De bijekening

De befrijing troch de fyts

Kin men jin hjoed de dei noch foarstelle wat foarhinne in fyts betsjutte foar in foege jonge? Peter Hommema krige syn fyts nei it kuorbalfeest doe't de augustusmoanne op 'e ein rûn. Hy wie nij en glânzjend en der siet daliks in lantearne op, want winterdeis soed er fakentiden net by ljocht thús wêze kinne fan de HBS. Peter, noch gjin trettjin doedestiids, beseach de fyts fan alle kanten, striek oer it seal en liet de lantearne baarne. It wie him frjemd temoede; hy hie it net sa ûnder wurden bringe kinnen, mar hy fielde al wat fan it stikje befrijing út in lytse romte en rûnte, dat hy wûn hie. Berber wie ek optein en sels Bouwe Caesar kaam efkes bûten om it wûnder te besjen, mar der bleau by him dochs wat wranteligens sitten om't it allegearre feitlik wer bûten him om gien wie. Noch wer in fyts der by, fan syn jild en sûnder dat it him fatsoenlik frege wie.

De buorren mei syn winkels en wâlen wie no fuortby foar Peter. Dêr koed er maten fine, want der fytsten wol mear jonges en famkes nei de HBS en de normaalskoalle. Mar earst fytste er ris by Van Keimpema it hiem op. Dêr is de HBS-er, sei Van Keimpema; jonge, jonge, sa'n fyts is al in oar ding as in hynder. Foarhinne wie it dochs moaier; doe gyng alles te pearde, mar dêr is de wrâld no net mear op ynrjochte. Frou Van Keimpema wie der ûnderwilens ek by kommen en beseach de fyts mei mear nocht as har man. Peter woe net leauwe dat der in tiid west hie dat elkenien in hynder hie en frou Van Keimpema foel him dêryn by. It mocht wat wêze, elkenien in hynder. De boeren hiene hynders en somlike grutte lju hiene hynder en rydtúch, mar de lytse man

[p. 84]

moast rinne: oeren nei it wurk en oeren fan it wurk, as er alteast wurk hie.

Dû moatst mar goed leare, sei Van Keimpema, dy't it petear net hage, tsjin Peter. Sil de dochter fan Camstra ek op 'e fyts? Nee, wist Peter, Joldert de Boer sil har alle dagen mei de auto bringe en helje. Joldert de Boer wie op it Mienskar sawat alles wat in hearefeint mar wêze koe. Hermanna hie him ferteld dat er foar yn it hûs in pears jaske, foar yn 'e tún in blau jaske en foar yn 'e bosk in grien jaske hie.

Mei de auto, hie 'k tocht. Anders van Keimpema hie in skalk each op auto's. Ik soe noait yn in auto wolle. Auto's ride tsjin de gong fan de beskaving yn. Blik en deade masjines ynpleats fan de harmonyske en ienriedige ûntjouwing fan de libbene wrâld, minske en dier. Mei de auto, hie 'k tocht. It is noch ivich spitich, dat de boeren fyftich jier lyn dat mienskar ferkocht hawwe. It wie fan allegearre, no is it hearegrûn en wurdt it in sintrum fan de striid tsjin de beskaving. Ik wit wol, dy Camstra, dat hearskip, is ek sljocht op hynders, mar it binne syn slaven: prizen winne of nei de ivige jachtfjilden.

Oer ditsoarte dingen koe Van Keimpema lang trochredenearje; frou Van Keimpema frege lykwols Peter oft er net meiride koe. It wie in wat gefoelich punt; Peter hie thús it ferhaal fan de auto noch net iens dwaan doaren om't er wol begriep dat heit daliks roppe soe dat dat te mâl wie: in auto foar ien sa'n smoarch fanke, dan koe sa'n jonge dochs ek wol mei. Peter fjurre dêrom fan him ôf: hy woe net, hy hie ommers in nije fyts, en Hermanna woe feitlik ek net, mar hja moast. Hermanna hie yndied sokssawat tsjin him sein en dêrby ek frijwat ôfjûn op Joldert de Boer, dy't neffens har in sjerpslikker wie en in oanbringer. Peter hie ek wol begrepen, dat Hermanna har heit him hielendal net yn 'e auto hawwe woe. Hy flapte it der ynienen ek út: Mynhear Camstra hat sein, dat ik de soan fan in húshâldster bin.

