De bijekening

[p. 14]

Goaitsen en de bijen

Fan Bouwe Caesar syn hûs rûn in paad nei de grutte wei. Der stiene bjirken oan 'e iene kant en oan 'e oare kant lei in kampke lân, dêr't fakentiden in mannich skiep yn rûnen. Yn 'e maitiid kaam in frou dy't Gekke hjitte om de skiep te melken. Gelske mocht graach wat mei Peter prate; hja telde mei him de bjirken, der wiene alve, en brocht him op 'e hichte fan it nut en it aard fan skiep en oare bisten. Skiep wiene guodlik; kij ek, mar wol tige nijsgjirrich; hynders moast men mei oppasse en as men hûnen mar goed yn 'e eagen seach, dan diene se jin neat. En nea útnaaie foar hûnen, Peter, want dan binne se net te betrouwèn.

Gelske wie de frou fan Goaitsen Meinema, in arbeider dy't Bouwe Caesar Hommema syn grientetún efterhûs ûnderhold en der ek syn eigen griente en ierapels út meinimme mocht. It wie in moaie lape en der siet in fiks stik wurk yn. Notaris Hiddinga rekkene mei him en Goaitsen woe dan ek net hearre sawat yn tsjinst te stean fan Hommema, dy't er in fint fan neat achte te wêzen. Hy hearde wol dat Bouwe Caesar Berber faak net sa freonlik behannele; en sa'nien sei dan ek noch, dat er de minsken opheevje en de wrâld ferbetterje soe. Want Bouwe Caesar ferswei ek foar Goaitsen oer net, dat fan him grutte dingen te ferwachtsjen wiene. Foar in nofteren man as Goaitsen wie dat praat yn it wyld. Dy syn folk hie noch yn 'e optocht songen: Al wie niet werkt zal ook niet eten, dat is de grondslag van mijn rijk. It wie Goaitsen syn grûnslach ek.

Der kamen op in maitiidsmoarn bijekasten by Bouwe Caesar efterhûs te stean: fjouwer stiks. Der wie fan tefoaren lang oer redendield: Bouwe Caesar woe se hawwe, notaris Hiddinga hie it in skoft opkeard, mar doe't Goaitsen sein hie, dat it him goed wie en hy der wol mei rêde soe, wie it dochs trochgien. Goaitsen koe wol mei bijen omgean: as jongfeintsje hied er in jiermannich sawat in heale ymker west by in âlde bakker, dy't minder waard en dochs allinne mar syn eigen hunich yn de koeke hawwe woe.

[p. 15]

Bouwe Caesar hie mei de bijen ek syn eigen doelen en dat soe Goaitsen foargoed gewaar wurde.

De bijen wiene der; in grutte dei foar Bouwe Caesar Hommema. Dit binne ús learmasters, Goaitsen, as wy witte hoe't dy har maatskippij yn mekoarren sit, sûnder hearskers, sûnder ûnderhearrigen, elk op syn plak, de iene foar allegearre, allegearre foar ien, as wy dat witte,... mar wy witte it net, wy sjogge it, mar witte dogge wy it net, noch net. Ja, wat moat in man as Goaitsen dêrf an sizze? Hy hâldt him earst stil, mar dan sjocht er, dat Bouwe Caesar in bij fan syn hân faget. Jo kinne better op in distânsje bliuwe, Hommema, bijen is nijsgjirrich spul, mar se ferdigenje har maatskippij wol. Ear't jo it witte hawwe jo in stek.

Dêr moat Bouwe Caesar al even oer tinke. Bijen ferdigenje har, dat is wier. Hja binne freedsum en wurksum, mar foar frjemd oer net ûngefaarlik. Is dat sa? Nee, it is net sa. Wat betsjut in bijestek? In pear dagen en 't is oer. Hy fynt wer wurden. Ja Goaitsen, bijen stekke, mar minsken sjutte. Hûnderttûzenen fan har soarte binne by Verdun oan flarden sketten. As men dêr oan tinkt, hoe soe men jin dan tjirgje om in bijestek? Dêr is noch nea immen oan dea gien.

Letter skreau Bouwe Caesar wer in mannich siden fan in skrift fol. It wiene dingen dy't er faaks al earder op papier setten hie, mar syn ûnthâld waard der langer net better op en syn kiste wie sà fol. De lear fan Darwin seit dat de sterkste oerlibbet, dy syn lear is ien fan altyd duorjende striid. Kropotkin giet dêr tsjin yn en mei rjocht. Hoefolle biste-mienskippen binne der net dêr't it yn alles fredich en ienriedich om en ta giet? Sjoch nei de mych-eamels, sjoch nei de bijen. En meitsje de hoarnbisten yn it wyld, as der gefaar driget, net in ring om de jongere en swakkere bisten hinne? Sokke foarbylden binne der folle mear. En as Darwin ris wat gelyk hawwe soe by de rôfdieren, dan jildt dat noch net foar de minsken. Minsken binne gjin rôfdieren en hja moatte witte en ûnder harsels witte litte gjin rôfdieren te wêzen. Sjoch net nei de tiger, sjoch nei de bijen.

