Gedichten (2 delen)

[122] Toorenbouw, aan de graavers (p. 212)

toelichting	In mei 1646 begon men met het graven van de grondslagen voor een toren bij de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Op 20 juli 1647 werd de eerste steen gelegd (vgl. gedicht no. [321]). De toren is nooit afgebouwd en de onafgebouwde stomp is later afgebroken. Dit gedicht staat op p. 150-152 van Six' Poësy.
annotatie
1	Wie ... steent: dwz. Er is toch wel iemand onder u, grondwerkers, die zo nu en dan kreunt
2	dit dood gebeent: nl. uit het bij de kerk liggende kerkhof
3	morselt: vermorzelt, verkruimelt

[p. 227]

4	beswyken: het begeven (flauw worden)
5	van aandacht eens verrukt: in zijn geest opeens opgeschrikt door de gedachte, dat ...
6	aas: lijk
	geplukt: ontdaan
7	Eer ... Vaader: Ooit een gelijkenis met u vertoonde en misschien wel uw vader was
8	't: nl. uw werk (en het beeld dat dat oproept)
10	Hooghmoedigh: vgl. r. 13-15
	vloot: nl. een vloot van masten. Volgens Wagenaar 11, 1765, p. 111 werden er 6308 palen geheid.
11	Van noordsche paalen: Van heipalen uit Skandinavisch hout
12	Die ... springen: Die hun basis vinden in de hel (Die ‘ontsprongen’ zijn aan, gevolg zijn van, het helse plan)
13	en Babel: een Babelse toren
	aan den teen: bij de tenen
14	Der Heemelborgren: Van de hemelbewoners
15	Te rysen: Op te bouwen
16	dieper wrachte: verder graaft (en aldus ‘dieper valt’)
17	de Tempel: nl. de Nieuwe Kerk
18-19	met ... gehuurinne: met de steile muren van de naburige Jan Roodenpoortstoren (die ongeveer 150 m verderop bij de Torensluis stond). De toren werd in de negentiende eeuw afgebroken.
19	poortaalen: nl. de portalen van de Nieuwe Kerk
20	praalen: praalzucht
21	De spitse steilte van het west: De spitse Westertoren
22	loote: loodzware
	gevest: geplaatst is. Six doelt op de enorme keizerskroon op de Westertoren.
23	andren: zoals de Oude Kerk en de Zuiderkerk
	d'opperbollen: hun uivormige spitsen
25	't hoofd van Hollands steên: de belangrijkste stad van Holland
26	Hoe: Waarom
	Gysbrecht: dwz. Amsterdam, de Amsterdammer
27	Het Stift: Utrecht
27-28	dat ... gaf: dwz. de geboortestad van paus Adrianus vi (zestiende eeuw)
28-29	bromt ... Dom: kan niet zo zelfverzekerd prat gaan en Keulen kan niet zo pochen op zijn Domkerk
30	by: naast
	stom: verstomd
31	van daar de Son komt klimmen: vanuit het oosten
32	weerglans: weerkaatsing (hier in de zin van: zijn wedergade in luister)
	syn: nl. ‘des zons’ (der zonne)
33	De westvorst werd van hem getrotst: Hij (Amstel) trotseert (ook) de ondergaande zon (het westen)
34	Syn eergalm om het Rond gebotst: De galm van Amstels roem wordt de wereld om gebonsd (gebeierd)
35	Kan flaauw gestarnt den dagh verlichten?: Kunnen vale sterren (wat de torens van Amsterdam toch eigenlijk zijn) het zonlicht van de stad Am-

[p. 228]

	sterdam wel bijlichten? M.a.w.: Heeft Amsterdam zulke torens eigenlijk nodig?
36	Wat: Zo nee, waarom
37-38	Of ... muur?: Heeft soms de schade van de snelle brand geleid tot het plan voor de bouw van deze hoge stenen toren? Six doelt op het verbranden van de Nieuwe Kerk (1645) en neemt aan dat de plannen voor de torenbouw bij de wederopbouw van de kerk waren gerezen. Men dacht zo zeker een hoge brandmuur (een muur die uitbreiding van een brand voorkomt) te bouwen, lijkt hij enigszins sarcastisch te veronderstellen.
40	met: met behulp van, door middel van
	zyn ontvlooden: ontvlucht worden (Six impliceert: dat zou wel erg dom zijn, want God en de goden reageren juist met toorn op torens, blijkens het lot van Babel en het lot van de hemelbestormende Titanen)
41	schikt: streeft van alles na
42	den bout: de pijl
43	Gaa noodloos zoo een schat versnoepen: Ga dan maar door met een massa geld te vergooien aan een zo onnodig werk (als deze bouw)
44	En laat Gods kerk, om kerken, roepen: En laat de gemeente des Heren om kerken verlegen zitten (dwz. in plaats van de wel nodige kerkgebouwen te bouwen)
45	Recht: Richt ... op
46	't Heemelsch: het hemelse, de hemel
	gesocht: nagestreefd
48	word misdeilt van 's Heemels waarde: zal de hemelse zaligheid niet ten deel vallen
50	Beken u self en Gods gemeent: Kom tot inkeer en belijd dat u tot Gods Kerk behoort
51	maar swakke grillen: niets anders dan wispelturigheden waaruit zwakheid blijkt
53	Steegh missen: (Maar) misstappen blijven begaan (vgl. het spreekwoordelijke ‘Errare humanum est (sed perseverare diabolicum)’, Adagia, 1643, p. 518)
	in slyk: in de modder (vgl. de graafwerkzaamheden)