De besleine spegel

[p. 195]

Psalmen, gesangen en mear

Men fersjocht jin op it Fryske tsjerkefolk, as men tinkt dat it him yn grutte mannichte tekoart dien field hie foardat it syn Fryske bibel en syn Fryske tsjerkesang hie. Dit folk is yn grutte mannichte nammers like tradisjoneel as elk oar folk. En it is krekt it ‘ienfâldige’ folk, by wa't it ombûgen fan in tradysje nei natoer en wierheid op 'e grutste wjerstannen stuitet.

Yn alle twatalige lânen, dêr't taalferskeel wat te meitsjen hat mei sosjologyske tsjinstellings, skynt dat gelyk te wêzen.

Yn Brussel rekke ik ris yn petear mei in âlde Flaming, dy't my fertelde dat er yn syn soldatetiid altyd syn oarders yn it Frânsk krigen hie; Flaamsk kader wie der net folle (it wie yn 1930) en as it der wie paste it him mei iver oan. Ik achte dat in skandlike tastân, mar hy fage myn beswieren glimkjend wei: ‘Ach menier, ge liert het seffens en het is ook viel skoener.’ ‘Tink jo mar ris yn,’ sei er, ‘dat men op banketbakkerswinkels de dingen yn it Flaamsk oantsjutte soe; dat koe dochs gjin kant út. Flaamsk is in earmeljustaal.’

By de nije koerts, dy't de roomsk-katolike tsjerke nei it konsylje fan 1966 ynslein is, ek yn it brûken fan 'e folkstaal ynstee fan it Latyn yn de earetsjinst, komt it ferset alderearst út de rûnten fan de ienfâldige minsken, dy't dat prachtige Latyn net priisjaan wolle foar har eigen rûge lûden. En sa hat yn Fryslân ieuwen lang it Hollânsk in soar te fan tsjerkelatyn west, de taal fan de earbied. De ûnmiddellike fersteanberens waard minder achte as de magyske bekoaring, dy't der fan de ‘hegere’ taal útgong.

[p. 196]

It Kristlik Frysk Selskip hat al yn 1908 syn útgongspunt socht yn it prinsipe, dat yn 1966 yn Rome nei foaren komme soe, en it fûn dêrby suver alles wat offisjeel tsjerklik wie dwers op syn paad, om fan ‘de gewoane man’ noch mar te swijen. Ut dat fermidden, benammen troch de ynfloed fan dr G.A. Wumkes, is de Fryske bibelfertaling opkommen, dêr't men yn de rûnten fan it ‘Nederlands Bijbelgenootschap’ fuort it belang fan ynseach. Tagelyk sette A.M. Wybenga útein mei in Fryske psalmberiming, dy't yn 1923 troch it Selskip útjûn wurde koe.

Dizze beriming, in respektabel stik wurk, hat einliks syn doel, de tsjerke, net berikt. Tenearsten wiene Fryske tsjerketsjinsten doe noch seldsume ferskynsels, en twad hie dizze beriming net alle kwaliteiten dy't men der wol graach yn sjoen hie; de útjefte rekke tusken wâl en skip. It wie yn dy jierren dat ik iderkear wer, dan fan sjongselskippen, dan fan dominy's dy't in Fryske preek hâlde moasten, it fersyk krige om fan mei namme neamde psalmen, dy't hja brûke moasten en dy't har by Wybenga net foldienen, in nije bewurking te meitsjen.

Dat barde by hea en by gers, mar it steapeltsje woechs, en yn 1934 joech ik by Kamminga in karlêzing fan ‘bekende’ psalmen en gesangen út ûnder de titel Lof fen alle tiden. Yn myn yn 1935 ferskynde bondel Op alle winen stiene ek tsien psalmen, en nochris wer tsien kamen yn 1943 as in nochal kostbere yllegale útjefte út yn de rige ‘In signo piscium’, ûnder it pseudonym Arend van der Meer, op inisjatyf en ûnder tasjoch fan Klaas Heeroma.

