Gedichten (2 delen)

[157] Engelsche raasernye (p. 269)

toelichting	In de vorm van een Pindarische ode (vgl. r. 49) behandelt Six' gedicht de toestand in Engeland na de onthoofding van Karel i in 1649. In de eerste Keer, Teegenkeer en Toesangh geeft Six aan, dat hij zich niet wil uitspreken over de vraag aan wie of aan welke groepering de schuld van de rampzalige gebeurtenis toe te schrijven is. In de tweede Keer, Teegenkeer en Toesangh toont hij met een bijbelse parallel aan, hoe slecht de onthoofding te rijmen is met de verhevenheid van Karels koningschap en wijst op de kwalijke gevolgen van de terechtstelling voor het land. Het gedicht is waarschijnlijk tot stand gekomen na de nederlaag van de Schotse presbyterianen bij Worcester, in 1651 (vgl. de annotatie bij r. 93). Het staat op p. 196-199 van Six' Poësy.
annotatie
1	dolle Teems: aangesprokene
	sypt: sijpelt
2	Strafforts: van Thomas Wentworth, graaf van Strafford, die op 21 mei 1641 was terechtgesteld na zijn veroordeling door het Lagerhuis. Als minister van Karel i had hij die in zijn streven naar alleenheerschappij gesteund, onder meer door aan te dringen op de ontbinding van het parlement in 1629.
	trouw: getrouw aan de koning (bijv. bepaling bij bloed)
3	langs 't gebeent der rechtren: hetgeen wil zeggen dat Strafforts rechters ook na hun dood de last van hun vonnis hebben te dragen
4	sterk waater: salpeterzuur
	't gemoed: nl. van iedereen
6	uwen: nl. van de dolle Teems
7	schoon: hoewel
8	klank: het geluid, het gerucht van de executie
	liet hen dien niet gebrek: hen die wel deed vernemen
	hen: nl. een ieglik
	dien: nl. dien [...] slach
11	verw: kleur
12	uwen ryksbesorger: uw rijksbehoeder, degene die de zorgen van uw rijk droeg (vgl. wnt ii, ii, 2500)

[p. 283]

14	sich loopt ontlaaden: uitmondt
15	gepurperverwt: purperrood gekleurd
17	stad: aangesprokene, nl. Londen
18	Wentworts: vgl. r. 2
19	dat gepleit: dat pleidooi
20	noch my: Six bedoelt dat men hem zijn gepleit weleens zou kunnen aanrekenen.
21	voorstaan: het ... opnemen voor
22	doemen: veroordelen
23	wierd geslecht: werd gedood (‘slechten’ duidt gewoonlijk het afbreken van gebouwen aan, wnt xiv, 1626)
25	Schoon: Hoewel (sluit aan bij r. 24)
	soutkuip: zee
26	een ingeseeten: een burger
27	die syn vlieten rugwaarts leidt: die zijn wateren naar hun oorsprong doet terugkeren (vgl. Psalm 114:3)
28	Bedroeft: bepaling bij Amstel
	vol spyts: vol van rouw
	het: nl. het feit dat Karel i wierd geslecht
	gespeeten: zeer gedaan, maar ook: bespat, zie r. 31-32 (vgl. wnt xiv, 2658, 2741 en 2800)
30	d'Oranjekleur: nl. die van de vruchten van de appelboom
	oovertoogen: bedekt, aan het oog onttrokken
31	schel: schil
32	Vaaders: schoonvaders
	ontvloogen: die uit ... gespoten is
33	't Zy dan: Of het nu zo is dat (r. 33-46 bestaat uit bijzinnen bij r. 47-48)
35	sy: nl. de Parlamenten
	van staatsucht op gevult: vervuld van heerszucht
37	om een vrye kroon: omwille van een onbelemmerde alleenheerschappij
39	staaken: streefden, haakten
43	krygsgeweld: het geweld dat Karel i in 1629 en 1642 tegen respectievelijk acht en vijf parlementsleden had gebruikt: zij waren gearresteerd en opgesloten.
46	gevaân: gevangen
	sydich heeft gewendt: terzijde heeft geschoven. In 1629 had Karel i het parlement ontbonden en hij herhaalde dit optreden in 1642 met het in 1640 opnieuw bijeengeroepen parlement.
49	Bethlehem: de derde aangesprokene (vgl. r. 1 en r. 17)
	op Pindars toon: in de vorm van een Pindarische ode
50	Verheffen: De lof zingen van
	uwen harpenaar: nl. David
55	reis: maal
56	naagespoedt: achtervolgd
57	duure: kostbare, hoogverheven
58	Verschoonde: Ontzag
59	Op Hachila: Op de heuvel Hachila (1 Samuel 26:3)
	in een holte: 1 Samuel 24:4
	viel: sluit alleen aan bij in syn handen, niet bij in een holte