De bijen. Hy hie se no nêst de doar. Hy koe se no observearje yn

[p. 16]

al har dwaan en litten, yn al har flechten en gongen. Wat wie it, dat de bijen brocht ta har sosiaal hâlden en dragen, mekoarren helpe, sammelje foar mekoarren? Soe der ek suverder spul wêze as bijehunich en bijewaaks? Dêr moast it mei de minsken ek op ta: edel folk en edel wurk. Kropotkin hie dat sa goed begrepen: hy wie de grutte profeet. Faaks wie hy, Bouwe Caesar Hommema in lytser profeet, mar hy libbe en Kropotkin wie dea.

Bouwe Caesar strúnde mear by de kasten om as it Goaitsen sinnige. Jo meitsje de bijen ûnrêstich, Hommema. Se moatte sa folle mooglik stil har gong gean kinne. Bouwe Caesar sei dêr net folle op. Mei in man as Goaitsen woed er net tefolle oer bijen prate. Dy koe dochs net begripe dat it him om 'e stúdzje te dwaan wie; stúdzje op heech nivo, want it wolwêzen fan de hiele wrâld wie der mei anneks. In inkelde kear krige er in stek, mar hy hie ûnderwilens lêzen, dat dat goed wie tsjin de rimmetyk en dat die him gjin nij. Hy túgde boeken oan oer bijen en fûn dêr in soad yn dat er net wist. Hy seach lang nei in printsje fan de jonge bijen, de rûpen: sa sulverwyt en sa skjin, it wie in wûnder. Dochs joegen de boeken net alles wat er socht. It saaklike stie der wol yn, mar de skriuwers lieten it geastlike yn it tsjuster. Wat giet der om yn de bijen? Wat is it geheim fan har mienskiplik wurkjen en stribjen? Dat woe hy, Bouwe Caesar Hommema, no útfine. As hy efter dat geheim kaam, dan soed er, nei't er leaude, ek einslutend it paad witte nei de grutte harmony yn de minskewrâld: de solidariteit boppe macht en machtsmiddels, de geast boppe de stof.

It wie frjemd, mar hy hold Peter by de bijen wei. Se stekke, Peter. Boartsje mar wat foar hûs. Dêr wie wat sân en Peter siet der gauris yn mei in ammerke en in skepke. Ut en troch naam Gelske har jongste bern Joukje mei en dan hiene Peter en hja wille en strideraasje al nei't it útkaam. Se moasten feitlik nei de lytse skoalle ta, sei Gelske tsjin Berber. Spitich dat de buorren te fier ôf wie foar de bern. Fansels, nei de grutte skoalle moasten hja dochs, mar dan wiene hja wer in jier âlder. Safier wie Peter yn it earste jier dat der bijekasten stiene efter it hûs fan Bouwe Caesar

[p. 17]

Hommema. Notaris Hiddinga joech Berber út en troch boekjes mei dêr't hja Peter út foarlêze koe. It stie Bouwe Caesar mar matich oan. Wiene it wol goede boekjes? Krige it jonkje net wat tefolle omtinken? It like der op as seach er syn soan in bytsje as konkurrint.

Doe't it hjerst waard kaam Goaitsen mei ark om de hunich út de skiven te slingerjen. Hy krige der in lyts fetsje fol út en Hommema moast mei in pear potsjes tefreden wêze. Yn 'e hûs, dêr't Goaitsen net by wie, sei er dêr wat lulke wurden oer tsjin Berber. Wiene it syn bijekasten of wiene it Goaitsen sines? Wie it syn hunich of wie it Goaitsen sines? Wa hie de kasten betelle? It frjemde wie dat hy sels it antwurd net wist. Mar hy wist wol, dat hy de bijen by hûs hawwe wold hie foar de stúdzje, net foar de hunich. Dat hied er notaris skriftlik witte litten. Hy wie op 't lêst in man fan 'e geast, heech ferheven boppe lyts ierdsk gedoch.

Oer dy boech smiet er it dan mar. Ik lit it dochs mar sa, Berber. Der binne wichtiger dingen op 'e wrâld. Dy pear potsjes hunich, och, in aardichheidsje. Faaks kin ik der noch wat mei. Koed er der net wat mei? Hy liet it yn him omgean; it wie in nij idee. Yn 'e hunich moast wat te finen wêze oer it geheim fan de bijen. Hy koe yn syn skuorre in soarte laboratoarium ynrjochtsje; plak genôch. In laboratoarium... It besette him even fan de emoasje. Tafal of gjin tafal: op 'e jûn fan dyselde dei komt Anders van Keimpema delsetten mei in boek. My tinkt, dat is wat foar jo, Het Leven der Bijen. Ik haw it jierren lyn ris kocht, mar ik haw al tiden gjin bijen mear. In moai boek, al wat dreech, mar dat makket foar jo neat út. My tinkt, krekt in boek foar jo. Dêr koe Van Keimpema wolris gelyk oan hawwe; lykwols, Bouwe Caesar is net gau ree om yn te skikken dat der minsken binne dy't him mear te sizzen hawwe as hy harren. Hy sjocht op it titelblêd. Skriuwer Maurice Maeterlinck, dy namme komt my wol bekend foar. Oerset út it Frânsk, foar goed lêzen en begripen soe men faaks it origineel hawwe moatte. Mar ik sil it ris trochsneupe, it soe wêze kinne dat der dochs noch wat ynstiet dat ik net wit. Bouwe Caesar, sels in auteur, wol net ûnfreonlik wêze.