Lykwols wie ik altyd noch mar oan it karlêzen en rûn om beskate projekten mei in bôge hinne. It wie yn it bysûnder de dichter André Roelof Scholten, ferstoarn yn 1944, en doe dominy te Skingen, dy't my altyd wer oanstie dit wurk ôf te meitsjen. Hy wie it ek dy't my dúdlik makke dat, al hie dan nimmen it my opdroegen, it lykwols in opdracht fan 'e tsjerke wie, dêr't ik net foarwei koe.

Trouwens, net allinne de Fryske, mar ek de Hollânske psalmberiming frege myn oandacht. It besykjen ta fernijing wie hjir ek al jierren oan 'e gong, sûnder de rjochte skrep krije te kinnen. De dichter Willem de Mérode hie in karlêzing út de psalmen bewurke,

[p. 197]

mar yn in rymskema dat net oansleat by de besteande tsjerkesang. Itselde wie it gefal mei de (folsleine) bewurking fan Gabriël Smit, dy't him ek oan 'e frije foarm hold, en dus by de tsjerke, sawol by de roomske as by de protestantske, lâns gong.

In earnstich besykjen ta fernijing alteast betsjutte de Proeve fan ds H. Hasper, dy't alderearst útgong fan de âlde melodijen fan ‘maistres’ Pierre en Louis Bourgeois; dy melodijen woe er foar alles restaurearje en dêr in nije tekst ‘ûnderskowe’. Psalmen wiene foar him minder gedichten as wol liturgyske eleminten.

Musikologysk hat dizze bondel in tiidlang, benammen yn 'e grifformearde tsjerken, goede kânsen makke, literêr liet hja it, ek by de tsjerken, sitte. Earst troch in sit yn in beoardielingskommisje foar it H(ersteld) V(erband), letter trochdat men my frege om in artikel oer de literêre kwaliteit fan Haspers bewurking yn Kerk en Eredienst waard ik yn dizze saak min of mear behelle.

De oarloch smiet my, ôfsjoen fan alle opdrachten en plannen, ek geastlik mear as ea op 'e psalmen werom: hja krigen yn dizze jierren in nije aktualiteit. Ik haw doe it hiele boek systematysk ôfwurke. Formele belangstelling fan tsjerklike kant wie der alhiel net. Under de titel It boek fan 'e psalmen hat Peter van Rossum, myn trouwe Amsterdamske útjouwer, it ûnder hoed en noed fan it Kristlik Frysk Selskip ferskine litten.

Yn de fyftiger jierren waard de ‘provinsjale kommisje foar evangeeljeferkundiging yn 'e Fryske taal’ stifte. Dat wie in offisjele ynstelling fan it Provinsjaal Tsjerkbestjoer fan 'e herfoarme tsjerke, en dy joech my al gau te ferstean dat it by de 150 psalmen allinne net bliuwe koe; der wiene ek noch trijehûndert gesangen. Yn 1955 wie it safier, dat de kommisje in nije útjefte ûnder de titel Frysk Psalm- en Gesangboek oan 'e Synoade oanbiede koe yn de Goede Herder-tsjerke te Ljouwert. Tige wiis bin ik noch altyd mei it eksimplaar, dat prof. E.L. Smelik as fertsjintwurdiger fan 'e Synoade my dêr oanbea, mei in opdrachtgedicht der yn, dat hy sels skreaun en troch ien fan syn Fryske studinten yn it Frysk fertale litten hie. Behalven professor Smelik wie ek professor Vriezen, de hebraïcus út Grins, by de útrikking oanwêzich. Beide hearen

[p. 198]

moatte wol gjin hege yndruk fan de Fryske tsjerke krigen hawwe, want it gebou wie amper healfol.

Ik siet doe al mei harren yn in brede kommisje foar de nije Hollânske psalmberiming, ûnder foarsitterskip fan prof. K.H. Miskotte. Ek de dichters Martinus Nijhoff en Muus Jacobse (professor K. Heeroma) makken diel út fan dizze kommisje, dy't behalven dichters en hebraïsi, teologen en musisy omfette.