[p. 284]

60	dien het speet: ‘wiens hart hem sloeg’ (1 Samuel 24:6)
	hy schon des tabbaards randen: dat hij de rand van Sauls mantel had beschadigd door er een slip af te snijden (1 Samuel 24:5)
61	kleeren scheurde: uit rouw zijn eigen kleding scheurde (2 Samuël 1:11)
62	last: de opdracht (2 Samuel 1:15)
	die Gods gesalfden moordde: de moordenaar van de door God gezalfde koning
63	vroomheit waard vergroot: rechtschapenheid die het verdient verheerlijkt te worden
64	Van: Door
65	slonk nu: was het nu maar zo dat ... afgenomen was
66	Met plengingh: Bij, Direct na het plengen
67	nooit te sterven: dat nooit mag sterven (vgl. voor de constructie van negatie + te + infinitief met ‘prohibitief karakter’ Verdenius, 1946, p. 263-267, die echter geen voorbeeld in een relatieve bijzin opneemt)
	den rygh: de rij, de gelederen (wnt xiii, 178 en 180)
69	Zoo sterven?: Zo sterven (met daarbij de vraag: hoe dan wel?)
70	al syn leeven: zijn gehele leven
71	Vol vreedsaamheits: bepaling van gesteldheid
	Wat: Hoezeer
72	Dat hy voor Godsvrucht: Welke godvruchtigheid hij
	bewyst: aan de dag legt, toont te bezitten
74	Wan: Als
	de nachtmaal spyse: Karel verscheen op het schavot ‘hebbende dien selven morgen het Heylighe Avont-mael ontfangen’ (Knuttel 6321 (1649), p. 77)
77	Is 't mooghlik: Als dat mogelijk is
78	Hoe quam [...] niet om te keeren: Hoe kwam het dat ... niet terugkeerde, terugsloeg
80	't heil: vgl. r. 76-77
82	Die dronken Koonings aard: Die verdwaasde inbeelding van lieden die zich koning wanen (het woord aard draagt ook de betekenis ‘bodem’, waaruit de fontein als het ware ontspringt)
85	geleedight: gelicht, verwijderd (wnt viii, i, 1224)
86	Werd: Zal ... worden
87	een gemeenen tuin: een tuin voor iedereen, metaforisch voor: een republiek
89	Tarquyn: Tarquinius Superbus, de zevende en laatste koning van Rome, die wegens zijn tiranniek gedrag werd verdreven
91	mach: kan
	dees: nl. deze Kooninghs naam, die van Stuart
93	Verschopt de Schot nu mee: Als de Schot nu ... ook zou afzweren.
	Karel ii werd door de Schotten gezien als hun wettig vorst, al waren de Stuarts zeker niet geliefd bij de belangrijke groepering van Schotse presbyterianen. Na de Schotse nederlaag tegen het Engelse leger bij Worcester (1651) werd Schotland bij Engeland ingelijfd en Karel kon maar nauwelijks naar Frankrijk ontsnappen. Six zal hier doelen op de situatie juist na de nederlaag bij Worcester.

[p. 285]

94	Te bitser: Des te feller
	de Taag, de Belt, de Rhoon: dwz. Spanje, Denemarken en Frankrijk, de belangrijke omliggende koninkrijken
95	elks verwanten: de verwanten van elk van die drie
correctie	In de lijst met Drukfeilen achterin de bundel Poësy is voor r. 60 van dit gedicht de verbetering van a, dien tot Ja, dien aangegeven. Op blz. 198 leest het door mij gebruikte exemplaar van Six' Poësy echter nog Ia, dien. Kennelijk heeft Six zijn verbetering aangebracht afgaande op een proef waarin de letter I was weggevallen (door beschadiging van het zetsel bijvoorbeeld).