In minne hont, dy fint; Van Keimpema wie lulk, mar frou Van Keimpema lake. Dû moatst mar rekkenje Peter, ik bin ek in húshâldster en tagelyk bin ik in sniekeninginne, dat witst wol. Wa

[p. 85]

wit wat jimme mem noch mear is en yn alle gefallen binne bern better út mei in mem dy't wat fan húshâlden wit as mei ien dy't it oan de fammen oerlit of earne om fierrens omswalket.

Anders van Keimpema begûn nochris wer oer de hynders. Se binne moai, Camstra sines, mar hy begrypt net dat hy der in inerlike bân mei hawwe moat. Hy hat se allinne foar it tugen en it draven; hy sjocht se net as bûnsmaten. Syn heechmoed stiet him yn 'e wei. En rekkenje mar Peter, heechmoed komt foar de fal. Peter beseach de fyts nochris. Hy koe opstappe en ôfstappe wêr't er woe. Hy stapte op en ried nei Hette Kromsigt, de fjildwachter, dy't krekt thúskaam. Dit is myn fyts, Kromsigt. In moai karke Peter, dû kinst no oeral hinne. Der kaam in grutte blidens oer Peter; hy soe net mei wolle yn dy auto al wie it noch sa. Hy koe ommers oeral hinne, hoegde nearne net te wachtsjen, wie fan nimmen ôfhinklik. Dit is myn fyts, rôp er tsjin Joukje Meinema, de dochter fan Goaitsen en Gelske. Joukje sette grutte eagen op. Ik woe dat ik ek sa'nien hie. Silst dêrop nei de HBS? Hja wie in aardich praterke. Master Douma hat sein, miskien kin ik wol ta skoaljuffer leare, mar dan moat ik noch in jier wachtsje. En dan krij ik ek in fyts. Mar ik tink ús mem harres. Dy wol graach in nijenien hawwe. Dû meist wol goed op dines passe. In fleurich ding, dy Joukje, einliks al sa fleurich as Hermanna, tocht Peter letter.

By Tsjerk de Wit thús bearden hja ek wol oer Peter syn fyts, mar dêr seagen hja dochs net sa heech by in fyts op. Tsjerk syn heit wie sels in heale fytsmakker, Tsjerk karke al lang op in âld ding om en sels syn twa lytse susters koene al op 'e trapers stean. Tsjerk hie jierren Peters maat nei en fan skoalle west, mar echte freonen wiene hja dochs net wurden. Wylst Peter alles lies wat er yn 'e hannen krige timmere Tsjerk kninehokken. Heit Jan de Wit sei, dat Tsjerk twa rjochterhannen hie en yn alles wat er woe in earste klas fakman wurde koe. By harren thús stie ek in âlde grammofoan, mar dy waard net faak mear brûkt sûnt der in radiotastel kommen wie. Jan de Wit en Tsjerk hiene dat mei in boekje der by sels ynelkoar set.

[p. 86]

Tsjerk woe troch yn it radiofak; dêr siet neffens him takomst yn. Op 'e ambachtsskoalle koe men ta elektro-monteur leare en fierder rêde er him der wol mei. Der klonk altyd wol wat muzyk en Tsjerk syn mem mocht graach bekende lieten meisjonge. It wie Peter wat tefolle leven. Jan de Wit sei, dat it berop fan dykwurker nei ferrin fan tiid wol útstjerre soe. Der kaam asfalt op 'e diken ynpleats fan it macadamspul dat yn de winter weispielde en yn 'e simmer weistau. It feroare allegearre. De boereweinen soene wol gummybannen krije en yn it plak fan de hynders kamen de trekkers, dat wie yn Amearika al sa.

Berber hie it ek wolris oer radio hân, mar Bouwe Caesar woe der neat fan witte. Tinkers as hy moasten it stil hawwe om har hinne en boppedat, dat holle lûd út dy kastkes wie ek al syn natuerlikens kwyt. Peter hold him der mar oer stil doe't er by Tsjerk wei kaam. It like him net goed ta om oan Anders van Keimpema te fertellen wat Jan de Wit sein hie oer de faaie takomst fan de hynders. Wie it wol goed dat alles sa feroare? Jûns op bêd tocht er oan wat frou Van Keimpema sein hie: de boeren hiene hynders en de rike lju hiene hynder en wein en gewoane minsken moasten rinne. Dat wiene de âlde tiden en hy mei syn nije fyts woe net graach dat dy weromkamen. In bytsje radiomuzyk en sa soe einliks ek wol aardich wêze. Hy hie by Tsjerk ris in radioprater heard by in fuotbalwedstriid fan Nederlân tsjin België. Wat in spanning en wat in leven!