: 2.

6) Gemengd.

7) Doortrokken.

8) Om. G, w, D, K.

9) Add. G, w, D, K.

10) D, K, Ss. Vu; legito Sur; leeft, F, G, w.

11) Der Heiligen.

12) G, w, D, K; binnen F.

13) G, w, D, K; herten F.

14) Vgl. Col. 3, 1.

[p. 126]

sien en mach: drinct ende smaect ende wert droncken, ende neycht u over in u boec, ende rust ende slaept in eewighen vrede.

Ende alse ghi dan ontsprinct¹⁾,
soe sal u vore comen dat ghi mint
ende dat in u herte leeft
ende dat ghi meest te oefenen pleecht.

1) Ontwaakt.