Boeck van surgien

[Capm. 2. van den wonden int vleysch die menigherhande syn hoemen se sal vergaderen].

Van wonden weder sie doer siin of [niet] en siin sulke wonden siin cleene som middelbaer ende som groot som siin si buten ende som siin si in die middewaert ende som gaen si te gronde ende sulke siin daer een stuc al af ende som siin si openbaer als dieghene die ghehouwen siin met sweerden of dierghelike ende van allen soe siin alder quaets te ghenesen die ronde wonden omdat si hebben veel begriips voert aen siin sulke wonden in 't vlees sulck op die pesen sulck op die beenen ende daerna moet ghi u cueren veranderen. Albucasim seit dat alle die wonden die worden gheworpen met steenen of met messen ghehouwen of met sweerden of met ghelaiven of met hout of dies gheliic die siin gheheeten solucie in latiin continuitatis als si versch siin mer alsi veroudert siin ende niet en ghenesen ende altoes veel quaets gheven dan en heet men se niet vulnus maer men heetse ulcus dat es een quaet sweer oft men heet se plaga putrida dat es een verrotte wonde. Ghy selt weten lieve kinder eer ghi u piint die wonde te ghenesen metter medicinen carnis cicativam dat es met medicinen die vlees doen wassen in die wonden [ende die wonden doen sluten] ghi selt eerst u pinen bloet te stelpen ende te wederstane ende te weerne [haer] appostemen. Nochtan als die wonde al doer gaet soe en seldi u niet pinen alsoe zeer bloet te stoppene of ten ware dat si al te cranck worden ende dat si al te zeer bloeden ende dat selen wy noch hier na vermanen.

[p. 7]

Dander es datmen op die wonde sal legghen medecinen die quaet doen gheven ja specialiic op die wonden die vander lucht siin verandert ende gheargert sonderlinghe op die wonden die op die pesen siin ende oeck op die wonden die met quesueren siin soe salmen orberen medicinen die quaet doen gheven om dat sie seerich siin ende gheapstumeert ende hier sal siin gheordineert een capittel speciael. Terde es als die wonde quaet gheeft dat men dat weder sal verdriven. Ende die reden es omdat dat bloet niet te zeer en vloye dat die sieke niet zeer en sincopieere dat es dat hi in onmachten niet en valle. Avicenna seit als een wonde vloijt redeliic dat es herde goet want het en laet die wonde niet ap[o]stumeren ende verbidt den rede die medicinen die de wonden quaet doen gheven helpen daer om den wonden dat es als dat bloet ghestelpt es soe eest van heete appostemen versekert ende dan wort die sweringhe versacht vander wonden ende die poren vanden live ontloken ende die natuerlike hitten die worden in die wonden ghesterct ende gheeft haer goede voedinghe totdat die materie wort [ghedigereert dat is] gheriipt. Ypocras seit dat ronde wonden die siin quaet ende die riipe siin goet. Wonden die gheen quaet en geven die en siin niet versekert van spasme ende die quaet geven die en siin niet tonsiene ende dat es te verstane als dat quaet gheneeret es in die wonden met hulpen van medesinen ende met werken der natueren ende dat quaet dat in die wonden es daer die natuere niet in en heeft ghewrocht en es niet goet moet het es herde quaet. Galyenus seit in die glose vanden pronostiken dat es drieerhande werken van hitten want als die natuerlike hitte werct soe worden die humoren verandert in atter ende als die aventuere al werct dan wort ghevoet eenderhande quaet ende heet putredo. Ghi sult weten dat in wonden vierderhande quaet moghen wesen het es saneus putredo pus ende verus ende dat es dat alderquaetste van desen es verus want het es dunne ende quaet veniin ende dat alderbeste dat es sanies albalenis et equalis

[p. 8]

[dat] es wit quaet noch te dicke noch te dunne. Daer na es dat beste pus pus[dat] es dicke ende een luttel ghevaruwt ende het en vloyt niet. Putredo es ghemenct quaet dicke ende dunne gheliic als uut appostemen vloyt. Nu seldi weten wanneer ghi hebt vercreghen quaets ghenoegch met holpen van medecinen dan moet mense weder droeghen met linen doecken of met carpien dat es [met vesen] van cleinen edelen hoeftdoecken ghepluct of ghescaeft of oec met medecinen die verdroeghen doen soe dat die wonden moghen consolideren want waer in die wonde veel quaets sie en mochten niet consolideren want alsoe galienus ende avicenna segghen sanies es corosiif ende es dat alder meeste letsel die wonden te consolideren. Daeromme die nachte ende ongheleerde surginen die geen reden en hebben noch en verstaen legghen alle weghe haer pappen sonder besceet op die wonden alsoe wel ten lesten als te jersten welke quaet es waerom si dat doen hebbe ic dicwil ghevraecht ende si antwoerden mi dat si gheen beter medecine en vonden dan pappen want si riipen die wonden ende doen versachten die sweeren ende conforteren ende mondifeeren ende consolideren ende doen die wonden vullen met goeden vleesche ende si en deeren in gheenen dinghen. Dat openbaer quade valsche loghen es sonder dat si gheblecte wonden doen rijpen versachten dat houdic waer. Die wonden daer die pappen toe dienen als ic voren gheseit hebbe want der vroeder meesters ghedochten en es anders niet danmen die wonden doet droeghen met medecinen die vlees doen wassen in die wonden. Ende eest dat sake dat men wille dat vleesch [doen wassen in die wonde dan salmen die wonde] droghe mondijficeren want alsoe galienus seit goet vleesch in die wonden en mach niet werden ghenereert si en werden wel ghemondificeert ende gesuvert van overtoldicheit die in hem es want sanies ende daer si uut comen vanden heffen ende vander derder digesten ghi selt weten dat siin drye digesten die eerste es in die maghe die ander in der lever die derde in

[p. 9]

alle leden ende in dat liif vanden mensche maer daer af wil ic nu swighen want dat suldi vinden in der anthonomien daer om seggic u voerwaer dat der vroeder surginen ghedochten ende der gheproefder en es anders niet dan die wonden te suveren ende te mondificeren ende te verdroeghen ende daerbi worden si gherestaureert maer si en worden niet gherestaureert met olien noch met smoute noch met anderen dinghen dye doen rotten daer die nachte surginen haer pappen op legghen ende maken die den dreck in die wonden meerderen doet. Ende nu suldi weten datmen die wonden sal verbinden ii werven inden winter ende driewerven inden somer want alsoe averoys seyt die wonden verrotten meer inden somer dan inden winter. Nochtan en sal dat niet siin ten waren groote wonden ende diepe die al doer [den lichaem] int liif gaen of in die hersenen of in die wonden die in die junctueren siin van den leden ende dander vleesch wonden salmen verbinden eens in den winter ende tweewerf inden somer.