1950. Welvaart in zwart-wit

[pagina 1]

Welvaart in zwart-wit

[pagina 2]

Deze publicatie is totstandgekomen in het kader van het prioriteitsprogramma ‘De Nederlandse cultuur in Europese context’, dat is mogelijk gemaakt door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). 1950: Welvaart in zwart-wit is het vierde deel van een vijfdelige synthese van onderzoek dat in de periode 1991-1999 is verricht. Vier delen hebben betrekking op de jaren omstreeks 1650, 1800, 1900 en 1950. Het vijfde deel bevat een aantal afsluitende beschouwingen van verschillende auteurs. De stuurgroep van het programma is als volgt samengesteld: prof. dr. M. Bock, prof. dr. J.A.H.G.M. Bots, prof. dr. D.W. Fokkema (voorzitter), dr. F. Grijzenhout, prof. dr. W.P. Knulst, prof. dr. M.J. Petry, prof. dr. P.G.J. Post, mw. prof. dr. M.A. Schenkeveld-van der Dussen, prof. dr. W.C. Ultee. Drs. H.J.W. Nap (NWO) is secretaris van de stuurgroep.

De titels van de vijf delen luiden:

1650: Bevochten eendracht

1800: Blauwdrukken voor een samenleving

1900: Hoogtij van burgerlijke cultuur

1950: Welvaart in zwart-wit

Rekenschap

[pagina 3]

NEDERLANDSE CULTUUR IN EUROPESE CONTEXT

1950

Welvaart in zwart-wit

Kees Schuyt en Ed Taverne

Met medewerking van Sandra van Voorst, Klaas van Berkel, Hans van Maanen, Frans Ruiter en Wilma Sütö.

Sdu Uitgevers, Den Haag

[pagina 4]

© De auteurs, 2000

De uitgever heeft getracht de rechthebbenden van het illustratiemateriaal te achterhalen. Indien iemand meent dat rechten niet zijn gehonoreerd, dan kan hij of zij zich wenden tot de uitgever.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

ISBN 90 12 08623 X

[pagina 5]

Inhoud

	Woord vooraf	13
	Inleiding	19
Deel A	Welvaart in wording	33
Hoofdstuk 1	‘Paradijs van onbegrensde economische groei’	35
	Inleiding	35
	Ontluisterd land	35
	Immateriële schade	38
	Het economische wonder	38
	Periodisering	43
	Verschraling	45
	Bermbeschaving	47
	De modernisering van Nederland	48
	Paradoxen	51
	Modernisering	53
Hoofdstuk 2	Het geluid van Amerika	61
	‘Weert het vreemde’	61
	Onbeperkte groei	63
	Pax Americana	66
	Een perspectief voor Nederland	69
	Kennisoverdracht	72
	Intellectuele wederopbouw	75

 

[pagina 6]

Hoofdstuk 3	De mythe van het plan	79
	Atlantisch Verdrag	79
Op nieuw land een nieuwe maatschappij	80
	Planmatige economie	83
	Moderne economische technieken	85
	Geplande industrialisatie	90
	Mens en bedrijf in de nieuwe wereld	93
	Sociale technologie	95
	Beheerste modernisering van de regio	97
	De metamorfose van een veendorp	100
	Congestie	102
	Spreiding	104
	Hoofdstuk 4	De maat van de techniek	113
	Enclave Zeeland	113
	Modellenbouw	115
	Militair-industrieel complex	118
	Nationaal technologiebeleid	120
	Techno-corporatisme	122
	Socio-technische landschappen van kernenergie en chemie	123	Consumptie	126
	Nieuwe schaarste	129
	Deel B	De reconstructie van Nederland	133
Hoofdstuk 5	Een leeg land	135
	De ordening van Nederland	135
	Uiteengelegde metropool	138
	Bestemmingsplanologie	139
	Rampenonderzoek	142
	De Deltawerken	146	Interventielandschap	150
	‘Het gouden tijdperk van het groene front’	152
	Ruilverkaveling	154
	Verkommerd land	157
	Handboek voor vervuild Nederland	160
Hoofdstuk 6	Stad Nederland	163
	De reconstructie van Nederland	163
	(Auto)mobiliteit	164

 

[pagina 7]

	Rotterdamse haven	166
	Rijkswegenplan	169
	Autoverhalen	170
	Structuurschema	172
	Asfaltering van Nederland	175
	De exploderende (binnen)stad	177
	Welvaartsstad	178
	Hoog Catharijne	185
Hoofdstuk 7	Welvaart en woningbouw	195
	Stedelingen en stadsbewoners	196
	Woningnood	198
	Het ideaal van het eengezinshuis	204
	Hoogbouw	205
	De tragedie van de Bijlmer	208
	De vlucht voor de stad	211
	Het lege huis	213
	Chaotische planning	217
Deel C	Het sociale en politieke leven	221
Hoofdstuk 8	De groei van de bevolking	223
	Inleiding	223
	De geboortegolf	224
	Bevolkingsprognoses in 1950 en 1965	226
	Het bevolkingsvraagstuk en het spook van de overbevolking	227
	Emigratie en emigratiepolitiek	229
	De ‘pil’ en zijn gevolgen	231
	Nogmaals het bevolkingsvraagstuk	234
Hoofdstuk 9	Gemeenschap en gezag in de jaren vijftig	239
	Nieuwe plannen, oude verhoudingen	239
	Twee urgente kwesties	241
	De berechting van politieke delinquenten en zuivering	242
	De Indonesische kwestie	243
	Een pluraliteit van minderheden: gezag en gemeenschap	247
	Interpretaties van de verzuiling	250
	Naar een Europese Gemeenschap	256
	Het einde van de rooms-rode coalitie	261