De dichters makken harren proeven, dy't dan yn 'e kommisje fan alle kanten besjoen en fan kommentaar foarsjoen waarden; men wie oer ien of twa psalmen soms in hiele dei gear. Unnedich te sizzen dat men dan ek gear wie, en net sa geastdriftich foar it reemeitsjen fan de revyzje foar de folgjende gearkomste. Grutte bewûndering haw ik hân foar it geduld en it ynkassearringsfermogen fan Muus Jacobse, dy't it nea fertrette om mei moed wer te begjinnen. Ik hie dat net. It is mear as ienris bard, as ik in psalm ree hie, dat ik tsjin myn frou sei: ‘Folslein is it net, mar yn elk gefal steane der acht goede rigels yn, dy't it as gedicht rêde’, en dat ik dan belibbe, dat krekt dy acht rigels derút smiten waarden.

‘Do leaust net yn it kollektive dichterskip,’ sei Heeroma ris tsjin my. En dat wie it him krekt. Dêr leau ik net yn, likemin as yn it kollektive skilderskip.

En dat wie net allinne in tekoart oan dimmenens en selsferleagening fan myn kant, mar ik koe foar it massale produkt dat der lang om let út kaam, artistyk net ferantwurdlik wêze. Doe't nei in jiermannich, mei de yntree fan nije figueren yn 'e kommisje, dy kollektiviteit noch oanboaze, koe ik it net mear oan en bin út de rûnte gien. Net grammoedich, mar ienfâldich omdat ik yn dizze wurkwize net leaude. It muoide my tige, want it wie in útsocht selskip. Benammen it kontakt mei Nijhoff, dy't my yn it skoft faak de âlde strjitsjes fan Utrecht besjen liet, giet net út myn ûnthâld. It wie foar my dan ek gjin wille, doe't ik nei in jiermannich, yn 1959, de Proeve fan 110 psalmen tastjoerd krige om foar de krante te skôgjen. Der in pear freonlike wurden oan wije en fierders folstean mei in oankundiging wie ferliedlik, mar it like my dochs gjin weardige hâlding. Sadwaande waard myn skôging tige kritysk en by einbeslút ôfwizend.

[p. 199]

It muoit my noch altyd dat it sa rinne moast. Net dat ik dy krityk skreaun ha. Men kin der jin wol maklik ôfmeitsje en freegje in oar, mar dêrfoar fielde ik my ek tefolle betrutsen. Boppedat wie it in ‘proeve’, en myn krityk dus in bydrage ta de diskusje. En dêr moat men jin, ek al is it net noflik, as kritikus net foarwei wine.

Klaas Heeroma hie gelyk: ik leau net yn it kollektive dichterskip. En ik hie jerne in kar dien tusken in folsleine bondel fan Muus Jacobse en oare folsleine bondels fan Guillaume van der Graft, Schulte Nordholt en Ad den Besten, dy't stik foar stik sûnder mis better west hiene as dit kompromis.

Yn Fryslân gong it hiel wûnderlik. De tsjerken, earst ôfwizend en net ynteressearre, namen it inisjatyf fan it Selskip oer. En dat krige in oekumenyske foarm, dy't nearne oars yn Nederlân tinkber wêze soe.

De Provinsjale Synoaden fan de grifformearde en fan de herfoarme tsjerke stiften in yntertsjerklike kommisje, dy't de opdracht hie it besteande herfoarme psalm- en gesangboek nei te gean, te revisearjen en oan te foljen: dy oanfolling bestie yn it opnimmen fan belidenisskriften en fan it aparte tal gesangen dat yn 'e grifformearde tsjerken songen wurdt. It wie benammen ds Bernard Smilde, dy't hjir net inkeld gong efter sette, mar der sels ek in net genôch te wurdearjen oandiel yn nommen hat. Yn 1961 koe dizze oekumenyske bondel ûnder de titel Psalm- en gesangboek (‘Frysk’ hoegde der net mear by), yn in mienskiplike, stylfolle tsjinst yn Ljouwert, oan de beide tsjerken oanbean wurde; Hindrik Algra hat der in treflik wurd by sprutsen.

Hjir hâldt it hânskrift op: it lêste blêd siet yn de skriuwmasine,
doe't Fedde Schurer stoar op 19 maart 1968.