Tusschen 'ja' en 'neen'

[p. 106]

Hoofdstuk V. Mythologische motieven verwerkt in het debat.

HETZELFDE contrast weet Wust ook op andere wijze te schetsen. Niet aan den bijbel, maar aan de grieksche mythologie ontleent hij dàn zijn symbolen; en wie al bij zichzelf opgemerkt heeft, dat in het bovenstaande - speciaal wat den ‘boom der kennis’ betreft - de vergelijking scheef getrokken werd en dat ze zelf het bijbelverhaal scheef trok, die krijgt een zeker gevoel van verademing, en ook van beklemming, als Wust van den bijbel zich terugtrekt op de grieksche mythologie. Van verademing - omdat deze filosoof eindelijk zijn pen licht van het bijbelblad, waarop hij zijn allesbehalve orthodoxe, of zelfs maar wetenschappelijk-juiste, kantteekeningen schreef. Van beklemming, - omdat hij door de nevensschikking van bijbelsche en mythologische ‘symbolen’ en ‘motieven’ al dadelijk laat uitkomen, dat hij tusschen Schrift en mythologie geen principieel verschil ziet liggen.

Wust gaat dan nu naar de grieksche mythologie, gelijk we zeiden. En deze leent hem de twee, ook bij anderen - Freud b.v. - telkens op het tapijt gebrachte symbolen van den ‘Orestes-vloek’ en de ‘iphigenienhafte Herzenseinfalt’. Schrik niet van deze twee namen. Want de verklaring komt nu: Orestes en Iphigenia waren in de grieksche mythologie broeder en zuster. Orestes was moordenaar van zijn eigen moeder, en werd daarvoor gestraft met krankzinnigheid; zonder rust of duur zwerft hij overal rond, een Kaïn gelijk, die zwervende en dolende is op de aarde. Dit overkomt hem vanwege den hoogmoed, die den wil bewoog buiten de grenzen te gaan van wat den mensch ‘gezet’ is. Orestes trouwens is, ook in de tragedie, telkens weer het geliefd symbool van de onrust, den hoogmoed, die komt voor den val. Iphigenia daarentegen ver-

[p. 107]

beeldt de eenvoudigheid des harten, wil men: de naiviteit, de onbevangen, geheiligde kinderlijkheid. Als zij bestemd is om geofferd te worden, ten einde den toorn der godin Artemis te verzoenen, dan geeft ze zich gewillig over; het is straks dan ook niet haar eigen onrust, haar eigen levensdrang, haar hoogmoed of zelfhandhaving, maar alleen de beschikking der godin zelf, welke haar aan den offerdood onttrekt. En deze eenvoudige, overgegevene, kinderlijke van hart ontvangt dan vervolgens haar loon: zij wordt priesteres bij dezelfde godin, die haar dood eerst eischte, en het leven daarna toch haar liet. Ze wordt ook het middel tot redding van den ongelukkigen Orestes.

Zoo ontleent ook Peter Wust aan deze twee weer een motief, dat hij, als de zooveelste, op zijn eigen manier uitwerkt: de vervloekte hoogmoed van Orestes, en daartegenover de gezegende eenvoudigheid des harten van Iphigenia, worden hem tot twee groote ‘kategoriale’ wereld-symbolen. Eenerzijds wil hij aan Orestes' duister beeld verduidelijken, hoe de geest, ellendig, den chaos tegemoet vaart, zoolang hij zijn driften niet onder discipline brengt. Anderzijds treedt in de zachtmoedige rust, de overgave, van Iphigenia, het beeld ons voor den geest van den mensch, die zijn kinderlijkheid, dat groote Godsgeschenk, door alle gevaren, welke zijn vrijheid voor hem meebrengt, heen, weet te behouden en veilig mee te dragen tot aan den anderen oever van tijd en ruimte, tot aan de boorden der eeuwigheid.

In dit raam nu plaatst Peter Wust de worsteling van de ziel, die eerst rust vindt in de piëteit dóór de naiviteit.

‘Alle Gedanken münden

In tiefer Ruh.

Und alle Wünsche suchen

Ein ewiges Du.

Tief drinnen bebt es leise:

Zeit, stehe still!

Weil ich Eins ewig halten

Und lieben will.’