 

[pagina 8]

Hoofdstuk 10	Welvaart in de huisgezinnen	269
	Verbetering van de levensstandaard	269
	Sombere vooruitzichten rond 1950	271
	Geleide lonen	272
	Het tijdperk van de frisse consumptie	274
	Het aandeel van de vrouw in de welvaart	282
	Na de loonexplosie	284
Hoofdstuk 11	De expanderende verzorgingsstaat	287
	Van welvaartsstaat naar verzorgingsstaat	287
	‘De wensch naar sociale levenszekerheid en vrijwaring tegen gebrek’	288
	De groei van sociale zekerheid	291
	‘Een historisch moment’: aow 1956	292
	‘Met een opgeheven hoofd’: de Algemene-Bijstandswet 1963	296
	‘Ontplooiing en gelijke kansen’: wao 1967	298
	De wijdere doelstellingen van de verzorgingsstaat: vrijheid en gelijkheid	300
	Kritiek en kentering, de crisis van de verzorgingsstaat	303
	De mythe van de maakbaarheid	305
Hoofdstuk 12	Naar gelijke kansen in het onderwijs	311
	Inleiding	311
	Leerplicht	312
	Externe democratisering van het onderwijs	313
	De expansie van het onderwijs	315
	‘Heimwee naar de hbs’	316
	De Wet op het Voortgezet Onderwijs 1963: de Mammoetwet	318
	Na de Mammoet	320
	Veranderingen in het wetenschappelijk onderwijs	322
	Studenten in beweging	326

 

[pagina 9]

Hoofdstuk 13	Kwaliteit en zuinigheid in het wetenschappelijk onderzoek	331
	Inleiding	331
	De effecten van de oorlog	332
	Nieuwe wetenschapsorganisaties	333
	Brain drain	334
	Herstel	336
	Grenzen aan de groei	338
	Wetenschapsbeleid	339
	En toch aan de top	340
	Natuurkunde	341
	Sterrenkunde	346
	Besluit: bloeifactoren	350
Hoofdstuk 14	Secularisering en ontzuiling	355
	Inleiding	355
	‘God in Nederland’	357
	Het Mandement als keerpunt	359
	Vernieuwing en restauratie: van Vaticaans Concilie tot bittere pil	362
	Intermezzo: televisie als ontzuiler?	364
	Politiek in de maalstroom: de ‘nacht van Schmelzer’	367
	Interne partijstrijd en polarisatie	370
	Nieuwe politieke partijen	371
Hoofdstuk 15	Opstand tegen het gezag: de jaren zestig	379
	Inleiding	379
	Geleide ontplooiing en tekenen van verzet	383
	Het luidruchtige protest van nozems	387
	Buitenlandse voorbeelden	389
	Opstand tegen het gezag: provo's en rellen in Amsterdam	391
	De cultuur van gezagsverandering	395
	‘Het onbehagen bij de vrouw’	398
	De verandering van het professionele gezag	399
	Conclusie	401

 

[pagina 10]

Deel D	Beweging in de cultuur	405
Hoofdstuk 16	‘Achter de zeewering’: kunsten in Nederland	407
	Amerikanisering	407
	Culturele doorbraak	411
	Kunst en volk	413
	Elektronisch gedicht van Philips	418
	‘Van het kleine koude front’	422
	‘Op de bodem van de hemel’	427
	Osaka of Het avondrood der magiers	430
Hoofdstuk 17	Het literaire leven	437
	Inleiding	437
	De verwerking van de oorlog in de Nederlandse literatuur	438
	De literaire situatie in Europa na de oorlog	440
	Snelle acceptatie van late vernieuwing	441
	Vijftigers en Zestigers: twee houdingen ten opzichte van de moderne tijd	443
	De verzuiling van het literaire leven	447
	Literatuur in vertaling	455
	Amerikaanse literaire invloed	459
Hoofdstuk 18	Voortgaande bevrijding in beeld en kleur	465
	Kunst in vrijheid	465
	Baken voor de toekomst	472
	Wraak op het verleden	476
	Verantwoordelijk voor de wereld van morgen	481
	Zaakgelastigden van het hier en nu	487
Hoofdstuk 19	Toneel, muziek en dans in de jaren vijftig en zestig	495
	Inleiding	495
	De plannen	496
	Het bestel	498
	Toneel in de jaren vijftig	504
	Het Holland Festival I: muziek en dans	508
	Toneel in de jaren zestig	511
	Holland Festival II: muziektheater	517

 

[pagina 11]

Deel E	Slotbeschouwing	523
Hoofdstuk 20	‘Die tijd komt nooit meer terug’	525
	Inleiding	525
	Een terugblik	527
	Nederland na 1973	529
	Noten	533
	Geciteerde literatuur	551
	Personenregister	571
	Illustratieverantwoording	579
	Colofon	580